2023-ის უდიდესი ნაწილი ევროკავშირმა დაუთმო უკრაინის დახმარების საკითხების განხილვას და ამაოდ სცადა ღაზაში მიმდინარე ომთან დაკავშირებით პოზიციების შეჯერება.
თბილისში მიმდინარე მოვლენები მათ დაგვიანებით გაიაზრეს. ახლა ბრიუსელი იმედოვნებს, რომ “ქართული ოცნება” გაიწვევს “აგენტების კანონს”, რომელსაც მკაცრად აკრიტიკებენ დასავლეთის ქვეყნები და უფლებადამცველები და ამსგავსებენ რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმირ პუტინის მიერ შემოღებულ კანონს, რომლითაც კრემლმა ოპონენტები და დამოუკიდებელი ინსტიტუტები ჩაახშო.
ევროკავშირისგან კონკრეტულ ქმედებებს არ უნდა ველოდეთ მანამ, სანამ კანონს საბოლოოდ არ მიიღებენ. ამის შემდეგაც, რეაქციას შეიძლება კარგა ხანი დასჭირდეს.
წელს ბრიუსელი მთლიანად საკუთარი თავითაა მოცული. მთელი ყურადღება მიმართულია ევროპარლამენტის არჩევნებისაკენ, რომელიც ივნისის მიწურულს ჩატარდება და რომელსაც ევროკავშირის მთავარი თანამდებობებისათვის ბრძოლა მოჰყვება.
ევროკომისია განახლებული შემადგენლობით შემოდგომის დასაწყისში შეიკრიბება და სავარაუდოა, რომ ევროკავშირის პოლიტიკის ეს წამყვანი ორგანო სრულფასოვნად მხოლოდ წლის ბოლოსკენ ამოქმედდება.
ამავე დროს, ევროკავშირი ეცდება დელიკატურად მიუდგეს დამსჯელი ზომების ამოქმედებას, რადგან მის ხელთ არსებული ინსტრუმენტები მძიმეა და მას საგრძნობი შედეგები მოჰყვება. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოში ოქტომბერში უმნიშვნელოვანესი საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდება.
მაშ, რა ბერკეტები აქვს ბრიუსელს საქართველოსთან მიმართებით?
ძირითადად ოთხი რამის გაკეთება შეუძლია:
- ევროკავშირის დახმარების შეწყვეტა
- მაღალჩინოსანი ქართველი პოლიტიკოსების წინააღმდეგ სანქციების შემოღება,
- ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის დაყოვნება
- უვიზო მიმოსვლის შეჩერება.
რამდენიმე წყარომ მითხრა, რომ ყველა ამ ზომის მიღება განიხილება. მათი მიღება კი დამოკიდებული იქნება ორ ფაქტორზე - პოლიტიკურად რამდენად შესაძლებელი იქნება ეს და ექნება თუ არა სასურველი ეფექტი კანონის გაწვევაზე.
ყველაზე აშკარა ვარიანტი, რომელსაც აშშ-ის კონგრესიც განიხილავს, ქართველი მაღალჩინოსანი პოლიტიკოსებისათვის აქტივების გაყინვა და ვიზის აკრძალვაა.
პრობლემა ის გახლავთ, რომ ამისათვის ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ერთსულოვნებაა საჭირო, რაც რთული მისაღწევი იქნება. ევროკავშირის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი ფონდების შემცირება ევროკომისიას წევრი სახელმწიფოების თანხმობის გარეშეც შეუძლია, თუმცა აქ ორი საკითხია გასათვალისწინებელი. ჯერ ერთი, ბევრ ფულზე არაა ლაპარაკი. საქართველო ყოველწლიურად დაახლოებით 85 მილიონი ევროს გრანტებს იღებს და ამ ფულის დიდი ნაწილი სამოქალაქო საზოგადოებისათვისაა გამოყოფილი - რომლის დაცვა კი ბრიუსელს ახლა ისე სურს, როგორც არასდროს.
ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის მხრივ რა ვითარებაა?
როდესაც საქართველოს პარლამენტმა მესამე მოსმენით მიიღო „აგენტების კანონი“, ევროკავშირმა განცხადება გაავრცელა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ „ამ კანონის მიღება ნეგატიურ გავლენას მოახდენდა საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესზე“.
თითქოს ყველაფერი ცხადი უნდა იყოს, მაგრამ ასე არ არის. საქართველოს უკვე აქვს კანდიდატის სტატუსი და შემდეგი ნაბიჯი გაწევრიანების მოლაპარაკებების დაწყებაა, რაც მოლდოვამ და უკრაინამ 2023 წლის დეკემბერში მიიღეს. პრობლემა ისაა, რომ ახლო მომავალში ევროკავშირი არ გეგმავს გაფართოებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღებას. ევროკავშირი ამ თემაზე მოხსენებას ოქტომბერში გააკეთებს და წევრი სახელმწიფოები მასზე დაყრდნობით გადაწყვეტილებას დეკემბერში მიიღებენ. პოლიტიკისათვის ეს მთელი საუკუნეა.
მართალია, ევროკავშირი, სავარაუდოდ, ივნისის ბოლოს ოფიციალურად დაიწყებს მოლაპარაკებებს მოლდოვასა და უკრაინასთან და წინ წაწევს მონტენეგროსა და სერბეთს ევროკავშირის ინტეგრაციის გზაზე, მაგრამ ეს ისედაც რთულ პოლიტიკურ მანევრებს საჭიროებს. ევროკავშირის რამდენიმე ოფიციალურმა პირმა მითხრა, რომ თითქმის არავის სურს საქმის კიდევ უფრო გართულება საქართველოს საკითხის დამატებით.
ევროპარლამენტის რამდენიმე წევრმა მოითხოვა კანდიდატის სტატუსის გაუქმება, მაგრამ მსგავსი რამ ევროკავშირის ისტორიის განმავლობაში არასოდეს მომხდარა. ასევე, ამასაც ერთსულოვანი გადაწყვეტილება სჭირდება და ამის ალბათობა ნაკლებია. ყველაზე სავარაუდო სცენარია, რომ საქართველო კანდიდატის სტატუსს შეინარჩუნებს, თუმცა გაწევრიანების შესახებ მოლაპარაკებები არ დაიწყება. ახლა საკითხავი ისაა, რამდენად შეაწუხებს ეს საქართველოს მთავრობას. მოლაპარაკებებს ისედაც წლები სჭირდება, „ქართულ ოცნებას“ კი ყოველთვის შეეძლება აღნიშნოს, რომ კანდიდატის სტატუსი საქართველოს სწორედ მათი მმართველობის დროს მიანიჭეს.
სამივე საკითხის (გაწევრიანება, სანქციები, დაფინანსება) განხილვისას უნდა გვახსოვდეს, რომ საქართველოს მთავრობას სამი მნიშვნელოვანი მეგობარი ჰყავს - უნგრეთი, სლოვაკეთი და უნგრელი ევროკომისარი, რომელიც გაფართოების საკითხზეა პასუხისმგებელი - ოლივერ ვარჰეი.
ამ სამის გავლენის საილუსტრაციოდ ერთი მაგალითიც საკმარისია. ბრიუსელს 21 საათი დასჭირდა, რომ დაეგმო „აგენტების კანონის“ მიღება. ჯერ უნგრეთმა და სლოვაკეთმა დაბლოკეს განცხადების სხვადასხვა პროექტი, რომლებისთვისაც 27-ვე წევრ სახელმწიფოს უნდა მოეწერა ხელი. დიპლომატიურმა წყაროებმა მითხრეს, რომ უნგრეთის აზრით ევროკავშირი უცხო ქვეყნების საქმეში არ უნდა ერეოდეს, სლოვაკეთი კი თავად განიხილავს მსგავსი კანონის მიღების შესაძლებლობას. არადა, განცხადების ამ პროექტებში, რომლებსაც რადიო თავისუფლებაც გაეცნო, თბილისის მიმართ პირდაპირი მუქარა არც ფიგურირებდა. ყველაზე „მწვავე“ ფრაზა კი ასეთი იყო: „მოვუწოდებთ საქართველოს ხელისუფლებას გაიწვიოს კანონი, შეინარჩუნოს ევროკავშირისკენ მიმავალი გზის ერთგულება და გაატაროს აუცილებელი რეფორმები“.
როდესაც წევრი სახელმწიფოები ვერ შეთანხმდნენ, განცხადების გაკეთება ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის მესვეურს, ჟოზეპ ბორელს მოუწია. მას კი ხელს ოლივერ ვარჰეი უშლიდა, რომელმაც ტექსტს ხელი არ მოაწერა. როგორც ამბობენ, აპროტესტებდა ჩანაწერს, სადაც კანონის მიღების შემთხვევაში საქართველოს ევროკავშირისკენ გაწევრიანების პროცესის შეფერხებაზე იყო ლაპარაკი. საბოლოოდ განცხადება ბორელისა და ევროკომისიის სახელით გავრცელდა.
დაგვრჩა მეოთხე ბერკეტი - სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის შეჩერება. ამისათვის ერთსულოვნება საჭირო არ არის, საკმარისია კვალიფიციური უმრავლესობა, რაც ნიშნავს წევრი სახელმწიფოების 55%-ს (როგორც წესი, ეს 15 ქვეყანაა 27-დან), რომლებიც ევროკავშირის მოსახლეობის 65%-ს წარმოადგენენ.
ეს საკამათო გადაწყვეტილებაა, რადგან 2017 წელს მიღწეული უვიზო რეჟიმი ევროკავშირის ყველაზე პოპულარული ნაბიჯია თბილისთან მიმართებით. არაერთი ქვეყანა მიიჩნევს, რომ უსამართლო იქნებოდა მთელი მოსახლეობის დასჯა.
თუმცა, როგორც მესმის, ამას სულ უფრო მეტი წევრი სახელმწიფო ემხრობა. ჯერ კვალიფიციური უმრავლესობისათვის საკმარისი ალბათ არაა, მაგრამ არაერთ დედაქალაქში ამ ზომას ან განიხილავენ, ან კი მის მიღებას არ გამორიცხავენ. ახლა ისინი ერთმანეთთან აწარმოებენ მოლაპარაკებებს, იურიდიულ საკითხებზე მსჯელობენ და შემდეგ ნაბიჯებს განიხილავენ. ევროკავშირის რამდენიმე ოფიციალურმა პირმა მითხრა, მთავარია „პროცესის დაწყება, რომელსაც სავიზო ლიბერალიზაციის შეჩერება შედეგად შეიძლება არც მოჰყვესო“.
შეჩერების მექანიზმი კი ასეთია - ევროკავშირის წევრი ქვეყანა მიმართავს ევროკომისიას და აცნობებს, რომ პრობლემა აქვს კონკრეტული მესამე ქვეყნის ევროკავშირში უვიზო მიმოსვლასთან დაკავშირებით. ევროკომისიამ ამ საკითხთან დაკავშირებით მოხსენება უნდა გააკეთოს. თუ ის დარღვევებს დააფიქსირებს, ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს შეუძლიათ ნაწილობრივ შეაჩერონ უვიზო მიმოსვლა. პრობლემა თუ არ გადაიჭრა, უვიზო მიმოსვლა სრულად შეჩერდება. ორივე შემთხვევაში საკმარისია კვალიფიციური უმრავლესობა.
სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის შეჩერება აქამდე მხოლოდ ერთხელ მომხდარა, წყნარი ოკეანის სამხრეთში მდებარე ვანუატუს შემთხვევაში. 2022 წლის მარტში ქვეყანას უვიზო მიმოსვლა დროებით შეუჩერეს ე.წ. ოქროს პასპორტებით ვაჭრობის გამო. ხელისუფლება ამ პასპორტებს გარკვეული საფასურის გადახდის ან ინვესტიციის დაბანდების შემთხვევაში გასცემდა. იმავე წლის ნოემბერში ბრიუსელმა მიიჩნია, რომ ვანუატუს არაფერი გაუკეთებია პრობლემის გადასაჭრელად და უვიზო მიმოსვლა სრულად შეაჩერა.
ევროკავშირის ზოგიერთი წარმომადგენელი მეუბნება, რომ უვიზო მიმოსვლა მხოლოდ მაშინ უნდა გაუქმდეს, როდესაც, მაგალითად, რომელიმე ქვეყნის მოქალაქეები უვიზო რეჟიმს ევროკავშირში თავშესაფრის საძიებლად იყენებენ ან მეტისმეტად ხშირად არღვევენ 180-დღიან ვადას. თუმცა, არსებობს „დემოკრატიის კრიტერიუმიც“ და რამდენიმე დიპლომატმა განმიცხადა, „აგენტების კანონის“ მიღება ამ კრიტერიუმის აშკარა დარღვევა იქნებაო.
ამასობაში კი მოცდა მოგვიწევს. ჯერ ვნახოთ, რას იზამს საქართველოს მთავრობა.
