ბლოგები

დავით კაკაბაძე თუ ნიკო ფიროსმანაშვილი?

რატომღაც ეს შეკითხვა მაგონდება, როცა სამხატვრო აკადემიაში სწავლის წლებს ვიხსენებ.

სტუდენტები ერთმანეთს ვეკითხებოდით ხოლმე და ასე ვადგენდით, ვინ არის "ჩვენიანი" და ვინ არ აზროვნებს ჩვენნაირად.

"კაკაბაძისტებს" საშინლად გვაღიზიანებდა ფიროსმანის კულტი. განსაკუთრებით "ფიროსმანისტების" არგუმენტები - "კაკაბაძე ტვინით აკეთებდა ყველაფერს, ფიროსმანი კი გენიოსი იყო, თვითნაბადი და ალალი". კაკაბაძის ფანები უმცირესობაში ვიყავით. სიტყვები "თვითნაბადი" და "ალალი", მგონი, მას მერე შემძულდა.

გოგი ხოშტარიამ გაგვაცნობიერებინა მერე, რომ ფიროსმანის, როგორც "თვითნაბადი მხატვრის", "ლოთი ნიკალას", ეს სახე ვიღაც-ვიღაცებს მისი ეგზოტიზაციისთვის დასჭირდათ. ასე უკეთ გაიყიდებოდა მისი სურათები. სინამდვილეში ფიროსმანის ყველა ტილო შრომის, წვალების, საკუთარ თავთან ბრძოლის, თუ გნებავთ, ლოცვის ნაყოფია (აბა ვინა თქვა, რომ ლოცვა შრომა არ არის?).

არადა, როგორ უყვართ საქართველოში "თვითნაბადები", არა? რაღაცნაირ, გამორჩეულ მესიებს ხედავენ გაუნათლებელ, მაგრამ საქმის მკეთებელ ხალხში. ჩვენში "თვითნაბადებს" და "ალალებს" მუდმივად აქვთ შანსი, გადაიქცნენ პოლიტიკურ ფიგურებად, თავიანთ გემოზე ატარონ მასები. მათ შორის ინტელექტუალები, რომელთაც უტვინო და იმბეცილი ხშირად "ალალი" და "თვითნაბადი" ჰგონიათ.

სადაც არ წაიყვანს, წაყვება. დააჯერებს, რომ გზა, რომელიც აირჩია, აუცილებლად მიიყვანს ტაძრამდე.

მაგრამ ეს უცნობი და ნაცნობი "თვითნაბადები" იქით იყოს. დავით კაკაბაძეს დავუბრუნდეთ.

მთელი ცხოვრება ზომავდა, მგონი. ეძებდა, იკვლევდა, წერდა, ანგარიშობდა. რაღაც განსაკუთრებული ვნებით ეძებდა იდეალურ პროპორციას... ჩვენს ხუროთმოძღვრებაში ნახაზობა მარტივ, სწორ და სიმეტრიულ ფორმაშია დაცულიო, წერდა.

"ნახაზობას" უწოდებდა ბუნებასა და ხელოვნებაში იდეალურ ზომას და სწორედ ბუნების მიბაძვას, ბუნების გააზრებას, თუ გნებავთ "გამოანგარიშებას" მოითხოვდა მხატვრებისგან.

ასეთი ხელოვანი საქართველოში პოპულარული როგორ გახდებოდა?!

ხშირად ვფიქრობ ამაზე და მაინც ვერ ვხდები, როდის დავკარგეთ ზომის ეს გრძნობა, ასე აშკარად გამოხატული ჩვენს ხუროთმოძღვრებაში, მუსიკაში... ვინ დაგვაკარგვინა? მონღოლებმა? თურქებმა? რუსებმა? კომუნისტებმა? რატომ გადაიქცნენ, მაგალითად, ქართული კინოს ლამის მთავარ პერსონაჟებად "ალალი იდიოტები", ხან პეპელას რომ დასდევენ ეკრანზე და ხან კიდევ რას? ვინ მოკლა ჩვენში ფიქრის მოყვარული კაცი, რომელსაც ყველაზე მეტად უკიდურესობა, ზომიერების დაკარგვა, ისტერიკა აშინებს?

და თუ ეს კაცი უკვე მოკლულია (მგონი, მამარდაშვილი იყო უკანასკნელი), თუ ყველაფერი ზედმეტი, გადაჭარბებული, მთელი თავისი ირაციონალურობით, ინფანტილიზმით, ისტერიკით, ჩვენი ყოფისა და კულტურის ატრიბუტი გახდა, ისღა გვრჩება, ჩვენსავე სასიკეთოდ გამოვიყენოთ ეს "ზომაფობია".

მაგალითად, დავანებოთ თავი მოწევას.

სიგარეტი არც ფულია, არც ქალები ("ნაშები") და არც შვილები ("გამრავლდით!" - აბა, ამაზე უკეთესი დალოცვა თუ არსებობს?)... ფულში, ნაშებსა და ჯილაგში დახრჩობა ყველაზე სასიამოვნო სიკვდილია ქართველთა აბსოლუტური უმრავლესობისთვის.

ხომ გახსოვთ, წლევანდელი ახალი წელი თავისუფლების მოედანზე? პაჩკა-პაჩკა დოლარები ცვიოდესო, გვიმღერეს... თანამედროვე გურჯის ნატვრა გაგვიმხილეს - არაფერი ვაკეთო, ხელი, ფეხი, ტვინი (და კიდევ, ვინ იცის რა აღარ!) არ გავანძრიო, მაგრამ დოლარები ცვიოდეს, ფიფქებივით...

მაგრამ რამდენადაც ბევრი ფული, ნაშების (ფელინის "რვანახევარივით") და შვილების გარემოცვაში ყოფნა ნეტარებაა, იმდენად მომაკვდინებელია ბევრი სიგარეტი.

როგორც კი ეს გავიაზრე, ეგრევე ძალით დავიწყე მოწევა. ჩემს თავს ვეკითხებოდი, თუკი ყველაფერი ბევრი სასიამოვნოა, ვითომ სიგარეტმა რა დააშავა-მეთქი?

არა, თავიდან არც გამიაზრებია, რომ ექსპერიმენტს მივმართავდი. უბრალოდ, შარშან, აგვისტოში, ძალიან ბევრი მოვწიე. ომის დღეებში სამ-სამ კოლოფზე გადავედი. სიგარეტს სიგარეტზე ვუკიდებდი და ნელ-ნელა ვხვდებოდი, რომ თუ ასე გავაგრძელებდი, სერჟ გინზბურგის ბედი არ ამცდებოდა, ერთადერთი კაცისა, რომელიც ყოველთვის მაღიზიანებდა სიგარეტით...

სხვები, ლამაზი მწევლები: კერი გრანტი, ჰემფრი ბოგარტი, მარლენი... იგივე ანი ჟირარდო "როკოში"... რაღა ბალეტი და რაღა ესენი, სიგარეტით ხელში. მაგრამ გინზბურგი უსაშველოდ არაესთეტიკურია. ეგრევე ჩააქრობ სიგარეტს, კვამლით დაფარულ მის ყვითელ თვალებს რომ დაინახავ.

არაა საჭირო ალან კარის წიგნის კითხვა. უყურეთ გინზბურგს და რაც შეიძლება ბევრი მოწიეთ. დახრჩობამდე! გარწმუნებთ, ზომიერების დაკარგვა სიგარეტის გადაგდების საუკეთესო საშუალებაა. ბოლოს და ბოლოს დადგება კათარზისის წამი - ნიკოტინით მოწამლულ ტვინში ნაპერწკლიდან იფეთქებს ალი... ანუ აზრი: "მორჩა, მომბეზრდა! ახლა დროა, ჩემი ნებისყოფა გამოვცადო!"

და გამოვა, აუცილებლად გამოვა. პროპორცია მოგენატრებათ, როცა ჭარბის სიყვარული აბსურდად იქცევა. ტარკოვსკის გმირს დაემსგავსებით "სოლიარისიდან"; შემოივლით ყველას და ყველაფერს, "იბანავებთ ბევრში" და მუხლმოდრეკილი დაუბრუნდებით "პროპორციას". ამის მერე აუცილებლად იგრძნობთ სამყაროს მშვენიერებას - ცუდ და კარგ სუნებს, ცუდ და კარგ გემოებს... შეიძლება იმათ გულწრფელობაშიც შეგეპაროთ ეჭვი, ვისაც მანამდე "თვითნაბადად" მიიჩნევდით.

მოკლედ, თავიდან დაიბადებით. გარწმუნებთ!

ახლა კი მთავარი.

33 წლის მწეველმა სიგარეტი ზუსტად ერთი წლის წინ, 11 სექტემბერს გადავაგდე.

ძალიან საინტერესო წელი იყო ჩემთვის. საკუთარი ნებისყოფით კეკლუცობისა და სიამაყის წელი.

ახლა გაიწმინდა სხეული და ძალიან, ძალიან მომინდა მოწევა.

ღამე მშვიდობისა!

P.S.: ეს კი იავნანას სახით. საუკეთესო ფილმი მწევლებზე, რომლებიც ბევრს ეწეოდნენ, მაგრამ ზომის გრძნობა არ დაუკარგავთ.

„არა, ნამდვილად არის ია ანთაძის ბლოგი თავშესაფარი! მიუსაფარისთვის, დევნილისთვის, დაკარგულისთვის, გზადაბნეულისთვის, დაღლილისთვის, გულადისთვის, მამაცისთვისაც, დაჭრილისთვის, ღამენათევისთვის ან დღენათევისთვის, სისხლისგან დაცლილისთვისაც, ტკივილისგან ღონემიხდილისთვის, იმედად მყოფებისთვის და უიმედოებისთვისაც, ბოლოსდაბოლოს (:)) მებრძოლებისთვის... დიდი მადლობა ამისთვის, მაგრამ რომ არ ვთქვა, არ შემიძლია - ია, ხომ არ გადაიქცევით დრაკონად... უკაცრავად, მაგრამ სხვაგვარად ვერ ვთქვი...“ – ასეთი გზავნილი მივიღე გუშინწინ ღამით ბლოგზე (ავტორი: aleqsandre საიდან გვწერთ: muxianidan 09.09.2009 00:43).

ამ გზავნილმა ღრმად ჩამაფიქრა.

როდის გადაიქცევა ხოლმე ადამიანი დრაკონად? გადრაკონების ერთი გზა ზუსტად ვიცი – როცა ადამიანი ბოროტად სარგებლობს სხვა ადამიანების ნდობით. ეს არცთუ იშვიათად ხდება. ეს ბევრჯერ მოხდა ჩვენ თვალწინ. ასე მგონია, მიზეზიც ვიცი: გვინდა თუ არ გვინდა, ხშირად ადამიანებს აღვიქვამთ, როგორც საკუთარი გარემოს ნაწილს. ცენტრში ჩვენ ვართ, ისინი კი ჩვენ ირგვლივ მიდი-მოდიან. ზოგი სიმპათიურია (ჩვენთვის!), ზოგი უსიმპათიო (ისევ ჩვენთვის!); ერთი მათგანისგან უსიამოვნებებს უნდა ველოდეთ, მეორისგან – არა; ერთი ჩვენს თანამოაზრედ მიგვაჩნია, მეორე – არა. ეს არის ხშირად შეფასების კრიტერიუმი – ჩვენი პირადი დამოკიდებულება სხვა ადამიანების მიმართ. შესაბამისად, მეორე ადამიანი არსებობს იმდენად, რამდენადაც ჩვენ მას ვხედავთ; საჭიროა, რამდენადაც ჩვენ გვჭირდება, ან მავნეა იმდენად, რამდენადაც ჩვენთვისაა მავნე.

ბლოგური ცხოვრება მეტად თავისებური რამ არის. ადამიანი, რომელსაც დღეში რამდენჯერმე ეხები, სრულ წყვდიადშია – თანამოსაუბრის არც სახელი იცი, არც გვარი, არც ასაკი, არც საქმიანობა, არც სქესი... და მის მიმართ სწორედ ზემოთ აღწერილი აღქმა გიყალიბდება: სიმპათიურია, ჩემი მხარდამჭერია; ან უსიმპათიოა, ყოველთვის მიპირისპირდება; კარგია, რომ გამოჩნდა, გამოვცოცხლდი; ცუდია, სანადიროდ რომ მიდის, მოვიწყენ.

ახლა რომ ვფიქრობ, ძალიან ადვილია გადრაკონების გზაზე შედგომა, თუკი მუდმივად ფხიზლად არ იქნები და მუდმივად საკუთარ თავს არ შეახსენებ, რომ ადამიანები არსებობენ თავისთავად, ჩვენგან და ბლოგისგან დამოუკიდებლად. მათ უფლება აქვთ, იცხოვრონ ჩვენ მიღმა ან ჩვენ წინააღმდეგ.

და ამ ფიქრებში გამახსენდა, რომ როდესაც ერთმანეთს დავეკითხეთ, თუ რა იყო ჩვენი მთავარი პრეტენზია ხელისუფლების მიმართ, არაერთი ხმის უპირატესობით გაიმარჯვა ცნებამ „უსამართლობა“. არადა, მხოლოდ ახლა ვფიქრობ: სამართლიანობა იქ იწყება, სადაც ვაცნობიერებთ, რომ ადამიანი ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებობს; სადაც ვაღიარებთ, რომ თითოეულ ჩვენგანს უფლება აქვს, იყოს ის, ვინც არის. და თუ სამართლიანობის ეს შინაარსი, ეს ხარისხი მიუღებელია, ყველაფერი დანარჩენი ფარისევლობაა.

როგორც ამ ფიქრებში მივხვდი, ადამიანის დასანახად უნდა დაშორდე მას, დაივიწყო შენი პირადი დამოკიდებულება მის მიმართ, დაძლიო აკვიატებული იდეები. და სწორედ ბლოგის წყვდიადში უნდა ცადო, დაინახო ადამიანი. თუ გინდა, რომ სამართლიანი იყო, ასე უნდა მოიქცე.

მე ეს ერთხელ გამომივიდა და ერთხელ არ გამომივიდა.

ბლოგერს, სახელად „უცხო“, თხუთმეტი წელია, ვიცნობ. ის ჩემ გარემოში ეპიზოდურად ჩნდებოდა, როგორც (ჩემთვის) სიმპათიური ადამიანი. მაგრამ მე მას ვერ ვხედავდი. ჩვენი ნამდვილი შეხვედრა ბლოგში შედგა, როდესაც წყვდიადში დავინახე ის სიჯანსაღე, ის ხიბლი, ის ნაპერწკალი, რაც „უცხოს“ ნამდვილ ბუნებას ახლავს.

„კავკასიოლოგის“ და ჩემი ურთიერთობის ისტორია ყველამ იცით, ვინც ჩვენს ბლოგს კითხულობთ. ამოვიჩემე, ნოდარ ლადარია არის-მეთქი და – რამეს კი არ ვერჩოდი – მისი არც ერთი სიტყვის არ მჯეროდა. ის კი სულ გვერდით იყო, მარწმუნებდა, მთხოვდა, მეხმარებოდა... მაგრამ მე მას ვერ ვხედავდი, მის მაგივრად ვხედავდი ლადარიას, რომელთან შეხვედრა არა და არ მინდოდა. ჩვენი შეხვედრა არ შედგა.

არადა, ყველანაირი დრამატურგია შეხვედრებისგან შედგება. სიამოვნებით დავწერდი ერთ ბლოგს „ვეფხისტყაოსნის“ გმირების შეხვედრებზე. მათი ამბების კითხვაზე მეტად არაფერი მიყვარს. თავს ვერ ვიკავებ, ერთი შეხვედრა რომ არ გაგახსენოთ. გამარჯვებული გმირები, ნესტანთან ერთად, არაბეთში ბრუნდებიან. მამისტოლა მამაკაცი, არაბეთის ძლევამოსილი მეფე, ბოლოს და ბოლოს, ხვდება ქალს, რომლის გამოც მან მწარე დღეები გაიარა, მისმა ერთადერთმა ქალიშვილმა კი დარდით და მოლოდინით სავსე წლები გალია. და, აი, როგორ ხედავს როსტევანი ნესტანს (რას სწვდება მისი მზერა) – „ეტყვის: მზეო, ვითა გაქო, ნათელო და დარიანო!/ შენთვის ხელნი გონებანი არა ცუდად არიანო,/ მზიანო და მთვარიანო, ეტლად რაო და რიანო,/ თქვენ საჭვრეტლად აღარ მინდით, არ ვარდნო და არ იანო.“

კიდევ უფრო გამაოგნებელი შეხვედრა მაგონდება – სახარებიდან. უდაბნოდან დაბრუნებული იესო გალილეის ზღვის ნაპირს მიუყვება და ორ ძმას ხედავს, სიმონს და ანდრიას. ბადეებს ისვრიან ზღვაში, რადგან მებადურები არიან. ეუბნება: მომყევით და ადამიანთა მებადურებად გაგხდით. ძმები ბადეებს ტოვებენ და იესოს მიჰყვებიან. აი, ეს არის ნამდვილი შეხვედრა: როდესაც არა მხოლოდ იესო ხედავს სინათლეს მებადურ ძმებში, არამედ ისინიც მაშინვე ხედავენ იესოს.

არ მგონია, რომ ამ შეხვედრაში რაიმე დრამატურგიაა. პირიქით – ეს არის დრამატურგიისგან სრულიად დაცლილი შეხვედრა, როდესაც სამი ადამიანი სრულფასოვნად ღირებულია ერთმანეთისთვის და, იმავდროულად, სრულფასოვნად თავისუფალია ერთმანეთისგან – სიყვარულით გათავისუფლებული.

აი, ეს ყველაფერი დრაკონად გადაქცევის საფრთხეზე ფიქრში გამახსენდა. და მივხვდი: არა მხოლოდ ძნელია, არ გახდე დრაკონი, როდესაც ადამიანები გენდობიან; არა მხოლოდ სხვებს ემართებათ ეს ჩვენ ირგვლივ; არამედ – ეს მე თვითონ დამემართა.

ძვირფასო ბატონო ალექსანდრე, მთელი ჩემი პატიოსნებით გეუბნებით, რომ არ მინდა გადრაკონება. მინდა, დავინახო თითოეული თქვენგანი. მინდა, შეგხვდეთ!