ბლოგები

1941 წლის 14 აგვისტოს ჰიმლერი სპეციალურად ჩავა მინსკში: მეორე დილით მას დაგეგმილი ჰქონდა „პარტიზანებისა და ებრაელების“ დახვრეტის პროცედურის ინსპექტირება. რაიხსფიურერს თან ახლდნენ Einsatzgruppe B-ს მეთაური არტურ ნებე და ერიხ ფონ დემ ბახ-ზელევსკი, ჰიმლერის მარჯვენა ხელი ბელორუსიაში. ჰიმლერისათვის ეს იყო ძალზე მნიშვნელოვანი პროფესიონალური მისია - საჭირო იყო გაერკვია მეთოდის ეფექტიანობა და მომავალში მისი მასობრივად გამოყენების მიზანშეწონილობა. 15 აგვისტოს, მინსკის გარეუბანში, პოლიციის დანაყოფების და აინზაცკომანდოს რვა-ათ კაციანი რაზმები, რიგრიგობით დახვრეტენ ებრაელებს, მათ შორის ქალებს. ეს ხოცვა-ჟლეტა ფირზეც კი იქნება გადაღებული (ჰიმლერის სამსახურებრივი უბის კალენდრიდან ცნობილია, რომ 19 ნოემბერს რაიხსფიურერი ნახავს „მინსკის ფილმს“). ჯალათების ერთ-ერთი რაზმის მეთაური ომის შემდეგ იხსენებდა, თუ როგორი ინტერესით აკვირდებოდა ჰიმლერი დახვრეტის პროცედურას, როგორ მიუახლოვდება თხრილს, სადაც გვამები ეყარა, როგორ შეამჩნევს ერთ-ერთ მოკანკალე სხეულს და უბრძანებს იქვე მდგომ ლეიტენანტს „საქმის მოთავებას“.

ხოცვა-ჟლეტის შემდეგ ჰიმლერი სიტყვით მიმართავს დამხვრეტი რაზმების წევრებს: აღიარებს რა, რომ მათთვის „ეს მისია ძალზედ ძნელი“ იყო, რაიხსფიურერი დაამატებს, რომ იგი „იდეოლოგიური ომის“ აუცილებელ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა.

თუმდა, ამ ხოცვა-ჟლეტაში უკვე გამობრძმედილ ბახ-ზელევსკის, ცოტა განსხვავებული აზრი ჰქონდა: „თვალებში ჩახედე ამ რაზმის წევრებს! ხედავ, რა ღრმად არიან შეძრულნი! ესენი სიცოცხლის ბოლომდე მოსპობილი არიან. რა სახის მიმდევრებს ვამზადებთ ჩვენ აქ? ან ნევროტიკებს, ან ველურებს!“ - გაუზიარებს თავის ტკივილს რაიხსფიურერს.

ჯალათების ფსიქიკური მდგომარეობის გარდა კიდევ სხვა პრობლემა წამოიჭრება წინა პლანზე: რაიხის უსაფრთხოების სამსახური იტყობინებოდა, რომ გერმანელი ჯარისკაცები მშვიდობიანი მოქალაქეების ხოცვა-ჟლეტის აქციებს წერილებში აღწერდნენ, ფოტოაპარატზე აღბეჭდავდნენ და ოჯახებში აგზავნიდნენ. ამგვარად, ებრაული მოსახლეობის განადგურება პოლიშინელის საიდუმლო ხდებოდა, რაც ნაცისტი ლიდერებისთვის დაუშვებელი იყო.

ამასთან, ჰიმლერი ხვდებოდა, რომ „ებრაელობის საბოლოო პრობლემის“ გადასაწყვეტად საჭირო იყო უფრო ეფექტიანი და თან უფრო საიდუმლო გზის მონახვა. ბახ-ზელევსკი ჰიმლერს შესთავაზებს ევთანაზიის პროგრამის გაცოცხლებას (რომლის საშუალებითაც 70 000-მდე ფიზიკურად და გონებრივად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი იქნა ლიკვიდირებული გერმანიაში). არტურ ნებე ალტერნატიული წინადადებით გამოვა: ებრაელები ყუმბარებით ან დინამიტით დაეხოცათ.

ჰიმლერი ჩათვლის, რომ ორივე მეთოდის გამოცდა იყო საჭირო. ამ მიზნით, იმავე დღეს რაიხსფიურერი მოინახულებს მინსკის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოს, სადაც გადაწყდება ორივე მეთოდის აპრობირება. მალე ბახ-ზელევსკი და არტურ ნებე ექსპერიმენტს ჩაატარებენ: პაციენტების ნაწილი მხუთავი გაზით, ნაწილი კი ყუმბარებით იქნება განადგურებული. ვინაიდან ფეთქებადი ნივთიერებით განადგურება შემზარავ სურათს დატოვებს ჯალათების წინაშე (მიმოფანტული სხეულის კიდურები და ა.შ.), იგი არაეფექტიანად ჩაითვლება.

ჰიმლერის მინსკში ვიზიტიდან ერთი თვის თავზე, ბელორუსიის დედაქალაქში ჩავა ევთანაზიის ერთ-ერთი მთავარი სპეციალისტი, რომელიც ბახ-ზელევსკის და არტურ ნებეს დაეხმარება პრიმიტიულ ტექნოლოგიურ პროცესში, რომლის საშუალებითაც დალუქულ სივრცეში ნახშირბადის მონოოქსიდს უშვებდნენ და ამგვარად გუდავდნენ ხალხს. მობილურობის გაზრდის მიზნით, ნაცისტები ასევე დაიწყებენ სატვირთოების გადაკეთებას მხუთავ აირიან სიკვდილის მანქანებად. პარალელურად, აუშვიცის საკონცენტრაციო ბანაკში დაიწყებენ Zyklon B-ს ეფექტიანობის გამოცდას საბჭოთა ტყვეებზე.

შოას გზაზე დამდგარ ამ „ტექნოლოგიურ პროგრესს“ თან სდევდა შესაბამისი პოლიტიკური გადაწყვეტილებები. სექტემბრის შუა რიცხვებში წითელი არმიის არნახული მარცხი კიევში (ყველაზე დიდი 22 ივნისის შემდეგ) ცვლილებას შეიტანს ჰიტლერის ანტიებრაულ პოლიტიკაში. ჯერ კიდევ 1941 წლის აგვისტოში ჰიტლერი ამტკიცებდა, რომ მესამე რაიხიდან ებრაელების აღმოსავლეთით (პოლონეთი-ბალტიისპირეთი-სსრკ) დეპორტაცია მხოლოდ ომის დასრულების შემდეგ იქნებოდა შესაძლებელი. მაგრამ გერმანელების არნახული გამარჯვება კიევში - 43 განადგურებული დივიზია, 650 000 დატყვევებული წითელარმიელი - ჰიტლერის გეგმებს კარდინალურად შეცვლის. ჰიმლერი და ჰიტლერი გადაწყვეტენ, დასავლეთიდან აღმოსავლეთით ებრაელების გადასახლება დაიწყონ „ხელთარსებული ტრანსპორტისა და ბანაკების შესაბამისად“. ეს ნიშნავდა, რომ საბჭოთა და პოლონელი ებრაელების შემდეგ უკვე რაიხის ებრაელების ჯერი დგებოდა...

1933 წელს 26 წლის ჰერმან ფეგელაინი ნაცისტურ პარტიაში გაწევრიანდება. მამამისი იოჰანი, მიუნხენის მახლობლად მდებარე ფერმისა და საცხენოსნო სკოლის მფლობელი, დოღის მოყვარულ ჰაინრიხ ჰიმლერთან მეგობრობდა. ჰიმლერი მალე ფეგელაინების ფერმაში დააარსებს SS-ის საცხენოსნო სკოლას. სპორტული თვისებებით და ქარიზმით დაჯილდოებული ჰერმან ფეგელაინი სწრაფად გახდება SS-ის ნომერი პირველი მხედარი. მალე ჰიმლერი შექმნის SS-ის პირველ კავალერისტთა პოლკს და მას ფეგელაინს ჩააბარებს. ფეგელაინის პოლკი, ინტეგრირებული Waffen-SS-ში, 1939 წელს მონაწილეობას მიიღებს პოლონურ კამპანიაში და თავს გამოიჩენს პოლონეთის ელიტისა თუ ებრაული თემის ათასი წარმომადგენლის დახვრეტაში ვარშავის მახლობლად, ტყეში.

შედეგით კმაყოფილი ჰიმლერი საშუალებას მისცემს ფეგელაინს, შექმნას მეორე პოლკი. ორი პოლკი, მალევე ბრიგადად ჩამოყალიბებული, 1941 წლის 24 ივნისს საბჭოთა კავშირში შეიჭრება.

1941 წლის 5 ივლისს, როდესაც ჰიმლერი ფეგელაინის ქვედანაყოფის შესამოწმებლად მივა, რაიხსფიურერი გააფრთხილებს თავის მხედრებს „რთულ დღეებსა და მძიმე მისიებზე“, რომლებიც მათ ელოდათ. ჰიმლერი ისაუბრებს ოპერაციაზე, რომელიც მიზნად ისახავდა პრიპეტის ჭაობების „გასუფთავებას“, სადაც, ჰიმლერის მტკიცებით, ებრაელობა მოსახლეობის 80%-ს შეადგენდა (ჰიმლერს, სინამდვილეში, ოდნავი წარმოდგენაც არ ჰქონდა ბელორუსიასა და უკრაინას შორის მდებარე ამ ტერიტორიის ეთნიკურ შემადგენლობაზე, სადაც პატარა სოფლებში გვერდიგვერდ ცხოვრობდნენ უკრაინელები, ბელორუსები, პოლონელები, რუთენები და ებრაელები). სიტყვის ბოლოს ჰიმლერი ხაზს გაუსვამს, რომ ნებისმიერ მხედარს, რომელიც თავს ვერ გაართმევდა ამ ძნელ მისიას, მოუწევდა ფეგელაინის ელიტური ბრიგადის დატოვება.

ჰიმლერი ერთადერთი არ იყო, ვინც პრიპეტის ჭაობებს მოჯადოებულ ადგილად მიიჩნევდა. კამპანიის პირველივე დღიდან ვერმახტის გენერალი მაქს ფონ შენკენდორფი, არმიათა ჯგუფ „ცენტრის“ ზურგის მეთაური, SS-ისგან პრიპეტის ჭაობების „გაწმენდას“ მოითხოვს. ჰიმლერისთვის, ისევე როგორც ფონ შენკენდორფისთვის, ფეგელაინის ცხენოსნები შეძლებდნენ იქ შესვლას, სადაც აინზაცჯგუფების სატვირთო მანქანებისთვის გზა ფიზიკურად გაუვალი იყო. ჰიმლერის ბრძანება ჭაობის ტერიტორიის „ბოროტმოქმედთა და პარტიზანთაგან გაწმენდის შესახებ“ კარგად გვიჩვენებს, თუ რამდენად იყო პრიპეტი ნაცისტური ფობიების პროექციის ადგილი: „თუ მოსახლეობა, ეროვნული თვალსაზრისით, არის მტრულად განწყობილი, რასობრივად ქვეადამიანია, ან, როგორც ეს ხშირად ხდება ჭაობიან ადგილებში, ბოროტმოქმედებით არის დასახლებული, ყველა მათგანი და ასევე მათი მხარდამჭერი და მათ დახმარებაში ეჭვმიტანილი უნდა დაიხვრიტოს. ქალები და ბავშვები გაძევებულ უნდა იქნენ (…). სოფლები უნდა დაიწვას“.

„ბოროტმოქმედებში“ და „პარტიზანებში“ უპირველეს ყოვლისა იგულისხმებოდა ებრაელი სამოქალაქო მამრობითი მოსახლეობა, რაც ნაცისტებისთვის, აპრიორულად სამხედრო საფრთხეს წარმოადგენდა.

28 ივლისს ფეგელაინის ორი საკავალერიო პოლკი ჩრდილოეთიდან მიადგება პრიპეტის ჭაობებს. სამ დღეში ფეგელაინის ცხენოსნები დახვრეტენ დაახლოებით 1000 მამაკაცს: ებრაელებს, კომუნისტებსა და წითელი არმიის გზააბნეულ სამხედროებს.

1 აგვისტოს ჰიმლერი ფეგელაინს დეპეშას გაუგზავნის. დეპეშაში მოკლულთა რიცხვს ჰიმლერი „უმნიშვნელოს“ უწოდებს და ფეგელაინს „რადიკალური ქმედებებისკენ“ მოუწოდებს: „აუცილებელია, - დაწერს რაიხსფიურერი, „თოთხმეტი წელზე უფროსი ყველა ებრაელი მამაკაცის მოკვლა და ქალებისა და ბავშვების ჭაობებში გარეკვა“. ჰიმლერის ინსტრუქციას გაიმეორებს მომდევნო დღეს რადიოგრამა: „რაიხსფიურერის ბრძანება - ყველა ებრაელი მამაკაცი უნდა დაიხვრიტოს, ხოლო ებრაელი ქალები ჭაობებში გაიხიზნოს“.

სიტყვა-სიტყვით, პირდაპირი გაგებით, ჰიმლერის ბრძანება არ მოითხოვდა ქალებისა და ბავშვების მკვლელობას, თუმცა, ცხადია, რომ ის ამ მიმართულებით უბიძგებს ფეგელაინის მხედრებს. ბრძანების გამიზნული ბუნდოვანება მალევე წარმოშობს პრაქტიკულ პრობლემას, რომელსაც მე-2 საკავალერიო პოლკის მეთაური ფრანც მაგილი გაუსვამს ხაზს: „ჭაობებში ქალებისა და ბავშვების განდევნის ფაქტს არ მოჰყოლია მოსალოდნელი წარმატება, რადგან ჭაობები მათ დასახრჩობად საკმარისად ღრმა არ აღმოჩნდა“. ფრანც მაგილი არჩევს, „ვერ გაიგოს“ ჰიმლერის მინიშნება და ერთი თვის განმავლობაში გააგრძელებს მხოლოდ მამაკაცების დახვრეტას. თავის მხრივ, მისი კოლეგა გუსტავ ლომბარდი, 1-ელი პოლკის მეთაური, მორიგ ტაბუს გადალახავს: ფეგელაინის კურთხევით 2 აგვისტოდან, განურჩევლად ასაკისა და სქესისა, მთლიანად გაანადგურებს ხომსკის, მოტოლისა და ტელეხანის ებრაულ თემებს. აგვისტოს დასაწყისის ხოცვა-ჟლეტის ეს სერია მიუთითებს, რომ ებრაელების განადგურება - ჯერ მხოლოდ ლოკალურად - ახალ საფეხურს მიაღწევს.

„გაწმენდს“ რა აგვისტოში 8000 კმ2-ს (ასამდე სოფელსა და ქალაქ პინსკს) 21 600 – 27 000 ებრაელისგან, ფეგელაინი გამოჩენილი ინიციატივისთვის ჰიმლერის ხოტბა-დიდებას დაიმსახურებს.

განსხვავებით სტალინიზმის რეპრესიული მანქანისა (სადაც პირადად სტალინი წყვეტდა ყოველი მსხვერპლის ბედს), ნაცისტური რეჟიმი არ მოქმედებდა მოწესრიგებული, წერილობითი და მკაცრი იერარქიის ძველი პრუსიული მეთოდით. ის ითვალისწინებდა როგორც ცენტრიდანულ, ასევე ცენტრისკენულ დინამიკას: ცენტრი არა მარტო იძლეოდა ზოგად დავალებას და პერიფერია იღებდა შესაბამის ზომებს, არამედ ცენტრი ასევე რეაგირებდა პერიფერიის ინიციატივებზე, მისი შესაბამისი წახალისებით ან შეზღუდვით. ძალიან მალე, ჯერ ბელორუსიაში, შემდეგ კი უკრაინასა და ბალტიის ქვეყნებში მოქმედი აინზაცჯგუფები გადმოიტანენ ფეგელაინის modus operandi-ს თავთავიანთ არეალებში. როგორც ლომბარდი და ფეგელაინი, ისინიც ასევე ფართო ინტერპრეტაციას გაუკეთებენ ბრძანებას, რომელიც მათგან ითხოვდა „შეიარაღებული ბანდების, სნაიპერების, ებრაელებისა და ბოლშევიკური რეჟიმის ხელშემწყობი პირების“ განადგურებას. ექვს თვეში Kommandostab Reichsführer-SS და მისი ორი ბრიგადა მოკლავენ 85 000 მშვიდობიან მოქალაქეს, ძირითადად ებრაელებს და 25 000 სამხედრო ტყვეს.

რაც შეეხება ჰერმან ფეგელაინს, ომის დასასრულს SS-ის ეს „პლეიბოი“ მოახერხებს ევა ბრაუნის დაზე დაქორწინებას და, ამგვარად, ჰიტლერის ვიწრო წრეში შეღწევას. ჰიტლერის ბრძანებით, მას მისივე კოლეგები SS-დან დახვრეტენ 1945 წლის 29 აპრილს. ჰიტლერის კანონიერ ქვისლად გახდომამდე მას სულ რამდენიმე საათი დააკლდება...