გასულ თვეში „მეათე სტუდიაში“ ვუმასპინძლეთ ჩეხეთის რესპუბლიკის წამყვანი უმაღლესი სასწავლებლის, მასარიკის უნივერსიტეტის, ქართველ პროფესორს, გიორგი თუმანიშვილს. მასთან ჩაწერილი ინტერვიუ შეეხებოდა მომავლის სამართლის არსს და დილემებს, რომელთაც საზოგადოება მაღალტექნოლოგიური განვითარების ეტაპზე აწყდება. ჩვენი ყოველკვირეული ჟურნალის დღევანდელ გამოშვებაში შემოგთავაზებთ ინტერვიუს მეორე ნაწილს, რომელიც შეეხება ადამიანის „მეს“ აციფვრის შესაძლებლობებს. ეს მულტიდისციპლინური კვლევის საგანია და ქმნის თეორიულ საფუძველს იმისათვის, რომ გარკვეული ქვეცნობიერი პროცესების, მაგალითად, ემოციური მეხსიერების საფუძველზე ადამიანის არსებობა გახანგრძლივდეს. გიორგი თუმანიშვილის ეს კვლევა მისი მეორე სადოქტორო დისერტაციაა. კვლევის ნაწილი რამდენიმე რეიტინგულ სამეცნიერო ჟურნალში უკვე გამოქვეყნდა. კვლევის საბოლოო წარმატება სწორედ სამეცნიერო წრის აღიარებაზეა დამოკიდებული. კვლევის ავტორს ჩვენი კოლეგა, სალომე აფხაზიშვილი, შეხვდა ჩეხეთის სიდიდით მეორე ქალაქ ბრნოში, სადაც მასარიკის უნივერსიტეტი მდებარეობს.
გიორგი თუმანიშვილი: რა არის და რისგან შედგება ადამიანის „მე“? პირველ რიგში, ეს არის მეხსიერება. შემდეგი კითხვა არის ასეთი: არის თუ არა ადამიანის „მე“ რაიმე სხვა, მეხსიერების გარდა? აქ იგულისხმება მეხსიერება ფართო გაგებით, ანუ ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც ადამიანს აქვს ჩასახვიდან, ანუ ემბრიონული მდგომარეობიდან აწმყომდე. თუ პასუხი არის, რომ ადამიანის „მე“ სხვა არაფერია, თუ არა ის ინფორმაცია, რაც მან მიიღო (მიღებაში იგულისხმება ფიქრები, განცდები და ემოციები), მაშინ ძირითადი საკითხია, როგორ არის შესაძლებელი ამის აციფვრა. თუ ეს შესაძლებელია, მაშინ შესაძლებელია მისი სადღაც გადატანაც და, შესაბამისად, ადამიანის უკვდავებაც.
რადიო თავისუფლება: უფრო კონკრეტულად რომ გვითხრათ, კვლევის რა სფეროა ეს?
გიორგი თუმანიშვილი: დღეს თანამედროვე მეცნიერებები აღარ ჯდება კლასიკურ დაყოფაში, რომელიც ერთ კვლევას აქცევს ერთი კონკრეტული ვიწრო მეცნიერების სფეროში, იმიტომ რომ თანამედროვე მეცნიერება ინტერდისციპლინურია. ის ან კვეთაზეა, ან გადაჯაჭვულია და ესესხება ბევრ სხვადასხვა დარგს. ჩემი კვლევა ერთდროულად მოიცავს ბიოქიმიის, ნეირონმეცნიერებების, ფსიქოლოგიისა და ფიზიკის სფეროებს. ამავდროულად, შეიძლება მოიცავდეს ფილოსოფიის თეორიულ საფუძვლებსაც. კლასიკური გაგებით, ეს არის ოთხი-ხუთი მეცნიერების ნაერთი.
რადიო თავისუფლება: თქვენს სტატიას გავეცანი და იქ ნამდვილად არის თეორიული საფუძვლები იმ მეცნიერებებისა, რომლებიც ჩამოთვალეთ. საინტერესოა, თქვენი კვლევა თუ გულისხმობს კვლევის პრაქტიკული ნაწილის განხორციელებას, გარკვეულ ექსპერიმენტს, გნებავთ ფოკუსჯგუფების ჩატარებას, ანუ კვლევის კლასიკური მეთოდების გამოყენებას?
გიორგი თუმანიშვილი: დავიწყებ ფოკუსჯგუფებით. ფოკუსჯგუფში რა გამოკითხვაც არ უნდა ჩაატარო, მაგალითად, იმაზე, თუ რისგან შედგება და რა არის ადამიანის „მე“, შედეგს არ გამოიღებს. ეს უფრო მეტად იქნება სუბიექტურ აღქმაზე დაფუძნებული პასუხები. მაგალითად, შემიძლია ახლა გკითხოთ, რისგან შედგება შენი „მე“? შენი აზრით, რა არის შენი „მე“?
რადიო თავისუფლება: ძალიან ხშირად იცვლება...
გიორგი თუმანიშვილი: ძალიან ხშირად იცვლება სუბიექტური აღქმა, ან განწყობა, ან დამოკიდებულება რაიმეს მიმართ, მაგრამ არის უწყვეტობაც. მაგალითად, როდესაც დღეს ახელ თვალს, ინფორმაცია მოგყვება გუშინდლიდან, გუშინწინდლიდან. ძირითადი მიზანი არის ის, რომ დადგინდეს, მეხსიერება ადამიანის ტვინში ერთ კონკრეტულ ადგილას არის განთავსებული, თუ მას არ აქვს ერთი კონკრეტული ადგილი. დღევანდელი კვლევების მიხედვით, მთელი მეხსიერება ერთ კონკრეტულ ადგილს და ერთ დროს არ არსებობს. სამეცნიერო წრეებში არსებული ბოლო ინფორმაციით, მეხსიერება, ისევე როგორც აზრი და ფიქრი, ეს არის ნეირონულ ქსელში ნეირონებს შორის არსებული იმპულსები. ეს ნიშნავს იმას, რომ ის არის მხოლოდ აწმყოში. ის პირობითად ინახავს ინფორმაციას, რომელიც არის წარსულში, მაგრამ თუ შენს აწმყოში, შენს ცნობიერში რაიმე პროცესები არ ხდება, მაშინ შენი მეხსიერება არ არსებობს. მაგალითად, შენი სკოლის ფასადი...საუბრის დასაწყისში ეს წარმოდგენილი არ გქონდა. ახლა გითხარი, რომ დაფიქრდი, გაიხსენე ეს ფასადი. შესაბამისად, როდესაც ჩემი სიტყვები შენს ცნობიერში შემოვიდა, ამოქმედდა ნეირონებს შორის არსებული ბიოქიმიური და ელექტრული იმპულსები. შესაბამისად, შენი სკოლის ფასადი სხვა არაფერი არ არის, თუ არა შენს ბევრ ნეირონს შორის არსებული კავშირი. ნებისმიერი რამ, რასაც ახლა ხედავ, სწორედ ეს კავშირებია. რეალურად, ჩვენი „მე“ არის ამ მილიონობით ნეირონს შორის არსებული იმპულსები, რომლებიც ერთდროულად არ არსებობს. არსებობს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამაზე ფიქრობ.
ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობა კრძალავს ამგვარი კვლევების განხორციელებას. საქართველოს შემთხვევაში აკრძალულია ადამიანის მსგავსი არსების შექმნა და მასთან დაკავშირებული მანიპულაციები. აქ ჩნდება კითხვა, თუ თეორიულად ვმუშაობთ ადამიანის დიგიტალიზაციის შესაძლებლობაზე, რაც გულისხმობს მის სადღაც გადატანას, მაშინ რა არის, საერთოდ, ადამიანი? თუ ამ „მეს“, რომელიც მოიცავს იმას, რაც მან იცის საკუთარი თავის შესახებ, გადაიტან სადმე, ვინ ან რა იქნება ის? ზოგიერთ ქვეყანაში სამართლებრივი ბაზა ამგვარი კვლევების განხორციელების საშუალებას არ იძლევა. მთავარია იმ თეორიული ბაზისის შექმნა, რომელიც შემდეგ საფუძვლად დაედება პრაქტიკულ კვლევებს. აქ ჩნდება ბიოეთიკური დილემებიც. თუკი კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ შესაძლებელია გარკვეული იმპულსების დაჭერა და მათი ტრანსლირება სხვაგან, მაშინ რას ვაკეთებთ ბიოეთიკური თვალსაზრისით? ამ დრომდე ვიცით, რომ ადამიანი არის არსება, რომელიც იბადება, ცოცხლობს და შემდეგ გარდაიცვლება. ამ კვლევის შედეგებმა ეს რეალობა შეიძლება შეცვალოს. მიუხედავად იმისა, რომ ბიოლოგიურად ადამიანი იბადება და შემდეგ კვდება, მას უნდა ჰქონდეს არჩევანის უფლება, თუ როდის მოკვდეს. რეალურად, თუ დადგინდა, რომ შესაძლებელია ადამიანის გადატანა სხვაგან, არ აქვს მნიშვნელობა, ეს იქნება ორგანულ თუ მექანიკურ მატარებელზე, ადამიანის „მეს“ ექნება შესაძლებლობა თქვას, რომ „მე აღარ მინდა“. და როდესაც მას ეს სურვილი გაუჩნდება, მაშინ, მართლაც, აღარ იქნება.
რადიო თავისუფლება: დასავლეთში - და, ზოგადად, საქართველოს ფარგლებს გარეთ - რამდენად აქტიურად იკვლევენ ამ საკითხს ? საბოლოოდ, რა სარგებელი უნდა მოიტანოს ამ კვლევებმა?
გიორგი თუმანიშვილი: თუ ეს შესაძლებელი გახდა, ამან შეიძლება უფრო მეტი უბედურება მოიტანოს. დღეს სამყარო ისეა მოწყობილი, რომ ფული წყვეტს ყველაფერს. ამ კვლევის შედეგებით, შესაძლებელია მმართველ კლასს სიცოცხლე გაუხანგრძლივდეს. შესაბამისად, ეს ყველაფერს უკუღმა დააყენებს, მათ შორის, ბევრ რელიგიურ თემას. რაც შეეხება სარგებელს... ჩვენ ძალიან მაზეგინდელზე ვსაუბრობთ და ცოტა ხვალინდელზე რომ ვისაუბროთ, არის ასეთი რაღაც... შესაძლებელია თუ არა ნეირონებს შორის არსებული სწრაფი იმპულსების დაჭერა. ეს ძალიან რთულია, რადგან ამ პროცესში მილიონობით ნეირონი მონაწილეობს. თუ ეს მოხერხდა, შემდეგი ნაბიჯები მხოლოდ და მხოლოდ ტექნიკურ პროგრესზე იქნება დამოკიდებული. და თუ ესეც შესაძლებელი გახდა, შემდეგი კითხვა იქნება, როდის მოხდება ეს. თუ მართლაც დადგინდა, რომ ადამიანის დიგიტალიზაცია შესაძლებელია, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანის „მე“ გადის მისი ორგანული სხეულის ფარგლებიდან. შეიძლება ეს ახლა ისე ჟღერს, როგორც სამეცნიერო ფანტასტიკა, თუმცა ყველაფერი, რაც სამეცნიერო ფანტასტიკა იყო 30-40 წლის წინ...
რადიო თავისუფლება: ამ აზრთან შეგუება, ალბათ, ადამიანებსაც გაუჭირდებათ. ეს გარკვეულ ქაოსს შექმნის.
გიორგი თუმანიშვილი: კი, იმიტომ რომ ამ დროს უკონტროლო ხდები, იმ თვალსაზრისით, რომ თუ იცი, რამდენი ხანი გინდა იცოცხლო, მუღამს კარგავ... რადგან იცი, რომ ცხოვრება წარმავალია. თუ რელიგიური ხარ, ფიქრობ, რომ მერე რაღაც არის. თუ არ ხარ რელიგიური, კიდევ უფრო სხვანაირად ფიქრობ. როდესაც იცი, რომ იმდენ ხანს შეიძლება დარჩე აქ, რამდენ ხანსაც გინდა, ეს უკვე ცვლის ყველაფერს...იმ მოცემულობაში, რომელზეც კვლევის კონტექსტში ვსაუბრობთ, უკვე იცი, კი არ გჯერა, არამედ იცი, რომ, პირობითად, 1000 წელი შეიძლება იყო. ბუნებრივია, ეს ქაოსს შექმნის.
