ბლოგები

ბრიუსელსა და ევროპის სხვა დედაქალაქებში ნერვიულად ელიან საფრანგეთის საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე ტურს, რომელშიც, 24 აპრილს, ერთმანეთს დაუპირისპირდებიან პრეზიდენტი ემანუელ მაკრონი და მისი პოპულისტი მეტოქე, მარინ ლე პენი.

უმეტესობა იმედოვნებს და ელის, რომ კვირას მაკრონი მორიგჯერ წარმოთქვამს გამარჯვების სიტყვას ეიფელის კოშკის წინ. ევროპის ლიდერებს კარგად ესმით, რომ ლე პენის მოულოდნელი გამარჯვება სერიოზულ დარტყმას მიაყენებს ევროპის ამჟამინდელ პოლიტიკურ ბალანსს. ამჟამინდელი პრეზიდენტის მცირე უპირატესობით გამარჯვებამაც შეიძლება შეცვალოს ევროპის პასუხები კონტინენტსა და მის მიღმა მომხდარ კრიზისებზე.

მართალია, ძირითადი ყურადღება პარიზისკენ იქნება მიმართული, მაგრამ არც ლიუბლიანის უგულებელყოფა იქნება მართებული. საფრანგეთის პარალელურად არჩევნები სლოვენიაშიც ტარდება, სადაც გადაწყდება, მიეცემა თუ არა მართვის სადავეები პოპულისტ პრემიერ-მინისტრ იანეზ იანშას კიდევ ერთი ვადით.

ეს ორი არჩევნები, რომლებიც ევროკავშირისა და ნატოს ერთ-ერთ უდიდეს და ერთ-ერთ უმცირეს წევრ ქვეყნებში ტარდება, მიანიშნებს, თუ საით მიემართება ევროპა მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში.

არაფერი მიანიშნებს, რომ ლე პენი მოახერხებს საფრანგეთის პირველი ქალი პრეზიდენტი გახდეს. რამდენიმე კვირის წინ, არჩევნების პირველი ტურის დროს კვლევები აჩვენებდა, რომ მაკრონი მას დაამარცხებდა უმცირესი უპირატესობით - 52%-48%. უფრო ახალი გამოკითხვების მიხედვით კი, მაკრონი 56%-მდე დაწინაურდა. მართალია, ეს ძალიან ჩამორჩება 5 წლის წინანდელ შედეგს, 66%-ს, მაგრამ მაინც საკმარისი უპირატესობაა იმისათვის, რომ მოულოდნელ მარცხს არ ელოდეს.

კვირის დასაწყისში ჩატარებულ დებატებში დამაჯერებელი გამარჯვება ვერცერთმა კანდიდატმა ვერ მოიპოვა, თუმცა თავიც არცერთს მოუჭრია. მაკრონი პრეზიდენტის შესაფერისად გამოიყურებოდა, ლე პენიც უკეთ მომზადებული მივიდა და მისი შეთავაზებებიც ამჯერად გაცილებით ნაკლებად რადიკალური იყო. ის აღარ ლაპარაკობს ევროკავშირისა და ევროზონის დატოვებაზე და რუსეთის წინააღმდეგ გარკვეულ სანქციებსაც კი უჭერს მხარს.

მიუხედავად ამისა, ლე პენის პრეზიდენტობა ბრიუსელში მაინც სერიოზულ არეულობას შეიტანდა. ის საფრანგეთს ნატოს სარდლობიდან გამოიყვანდა, უარს იტყოდა ახალ სანქციებზე რუსეთის ენერგეტიკის წინააღმდეგ, გააძლიერებდა უნგრეთის პრემიერ-მინისტრ ვიქტორ ორბანს არა მხოლოდ ბუდაპეშტის პირდაპირი მხარდაჭერით, არამედ ევროკავშირის კანონმდებლობის უზენაესობის, შენგენის უვიზო ზონის ან ევროპის შიდა ბაზარზე თავისუფალი ბაზრის ეჭვქვეშ დაყენებით. მისი გამარჯვება ევროკავშირს თავდაყირა დააყენებდა.

ლე პენის პოპულარობის გასაგებად პირველ რიგში იმ საკითხს უნდა შევეხოთ, რაც მისი საარჩევნო კამპანიის ქვაკუთხედი იყო და რომელიც ევროპის პოლიტიკურ დისკურსს განსაზღვრავს უახლოეს მომავალში - ფასების ზრდას. ამომრჩეველს ახლა პირველ რიგში სწორედ ინფლაცია აღელვებს და პოლიტიკოსები ამას ვერ უგულებელყოფენ. ცხადია, რომ ამას პირდაპირი კავშირი აქვს უკრაინაში მიმდინარე ომთანაც და ეს ალბათ გავლენას იქონიებს დასავლეთის რეაქციებზე რუსეთის ქმედებებთან დაკავშირებით.

მიუხედავად იმისა, მოხვდებიან თუ არა ლე პენის მსგავსი პოპულისტები ძალაუფლებაში, ისინი მაინც იქონიებენ გავლენას ამასთან დაკავშირებულ პოლიტიკურ დისკურსზე. ბევრი, მათ შორის მაკრონი, მიილტვის, რომ მოსკოვს კიდევ უფრო დიდი დარტყმა მიაყენოს და სანქციები დაადოს ნავთობისა და გაზის ექსპორტს. მაგრამ, მათ შეიძლება საკუთარი ელექტორატი დაუპირისპირდეს, თუ ამომრჩევლის გადასახადი იმატებს და იმატებს. თუ ევროკავშირი ბოლოს და ბოლოს მიიღებს სანქციებს ნავთობსა და გაზზე, ყურადღება უნდა მივაქციოთ დეტალებს - რამდენად იქნება დაშვებული გამონაკლისები და როგორი იქნება ვადები.

ეს სხვა საკითხებსაც შეეხება. თუ მაკრონი გამარჯვებას მხოლოდ მცირე უპირატესობით მოახერხებს, მისი მეორე ვადა გაცილებით ფრთხილი იქნება. ზაფხულში საპარლამენტო არჩევნები მოდის და მას უკვე მოუწია ნაწილობრივ უკან დაეხია თავისი დაპირებებისგან - გაზარდოს საპენსიო ასაკი და განახორციელოს საპენსიო რეფორმა. მას არჩევნებში მონაწილეობა აღარ მოუწევს, მაგრამ მოსახლეობის ზოგადი უკმაყოფილების მაინც შეეშინდება. ამან კი შეიძლება შეაფერხოს ბრიუსელის მცდელობა, დანერგოს უფრო ამბიციური მწვანე პროექტები და ხელი შეუშალოს გაფართოების პროცესს დასავლეთ ბალკანეთისა და უკრაინის მიმართულებით.

ინფლაციაა სლოვენიის საარჩევნო კამპანიის დომინანტური ასპექტიც, მაგრამ აქ ასევე დგას საკითხი, თუ რა პოზიციას დაიკავებს ეს ქვეყანა ევროკავშირის სხვა წევრების მიმართ ცენტრალური და აღმოსავლეთი ევროპიდან. ამჟამად, გამოკითხვების თანახმად, იანშას მემარჯვენე-ცენტრისტულ SDS-სა და გარემოს დაცვაზე ორიენტირებულ „თავისუფლების მოძრაობას“, რომელსაც სათავეში რობერტ გოლობი უდგას, გამარჯვების თანაბარი შანსები აქვთ. საბოლოოდ გამარჯვებულის ვინაობა ალბათ სხვა პარტიებზე იქნება დამოკიდებული - იმაზე, თუ ვინ გადალახავს 4%-იან ბარიერს და რა კოალიციების შესაძლებლობები შეიქმნება.

იანშამ წარსულში ახლო ურთიერთობები დაამყარა პოლონეთისა და უნგრეთის პოპულისტ მთავრობებთან. თავადაც ავტორიტარულ ტენდენციებს ამჟღავნებს, განსაკუთრებით მედიასთან მიმართებით. არავის გაჰკვირვებია, როდესაც „ფრიდომ ჰაუსმა“ განაცხადა, რომ 2021 წელს დემოკრატიის სტანდარტებმა ყველაზე მეტად იკლო სწორედ სლოვენიაში - აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის მასშტაბით.

თუმცა, უკრაინასთან მიმართებით იანშა უფრო ვარშავაა, ვიდრე ბუდაპეშტი. ის მკაცრი სანქციების მომხრეა, მხარს უჭერს კიევის ევროკავშირის წევრობის განაცხადს და ერთ-ერთი პირველი ევროკავშირის ლიდერი იყო, რომელიც უკრაინას ესტუმრა ომის დაწყების შემდეგ - პოლონელ და ჩეხ კოლეგებთან ერთად. სლოვენიის ოპოზიციის გამარჯვება ამ ვექტორს დიდად არ შეცვლის, თუმცა ლიუბლიანა ნაკლებხმაურიანი იქნება და ევროპის სხვა ქვეყნების ნაკვალევს გაჰყვება. აი, კანონის უზენაესობის კუთხით კი, ამ შემთხვევაში ბუდაპეშტი ბრიუსელში უფრო იზოლირებული დარჩება.

ამჟამად ყურადღების ცენტრში უკრაინის ომის ამბებია, თუმცა ევროპული პოლიტიკის მომავალ გეზს დიდწილად ამ ორი ქვეყნის ამომრჩევლები განსაზღვრავენ.

პრაქტიკულად გადაწყვეტილია, რომ ფინეთი და შვედეთი ნატოს წევრები გახდებიან. ეს იქნება ყველაზე დიდი ცვლილება ევროპის პოლიტიკურ და სამხედრო რუკაზე მას შემდეგ, რაც ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები რამდენიმე ტალღად შეუერთდნენ სამხედრო ალიანსსა და ევროკავშირს 1990-იანი წლების ბოლოს და 2000-იანების დასაწყისში.

მთავარი შეკითხვა ახლა ის კი არაა, შეუერთდებიან თუ არა ეს ქვეყნები ნატოს, არამედ - როდის მოხდება ეს, ამას ერთად გააკეთებენ თუ - ცალ-ცალკე და, რაც მთავარია, მიიღებენ თუ არა უსაფრთხოების რაიმე გარანტიებს იმ სავარაუდოდ რამდენიმეთვიან პერიოდში, რაც დასჭირდება მათი აპლიკაციის განხილვას სრული წევრობის მინიჭებამდე.

გეზის ცვლილება მართლაც ისტორიული მოვლენაა. ეს ორი ქვეყანა მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ უარს აცხადებდა სამხედრო ალიანსებში გაწევრიანებაზე. ფინეთისთვის ეს იქნება საბოლოო დასასრული ცივი ომის პერიოდისა, როდესაც ის საბჭოთა კავშირისგან დამოუკიდებელი იყო, მაგრამ მოსკოვს მაინც დიდი გავლენა ჰქონდა ჰელსინკის პოლიტიკურ ცხოვრებაზე. შვედეთში „ნეიტრალურობის“ განცდა მის პოლიტიკას ათწლეულების, ან, იქნებ, საუკუნეების განმავლობაში განსაზღვრავდა. მათ მოახერხეს, რომ არცერთ მსოფლიო ომში არ მიეღოთ მონაწილეობა - ბოლო სამხედრო კონფლიქტი სტოკჰოლმს ნორვეგიასთან ჰქონდა, 1814 წელს.

ორივე ქვეყნისთვის ეს დიდი გადაწყვეტილებაა.

მით უფრო გასაოცარია, თუ რამდენად სწრაფად წარიმართა გადაწყვეტილების მიღების პროცესი ფინეთშიც და შვედეთშიც. კვირის დასაწყისში სტოკჰოლმში ორი ქვეყნის ლიდერები შეხვდნენ ერთმანეთს, სადაც შვედეთის პრემიერმა, მაგდალენა ანდერსონმა თქვა, დრო იყოფა „24 თებერვლამდე და მას შემდეგო“. კრემლის მიერ 24 თებერვალს დაწყებულმა ომმა იმდენად დიდი გავლენა მოახდინა ამ ქვეყნებზე, რომ ისინი განიხილავენ ნატოში გაწევრიანებას რეფერენდუმის ჩაუტარებლად.

ფინეთში ალიანსში გაწევრიანებას პარლამენტი და მისი სხვადასხვა კომიტეტი განიხილავს, მაგრამ ელიან, რომ ამ პროცესს თვეები კი არა, რამდენიმე კვირა დასჭირდება. განხილვის შედეგი პრაქტიკულად გადაწყვეტილია - ბოლო კვლევების მიხედვით, ფინეთის მოსახლეობის 70% ნატოში გაწევრიანების მომხრეა და მოყოყმანე პარტიებიც - პოპულისტური ფინეთის პარტია და ცენტრისტული პარტია - მიანიშნებენ, რომ მხარს დაუჭერენ ამ გადაწყვეტილებას. აპლიკაციას ნატოს გენერალურ მდივან იენს სტოლტენბერგს სავარაუდოდ უკვე მაისში გაუგზავნიან.

ჯერჯერობით ამ საქმეში ფინეთი ლიდერობს, მაგრამ აღმოსავლელ მეზობელს შვედეთიც უკან მიჰყვება. მმართველი სოციალ-დემოკრატები ყოველთვის ალიანსის წევრობის წინააღმდეგნი იყვნენ და ამჟამად პარტიაში შიდა დებატები მიმდინარეობს, თუმცა, მედია იუწყება, რომ პრემიერი ნატოში შესვლის მომხრეა. ოთხი მემარჯვენე-ცენტრისტული საპარლამენტო პარტია ალიანსის მომხრეა და პოპულისტური მემარჯვენე შვედეთის დემოკრატები აცხადებენ, რომ შესვლას ისინიც ხმას მისცემენ, თუ ფინეთი ნატოს წევრი გახდება. ამგვარად, საპარლამენტო უმრავლესობა უკვე არსებობს. მართალია, ბოლო გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ნატოს წევრობას შვედების 45% უჭერს მხარს (33% წინააღმდეგია და 22%-ს ჯერ არ გადაუწყვეტია), მაგრამ, კვლევების თანახმად, ეს მაჩვენებელი 60%-მდე გაიზრდება, თუ ფინეთი ალიანსში გაწევრიანდება. ასე რომ, დიდი ალბათობით, ფინეთის განაცხადს მალე შვედეთისაც მიჰყვება თან - სტოკჰოლმს, როგორც ჩანს, ამ საკითხის გადაჭრა სექტემბრის საპარლამენტო არჩევნებამდე სურს.

ჩნდება შეკითხვა - ხომ არ მოხდება მათი ერთობლივი გაწევრიანება. ორივე ქვეყნის ხელისუფლება აცხადებს, რომ გადაწყვეტილებას დამოუკიდებლად მიიღებენ, მაგრამ, ამავე დროს, იმასაც ადასტურებენ, რომ შვედეთის და ფინეთის შესაბამისი მინისტრები ერთმანეთთან ლამის ყოველდღიურ კავშირში არიან. თუ აპლიკაციას ისინი ერთად შეიტანენ, ეს უფრო ძლიერი განაცხადი იქნება და ნატოსაც კარის გაღება გაუმარტივდება.

უკვე ნათელია, რომ ნატო ამ წყვილს სიხარულით მიიღებს. არცერთ ამჟამინდელ წევრ ქვეყანას არ მიუნიშნებია, რომ რაიმე პრობლემა ექნებათ ამ წყვილთან დაკავშირებით და ნატოს გენერალურმა მდივანმაც თქვა, რომ ეს ქვეყნები უკვე მაქსიმალურად არიან დაახლოებულნი ნატოსთან. შვედეთისა და ფინეთის ჯარებიც რეგულარულად იღებენ მონაწილეობას ალიანსის წვრთნებში და ორივე არმია სრულადაა თავსებადი 30-ვე წევრი ქვეყნის არმიასთან. ამასთან, ფინეთს, სადაც ჯერაც საყოველთაო გაწვევის სისტემა მოქმედებს, შეუძლია ალიანსს 280-ათასიანი არმია შესთავაზოს, პლუს რეზერვისტები, და შვედეთს განვითარებული მაღალტექნოლოგიური სამხედრო ინდუსტრია გააჩნია. ორივე მზადაა, რომ მშპ-ს 2% დახარჯოს თავდაცვაზე მომდევნო წლების განმავლობაში.

მაშ, როდის შეიძლება ისინი ოფიციალურად გახდნენ წევრები? ბრიუსელში ყველაზე ოპტიმისტურ სცენარად განიხილავენ, რომ ორივე ხელს მოაწერს ნატოს სამიტზე მადრიდში, 29-30 ივნისს. ეს უპრეცედენტო სისწრაფე იქნებოდა, თუმცა, ოფიციალური პირები იმასაც დასძენენ - „უპრეცედენტო დროში ვცხოვრობთო“. ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა პეკა ჰაავისტომ აღნიშნა, რომ შემდეგ რატიფიკაციის პროცესს 3 თვიდან ერთ წლამდე დასჭირდება, რადგან ის 30 ქვეყნის პარლამენტში უნდა განიხილონ, სადაც თავიანთი შიდაპოლიტიკური საკითხები იქნება მოსაგვარებელი. მაგალითისთვის - ჩრდილოეთ მაკედონიას, ნატოს ბოლო წევრს 13 თვე დასჭირდა ხელმოწერიდან სრულ წევრობამდე.

თუმცა, შვედეთმაც და ფინეთმა მიმართეს ალიანსის წევრებს და სთხოვეს პროცესის დაჩქარება, რადგან ისინი უფრთხიან „რუხ ზონას“, რომელშიც შევლენ. მით უმეტეს, რომ 1400-კილომეტრიანი მონაკვეთი ფინეთსა და რუსეთს შორის მალე ნატოს წევრი ქვეყნის ყველაზე გრძელი საზღვარი იქნება მათ აღმოსავლელ მეტოქესთან. ჰაავისტო ადასტურებს, რომ ნატოს მეხუთე მუხლი შეეხება მხოლოდ ალიანსის სრულ წევრებს. თუმცა, გამორიცხული არაა, რომ მათ სხვა სახის უსაფრთხოების გარანტიები მიიღონ ევროკავშირის შეთანხმების 42,7 მუხლის მიხედვით, სადაც წერია, რომ ევროკავშირის წევრებს ვალდებულება აქვთ დაიცვან სხვა წევრი ქვეყნები, თუ ისინი თავდასხმის ქვეშ აღმოჩნდებიან.

ყველაზე სავარაუდო სცენარი კი ასეთია - ევროპის პარლამენტები საგანგებო სესიებს მოიწვევენ ზაფხულში და ფინეთი და შვედეთი ნატოს 31-ე და 32-ე წევრები შემოდგომის დასაწყისში გახდებიან.