ბლოგები

ისინი განუყრელები ჩანდნენ. ბრიუსელს ყოველ ნაბიჯზე პრობლემებს უქმნიდნენ - ამბობდნენ, რომ ტრადიციულ ოჯახურ ღირებულებებს იცავდნენ და, ბევრის აზრით, თავს ესხმოდნენ სასამართლო სისტემასა და მედიას.

თუმცა, პოლონეთსა და უნგრეთს შორის დამოკიდებულება შეიცვალა. მათი ურთიერთგაგება უნდობლობით შეიცვალა. მიზეზი კი რუსეთის მიერ უკრაინაზე განხორციელებული თავდასხმა გახდა. კვირას უნგრეთში საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდება და მისი შედეგები აჩვენებს, დაიშლება თუ არა ამ ორი ქვეყნის პოლიტიკური ალიანსი.

უკრაინის ომის ფონზე ხუთი, ერთმანეთთან დაკავშირებული თემა გაჩნდა, რომელიც ბრიუსელ-ბუდაპეშტ-ვარშავის სამკუთხედის ურთიერთობებს განსაზღვრავს. პირველი და ყველაზე ცხადი ისაა, რომ პოლონეთი ევროკავშირის ერთ-ერთ ლიდერად იქცა კიევთან დაკავშირებულ საკითხებში. აქედან გამომდინარეობს მეორე თემა - რომ ვარშავა უფრო და უფრო ღიზიანდება ბუდაპეშტის ქცევით ამ კონფლიქტში. ამას მივყავართ მესამე საკითხთან - პოლონეთისა და უნგრეთის მმართველ პარტიებს - „კანონსა და სამართალს“ და „ფიდესს“ - შორის ფორმალური პოლიტიკური ალიანსის შექმნა სავარაუდოდ გამოირიცხა. მეოთხე - ევროკომისია ვარშავასა და ბუდაპეშტს შორის დაპირისპირების გაღრმავებას ცდილობს - პირველს იახლოებს და მეორის იზოლაციას ცდილობს. და ბოლოს - ამ ოთხი თემის განვითარება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა შედეგს აჩვენებს „ფიდესი“ არჩევნებზე, რა ტიპის ლიდერი გახდება პრემიერ-მინისტრი ორბანი და საერთოდ, გაიმარჯვებს თუ არა ის.

ომის დაწყებამდე პოლონეთი ბრიუსელის დერეფნებში ერთგვარ პარიად მოიაზრებოდა და მუდმივად ჭიდილში იყო ევროკავშირის სხვადასხვა ინსტიტუტთან ხან ლგბტ საკითხებთან დაკავშირებით, ხან - გარემოს დაცვის კანონმდებლობასთან, ხან მიგრანტების კვოტებთან და ხანაც - სასამართლოსთან. ეს საკითხები ჯერაც არ გადაჭრილა, მაგრამ მათ მეორე პლანზე გადაინაცვლეს. წინ კი წამოიწია პოლონეთის როლმა უკრაინიდან ლტოლვილების დახმარების საქმეში - ქვეყანამ ერთ თვეში მილიონ-ნახევარი უკრაინელი მიიღო. ის ასევე იქცა დასავლეთის მიერ უკრაინისთვის გამოყოფილი იარაღისა და ჰუმანიტარული დახმარების გადაზიდვის ჰაბად. ვარშავა ყველაზე ხმამაღლა მოითხოვს რუსეთისთვის ახალი სანქციების დაწესებას და უკრაინის ევროკავშირში გაწევრიანების დახმარებას. ბევრს ნიშნავს, რომ აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ევროპული ვიზიტის მეორე ქვეყნად სწორედ ვარშავა არჩია და არა, ვთქვათ, პარიზი ან ბერლინი.

ამ დროს კი უნგრეთი თავის ჩვეულ თამაშს აგრძელებს და სადღაც ბრიუსელსა და მოსკოვს შორის ინარჩუნებს დისტანციას. ბუდაპეშტს უსამართლო კრიტიკაც შეხვდა - მას არ დაუბლოკავს პუტინის რეჟიმის დამგმობი არცერთი განცხადება და არც სანქციების პაკეტისთვის შეუშლია ხელი - ყოველ შემთხვევაში, როდესაც დაინახა, რომ ამაზე ყველა იყო შეთანხმებული. უნგრეთმა ბევრი უკრაინელი ლტოლვილი მიიღო და მხარი დაუჭირა მის ევროკავშირში გაწევრიანებას. თუმცა, ბუდაპეშტის გადაწყვეტილებამ, არ გაეტარებინა უკრაინისთვის განკუთვნილი იარაღი თავის ტერიტორიაზე, ასევე მისმა ნეგატიურმა მიდგომამ სანქციების - განსაკუთრებით კი, ენერგეტიკასთან დაკავშირებული სანქციების მიმართ, გააღიზიანა პოლონეთი, რომელიც აქამდე ბუდაპეშტის საწინააღმდეგოდ სიტყვას არასოდეს ძრავდა. ახლა კი პოლონეთის თავდაცვის მინისტრმა უარი განაცხადა ბუდაპეშტში ვიშეგრად-4-ის მინისტერიალს დასწრებოდა, რაც ძალიან ბევრ რამეზე მეტყველებს.

ის, რომ რუსეთი ყოველთვის იყო განხეთქილების სათავე პოლონეთის მმართველ პარტიასა და ევროპის პოპულისტურ მემარჯვენე სპექტრზე მყოფ სხვა პარტიებს შორის - სიახლე არ არის. „კანონი და სამართალი“ კრემლთან მიმართებით ყოველთვის ქორის როლს თამაშობდა მაშინ, როდესაც ორბანი, ან თუნდაც მატეო სალვინი და მარინ ლე პენი, უფრო თეთრი მტრედები იყვნენ. მიუხედავად ამისა, ისინი ძალიან ცდილობდნენ შეეკრათ ახალი, პანევროპული სუპერჯგუფი მას შემდეგ, რაც „ფიდესმა“ შარშან მემარჯვენე-ცენტრისტული ევროპის სახალხო პარტია დატოვა. ამ მცდელობებს ახლა, სავარაუდოდ, ბოლო მოეღება. „კანონი და სამართალი“ ფორმალურად ვერ შეეკვრება პუტინის მეგობრებს, რომლებიც ახლა თავს ისე აჩვენებენ, თითქოს მხოლოდ უბრალო ნაცნობები იყვნენ.

ბრიუსელი ამ დროს შექმნილი ვაკუუმის სათავისოდ გამოყენებას ცდილობს და ვარშავასა და ბუდაპეშტს შორის ნაპრალს აღრმავებს. მართალია, გარკვეული უთანხმოებები დარჩება, პირველ რიგში სასამართლო რეფორმებთან დაკავშირებით, მაგრამ ევროკავშირის ოფიციალური პირები პირად საუბრებში მეუბნებიან, რომ ვარშავას ბრიუსელი ვეღარ დასჯის, რადგან ეს ძალიან ცუდად გამოჩნდება. ეს ქვეყანა ახლა ევროკავშირის „საკვანძო წევრი“ გახდა, დაახლოებით ისე, როგორ თურქეთია ნატოსთვის. „ვიცით, რომ ისეთ რამეებს აკეთებენ, რაც მაინცდამაინც არ მოგვწონს, მაგრამ ამაზე თვალს ვხუჭავთ“, - მითხრა ევროკავშირის ერთმა დიპლომატმა. მეორემ კი დაამატა - „თუ ვაშინგტონი შეურიგდა, ჩვენც შეგვიძლია ეს გავაკეთოთ“. პოლონეთი, სავარაუდოდ, რამდენიმე მილიარდ დოლარს მიიღებს ევროკავშირის 1,8-ტრილიონიანი ბიუჯეტიდან. ბუდაპეშტი კი სადამსჯელო მექანიზმების სამიზნედ დარჩება და მას პოსტპანდემიური დახმარებით არ გაანებივრებენ.

ამის მიუხედავად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ პოლონეთი და უნგრეთი საბოლოოდ დაშორდნენ ერთმანეთს. ისინი, სავარაუდოდ, ერთმანეთს დაუჭერენ მხარს მეშვიდე სტატიის პროცედურებთან დაკავშირებით, თუ ალიანსის სხვა წევრები საბჭოში რომელიმე ქვეყნისთვის ხმის უფლების ჩამორთმევას ეცდებიან.

ბევრი რამე კი კვირის არჩევნებზე იქნება დამოკიდებული. თუ უნგრეთში ოპოზიცია მოახერხებს მოულოდნელი გამარჯვების მოპოვებას, პოლონეთიც ალბათ კურსს შეიცვლის და „კანონსა და სამართალში“ პარტიის ლიბერალური ფრაქცია იმძლავრებს, რომელსაც პრეზიდენტი ანჟეი დუდა ხელმძღვანელობს. ასევე იმედოვნებენ - არა მხოლოდ ბრიუსელში - რომ „ფიდესის“ მცირე უპირატესობით გამარჯვება ორბანს უფრო დამყოლს გახდის და ის მოიშორებს უფრო კონტროვერსიულ მოკავშირეებს, როგორიცაა, მაგალითად, საგარეო საქმეთა მინისტრი პიტერ სიიარტო. თუმცა, ერთი რამ უკვე ცხადია - ორი ქვეყნის ალიანსის დინამიკა, რომელიც ამდენ პრობლემას უქმნიდა ბრიუსელს, იცვლება.

ადოლფ ჰიტლერის „ჩემი ბრძოლა“ (Mein Kampf) და ჯოვანი ჯენტილეს (იტალიური ფაშიზმის ფილოსოფოსის) ნაწერები არსებითი წყაროა მე-20 საუკუნის ევროპის ისტორიის გააზრებისათვის. ვლადიმირ პუტინის სტატია „რუსებისა და უკრაინელების ისტორიული ერთიანობის შესახებ“, რომელიც გასული წლის ივლისში გამოქვეყნდა, მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს 21-ე საუკუნის გააზრებაში. უკრაინაში რუსული არმიის მიერ ჩადენილი დანაშაულები პირდაპირ კავშირშია პუტინის მიერ ამ სტატიაში ჩამოყალიბებულ თეზისებთან. აქედან გამომდინარე, რამდენადაც აბსურდული შეიძლება მკითხველს მოეჩვენოს, აუცილებელია პუტინის ყალბი დებულებების სააშკარაოზე გამოტანა.

მითი დაკარგული სამოთხის შესახებ

პუტინის თქმით, „რუსებს, უკრაინელებსა და ბელორუსებს (...) აერთიანებდა ენა (...), რურიკიდების დინასტიის მთავრების ძალაუფლება (...) და მართლმადიდებლური სარწმუნოება“.

რუსებს და უკრაინელებს არასდროს აერთიანებდათ მართლმადიდებელი ეკლესია. ბიზანტიური საეკლესიო წყაროები მოწმობენ, რომ მეორე ათასწლეულის დასაწყისში (ვლადიმირ დიდის მოქცევის შემდეგ) ქრისტიანობა დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა კიევის რუსეთში, სადაც, მეთერთმეტე საუკუნეში სულ 5-6 ეპისკოპოსი თუ არსებობდა (შედარებისათვის, მეოთხე საუკუნის დასაწყისისთვის - კონსტანტინე დიდის მოქცევამდე - მარტო რომაული ეგვიპტის ტერიტორიაზე სულ ცოტა 100 ეპისკოპოსი მოღვაწეობდა). და შემდგომი საუკუნეების განმავლობაში, სულიერი ძიება, კიევის რუსეთის ტერიტორიაზე ხშირად ხალხებს ერთმანეთისგან აცალკევებდა, ვიდრე აერთიანებდა.

კიევის რუსეთის მოსახლეობაც არ იყო გაერთიანებული რიურიკიდების დინასტიის მიერ: ამ ტერიტორიის მონღოლთა მიერ დაპყრობამდე (1223-1240 წწ), რიურიკიდები, სხვა ადგილობრივი სამხედრო დაჯგუფებების მეთაურებთან ერთად (რომლებსაც რატომღაც ჩვენ მთავრებად მოვიხსენიებთ), ერთმანეთს ებრძოდნენ ამ ტერიტორიის კონტროლისათვის. მონღოლების უღლის ქვეშ კი, მთელი სამი საუკუნის განმავლობაში, ეს მთავრები ხანის ვასალები გახდებიან და მათ აღზევებას დიდწილად ხანისთვის გადახდილი ხარკის რაოდენობა განაპირობებდა. მონღოლთა ურდოს პერიოდში მთავრებს შორის ტრადიციულ ძმათამკვლელ ომს დაემატება დაპირისპირება „კოლაბორაციონისტსა" და „დამოუკიდებლობისთვის“ მებრძოლ მთავრებს შორის. მაგალითად, ალექსანდრე ნეველი, პუტინის ერთ-ერთი ყველაზე საყვარელი ისტორიული ფიგურა, მონღოლთა ჯარების დახმარებით გაანადგურებს საკუთარ ძმა ანდრეის, რომელიც ურდოს უღელს ებრძოდა.

რაც შეეხება ენას, როგორც ხალხების გამაერთიანებელ ფაქტორს, ესეც პუტინის ფანტაზიის ნაყოფია. სინამდვილეში კიევის რუსეთის ტერიტორიაზე ლიტურგიის ენაც კი არ იყო საერთო: თუ მთავრების კარის ეკლესიებში ბერძნულს იყენებდნენ, საეკლესიო სლავური „მდაბიოთა“ ლიტურგიულ ენას წარმოადგენდა. მე-16 საუკუნეში კი უკრაინის მართლმადიდებელი სამღვდელოება ლიტურგიისათვის პოლონურ ენას აირჩევს. პოლონური ალტერნატივა არ იყო რუსეთის წინააღმდეგ შეთქმულების ნაყოფი (როგორც ეს პუტინს სჯერა), არამედ წარმოადგენდა პრაქტიკულ არჩევანს რომაულ ეკლესიასთან პაექრობის პირობებში. რაც შეეხება უკრაინელ გლეხს, ის მე-19 საუკუნეშიც კი არ იყო რუსიფიცირებული და აგრძელებდა უკრაინულად ლაპარაკს.

პროექტი „ანტირუსეთი“

ამ აბდაუბდა „ეთნოლოგიური“ კვლევის შემდეგ, პუტინი ავითარებს შეთქმულების თეორიას: „ნაბიჯ-ნაბიჯ, უკრაინა ჩათრეულ იქნა სახიფათო გეოპოლიტიკურ თამაშში, რომლის მიზანიც უკრაინის ევროპასა და რუსეთს შორის ბარიერად, რუსეთის წინააღმდეგ ძალად გადაქცევა იყო. ‘უკრაინა არაა რუსეთი’ - აღარ იკმარეს. მათ დასჭირდათ პროექტი სახელად ანტირუსეთი, რასაც ჩვენ არასდროს დავჯერდებით“.

BBC-ის ცნობით, პროექტ „ანტირუსეთზე“ პირველად 2010 წელს ალაპარაკდნენ „ისტორიული პერსპექტივის ფონდის“ საიტზე, როდესაც საქართველოს ხელმძღვანელობა იქნა დადანაშაულებული ამ გეგმის განხორციელებაში (ამ ფონდს დუმის ყოფილი წევრი ხელმძღვანელობს და შეთქმულებების თეორიების გავრცელებით არის დაკავებული). „ისტორიული პერსპექტივის ფონდის“ ავტორების აზრით, სამხრეთ აფრიკიდან ფერმერების საქართველოში ჩამოყვანის გადაწყვეტილება არც მეტი, არც ნაკლები, სწორედ პროექტ „ანტირუსეთის“ შექმნას ემსახურებოდა: „ამ პროექტის მიზანია, პოსტსაბჭოთა სივრცეში შეიქმნას პოლიტიკური ცენტრი, რომელიც იქნება ალტერნატივა იმ ტრადიციული ცენტრისა, რომელსაც წარმოადგენს მოსკოვი. ეს არის არა გაერთიანების ცენტრი, არამედ, პირიქით, ცენტრი, საიდანაც მომდინარეობს იმპულსები, რომლებიც აბათილებს რუსულ გავლენას“.

ფანტასმაგორიული პროექტი „ანტირუსეთი“ მეორე სიცოცხლეს შეიძენს, როდესაც პუტინის სამიზნეში საქართველოს ჩაანაცვლებს უკრაინა: „პროექტ ‘ანტირუსეთის’ დასავლელმა ავტორებმა უკრაინის პოლიტიკური სისტემა ისე შექმნეს, რომ პრეზიდენტები, დეპუტატები და მინისტრები იცვლებოდნენ, მაგრამ რუსეთთან შუღლი, მისი მტრობა უცვლელი რჩებოდეს. მოქმედი პრეზიდენტის [ზელენსკის -- ლ. ო.] მთავარი წინასაარჩევნო ლოზუნგი იყო მშვიდობის განხორციელება. ამ ლოზუნგით მოვიდა ხელისუფლებაში. დაპირებები ტყუილი აღმოჩნდა. არაფერი შეცვლილა“.

პროექტ „ანტირუსეთის“ მიმოხილვის შემდეგ პუტინი საინტერესო დასკვნამდე მიდის: „ანტირუსულ პროექტში ადგილი არ აქვს არც სუვერენულ უკრაინას და არც იმ პოლიტიკურ ძალებს, რომლებიც ცდილობენ დაიცვან ქვეყნის ჭეშმარიტი დამოუკიდებლობა“. მოკლედ, უკრაინის სუვერენიტეტის გარანტ პუტინს ისღა ჰქონდა დარჩენილი, რომ უკრაინა დაეპყრო...

უკრაინა როგორც ფიქცია

„ეთნოლოგიური და გეოპოლიტიკური კვლევების" შემდეგ კრემლის მეპატრონე ტოპონიმიკის განხილვას შეუდგება, განაცხადებს რა, რომ უკრაინა არის „პატარა რუსეთი“ (მალოროსია): „1686 წლიდან ქალაქი კიევი და მიწები დნეპრის მარცხენა სანაპიროზე, მათ შორის პოლტავის, ჩერნიგოვის და ზაპოროჟიეს რეგიონები, რუსეთის შემადგენლობაში შევიდა. მათი მაცხოვრებლები გაერთიანდნენ რუსი მართლმადიდებლების დიდ ნაწილთან. ამგვარად, წარმოიშვა რეგიონი სახელად ‘პატარა რუსეთი’ (მალოროსია)“.

სინამდვილეში, „პატარა რუსეთი“ როგორც ცნება, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მიერ იქნება შემოღებული ორი საუკუნით ადრე: 1458 წელს, უმაღლესი ბერძნული საეკლესიო ხელისუფლება, ლიტველი მთავრების თხოვნით, მათი ქვეშევრდომი მართლმადიდებლებისათვის შექმნის დამოუკიდებელ საეკლესიო პროვინციას როგორც საპირწონეს მოსკოვის სამთავროს ირგვლივ გაერთიანებული ეკლესიისა. ამ დამოუკიდებელ საეკლესიო პროვინციას ბიზანტიელები უწოდებენ „მიკრა როსიას“ (პატარა რუსეთი), როგორც განსხვავებულს „მეგალე როსიისგან“ (დიდი რუსეთი).

საბოლოოდ პუტინი მიდის დასკვნამდე, რომ „თანამედროვე უკრაინა მთლიანად საბჭოთა ეპოქის ქმნილებაა“. ამგვარად, ის თითქმის სიტყვასიტყვით იმეორებს სიტყვებს ვიაჩესლავ მოლოტოვის 1939 წლის 31 ოქტომბრის გამოსვლიდან, რომელშიც სტალინის მარჯვენა ხელი პოლონეთს მოიხსენიებს „ვერსალის ხელშეკრულების ამაზრზენ ქმნილებად, რომელიც ეროვნული უმცირესობების ჩაგვრის ხარჯზე არსებობდა“... ზუსტად ისე, როგორც დღეს, პუტინის თქმით, "ნაცისტური" უკრაინა ცხოვრობს რუსულენოვანი უკრაინელების ხარჯზე. პუტინის ლოგიკა მარტივია: თუ უკრაინა (ისევე, როგორც პოლონეთი 80 წლის წინ) ხელოვნური არსებაა, მაშინ მისი ძირფესვიანად განადგურება გამართლებულია...

პუტინის „ისტორია“ წინააღმდეგობაშია ყველა ისტორიულ ფაქტთან და ამ ფაქტების განადგურებისათვის საჭიროა იმ უკრაინული ერის ძირფესვიანად ამოძირკვა, რომელიც ისტორიის პროდუქტია. სწორედ ასე ხედავს პუტინი გზას იმ „დაკარგული სამოთხისკენ“, რომელსაც ჯოჯოხეთის ყველა დამახასიათებელი ნიშანი აქვს...