ბრიუსელში შემოდგომა სექტემბრის შუა რიცხვებში დგება ხოლმე, როდესაც ევროკომისიის პრეზიდენტი ევროპარლამენტს მიმართავს მოხსენებით ევროკავშირის მდგომარეობის შესახებ.
გამოსვლა, რომელიც დაახლოებით ერთ საათს გაგრძელდება, ასახავს პოლიტიკის პრიორიტეტებს, რომელთა განხორციელება უნდა დაიწყოს ან დაასრულოს ევროკავშირის აღმასრულებელმა უახლოეს თვეებში.
თუმცა ბრიუსელისათვის ეს ჩვეულებრივი შემოდგომა არ გახლავთ, რადგან "ევროკავშირის გვარდია" უნდა შეიცვალოს. ივნისში ევროკავშირის ლიდერებმა გადაწყვიტეს, რომ პორტუგალიის ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა, ანტონიო კოსტამ 1 დეკემბერს შარლ მიშელი უნდა ჩაანაცვლოს ევროსაბჭოს პრეზიდენტის თანამდებობაზე. რამდენიმე კვირის შემდეგ ევროპარლამენტმა დაამტკიცა ევროკავშირის ლიდერების გადაწყვეტილება, რომ გერმანელი ურზულა ფონ დერ ლაიენი კიდევ ხუთ წელს დაჰყოფს ევროკომისიის სათავეში. სექტემბერში ფონ დერ ლაიენს ბევრი საქმე აქვს - მან უნდა შეადგინოს 26 კომისრის ახალი გუნდი, სადაც ევროკავშირის ყველა წევრ ქვეყანას ეყოლება წარმომადგენელი. ზოგიერთმა ქვეყანამ უკვე წარადგინა შესაბამისი კანდიდატები (ბოლო ვადა 30 აგვისტოა). ურზულა ფონ დერ ლაიენი ყველა მათგანს გაესაუბრება და თითოეულს გამოუყოფს პორტფელს.
ძირს ოლივერი, მაღლა კალასი?
ჯერჯერობით, მხოლოდ ერთი სახელი და პორტფელი ვიცით: ივნისში ევროკავშირის ლიდერებმა, კოსტასა და ფონ დერ ლაიენის დანიშვნების პარალელურად, გადაწყვიტეს, რომ ესტონეთის პრემიერ-მინისტრი კაია კალასი ჩაანაცვლებს ესპანელ ჟოზეპ ბორელს ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის მესვეურის თანამდებობაზე. კალასი ჯერ საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტს უნდა შეხვდეს, რომლებიც ჯერ მას გაწურავენ, შემდეგ კი გაფართოების მომავალ კომისარს, ვინც არ უნდა იყოს ის.
ევროკავშირის დიპლომატებისგან შევიტყვე, რომ კალასის მოსმენა 29 სექტემბერს არის დაგეგმილი. ბრიუსელის საინფორმაციო ციკლი სექტემბრის მეორე ნახევარსა და ოქტომბრის დასაწყისში მთლიანად იქნება მოცული კომისრობის მსურველებთან გასაუბრებით. ამ დროს ევროპარლამენტს შეუძლია კბილები გამოაჩინოს და უარყოს რამდენიმე კანდიდატი, რომლებიც, მისი აზრით, ცუდად წარმოჩინდება გამოკითხვის დროს. (წინაზე, 2019 წელს, ევროპარლამენტარებმა უარყვეს სამი კანდიდატი, რის შემდეგაც მათ წარმდგენ ქვეყნებს მოუწიათ სწრაფად შეერჩიათ ახალი პირები ახალი მოსმენებისთვის.)
ევროპარლამენტარების ყურადღების ცენტრში ნამდვილად მოექცევა უნგრელი ოლივერ ვარჰეი. ის ხუთი წლის განმავლობაში გახლდათ უმაღლესი წარმომადგენელი გაფართოების საკითხებში და ბუდაპეშტი ახლა მას ახალი ვადით წარადგენს. ბევრი დიპლომატის აზრით, ის ბუდაპეშტის ინტერესებს ბრიუსელზე წინ აყენებდა - თბილად უდგებოდა სერბეთსა და საქართველოს, მაგრამ არა უკრაინას. ერთხელ კი მიკროფონი ჩართული დარჩა და ყველამ გაიგო, როგორ უწოდა ევროპარლამენტარებს "იდიოტები".
ვარჰეის გაფართოების პორტფელს ხელახლა, ალბათ, აღარ შესთავაზებენ. საკითხავი ისაა, მოახერხებს თუ არა უნგრელი ევროპარლამენტარების დარწმუნებას, რომ საერთოდ რაიმე პორტფელი მიიღოს. ბრიუსელში იმედოვნებენ, რომ პარლამენტი ყველა კომისარს და მთლიანად ევროკომისიას მოიწონებს და 1 დეკემბერს მუშაობა დაიწყება, თუმცა ამ პროცესმა შეიძლება უფრო დიდხანს გასტანოს.
არც ისეთი სასტიკი ქორი
ევროკავშირის არცერთი ოფიციალური პირი, ვისაც ვესაუბრე, არ მოელის, რომ კალასის დამტკიცებას რაიმე რეალური საფრთხე ემუქრება. მაგრამ მაინც საინტერესო იქნება იმის მოსმენა, თუ რას იტყვიან ის და გაფართოების საკითხების მომავალი კომისარი უკრაინის, რუსეთისა და დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნების შესახებ. საინტერესო იქნება მათი აზრები ბლოკში მეტი წევრის მიღების პერსპექტივის შესახებაც. ამ ფრონტზე რადიკალური ცვლილებები მოსალოდნელი არ არის. ევროკავშირის პოლიტიკა მკაფიოდაა გამოკვეთილი - ესაა უკრაინის სრული მხარდაჭერა და გაფართოება მას შემდეგ, რაც ბლოკი რეფორმებს განახორციელებს და კანდიდატი ქვეყნები ყველა წინაპირობას შეასრულებენ. თუმცა მთავარია, რა აქცენტებს დასვამენ გამომსვლელები და როგორ მიეწოდება ეს გზავნილები.
კალასს „რუსეთის მოწინააღმდეგე ქორის“ რეპუტაცია აქვს. ის, ალბათ, ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის პირველი ხელმძღვანელია, ვისაც მოსკოვის მიმართ ასეთი მკვეთრად გამოხატული პოზიცია უჭირავს. აქ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მთელი ბლოკი მიუახლოვდა ბალტიისპირეთის ქვეყნების შეხედულებებს რუსეთზე მას შემდეგ, რაც კრემლმა უკრაინის წინააღმდეგ სრულმასშტაბიანი ომი დაიწყო. მაგრამ მაინც, როდესაც მისი სახელი პირველად გაისმა, ბევრი ეჭვობდა, რამდენად მიზანშეწონილი იქნება მისთვის ევროკავშირის მთავარი დიპლომატის პორტფელიო.
ამიტომ ველით, რომ ის ოდნავ შეამსუბუქებს ტონს, როცა ევროპარლამენტარებს შეხვდება და მხოლოდ რუსეთსა და უკრაინაზე არ ილაპარაკებს. მან შესაძლოა არანაკლები ილაპარაკოს ღაზაზე, ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნების სამხრეთის ქვეყნებთან თანამშრომლობაზე; და ე.წ. გლობალური სამხრეთის სხვა დიდ ძალებთან უფრო მჭიდრო ურთიერთობების საჭიროებაზე.
ევროკავშირის გაფართოება?
ასევე საინტერესოა, თუ ვის ირჩევს ფონ დერ ლაიენი გაფართოების კომისრად. ევროკავშირის გაფართოების ახლა აქტუალური თემაა - საქართველო, მოლდოვა და უკრაინა ბლოკში მიიწვიეს და ეს ორი უკანასკნელი რეალურ პროგრესს აჩვენებს - და ევროკავშირის უფრო მეტი წევრი ქვეყანაა დაინტერესებული ამ პორტფელის მიღებით. ეს ძალიან განსხვავდება 2019 წლის ვითარებისგან, როდესაც ეს პორტფელი მხოლოდ ბუდაპეშტს სურდა და მიიღო კიდეც. ესტონეთმა, რომელიც ბრიუსელში „აღმოსავლეთის“ წევრ სახელმწიფოდ მიიჩნევა, საგარეო პოლიტიკის მესვეურის პოსტი მიიღო და გასაკვირი იქნება, თუ კომისიის გაფართოების პორტფელს კიდევ ერთი „აღმოსავლელი“ მიიღებს. ჩემი ვარაუდით, ფონ დერ ლაიენი სამხრეთისაკენ ან დასავლეთისკენ გაიხედავს, რათა გეოგრაფიული ბალანსი უზრუნველყოს და თავიდან აიცილოს ბრალდებები, რომ ბლოკის ერთადერთი ფოკუსი უკრაინაა. რა თქმა უნდა, ამ მხრივ მთავარია თუნდაც მინიშნება მივიღოთ იმასთან დაკავშირებით, თუ როდის შეიძლება მოხდეს ევროკავშირის შემდეგი გაფართოება.
ამის გამოცნობა პრაქტიკულად შეუძლებელია. ბოლოს რაიმე თარიღი ევროსაბჭოს პრეზიდენტმა შარლ მიშელმა დაასახელა, როდესაც, გასულ წელს მოუწოდა ევროკავშირს, 2030 წლისთვის ყოფილიყო მზად. თუმცა ის თანამდებობას მალე დატოვებს და ისედაც - გაფართოების თარიღის დაწესება მისი გადასაწყვეტი არ ყოფილა. სიმართლე კი ისაა, რომ ეს თარიღიც ამბიციურად გამოიყურება, რადგან გაწევრიანებასთან ახლოს არცერთი კანდიდატი ქვეყანა არ ჩანს.
ევროკომისია, დიდი ალბათობით, გამოაქვეყნებს გაფართოების ყოველწლიურ ანგარიშს, სადაც ასახული იქნება ევროკავშირში გაწევრიანების მსურველი ქვეყნების მიერ მიღწეული პროგრესი (ან მისი ნაკლებობა). მოლდოვასა და უკრაინასთან დაკავშირებით ტონი პოზიტიური იქნება, მაგრამ უნდა ველოდეთ, რომ ეს ქვეყნები წელს გახსნიან ევროკავშირში გაწევრიანების თავებს. ჯერ ევროკავშირი განიხილავს ეროვნულ კანონმდებლობებს და მათ თავსებადობას ევროკავშირის წესებსა და კანონებთან სხვადასხვა სფეროში. ეს პროცესი 2025 წლის პირველ ნახევარში უნდა დასრულდეს. თუ ყველაფერი კარგად იქნება, მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყება მოლაპარაკებები რეალურად.
საქართველოსთვის, რომელიც წლების განმავლობაში სულ უფრო და უფრო უპირისპირდება ბრიუსელს, ანგარიში ნაკლებად სასიამოვნო იქნება. რეალურ პროგრესს არ ელიან. ევროკავშირი, სავარაუდოდ, ასევე გაითვალისწინებს, თუ რამდენად თავისუფლად და სამართლიანად ჩატარდება 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნები და ნებისმიერ შემდგომ ნაბიჯს ამის მიხედვით განსაზღვრავს. ევროკავშირმა უკვე შეაჩერა საქართველოში მაღალი დონის ვიზიტები და სამხედრო დახმარება ახლახან ამოქმედებული „უცხოური გავლენის“ კანონის გამო და ვითარების კიდევ უფრო გაუარესების შემთხვევაში დამატებითი სანქციებიცაა მოსალოდნელი.
მეორე მხრივ, დასავლეთ ბალკანეთის ზოგიერთმა ქვეყანამ ამ შემოდგომაზე შეიძლება ნამდვილი პროგრესი დაინახოს ევროკავშირისკენ მიმავალ გზაზე. არ არის გამორიცხული, რომ მონტენეგრომ დახუროს მოლაპარაკებების ზოგიერთი თავი, რაც მას 2017 წლის შემდეგ ვერ მოუხერხებია.
ბრძოლა ბუდაპეშტთან
ზოგიერთი პოლიტიკური გადაწყვეტილება შესაძლოა ამ შემოდგომაზეც მიიღონ. ბრიუსელს მოუწევს მეტი ფულის გამოძებნა უკრაინის მხარდასაჭერად და ახლა მას გაყინული რუსული აქტივების გამოყენებაც შეუძლია. უნგრეთმა, რომელიც ევროკავშირის საბჭოს მონაცვლეობითი თავმჯდომარეა, ზაფხულის განმავლობაში ბრიუსელს ამოსუნთქვის საშუალება არ მისცა. ევროკავშირი, ალბათ, არ დაეხმარება ბუდაპეშტს რუსული ნავთობის მიღებაში და კიდევ ერთხელ გაჟღერდება, რომ უნგრეთმა რუსეთისა და ბელარუსის მოქალაქეებისთვის სამუშაო ვიზების მიღება გაამარტივა.
წესით, ორივე ეს საკითხი წამოიჭრება, როდესაც ბლოკის საგარეო საქმეთა მინისტრები ბრიუსელში 29 აგვისტოს შეიკრიბებიან. ეს არაოფიციალური შეხვედრა ბუდაპეშტში უნდა ჩატარებულიყო, თუმცა ბორელმა ის ევროკავშირის დედაქალაქში გადაიტანა მას შემდეგ, რაც რამდენიმე წევრმა ქვეყანამ ბოიკოტი გამოუცხადა უნგრეთში ნებისმიერ შეხვედრას მას შემდეგ, რაც პრემიერ-მინისტრმა ვიქტორ ორბანმა მოსკოვსა და პეკინში იმოგზაურა ივლისის დასაწყისში.
უნგრეთთან დაკავშირებით კიდევ ორი საკითხი არსებობს, რომლებსაც შემოდგომაზე თვალყური უნდა ვადევნოთ. პირველი გახლავთ ბუდაპეშტის უარი უკრაინისთვის ევროპის სამშვიდობო ფონდის მერვე ტრანშის, 500 მილიონი ევროს სამხედრო დახმარების გამოყოფასთან დაკავშირებით. ტრანში უკვე თითქმის 18 თვეა დაბლოკილია და, მიუხედავად წევრი ქვეყნების მზარდი ზეწოლისა, ცოტას თუ სჯერა, რომ უნგრელები პოზიციას შეიცვლიან ევროკავშირის თავმჯდომარეობის დროს.
შემდეგი საკითხია დამატებითი სანქციები რუსეთისა და ბელარუსის წინააღმდეგ. ბლოკმა მოსკოვის წინააღმდეგ სანქციების მე-14 რაუნდი დაამტკიცა უნგრეთის პრეზიდენტობის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, 1 ივლისს. ევროკავშირის დიპლომატები, ვისაც ვესაუბრე, ამბობენ, რომ ახალი სანქციები უნგრეთის ექვსთვიანი პრეზიდენტობის განმავლობაში მოსალოდნელი არ არის. საკითხავი ისაა, მზად არის თუ არა ევროკომისია, რომელიც ახალი სანქციების ინიციატორია ხოლმე, შეცვალოს ვითარება უკრაინის მშვიდობიან მოსახლეობაზე ან ინფრასტრუქტურაზე რუსეთის თავდასხმების ესკალაციის შემთხვევაში.
