ბლოგები

აქციამ „მიყვარს და ვზასაობ!“, რომელიც რიყის პარკში გაიმართა 24 ივნისს, სრულიად სხვადასხვა მსოფლმხედველობის, პოზიციის ხალხი გააერთიანა; აქციის დასრულების შემდეგ ჟურნალ „ტაბულის“ ბლოგერი, ალექსანდრე ბაგრატიონ-დავითაშვილი წერდა:

„ადამიანი, რომელსაც არ აქვს პროტესტის გამოხატვის უნარი, იმაზე ბევრად უარეს ქვეყანაში ცხოვრებას იმსახურებს, ვიდრე დღევანდელი საქართველოა.“

შალვა რამიშვილმა კი ასეთი სტატუსი გამოდო ფეისბუკზე:

„კაი, ბატონო, პოლიტიკოსები არ გევასებათ და პოლიტიკური აქციები გიტყდებათ – გასაგებია. ხორცის გაძვირებაზე რომ არ გამოხვალთ (გვეგოიმებათსის პონტში), ესეც მესმის. მარა პროტესტის ნიშნად ზასაობითაც რო ვერ იზასავეთ, ეგ როგორღა გავიგოთ?“

საერთოდ, იმ საღამოს, სოციალურ ქსელში, საოცარი თვითგვემა დაიწყო - „ასეთები ვართ!“, „არაფერი შეგვიძლია!“, „მონები ვართ!“... იგივე მოხდა წელს, გაზაფხულზე, როდესაც უნივერსიტეტის სტუდენტებმა „1968 წლის ამბოხება“ თუ არა, რაღაც მსგავსი მოაწყვეს თვითმმართველობის წინააღმდეგ. 18 აპრილისთვის სტუდენტების აქცია დაიგეგმა. მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ სოციალურ ქსელებში სტუდენტებმა ლამის ფიცი დადეს, მოვდივართ, მშვიდობიან ბრძოლას ვიწყებთო, ხალხი არ იყო ბევრი... ამას მაშინაც თვითგვემა მოჰყვა - „მშიშრები ვართ! არაფრის მაქნისები!“

ბოლო დროს სულ ასე ხდება; აქციებისთვის მზადებას ძალიან დიდი ენერგია მიაქვს. ამას ემატება ჩვენთვის ჩვეული „ამყოლობა“ (და არა სოლიდარობა), ბაქიბუქი... ჰოდა, საქმე საქმეზე რომ მივა, გადამწყვეტი ბრძოლის წინ, ნაბახუსევის მსგავსი განცდა იბადება; აპათიის, დაზარების, უიმედობის განცდა, რასაც დაუყოვნებლივ მოჰყვება ქართველებისთვის ჩვეული თვითგვემა.

ჰო, ქართველებისთვის ჩვეულია ეს - უკიდურესობები!

მე თუ მკითხავ, პროტესტის სურვილი, თუნდაც ვირტუალური, ან ანონიმური, ბევრად უკეთესია, ვიდრე გულგრილობა და, მით უმეტეს, თვითგვემა. პრობლემა უფრო ენერგიის განაწილებაშია და იმის არაღიარებაში, რომ ენერგია საკმარისი არაა იმისთვის, რომ რამდენიმე დღე გამოუშვა და განსაკუთრებით იქ ამოაფრქვიო, სადაც საჭიროა. პრობლემა ისაა, რომ პროტესტი ჯერ სათანადოდ არ მომწიფებულა. პროტესტი ან სურვილის დონეზე რჩება, ან, უბრალოდ, კარგი ტონია. სინამდვილეში კი ყველაფერი ისევ თეატრია. მათ შორის მიტინგიც.

საქართველოში თითქმის 25 წელია, ასე გრძელდება - საპროტესტო აქცია ვიღაცისთვის სცენაა, სადაც შეგიძლია ხალხს თავი მოაწონო, ვიღაცისთვის კი - ადამიანებთან ურთიერთობის დამყარების საშუალება. ამას წინათ ჩემმა ფრანგმა მეგობარმა, რომელიც თავს მემარცხენედ მიიჩნევს და რელიგიისგან შორს დგას, მითხრა, ეკლესია თქვენთან იმიტომაა პოპულარული, რომ ხალხს ერთად ყოფნის შეგრძნება დაუბრუნა, გაუღვიძა კოლექტივში ყოფნის ვნება, რომელიც საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ ლამის ანომალიად გამოცხადდაო. საპროტესტო აქციაც ასეა ზოგიერთებისთვის: ამ 20 წლის წინ რუსთაველზე გამართულ მიტინგებზე ოჯახებიც კი იქმნებოდა.

თუ ცხოვრება თეატრია, ქართული საპროტესტო აქცია მით უმეტეს თეატრია, რომელიც, როგორც სანახაობა, ყოველთვის იზიდავდა და იზიდავს ჩვენს ტელემედიას. 24 ივნისს თბილისში მოეწყო ძალიან სერიოზული აქცია ახალი გადასახადების დაწესების წინააღმდეგ, რომელსაც ქართულმა მედიამ თითქოს პრინციპულად გამოუცხადა ბოიკოტი. სამაგიეროდ ჟურნალისტების მთელი კოჰორტა გამოცხადდა რიყეზე, „საპროტესტო ზასაობის“ აღბეჭდვის მიზნით. მეტიც: ამ აქციის შესახებ ჯერ კიდევ შუადღეს, იმედის „დღის შოუში“ (ღმერთო, მაპატიე!) გვაუწყეს; ქართულ ტელევიზიებს მოენატრათ სანახაობა, რომელიც ზიანს მხოლოდ ორგანიზატორებს თუ მოუტანდა („პროტესტანტებს“ დაერეოდნენ მმკ-ს აქტივისტები), თან გაახალისებდა პუბლიკას და თანაც ყურადღებას გადაატანინებდა უფრო მნიშვნელოვანი პრობლემებიდან. ქართულ ტელევიზიებსაც ხომ უყვართ თეატრი! უფრო სწორად, „უმტკივნეულო თეატრი“...

არადა, თავად აქციის მომზადების პროცესში იმდენი იუმორი იგრძნობოდა, მეც კი, ყველანაირი თეატრალური აქციებისგან დაღლილს და გულგატეხილს, გამიჩნდა სურვილი, მენახა, როგორ გამოხატავდნენ პროტესტს ახალგაზრდები რაღაც აბსურდული აკრძალვის მიმართ.

დასვენების დღეებში რიყის პარკთან მანქანის გაჩერება საკმაოდ რთულია. პარასკევს საღამოს მთელი ეს ტერიტორია - მეტეხის ხიდი, საფეხმავალო „მშვიდობის ხიდი“, ახალი პარკი, აბანოთუბანი, ხალხით იყო სავსე. ზუსტად ვერ გავიგე, რას აკეთებდნენ. ბავშვები მოიყვანეს? მაგრამ ეს ახალგაზრდები რამღა მოიყვანა აქ?! აქეთ-იქით დადიოდნენ? აი, ჩემი მშობლები რომ ამბობდნენ, რუსთაველზე ვსეირნობდითო, ისე? აბა, სხვა რა უნდა გაეკეთებინათ? არ მესმის, მართლა არ მესმის, რატომაა სასიამოვნო ასე სეირნობა. არ მესმის, რა უხარია ამ ხალხს...

მაგრამ არც მე ვარ მარტო ამ სამყაროში და არც ის ახალგაზრდები, პარკებში კოცნის აკრძალვამ რომ აღაშფოთა. ამ ქვეყანაში ცხოვრობს სხვანაირი ხალხიც. ჩემი ზოგიერთი მეგობრისგან განსხვავებით, მე მათ ტელევიზიების მიერ „ზომბირებულებს“ ვერ ვუწოდებ. ყოველ შემთხვევაში, ყველას ვერ ვუწოდებ. შეიძლება, პირიქით იყოს: მათი გამოსვლა გარეთ, ეს „აქეთ-იქით სიარული“ იმის მიმართ პროტესტიც იყოს, რასაც ცენტრალური ქართული არხები უჩვენებენ მაყურებელს.

„ნუ, რა ქნან? გარეუბნებიდან მოდიან სასეირნოდ. იქ მოსაწყენია ცხოვრება“ - მითხრა ერთმა მეგობარმა მას შემდეგ, რაც გაკვირვება გამოვთქვი: ამდენი ხალხი მხოლოდ ტაქსიმზე მინახავს სტამბულში, ან მადრიდსა და ბარსელონაში, ისიც პარასკევს-მეთქი.

მოკლედ, 24 ივნისს, „ზასაობის აქციის“ პარალელურად, რიყეზე ბუზივით ირეოდა ხალხი, რომელიც ბევრად მეტი, შეიძლება ითქვას, ასჯერ მეტი იყო, ვიდრე ამფითეატრთან შეკრებილი ახალგაზრდები და ჟურნალისტები, რომლებიც ეხვეწებოდნენ „პროტესტანტებს“, მიდით, აკოცეთ ერთმანეთსო. სხვებზე ვერ გეტყვით, მაგრამ პირადად მე ამ გაუცხოებამ, ამ განსხვავებულმა მასშტაბებმა, „პროტესტანტებთან“ შედარებით „მოსეირნე“ ხალხის სიმრავლემ, უიმედობისა და სასოწარკვეთის განცდა გამიმძაფრა: რას მოგვცემს ეს ელიტარული პროტესტები, თუ ამ ქვეყანაში ადამიანებს ჯერაც მოსწონთ „აქეთ-იქით სეირნობა?“ რა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ ეს გაუცხოება, ეს ბარიერი კმაყოფილ და უკმაყოფილო ხალხს შორის, მაქსიმალურად გაუქმდეს, რათა ერთის მხრივ, „აქით-იქით სეირნობა“ არ გადაიზარდოს სრულ გულგრილობაში, მეორე მხრივ კი პროტესტი არ იქცეს ელიტარული ჯგუფის ისტერიკად, რომელსაც რომელიმე „დღის შოუ“ თუ გააშუქებს სიამოვნებით?

ამისათვის, ვფიქრობ, ერთი რამეა საჭირო. ის, რაც ასევე ყოველთვის პრობლემა იყო ქართველი „პროტესტანტებისთვის“: გულწრფელობა და სპონტანურობა! ამ თეატრალურ ფარისევლობაზე, ამ მასკარადებზე, ნიღბებიან პერფორმანსებზე უარის თქმა. როცა გულწრფელად გამოხატავ პროტესტს, თანამოაზრესაც მეტს შეიძენ და მაშინ შეიძლება იმ ხალხის ყურადღებაც მიიქციო, ვისაც „აქეთ-იქით სეირნობა“ სრულიად აკმაყოფილებს.

ჩაატარე სიყვარულით საპროტესტო აქცია და ოდესმე მაინც გაიმარჯვებ! რადგან სიყვარული, საბედნიეროდ, ყველას უნდა ამ ქვეყანაში.

თუ ოდესმე ვინმე ქართული ქსენოფობიების სტატისტიკურად გაანალიზებას შეეცდება, დარწმუნებული ვარ, უცხოს სიძულვილის ყველაზე გავრცელებული ფორმა საქართველოში არმენოფობია აღმოჩნდება.

სომეხი ქართულ წარმოსახვაში ერთგვარი „მტრის ხატია“, დაახლოებით ისეთივე შინაარსის, როგორიც ბევრ სხვა ქვეყანაში - ებრაელი. არმენოფობია ანტისემიტიზმის ქართული ვარიანტია და იგი თანაბრად მოიცავს საზოგადოების ყველა ფენას. არმენოფობური შინაარსის გამონათქვამები უხვად მოიპოვება როგორც ყოფით საუბრებში, ისე ქართული მწერლობის კლასიკოსთა თხზულებებშიც, ჭორიკანა, ბულვარულ პრესასა თუ პოლიტიკურ დისკურსში. თუ საქართველოში ვინმეს დისკრედიტაცია გინდა, საკმარისია მისი სომხად გამოცხადება; თუ ვინმე არ მოგვწონს, მისი შეხედულებები „ანტიქართულად“ ან საქართველოსათვის საზიანოდ მიგვაჩნია, ლამის ინსტინქტურად, მის წინაპრებში სომხების ძებნას ვიწყებთ. ყოფით ენაზე „სომეხი“ ხშირად დამამცირებელი, შეურაცხმყოფელი მნიშვნელობითაც კი იხმარება. ზოგჯერ ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ ქართველი იმდენადაა ქართველი, რამდენადაც ის სომეხს ემიჯნება და საკუთარ ეროვნულ იდენტობას სომხის სიძულვილისა თუ დაკნინების ხარჯზე აგებს. ეს ფობია მთელ საქართველოზე ვრცელდება, თუმცა განსაკუთრებული სიმძაფრით იგრძნობა თბილისში, სადაც, ტრადიციულად, სომხური წარმოშობის ყველაზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.

არმენოფობია საქართველოში არა მხოლოდ ყველაზე გავრცელებული, არამედ ყველაზე ძველი ქსენოფობიის ფორმაცაა. რამდენადაც ქართველები და სომხები ისტორიის სცენაზე ერთდროულად გამოჩნდნენ, მათ შორის შუღლი და ქიშპობაც ლამის პრეისტორიული ხანიდან იღებს სათავეს. ამასთანავე, მიუხედავად განმასხვავებელი ეთნიკური, ენობრივი თუ სარწმუნოებრივი ფაქტორებისა, „გენეტიკური“ და კულტურული თვალსაზრისით, მსოფლიოში ცოტა ხალხი თუა ერთმანეთში ისე შერწყმულ-შეზავებული, როგორც ქართველები და სომხები.

ჩემი აზრით, ამ ორი ეთნოსის ურთიერთშუღლის მიზეზი ერთმანეთთან სიახლოვე და მსგავსება უფროა, ვიდრე მათი განსხვავებულობა: ისინი ერთმანეთში საკუთარ თავს ამოიცნობენ. ორივე ხალხის ცხოვრებაში საბედისწერო როლი ითამაშა მათმა ისტორიულმა სტაჟმა და სიძველემაც: როგორც მეზობლებს, მათ მსგავსი ისტორიული ბედი აკავშირებთ ერთმანეთთან და ისინი ერთმანეთზეც გარდამავალი უპირატესობით დომინირებდნენ. წინა- თუ ადრექრისტიანულ ხანაში ქართველთა და სომეხთა წინაპრებს შორის კულტურული სხვაობაც მინიმალური იყო: იბერიაშიც და არმენიაშიც ირანული წარმოშობის დინასტიები მეფობდნენ და სარწმუნოებაც ირანულ ზოროასტრიზმთან მიმსგავსებული ჰქონდათ. ორივე თითქმის ერთდროულად გაქრისტიანდა და ერთნაირად უხდებოდათ ახალი სარწმუნოების დაცვა მაზდეანური ირანისა თუ არაბთა ისლამური ხალიფატებისაგან. შემდგომ ორივეგან ერთი და იგივე სამეფო დინასტია – ბაგრატიონ-ბაგრატუნები – მეფობდნენ. სომხებისთვისაც და ქართველებისთვისაც ეს საკუთარი სამეფო გვარი იყო. ბოლო სომხური სამეფოს (ანისის სამეფოს) გაუქმების შემდეგ (1045 წ.) ქართველ ბაგრატიონთა ტიტული „სომეხთა მეფე“ არა დაპყრობილი ტერიტორიის გამგებლობას, არამედ დინასტიის, როგორც ქართველებისა და სომხების მეფის, ლეგიტიმაციას ნიშნავდა (გასათვალისწინებელია, რომ შუა საუკუნეებში ლოიალობის სუბიექტია არა ქვეყანა („სომხეთი“, „საქართველო“), არამედ მეფე და მისი დინასტია.

ქართულ-სომხური კონფლიქტის პირველი მნიშვნელოვანი საფუძველი სარწმუნოებრივი განხეთქილებაა: რამდენადაც შუა საუკუნეებში მონარქისადმი ლოიალურობასთან ერთად კოლექტიური იდენტურობის განმსაზღვრელი სარწმუნოებაა, სამხრეთ კავკასიაში კონფესიური დაპირისპირება უკვე ქალკედონიის საეკლესიო კრების (451 წ.) მიერ მონოფიზიტობის დაგმობით იწყება და VII საუკუნეში გვირგვინდება ეკლესიის გახლეჩვით არა ეთნიკური ნიშნით „ქართულად“ და „სომხურად“, არამედ დიო- და მონოფიზიტურებად: სომხური ეკლესია ქალკედონიის კრებაზე ერესად გამოცხადებული მოძღვრების თავშესაფარი ხდება, სადაც წარმოიქმნება ახალი სარწმუნოება - სომხური გრიგორიანელობა. აქედან მოყოლებული ეთნიკურად ქართველი, მაგრამ მონოფიზიტი, ავტომატურად „სომხად“ იწოდება, ისევე, როგორც ქალკედონიტი ეთნიკურად სომეხი - „ბერძნად“ ან „ქართველად“. ეს ქართველებსა და სომხებს შორის წარმოშობს მრავალსაუკუნოვან დაპირისპირებას, რომელიც არცთუ იშვიათად პოგრომების ფორმით გამოიხატებოდა. ამის ერთ-ერთი ცნობილი მაგალითია დავით III კურაპალატის მიერ სომხური ეკლესიის დარბევა, სხვათა შორის, ბიზანტიის სანქციითა და ხელშეწყობით, რომლის ქვეშევრდომი და მოხელეც დავითი იყო. ეს პოლიტიკა რადიკალურად იცვლება 1045 წელს, ანისის მეფის გაგიკ II-ის გარდაცვალების შემდეგ, როდესაც აფხაზთა და ქართველთა მეფე ბაგრატ III სომეხთა მეფედაც ცხადდება. დავით აღმაშენებელი და მისი შთამომავალი ბაგრატიონები ოფიციალურად სომეხთა მეფეებიც არიან. ამიტომაც, როდესაც თამარის დროს ქართველები თბილისში სომხურ ეკლესიას არბევენ, თამარი სასჯელად თბილისის ქართულ მოსახლეობას უნიშნავს საგანგებო ბეგარას სომხური ეკლესიის აღსადგენად. ერთიანი ქართული სახელმწიფოს დაშლის შემდეგ, სომეხთა იდენტობის მთავარი განმსაზღვრელი სომხური ეკლესია ხდება.

ახალი ქართულ-სომხური დაპირისპირება კი XIX საუკუნეში გაჩენილმა ნაციონალიზმმა წარმოშვა და ამ დაპირისპირების გამწვავებაში, გარდამავალი უპირატესობით, განსაკუთრებული როლი მიუძღვით ისტორიკოსებს. XIX საუკუნის ნაციონალიზმი გულისხმობს ახალი ისტორიული ნარატივის შექმნას, წარსულის ჰეროიზაციას და მის გამოყენებას ეროვნული იდენტობის განმსაზღვრელ იდეოლოგიურ ბაზისად. ეს პროცესი განსაკუთრებულ სიმწვავეს იძენს მცირერიცხოვან და კოლონიალურ პირობებში მყოფ ერებში, რომლებიც, დუხჭირი აწმყოს საკომპენსაციოდ, წარსულის სულ უფრო განდიდებას ცდილობენ. სწორედ ასეთ პირობებში იწყებენ ქართველები და სომხები საკუთარი ისტორიების გაყოფისათვის დავას, რომელიც დღესაც გრძელდება.

ამას კიდევ უფრო ამძაფრებს ქართველებისა და სომხების ტრადიციული სამეურნეო-ეკონომიკური განსხვავებულობა: ქართველები ძირითადად მიწათმოქმედები იყვნენ, სომხები - ხელოსნები და ვაჭრები. XIX საუკუნეში, განსაკუთრებით ქართველი არისტოკრატია, ვერ ახერხებს ფეოდალური ცნობიერებიდან გათავისუფლებას და ახალ საბაზრო ურთიერთობებზე გადაწყობას, რის გამოც მისი ქონების დიდი ნაწილი სომეხი ბურჟუაზიის ხელში გადადის. ასეთ პირობებში მდიდარი სომეხი გაღატაკებული და დავალიანებული ქართველისათვის ისეთივე მტრისა და სისხლისმსმელის ხატებად იქცევა, როგორიც მდიდარი ებრაელია გერმანელი ან რუსი ნაციონალისტებისათვის. შეიძლება ითქვას, რომ ქართული ნაციონალიზმი სწორედ სომხის, როგორც მტრის ხატებაზეა დაფიქსირებული. ეს ფიქსაცია კი იმდენად ღრმადაა გამჯდარი ქართულ ცნობიერებაში, რომ მისგან გათავისუფლებას მხოლოდ ნიჭიერება და განათლებულობა არ შველის. ის არა მხოლოდ ახალ კონფლიქტურ კერებს წარმოქმნის ისედაც კონფლიქტებით მდიდარ საქართველოში, არამედ კულტურული შეზღუდულობისა და გამრუდებული თვითაღქმის ნიშანიცაა.

ამდენად, არმენოფობიის გააზრება და მისგან გათავისუფლება არა მხოლოდ პოლიტიკური თვალსაზრისითაა უპრიანი, არამედ XIX საუკუნის აზროვნებიდან და ფეოდალური ცნობიერებიდან თავის დაღწევასაც უნდა ნიშნავდეს.