3 წლის წინ, სომეხმა კოლეგებმა იტალიელი კინორეჟისორების, პაოლო და ვიტორიო ტავიანების ფილმის, “ტოროლას ბუდის” გადაღების ისტორია მიამბეს. ჩამოუყვანიათ დიდი კლასიკოსები ერევანში, თავიანთ კინოფესტივალზე, დიდი მიღება მოუწყვიათ. მერე წიგნები მიუციათ სომხურ-თურქულ ურთიერთობაზე, იმაზე, რასაც სამყაროს ერთი ნაწილი “სომეხთა გენოციდს” უწოდებს და პირდაპირ უთქვამთ, იქნებ დაგაინტერესოთ მეოცე საუკუნის ამ ტრაგიკულმა ამბებმა და ფილმის გადაღება მოისურვოთო. ტავიანებზე ამ წიგნებს იმდენად უმოქმედია, რომ ასაკში შესულ გენიოსებს, რომლებიც ბოლო დროს ვეღარ აკვირვებდნენ თავიანთ თაყვანისმცემელს, იტალიაში დაბრუნებიდან რამდენიმე დღეში განუცხადებიათ, რომ იწყებენ ფილმის გადაღებას სომეხთა გენოციდზე. დიახ, ზუსტად ასე თქვეს - “გენოციდზე”. ანუ თავიდანვე აღიარეს, რომ მათი ფილმი “პროსომხური” იქნებოდა.
ფილმი - დიდი არაფერი. ტავიანების ადრინდელ ფილმებს, უბრალოდ, ვერ შეედრება. მაგრამ სახელი და ავტორიტეტი მაინც მნიშვნელოვანია. “ტოროლას ბუდე” არაერთ დიდ კინოფესტივალზე უჩვენეს, შესაბამისად, კარგად გაყიდეს. სიმღერა “ო, სირუნ, სირუნ”, რომელიც არაერთხელ აჟღერდება ფილმში, ისევ პოპულარული გახდა. სიტყვა “გენოციდს” ახლა უკვე ისინიც ხმარობდნენ, ვისაც აქამდე წარმოდგენა არ ჰქონდა, რა მოხდა თურქეთში მეოცე საუკუნის დასაწყისში.
საქართველომაც “შეუკვეთა” ფილმი დასავლელ რეჟისორს. 2008 წლის აგვისტოს ტრაგიკულ დღეებზე ფილმის გადასაღებად რენი ჰარლინი აირჩიეს. ახლა უკვე აღარ აქვს მნიშვნელობა, ვინ აირჩია და ვინ დაუკვეთა ეს ფილმი, რომელსაც თავიდან “ჯორჯია” ერქვა, მერე კი “აგვისტოს 5 დღე” ეწოდა. ფილმი დასრულდა. 18 მაისს კანის კინოფესტივალის ბაზრობაზე (და არა კინოფესტივალზე), სასტუმროს კინოდარბაზში უჩვენეს “პროქართული ფილმი”, რომელმაც საეჭვოა, ახალი მეგობრები შესძინოს საქართველოს. მეგობრები კი არა, უნიჭობას შეუძლია ის ხალხიც ჩამოგვაშოროს, ვინც უყოყმანოდ გვიჭერდა მხარს „ქართულ-რუსულ“ ომში.
თუკი ფილმს “ქართული თვალ-ყურით” აღვიქვამთ, აუცილებლად გაგვეცინება ინგლისურზე, რომლითაც ენდი გარსია საუბრობს.
რენი ჰარლინის ფილმის პლაკატი კანის ერთ-ერთი სასტუმროს შესასვლელთან
მიხეილ სააკაშვილს ყველაფერი შეიძლება დააბრალო, გარდა იმისა, რომ ცუდად ფლობს ინგლისურ ენას. ამას რომ უყურებ (და უსმენ), ეგრევე მეორე მსოფლიო ომზე გადაღებული საბჭოთა ფილმები გახსენდება - ქართული აქცენტით მოსაუბრე სტალინი, ბერია და სხვები (აქ კახა ლომაიას, დავით კეზერაშვილს და თემურ იაკობაშვილს იხილავთ ვიღაც ძალიან ცუდი მსახიობების შესრულებით). დაუმატეთ ამ ყველაფერს ფილმის სწორხაზოვანი დრამატურგია, კონფლიქტის უსაშველოდ პროპაგანდისტული რაკურსით წარმოდგენა და პროპაგანდის ნაცვლად (თითქმის არავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ “აგვისტოს 5 დღე” თავიდანვე ჩაფიქრებული იყო, როგორც პროპაგანდისტული ფილმი, რომელსაც მსოფლიოსთვის ჩვენი ქვეყანა დიდი რუსული იმპერიის მსხვერპლად უნდა წარმოედგინა) მივიღებთ “ანტიპროპაგანდას”. რუსეთის ჯარისკაცები ზუსტად ისე იქნებიან წარმოდგენილნი, როგორც ნაცისტები მეორე მსოფლიო ომზე გადაღებულ ცუდ საბჭოთა ფილმებში - კარიკატურის სახით.
პრინციპში ფილმში “აგვისტოს 5 დღე” აგვისტოს ომიც კარიკატურას ჰგავს. ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, რომ სურათის რეჟისორს ბავშვობაში “ტანკობანას” თამაში უყვარდა და ახლა შანსი მიეცა ისევ დაიკმაყოფილოს თავისი ვნება “ბატალურ კინოზე” - ვერტმფრენებით და ტანკებით, სისხლიანი სახეებით, გაბედული ქართველებით, ამერიკელებით და ბოროტი, შეუგნებელი რუსებით. დაუმატეთ ამას კიდევ ერთი გაუგებარი “იაღლიში” - ინგლისურად მოსაუბრე ქართველებს და რუსებს აქ უცხოელები თამაშობენ, მაგრამ შიგადაშიგ ქართულად და რუსულად უხდებათ საუბარი. აქ იწყება ნამდვილი კომედია! ფილმის ერთ-ერთი გმირი, წარმოშობით მაროკოელი კანადელი მსახიობი ემანუელ შრიკი ისეთი ქართულით თამაშობს სურათის ერთ-ერთ მთავარ გმირს, თათიას, რომ მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობის ნაცვლად გეღიმება. ხოლო როცა ფინალში სააკაშვილი-გარსიას გვერდით მსახიობ გივი სიხარულიძეს დაინახავ რომელიღაც პრეზიდენტის როლში, შეიძლება მოგეჩვენოს, რომ რაღაც ძალიან სასაცილო ფილმს უყურებ.
დარწმუნებული ვარ, ვერავინ ამიხსნის, რა საჭირო იყო ენდი გარსიას მოწვევა სააკაშვილის როლში. რატომ არ გამოიყენეს ავტორებმა ქრონიკა, რომელშიც სააკაშვილი თავის თავს განასახიერებდა და ისე არაბუნებრივად არ “შეჭამდა ჰალსტუხს”, როგორც ამას გარსია აკეთებს. არ არის გამორიცხული კომერციული ინტერესები გამახსენონ - თითქოს უცხოელი ვარსკვლავების მონაწილეობა თავისთავად უკვე იყოს ფილმის კომერციული წარმატების გარანტია. და აქ დაიბადება მეორე კითხვა - თუკი ფილმს არა ქართული, არამედ უცხოელი მაყურებლის “თვალ-ყურით” შევხედავთ, რას ვიხილავთ? ტანკებს, ვერტმფრენებს და სისხლიან სახეებს - კი. ხასიათებს, რომლებიც რაღაც თანაგრძნობას უნდა ბადებდეს მაყურებელში - არა. საქართველოსა და აშშ-ის დროშებს - კი. 2008 წლის ამბების მეტ-ნაკლებად ობიექტურ შეფასებას, რომელიც ამ ომის მიზეზებზე დაგვაფიქრებს - არა. საქართველოს მშვენიერ პეიზაჟებს, რომლებიც მოგზაურობის მოყვარულ დასავლელ მაყურებელს ამ ქვეყნის გაცნობის სურვილს გაუჩენს - კი. ცოცხალ საქართველოს, იმ ტკივილებით, რომლებიც ომამდე ჰქონდა ხალხს და ამ ომმა კიდევ უფრო აუტანელი გახადა - არა. ამის მერე გაუგებარი ხდება, ვისთვისაა გადაღებული “აგვისტოს 5 დღე”. თუკი მხოლოდ და მხოლოდ ჟანრული კინოს მაყურებლისთვის, ბოდიში, ასეთი ფილმი იმდენია, რომ საეჭვოა, გართობის მოყვარული მაყურებელი აღიგზნოს “სასპენსს” თითქმის სრულიად მოკლებულ ფილმზე, რომელშიც სისხლი ბევრია, მაგრამ ის, რაც ამ “სისხლის მიზეზი” გახდა, საერთოდ არ ჩანს. უმიზეზოდ გამოხატული სისხლი კი კინოში ყოველთვის ქმნის ეჭვს, რომ ავტორებმა, უბრალოდ, ბევრი წითელი საღებავი გამოიყენეს.
ცუდ ფილმს საქართველოს ყველა მოქალაქისთვის ძალიან მტკივნეულ ხუთ დღეზე კიდევ გადაიტანდა კაცი, რომ არა ქართველი კინოჩინოვნიკებისა და ოფიციალური მედიის ზღვარგადასული ინფანტილიზმი. ვინ დაიჯერა, რომ ასეთ ფილმს ოდესმე ჩართავდა კონკურსში რომელიმე დიდი კინოფესტივალი? რატომ გვატყუებთ? რატომ იმეორებთ ურცხვად ამ ორ სიტყვას “კანის კინოფესტივალი”? განა დაიმალება, რომ “აგვისტოს 5 დღე” მხოლოდ და მხოლოდ კანის ფესტივალის ბაზრობაზე უჩვენეს, იქ, სადაც ფულს თუ გადაიხდის, ნებისმიერ სტუდიას შეუძლია უჩვენოს თავისი ახალი ფილმი?
და აქ ისევ ძმები ტავიანების “ტოროლას ბუდეს” მინდა დავუბრუნდე. იტალიელი კინორეჟისორები მსოფლიოს ყველა ფესტივალის სასურველი სტუმრები არიან. მათ ცუდ ფილმსაც კი ბევრი მაყურებელი ჰყავს. მაგრამ ჩვენი კინოჩინოვნიკებისთვის და ხელისუფლებასთან დაახლოებული მედიისთვის ახალგაზრდა, “ჯანიანი ამერიკელი”, რომელსაც მასკულტურასთან შეხების გამოცდილება აქვს, უფრო მეტია, ვიდრე იტალიელი მოხუცები, რომელთა ფილმში... ენდი გარსია არ ითამაშებს.
აქ ისევ აბობოქრდა ქართული კინოსამყაროსთვის დამახასიათებელი სნობიზმი, გამოხატული კითხვაში, რომელსაც ხშირად გვისვამენ კანის კინოფესტივალიდან დაბრუნების შემდეგ: “სტარები ნახე?”
ვიცი, წელსაც მკითხავენ, “ენდი გარსია ნახე? და როცა ვიტყვი, კანში არ ყოფილა-მეთქი, გაუკვირდებათ. როგორ, “აგვისტოს 5 დღის” პრემიერა ხომ მოეწყო, ტელევიზიებმა გამოაცხადეს ასეო.
ფილმი - დიდი არაფერი. ტავიანების ადრინდელ ფილმებს, უბრალოდ, ვერ შეედრება. მაგრამ სახელი და ავტორიტეტი მაინც მნიშვნელოვანია. “ტოროლას ბუდე” არაერთ დიდ კინოფესტივალზე უჩვენეს, შესაბამისად, კარგად გაყიდეს. სიმღერა “ო, სირუნ, სირუნ”, რომელიც არაერთხელ აჟღერდება ფილმში, ისევ პოპულარული გახდა. სიტყვა “გენოციდს” ახლა უკვე ისინიც ხმარობდნენ, ვისაც აქამდე წარმოდგენა არ ჰქონდა, რა მოხდა თურქეთში მეოცე საუკუნის დასაწყისში.
საქართველომაც “შეუკვეთა” ფილმი დასავლელ რეჟისორს. 2008 წლის აგვისტოს ტრაგიკულ დღეებზე ფილმის გადასაღებად რენი ჰარლინი აირჩიეს. ახლა უკვე აღარ აქვს მნიშვნელობა, ვინ აირჩია და ვინ დაუკვეთა ეს ფილმი, რომელსაც თავიდან “ჯორჯია” ერქვა, მერე კი “აგვისტოს 5 დღე” ეწოდა. ფილმი დასრულდა. 18 მაისს კანის კინოფესტივალის ბაზრობაზე (და არა კინოფესტივალზე), სასტუმროს კინოდარბაზში უჩვენეს “პროქართული ფილმი”, რომელმაც საეჭვოა, ახალი მეგობრები შესძინოს საქართველოს. მეგობრები კი არა, უნიჭობას შეუძლია ის ხალხიც ჩამოგვაშოროს, ვინც უყოყმანოდ გვიჭერდა მხარს „ქართულ-რუსულ“ ომში.
თუკი ფილმს “ქართული თვალ-ყურით” აღვიქვამთ, აუცილებლად გაგვეცინება ინგლისურზე, რომლითაც ენდი გარსია საუბრობს.
მიხეილ სააკაშვილს ყველაფერი შეიძლება დააბრალო, გარდა იმისა, რომ ცუდად ფლობს ინგლისურ ენას. ამას რომ უყურებ (და უსმენ), ეგრევე მეორე მსოფლიო ომზე გადაღებული საბჭოთა ფილმები გახსენდება - ქართული აქცენტით მოსაუბრე სტალინი, ბერია და სხვები (აქ კახა ლომაიას, დავით კეზერაშვილს და თემურ იაკობაშვილს იხილავთ ვიღაც ძალიან ცუდი მსახიობების შესრულებით). დაუმატეთ ამ ყველაფერს ფილმის სწორხაზოვანი დრამატურგია, კონფლიქტის უსაშველოდ პროპაგანდისტული რაკურსით წარმოდგენა და პროპაგანდის ნაცვლად (თითქმის არავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ “აგვისტოს 5 დღე” თავიდანვე ჩაფიქრებული იყო, როგორც პროპაგანდისტული ფილმი, რომელსაც მსოფლიოსთვის ჩვენი ქვეყანა დიდი რუსული იმპერიის მსხვერპლად უნდა წარმოედგინა) მივიღებთ “ანტიპროპაგანდას”. რუსეთის ჯარისკაცები ზუსტად ისე იქნებიან წარმოდგენილნი, როგორც ნაცისტები მეორე მსოფლიო ომზე გადაღებულ ცუდ საბჭოთა ფილმებში - კარიკატურის სახით.
პრინციპში ფილმში “აგვისტოს 5 დღე” აგვისტოს ომიც კარიკატურას ჰგავს. ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, რომ სურათის რეჟისორს ბავშვობაში “ტანკობანას” თამაში უყვარდა და ახლა შანსი მიეცა ისევ დაიკმაყოფილოს თავისი ვნება “ბატალურ კინოზე” - ვერტმფრენებით და ტანკებით, სისხლიანი სახეებით, გაბედული ქართველებით, ამერიკელებით და ბოროტი, შეუგნებელი რუსებით. დაუმატეთ ამას კიდევ ერთი გაუგებარი “იაღლიში” - ინგლისურად მოსაუბრე ქართველებს და რუსებს აქ უცხოელები თამაშობენ, მაგრამ შიგადაშიგ ქართულად და რუსულად უხდებათ საუბარი. აქ იწყება ნამდვილი კომედია! ფილმის ერთ-ერთი გმირი, წარმოშობით მაროკოელი კანადელი მსახიობი ემანუელ შრიკი ისეთი ქართულით თამაშობს სურათის ერთ-ერთ მთავარ გმირს, თათიას, რომ მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობის ნაცვლად გეღიმება. ხოლო როცა ფინალში სააკაშვილი-გარსიას გვერდით მსახიობ გივი სიხარულიძეს დაინახავ რომელიღაც პრეზიდენტის როლში, შეიძლება მოგეჩვენოს, რომ რაღაც ძალიან სასაცილო ფილმს უყურებ.
დარწმუნებული ვარ, ვერავინ ამიხსნის, რა საჭირო იყო ენდი გარსიას მოწვევა სააკაშვილის როლში. რატომ არ გამოიყენეს ავტორებმა ქრონიკა, რომელშიც სააკაშვილი თავის თავს განასახიერებდა და ისე არაბუნებრივად არ “შეჭამდა ჰალსტუხს”, როგორც ამას გარსია აკეთებს. არ არის გამორიცხული კომერციული ინტერესები გამახსენონ - თითქოს უცხოელი ვარსკვლავების მონაწილეობა თავისთავად უკვე იყოს ფილმის კომერციული წარმატების გარანტია. და აქ დაიბადება მეორე კითხვა - თუკი ფილმს არა ქართული, არამედ უცხოელი მაყურებლის “თვალ-ყურით” შევხედავთ, რას ვიხილავთ? ტანკებს, ვერტმფრენებს და სისხლიან სახეებს - კი. ხასიათებს, რომლებიც რაღაც თანაგრძნობას უნდა ბადებდეს მაყურებელში - არა. საქართველოსა და აშშ-ის დროშებს - კი. 2008 წლის ამბების მეტ-ნაკლებად ობიექტურ შეფასებას, რომელიც ამ ომის მიზეზებზე დაგვაფიქრებს - არა. საქართველოს მშვენიერ პეიზაჟებს, რომლებიც მოგზაურობის მოყვარულ დასავლელ მაყურებელს ამ ქვეყნის გაცნობის სურვილს გაუჩენს - კი. ცოცხალ საქართველოს, იმ ტკივილებით, რომლებიც ომამდე ჰქონდა ხალხს და ამ ომმა კიდევ უფრო აუტანელი გახადა - არა. ამის მერე გაუგებარი ხდება, ვისთვისაა გადაღებული “აგვისტოს 5 დღე”. თუკი მხოლოდ და მხოლოდ ჟანრული კინოს მაყურებლისთვის, ბოდიში, ასეთი ფილმი იმდენია, რომ საეჭვოა, გართობის მოყვარული მაყურებელი აღიგზნოს “სასპენსს” თითქმის სრულიად მოკლებულ ფილმზე, რომელშიც სისხლი ბევრია, მაგრამ ის, რაც ამ “სისხლის მიზეზი” გახდა, საერთოდ არ ჩანს. უმიზეზოდ გამოხატული სისხლი კი კინოში ყოველთვის ქმნის ეჭვს, რომ ავტორებმა, უბრალოდ, ბევრი წითელი საღებავი გამოიყენეს.
ცუდ ფილმს საქართველოს ყველა მოქალაქისთვის ძალიან მტკივნეულ ხუთ დღეზე კიდევ გადაიტანდა კაცი, რომ არა ქართველი კინოჩინოვნიკებისა და ოფიციალური მედიის ზღვარგადასული ინფანტილიზმი. ვინ დაიჯერა, რომ ასეთ ფილმს ოდესმე ჩართავდა კონკურსში რომელიმე დიდი კინოფესტივალი? რატომ გვატყუებთ? რატომ იმეორებთ ურცხვად ამ ორ სიტყვას “კანის კინოფესტივალი”? განა დაიმალება, რომ “აგვისტოს 5 დღე” მხოლოდ და მხოლოდ კანის ფესტივალის ბაზრობაზე უჩვენეს, იქ, სადაც ფულს თუ გადაიხდის, ნებისმიერ სტუდიას შეუძლია უჩვენოს თავისი ახალი ფილმი?
და აქ ისევ ძმები ტავიანების “ტოროლას ბუდეს” მინდა დავუბრუნდე. იტალიელი კინორეჟისორები მსოფლიოს ყველა ფესტივალის სასურველი სტუმრები არიან. მათ ცუდ ფილმსაც კი ბევრი მაყურებელი ჰყავს. მაგრამ ჩვენი კინოჩინოვნიკებისთვის და ხელისუფლებასთან დაახლოებული მედიისთვის ახალგაზრდა, “ჯანიანი ამერიკელი”, რომელსაც მასკულტურასთან შეხების გამოცდილება აქვს, უფრო მეტია, ვიდრე იტალიელი მოხუცები, რომელთა ფილმში... ენდი გარსია არ ითამაშებს.
აქ ისევ აბობოქრდა ქართული კინოსამყაროსთვის დამახასიათებელი სნობიზმი, გამოხატული კითხვაში, რომელსაც ხშირად გვისვამენ კანის კინოფესტივალიდან დაბრუნების შემდეგ: “სტარები ნახე?”
ვიცი, წელსაც მკითხავენ, “ენდი გარსია ნახე? და როცა ვიტყვი, კანში არ ყოფილა-მეთქი, გაუკვირდებათ. როგორ, “აგვისტოს 5 დღის” პრემიერა ხომ მოეწყო, ტელევიზიებმა გამოაცხადეს ასეო.
