ბლოგები

გასულ კვირას ბლოგისთვის ახალი რუბრიკა დავიწყე და დავწერე, თუ მსურველი იქნა, გავაგრძელებ მეთქი. ჰოდა, ტყუილი იყო ეგ. ისედაც ვაპირებდი გაგრძელებას, სულ რომ არავის მოსწონებოდა. დამიგროვდა სათქმელი და იმიტომ.

თუმცა, ამჯერად რჩევებზე მეტად გულის მოოხება მინდა და თქვენი სახით თანამოაზრეს ვეძებ. თუმცა, ბოლოს რჩევას თუ, რა ვიცი, დასკვნასაც გაახლებთ. თუმცა, რატომ ბოლოში. ბოლომდე მაინც ცოტა თუ ჩადის ხოლმე.

ახლავე გეტყვით.

დასკვნა ასეთია: მართალია, კულინარიაში წესები, დიახაც, არსებობს და ამ წესების არსებობას თავისი მიზეზები აქვს, მაგრამ საჭმელს უწესოდაც კარგად გააკეთებ და ზოგჯერ, შეიძლება „არასწორი“ რამე მოგწონდეს და ეგეც მოსულა.

აი, რაშია საქმე. როდესაც საქმე საკვების დამზადებას ან, უბრალოდ, ჭამას შეეხება, ყველას ჭკუის სწავლება მოუნდება ხოლმე და ეგ სერიოზულად ყელში ამოვიდა. საქართველოს სხვადასხვა კუთხის შვილები გიხსნიან, რატომაა საჭმლის კეთების მათეული ხერხი სწორი და ყველა დანარჩენის - მკრეხელობა. შოუს წამყვანები გმოძღვრავენ - გემოთა ბალანსი უნდა დაიცვაო. სხვა შოუს წამყვანები დაგცინიან („სხვა შოუს წამყვანები“ რა, ნიკა გვარამია ძირითადად) - ჰა! ცეზარი მოგწონს? რა გოიმობააო. უბნის მაღაზიის გამყიდველი კი გეჩხუბება, ლობიოს ტომატს რატომ უშვებიო.

ამას ინტერნეტი ემატება, სადაც, კომენტარებში ათობით ადამიანი ერთმანეთს დედას აგინებს, რადგან ნიგვზიანი ხარჩოს რეცეპტში რაღაც დეტალს არ ეთანხმება. ხოლო, თუ სტეიკს „სისხლიანად“ არ მიირთმევ, ვიღაც ოჰაიოელი გურმანი მზადაა კორონავირუსის პანდემიის დასრულებისთანავე ჩამოვიდეს, სახლში დაგადგეს და პირადად ჩაგაფურთხოს სულში.

ამ რამდენიმე წლის წინ იაფიან ქართულ რესტორანში გახლდით. (თარხნიშვილზე, სასტუმრო „საქართველოს“ გვერდით. ახლა აღარ არსებობს). შემწვარი თევზი შევუკვეთე და მჭადი და ყველი. ოფიციანტმა დამცინა. თევზთან ყველი ვის გაუგიაო. სხვა რამე მთხოვეო. მეთქი, სრულ პასუხისმგებლობას ვიღებ. ზუსტად ვიცი, გამისწორდება მეთქი.

არაო. თევზი და ყველი ერთად არ შეიძლებაო. პურს მოგიტან. ან ცარიელ მჭადსო. ყველს არაო. ჩერეზ მოი ტრუპო.

რა მექნა, ხომ არ ვიჩხუბებდით? ნერვების მოსაშლელად წითელი ღვინო შევუკვეთე. ღამე რომ კარგად არ დასძინებოდა.

საიდან მოვიდა ეს თევზის და ყველის აკრძალვა? ძირითადად, როგორც გავარკვიე, იტალიური სამზარეულოდან, სადაც, ზღვის პროდუქტებიან კერძებს ყველს მართლაც არ უშვებიან. ყველს ძლიერი არომატი აქვს, თევზს - დელიკატური და ერთმანეთს, როგორ წესი, არ უხდება. (ამისი უამრავი გამონაკლისი არსებობს - ტუნას სენდვიჩებს ყველი აკვდება. ფრანგებს ლობსტერ თერმიდორი აქვთ, რომელიც არ გამისინჯავს და, იმედია, ისე არ მოვკვდები, ერთხელ მაინც რომ არ ვჭამო - ლობსტერია სხვადასხვა ყველით გამოტენილი).

მეორე მხრივ, თუ საფანელში ამოვლებულ და ზეთში შემწვარ სკუმბრიას მიირთმევ, რომელიც, სავარაუდოდ, ჯერ კიდევ მხედრიონის ზედამხედველობით გაყინეს, მაგას იაფიანი იმერული ყველი ვერაფერს დააკლებს.

წითელ ღვინოზე და თევზზეც ეგ ამბავია. ითვლება, რომ წითელი ღვინო უფრო მძაფრია და ადვილად დაჩაგრავს ნაზ თევზს. თუმცა, აი ის ჩემი სკუმბრია თავს არც-ერთ ღვინოს არ დააჩაგვრინებდა. ეგეც რომ არ იყოს, თევზს თუ ვჭამ და ამ დროს წითელი ღვინო მომინდა, რა ვქნა, ეგ სურვილი გულში ჩავიკლა? რქაწითელი ვწრუპო და შორიდან ვნებიანად ვუცქირო მეზობელ მაგიდას, სადაც რუსი ტურისტები წინანდალს წინანდალზე სვამენ? რეიზა? პერკე? იტალიელ კულინარებს რომ არ გაუტყდეთ?

განა მარტო ჩემთვის ვიბრძვი? აი, როგორც ბევრს, მეც ძალიან მიყვარს სტეიკი (და, ასევე, როგორც ბევრი, იშვიათად თუ ვჭამ. ძვირია, ოხერი!) და მედიუმს გიახლებით ხოლმე, როგორც წესი და რიგია. (მედიუმი სტეიკისთვის სრულიად მისაღებია. არ უნდა ამას, „იიი, ფაქტობრივად უმი უნდა იყოოს. სისხლი უნდა ჩქეფდეეეეს. მუუუუ-ს უნდა იძახდეეს.“) მაგრამ, თუ ვინმეს უნდა, რომ ბოლომდე შემწვარი მოუტანონ - მისი ნებაა. მართალია, ფულს ალბათ ჰაერში ყრის - კარგად შეწვა სხვა, უფრო იაფიან ნაჭრებს უფრო უხდება, მაგრამ, აბა, ვინ დაგვნიშნა გემოვნების პოლიციად? თუ უნდა ზედ კეტჩუპი მოუსხია!

(აი აქ კი საკუთარმა კულინარიულმა ლიბერალიზმმა თავადაც აღმაშფოთა. რა კეტჩუპი სტეიკზე? ყველაფერსა აქვს საზღვარი. სახლში რაც უნდათ ის აკეთონ. ხალხში კი კეთილი ინებონ და წითელ ხაზებს ნუ გადაკვეთენ!)

ცეზარის სალათი ვახსენეთ. საქართველოში, როგორც წესი, ცეზარს არასწორად აკეთებენ - წესით ამ სალათს თავისი, ანჩოუსებიანი სოუსი აქვს. აქ კი სალათის ფურცლებს მაიონეზს მოასხამენ, შარშანდელ კრუტონებს მოაყრიან და ცეზარად ასაღებენ ხოლმე. მაგრამ, იცით რა. სალათის ფურცლები, ქათამი და მაიონეზი სულ არ არის ცუდი კომბინაცია. (მაიონეზზე, სალათებზე და საქართველოს პოსტსაბჭოთა ტრავმებზე ისე არაერთი კარგი სადოქტორო დისერტაცია დაიწერებოდა.)

გემოების ბალანსიც ყველაფერს არ ჭირდება. კი, მასტერშეფისთვის აუცილებელია. ისე, უბრალოდ კარგი მზარეულისთვის? იისეე რაა. აი, საშუალო შაურმა ალბათ უკეთ აბალანსებს გემოებს, ვიდრე, ვთქვათ, ხაშლამა. შაურმაში წიწაკებიცაა, მაიონეზში გარეული რაღაც სუნელებიც, ხორცისებრი პროდუქტიც და კიდე უამრავი რამე. ზოგი პერვერტი კარტოფილსაც უშვება და, რაც არ უნდა არ ვეთანხმებოდეთ ამ ხალხს, მაინც პატივი უნდა ვცეთ მათ არჩევანს.

ხაშლამაში კი, რავი, მოხარშული ხორცია, მარილი და საქართველოს ისტორიის სურნელი. ერთი მთლიანი გემო აქვს, რომელიც არ გეთამაშება, არ გეკეკლუცება, არაფერს გიბალანსებს, უბრალოდ, კახური პირდაპირობით გელამუნება და 1659 წლის კახეთის აჯანყებაზე გიყვება ლეგენდებს.

ჰოდა, შაურმას არავინ არაფერს ერჩის. მთვრალზე ალბათ მობისაც კი უჭამია. მაგრამ, აბა ხაშლამასთან ახლოს მოვა? გინდა გემოვნებითი თვისებებით, გინდა სოციალურ-კულტურული მნიშვნელობით. ამ ორს შორის ვინმე შაურმას აირჩევდით? თუ კი, ხმამაღლა არ თქვათ. ამით ნადირა ხოშარაულის და შალვა და ელიზბარ ერისთავების ხსოვნას შეურაცხჰყოფთ!

ერთი აზრით დავიწყე და მეორეთი კი დავამთავრე. თურმე, ჩემთვის კულინარიული ლიბერალიზმის და ტოლერანტობის საზღვარი ხაშლამაზე გადის.

თქვენთვის? თქვენთვის სად გადის? კომენტარებში გვითხარით.

ესპანელებს ერთი კარგი გამოთქმა აქვთ: se odian comme los hermanos („როგორც ძმებს, ისე ეზიზღებათ ერთმანეთი“). უკეთესად ვერ იტყვი, როდესაც სომხურ-ქართულ ურთიერთობას აკვირდები.

ორ პატარა ერს გვიჭირს საერთო და დიდი მემკვიდრეობის გაყოფა: ქართული ანბანი უფრო ძველია თუ სომხური? და მსოფლიოში პირველი ქრისტიანი მეფე ქართველი იყო თუ სომეხი? რაც შეეხება ანბანს, ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, ქართული ანბანია არქაული. სხვათა შორის, ბერნარდ უტიეს თეორია რჩება ვერსიად, რომელსაც მეცნიერები ვერც ვერასდროს დაამტკიცებენ და ვერც უარყოფენ. სამაგიეროდ ფაქტია, რომ პირველი ნაბეჭდი სომხური წიგნი 1512 წელსაა გამოსული - ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე ქართული ანალოგი. ხოლო რაც შეეხება მსოფლიოს პირველ ქრისტიან მეფეს - ის შეიძლება საერთოდ ედესელი და არა სამხრეთ კავკასიელი მონარქი იყო...

ქართველებსა და სომხებს არა მარტო ანტიკური ხანის, არამედ თანამედროვე ეპოქის საერთო მემკვიდრეობაც კი ვერ გაგვიყვია: იეთიმ გურჯი ქართველი იყო თუ სომეხი? ალბათ მისთვის რომ გეკითხათ, გეტყოდათ, რომ ქალაქელი აშუღი იყო და სომხურ-ქართული კამათის საგანს ვერ გაიგებდა. არა, არც ისაა გასაკვირი, თუ ამ გაგანია ეთნონაციონალიზმის ეპოქაში ორივე ერი მას თავისიანად მიიჩნევს. აგერ, ადამ მიცკევიჩს თავისიანად თვლიან როგორც პოლონელები, ისე ლიეტუველები და ბელორუსები! „O Litwo! Ojczyzno moja...“ („ო, ლიეტუვავ! ჩემო სამშობლოვ...“) - ამ სიტყვებით იწყება ადამ მიცკევიჩის (Adam Mickiewicz 1798-1855) პოლონურ ენაზე დაწერილი ყველაზე ცნობილი პოემა... და ისე, სადაური იყო ადამ მიცკევიჩი? „რა თქმა უნდა, პოლონელი!“ - იტყვის მკითხველი. განსაკუთრებით ის მკითხველი, რომელიც ვარშავაში ან კრაკოვში ყოფილა და იქ მიცკევიჩის ქანდაკება უნახავს. თუმცა შევახსენებ ამ მკითხველს, რომ თვით მიცკევიჩს ცხოვრებაში ფეხი არ დაუდგამს არც ვარშავაში და არც კრაკოვში.... „’ო ლიეტუვავ, ჩვენო სამშობლოვ...’ - ეს ხომ ლიეტუვის ჰიმნის პირველი სიტყვებია?!“ - იტყვის ვილნიუსში ნამყოფი ადამიანი, რომელსაც თან უნახავს იქ აღმართული ადომას მიცკევიჩიუსის (Adomas Mickevičius) ძეგლი... კი, მაგრამ მიცკევიჩ-მიცკევიჩიუსი ხომ ბელორუსადაც შეიძლება ჩაითვალოს?! ის ხომ ნოვოგრუდოკში (ბელარუსი) არის დაბადებული რუსინის (ბელორუსი) ოჯახში?!

და გაბრიელ სუნდუკიანი ქართველი მწერალი იყო თუ სომეხი? 1934 წელს საბჭოთა კავშირის მწერალთა პირველ ყრილობაზე გაბრიელ სუნდუკიანის ქართველ-სომხობის გამო დიდი შეხლა-შემოხლაც კი მომხდარა ორ დელეგაციას შორის... და ეს მიუხედავად სტალინის დადგენილებისა, რომ სუნდუკიანი ქართველი იყო!

ტრადიციული პატრიოტიზმისა და ეთნონაციონალიზმის ერთმანეთთან ჭიდილი უცნაურ დემონებს ბადებს. ეს მშვენივრად ესმოდა სერგეი ფარაჯანოვს და იუმორით უყურებდა იმ ეთნონაციონალიზმს, რომელიც ტიფლისის ურბანულ ფოლკლორს აჩანაგებდა. ამიტომაც, როდესაც საკუთარი ფილმების „გენეტიკურ კოდზე“ იწყებდა საუბარს, ფარაჯანოვი პასუხს იძლეოდა იმის მიხედვით, თუ სად იმყოფებოდა: თბილისში გეტყოდათ, რომ „აშუღი ქერიბი“ სუფთა აზერბაიჯანული ფილმია, ერევანში - რომ ქართულია, ხოლო ბაქოში - რომ წმინდა წყლის სომხურია...

ამ ქართულ-სომხურ სიძულვილ-სიყვარულში ყველაზე საოცარი მაინც ჩვენ მიერ სომხური ისტორიის ცოდნაა... ქართველმა კაცმა შეიძლება არ იცოდეს ვინ ვისი მოკავშირე ან მტერი იყო პირველი მსოფლიო ომის დროს, მაგრამ აუცილებლად გეტყვით, რომ ამ კონფლიქტის დროს თურქების მიერ მოწყობილი სომხების მასობრივი ხოცვა-ჟლეტა გენოციდი არ ყოფილა. ამასთან ერთად გაუჭირდება ახსნა, თუ რა განსხვავებაა გენოციდსა და ეთნიკურ წმენდას შორის... არადა, თუ გენოციდს არა, სომხების ეთნიკურ წმენდას ხომ მაინც ჰქონდა ადგილი 1915 წელს?!

მკითხველს არ ეგონოს, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ სომხების გენოციდის აღიარების მომხრე ვარ. ამ თემაზე ორჯერ მაქვს დაწერილი რადიო თავისუფლების გვერდებზე და ამჯერადაც გავიმეორებ: კანონმდებლის საქმე არაა, ისტორიულ მოვლენებს მისცეს იურიდიული კვალიფიკაცია. ზოგადად თუ ისტორია რაიმეს გვასწავლის (და განსაკუთრებით საბჭოთა კავშირის ისტორია), ეს ისაა, რომ არც ერთი ისტორიული ფაქტი არ შეიძლება იყოს დაფუძნებული სახელმწიფო განკარგულებაზე. და არ აქვს არავითარი მნიშვნელობა, პოლიტბიუროს თუ დემოკრატიული სახელმწიფოს პარლამენტების განკარგულების საფუძველზეა ეს გადაწყვეტილება მიღებული. ხოლო რაც შეეხება სიტყვა გენოციდს, ის იმდენად იდეოლოგიზებული გახდა, რომ დღეს ისტორიკოსები ერიდებიან მის გამოყენებას.

შემაშფოთებელი სულ სხვა რამ არის: ჩვენი დამოკიდებულება მეოცე საუკუნის ამ ძალზედ ტრაგიკული ეპიზოდის მიმართ მორწმუნის პოზიციას უფრო წააგავს, ვიდრე შემეცნების მსურველისა. რადგან ცოდნას, რწმენისგან განსხვავებით, მუდმივად სკეპტიციზმი ახლავს თან. ხოლო ჩვენთვის, სომხების არა-გენოციდი, რწმენის კრედოს ნაწილი გახდა. ამიტომაც დღეს, როდესაც მსოფლიოს დიდი ნაწილი სომხების მასობრივ გაჟლეტას იხსენებს, კარგი იქნება, თუ ისტორიის ამ საშინელი ეპიზოდით დაინტერესებული ადამიანი პირველ რიგში გაერკვევა, რა განსხვავებაა ეთნიკურ წმენდასა და გენოციდს შორის. ასევე უადგილო არ იქნება, თუ დაინტერესდება, თუ რა სახის უტყუარი მტკიცებულებები არის, ან არ არის, დღეს ისტორიკოსების ხელთ. ცნობისმოყვარე კაცმა შეიძლება რამდენიმე კითხვაც დასვას: რატომაა თურქეთის გენშტაბის 1915 წლის დოკუმენტები გასაიდუმლოებული? ან რატომ არ არის ხელმისაწვდომი თურქეთის 1915 წლის საკადასტრო დოკუმენტები? და ეს მიუხედავად თურქეთის სამოქალაქო კოდექსის მიერ გარანტირებული უფლებისა. ცოდნისმოყვარე ადამიანს შეუძლია ასევე ინტერნეტში მოიძიოს, ვინ იყო რაფაელ ლემკინი და რა როლი ითამაშა სომხების ტრაგედიამ სიტყვა „გენოციდის“ შექმნაში. მათ კი, ვისაც საკითხის უფრო ღრმად შესწავლა სურს, ვურჩევდი ედინბურგის უნივერსიტეტის პროფესორის, დონალდ ბლოქსჰემის (Donald Bloxham) და ორი თურქი ისტორიკოსის, ფუატ დიუნდარის (Fuat Dündar) და ტანერ აქსამის (Taner Akçam) ნამუშევრებს გაეცნონ.

სხვათა შორის, დონალდ ბლოქსჰემი, ფუატ დიუნდარი თუ ტანერ აქსამი, სხვადასხვა მოვლენათა ჯაჭვზე და რიცხვებზე დაყრდნობით, აბსოლუტურად განსხვავებულ დასკვნებამდე მიდიან. რაც ძალიან ბუნებრივია! ვინაიდან ღია საზოგადოებაში წარსულის შესწავლა არ შეიძლება დაფუძნებული იყოს არც პარლამენტის დეკრეტებზე და არც „ძმური ზიზღით“ გაჩენილ რწმენის კრედოზე...