24 ივლისი მნიშვნელოვანი დღეა საქართველოს ისტორიაში. სწორედ 1783 წლის 24 ივლისს ჩრდილო კავკასიის რუსულ სიმაგრე გეორგიევსკში რუსეთის იმპერიასა და ქართლ-კახეთის სამეფოს შორის დაიდო „მეგობრობითი ხელშეკრულება“ - ტრაქტატი, რომლის მიხედვითაც, ქართლ-კახეთის სამეფო ცნობდა რუსეთის იმპერატორის „უმაღლეს ხელისუფლებასა და მფარველობას”, ხოლო რუსეთის იმპერატორი პირობას დებდა სამუდამო მფარველობა გაეწია ქართლ-კახეთის სამეფოსათვის და ქვეყნის ტერიტორია დაეცვა გარეშე მტრებისაგან. სწორედ ამ, ერთი შეხედვით, უწყინარმა „მეგობრობითმა ხელშეკრულებამ“ მიიყვანა საქართველო სახელმწიფოებრიობის, ხოლო საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესია ავტოკეფალიის დაკარგვამდე.

ტრაქტატი ახლო წარსულში

1983 წელს, როცა საქართველოსა და რუსეთში „ფართოდ აღინიშნებოდა“ გეორგიევსკის ტრაქტატის 200 წლისთავი (იღებდნენ ფილმებს, წერდნენ ლექსებსა და სიმღერებს, დგამდნენ ძეგლებს და ა.შ.), გეორგიევსკის ტრაქტატი წარმოჩნდებოდა როგორც რუსი და ქართველი ხალხების მეგობრობისა და ძმობის ისტორიული მანიფესტი.

„გვინდა ვისარგებლოთ დღევანდელი მოვლენით და კიდევ ერთხელ მოვახსენოთ განსაკუთრებული მადლობა რუს ხალხს, რომლის უანგარო დახმარება რომ არა, საქართველო ვერ დარჩებოდა მსოფლიო ცივილიზაციის ასპარეზზე, ვერ დაადგებოდა აღმშენებლობის გზას“, - ასე მიესალმა საბჭოთა საქართველოს მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილე, ოთარ ჩერქეზია, საბჭოთა რუსეთის დელეგაციას, რომელიც საქართველოს გეორგიევსკის ტრაქტატის 200 წლისთავის აღსანიშნავად სტუმრობდა.

„ჩვენს მეგობრობას აცისკროვნებს რუსეთისა და საქართველოს შვილების დიადი სახელები. ერთიანობის, ურთიერთგამდიდრების ფასდაუდებელი ტრადიციები მტკიცდება, ვითარდება და ახალ-ახალ მასშტაბს იძენს“, - წერდა მაშინდელი ქართული საბჭოთა პრესა, რომელიც არაფერს ამბობდა იმაზე, რომ ტრაქტატმა მუსლიმური სამყაროს (ირანი, ოსმალეთი, კავკასიის მუსლიმობა) გაღიზიანება გამოიწვია და რუსეთისაგან მიტოვებული ქართლ-კახეთის სამეფო იმდენად მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა, რომ 1801 წელს, როცა რუსეთის იმპერიამ ქართლ-კახეთი თავის გუბერნიად გამოაცხადა, ქმედითი წინააღმდეგობის გაწევა ვერ შეძლო. როგორც აკაკი წერეთელმა თქვა:

„მოგვხიბლა ტკბილი სიტყვით,
დაგვარწმუნა მან ფიცით,
ჩამოგვართვა პირობა
და მერე?.. აღარ ვიცით!“

რა მოუტანა „რუსი და ქართველი ხალხების მეგობრობისა და ძმობის ისტორიულმა მანიფესტმა“ საქართველოს, ამაზე გალაკტიონ ტაბიძეც წერდა გასული საუკუნის 40-იან წლებში:

ცეცხლის ალით პკურებული,
სულმთლად განადგურებული,
აწ რუსეთის ვასალია
ქართლი, როსმე დიდებული.
ჯოჯოხეთად მიწა იქცა,
სად გაიქცა, იქ წაიქცა.
საქართველო ერთ საცოდავ
პროვინციად გადაიქცა.
ვეღარ იცნო ტომი ტომმა,
აღარ იყო ძმობის ნდომა
და შესწყვიტა არსებობა
საქართველოს სამეფომა.

ტრაქტატამდე...

გეორგიევსკის ტრაქტატის გაფორმებამდე 12 წლით ადრე, 1771 წლის 30 დეკემბერს, ერეკლე II-მ ხელი მოაწერა რუსეთის იმპერატორ ეკატერინე II-თვის გასაგზავნ დოკუმენტს, რომლითაც ქართლ-კახეთის სამეფო რუსეთის იმპერიის მფარველობაში შესვლას ითხოვდა ისე, რომ უმაღლესი საერო და საეკლესიო ხელისუფლება ,,უცვალებელად” დარჩებოდა.

„კუალად ვითაც ძველად ყოფილა ჩვენის ჩამომავლობის მეფობა, ვითხოვთ თქვენისა დიდებულების მოწყალებისა გამო, ეგრეთვე საუკუნოდ უცვალებლად ეგოს...” - ვკითხულობთ ხელშეკრულების პროექტში, სადაც ასევე მკაფიოდ იყო ჩამოყალიბებული თხოვნა უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლების, სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესიის უმაღლესი იერარქის, კათოლიკოს-პატრიარქის თავის უფლებებში უცვლელად დატოვების თაობაზე: ,,მსგავსადვე კათოლიკოზიცა წესსავე თვისსა ეგოს მოუშლელად”.

კიდევ რას ითხოვდა ერეკლე II რუსეთის იმპერატორისთვის გაგზავნილი ხელშეკრულების პროექტით?

• ქართლ-კახეთის სამეფოს დაცვის მიზნით, რუსთა ოთხი ათასიანი კორპუსის გამოგზავნას;
• ყირიმის სახანოს ტერიტორიაზე ოსმალთა ტყვეობისაგან თავდახსნილ ქართველთა სამშობლოში თავისუფლად დაბრუნების უზრუნველყოფას;
• ქართლ-კახეთის ჯარის შესანახავად რუსეთის იმპერიის ხაზინიდან სესხის მიცემას;
• რუსეთ-ოსმალეთის ომის (1768-1774 წწ) დამთავრების შემდეგ ზავის დადებისას ,,ახალციხის ქვეყანა” ( სამცხე-საათაბაგო) არ უნდა დარჩენილიყო ოსმალეთის შემადგენლობაში, ,,ვინაიდგან საქართველოს მიწა არის და ქართული ენა აქუსთ და მრავალნი ქრისტიანენი არიან იმათში, და სხუანიცა ახალნი გარდაქცეულნი არიან მაჰმადიანობაზედ”.

ერეკლეს მიერ ხელმოწერილი ეს დოკუმენტი პეტერბურგში 1772 წლის ზამთარში ჩაიტანეს კათოლიკოზ-პატრიარქმა ანტონ I-მა და ლევან ბატონიშვილმა, თუმცა ეკატერინე II-ის პასუხმა „რატომღაც“ მთელი 10 წლით დაიგვიანა. მხოლო 1783 წლის დამდეგს ეკატერინე II-ის მდივანმა ალექსანდრე ბეზბოროდკომ კავკასიის ხაზის უფროსს, გრიგოლ პოტიომკინს, აცნობა ეკატერინე II-ის აზრი ქართლ-კახეთისა და იმერეთის სამეფოებთან დასადები ხელშეკრულებების თაობაზე.

,, ... დაიდოს ქართველ მეფეებთან სამოკავშირეო ტრაქტატი, ნუ უწოდებთ მათ ქვეშევრდომებს, უწოდეთ მოკავშირეები, რომლებიც იმყოფებიან რუსეთის იმპერიის მფარველობაში”, - ბრძანებდა ეკატერინე II.

პოლიტიკური ფონი

ერეკლე მეორე, ცხადია, ეძებდა ძლიერ მოკავშირეს, თუმცა ის დამოუკიდებლადაც მეტ-ნაკლები წარმატებით უმკლავდებოდა საგარეო გამოწვევებს. როგორც ისტორიკოსმა აპოლონ თაბუაშვილმა უთხრა რადიო თავისუფლებას, 1762 წელს ერეკლემ ტყვედ ჩაიგდო ირანის შაჰობის ერთ-ერთი პრეტენდენტი აზატ-ხანი, რომელიც ყირბულახის ბრძოლაში დაამარცხა. აზატ-ხანი ერეკლემ გაუგზავნა ირანის მმართველ ქერიმ-ხანს, რითაც ირანთან ურთიერთობის ნორმალიზება შეძლო.

„რაც შეეხება მეორე მუსლიმურ სახელმწიფოს, ოსმალეთს, მასთან გარკვეული პრობლემები წარმოიქმნა, რადგან 1768-74 წლების რუსეთ-თურქეთის ომში ერეკლემ დაიკავა აშკარად რუსეთის მხარე. მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთმა ჯარები გაიყვანა საქართველოდან და საქართველო მტერს შეატოვა, ერეკლემ მაინც მოახერხა საგარეო პოლიტიკური კურსის გამოსწორება. მოლაპარაკებები აწარმოვა ახალციხის ფაშასთან, 1878 წელს კი ერეკლემ ხელშეკრულება დადო ოსმალეთის სულთანთან, რითაც მშვიდობის გარანტია მიიღო“, - ამბობს აპოლონ თაბუაშვილი.

რუსეთ-თურქეთის ომში ერეკლეს მიტოვებას შეთქმულებას უწოდებს ისტორიკოსი ვახტანგ გურული, რომლის თქმითაც, გენერალ ტოტლებენის მიზანს შეადგენდა ერეკლე II-ისა და ქართველთა ლაშქრის მტკვრის ხეობაში შეტყუება, აწყურის აღებისთვის ბრძოლის დაწყება და შემდგომ ქართველთა ბრძოლის ველზე მიტოვება.

„ტოტლებენს საკმაოდ კარგი საბრძოლო გამოცდილება ჰქონდა, მან შესანიშნავად იცოდა, თუ რა მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდა რუსთაგან მოულოდნელად მიტოვებული ქართველთა ლაშქარი. ტოტლებენის გეგმის მიხედვით, ერეკლე II ბრძოლაში უნდა დაღუპულიყო, უნდა განადგურებულიყო ქართველთა ლაშქრის ძირითადი ნაწილი. ამის შემდეგ რუსის ჯარი ადვილად დაიკავებდა ქართლის სტრატეგიულ პუნქტებს და მოღალატე თავადების დახმარებით მოსახლეობას რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე დააფიცებდა. ჩრდილო კავკასიიდან საქართველოში გადმოსასვლელი გზა ამ დროისათვის უკვე გახსნილი იქნებოდა და საჭიროების შემთხვევაში დამატებითი ჯარის გადმოყვანა არ გაჭირდებოდა“, - წერს ვახტანგ გურული.

რუსეთის საიმპერატორო კარის გეგმა ვერ განხორციელდა. ერეკლემ ასპინძის ბრძოლაში დამოუკიდებლად დაამარცხა ოსმალები და თბლისში დაბრუნებულმა ტოტლებენის მოქმედება აღკვეთა. როგორც ვახტანგ გურული ვარაუდობს, ერეკლე II-ის წინააღმდეგ მოწყობილ შეთქმულებას უკვალოდ მაინც არ ჩაუვლია:

„ ერთის მხრივ, ერეკლე II მიხვდა, რომ პროირანულ ორიენტაციას რუსეთი აღარ აპატიებდა და ხელსაყრელი მომენტის დადგომისთანავე მის ტახტიდან ჩამოგდებას ისევ შეეცდებოდა. თუ ერეკლე II მეფობას საერთოდ არ დაკარგავდა, ქართლის კვლავ ცალკე სამეფოდ გამოყოფა და იქ რუსეთის ერთგული ბაგრატიონების (ქართლის ბაგრატიონების) გამეფება ირანის დასუსტების შემთხვევაში რუსეთს არ გაუჭირდებოდა. მეორეს მხრივ, ერეკლე II შიშობდა, რომ ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის იმპერიასთან სამხედრო პოლიტიკური კავშირით განაწყენებული ირანი და ოსმალეთი ქართლ-კახეთის მეფეს აღარ ენდობოდნენ. ერეკლე II-ს არჩევანი ცუდსა და უარესს შორის უნდა გაეკეთებინა“.

ერეკლემ მორიგე ჯარის წყალობით თითქმის სრულად მოსპო ლეკების თარეში, თუმცა ანგარიშგასაწევ ძალად რჩებოდა შირვანისა და დარუბანდის მფლობელი ფათალი-ხანი, რომელიც ამიერკავკასიაში პირველობისთვის იბრძოდა. ამავე დროს გამოჩნდა ვახტანგ VI-ის შვილიშვილიც, ალექსანდრე ბაქარის ძე, რომელიც პრეტენზიას აცხადებდა ქართლის ტახტზე. ალექსანდრემ კავშირი დაამყარა ფათალი-ხანთან და იმერეთის მეფე სოლომონ პირველთან. როგორც ჩანს, რუსეთის იმპერია ალექსანდრე ბატონიშვილსა და ფათალი-ხანს ერეკლეს შანტაჟისთვის იყენებდა.

ერეკლე მოკავშირეებს ევროპაშიც ეძებდა. 1780-81 წლებში ორგზის გაიგზავნა ელჩობა ავსტრიის იმპერატორთან, საფრანგეთის მეფესთან, რომის პაპთან, რომლებისგანაც ერეკლე ითხოვდა სესხს რეგულარული არმიის შესაქმნელად, მაგრამ ელჩობამ შედეგი ვერ გამოიღო. რუსეთი კი განაგრძობდა ფათალი-ხანისა და ალექსანდრე ბაქარის ძის თავის სასარგებლოდ გამოყენებას და უბიძგებდა ერეკლეს რუსეთთან ურთიერთობისკენ.

ამასობაში რუსეთი უმიზნებს ყირიმის სახანოს ტერიტორიას, რაც გავლენას ახდენს მის საგარეო კურსზე. თუ აქამდე ქართველი მეფეები სთხოვდნენ რუსეთს დახმარებას, ახლა რუსეთი ცდილობს კავკასიის დაუფლებით მცირე აზიაში უპირატესობის მოპოვებას. იწყება საქართველოს ინტენსიური დარწმუნება იმაში, რომ ერთმორწმუნე რუსეთი საუკეთესო მფარველი იქნება. პეტერბურგიდან წამოსული შეთავაზებებიც იმაზე უკეთესია, ვიდრე აქამდე იყო. დაპირებებში ჩნდება ერეკლე მეორისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანი, ქართული მიწების - ჭარ-ბელაქნისა და სამცხე-საათაბაგოს შემოერთების საკთიხი, რომლის გადაჭრა საქართველოს დამოუკიდებლად არ შეეძლო.

ტრაქტატი

1783 წლის 20 აგვიტოს ერეკლე II თბილისში ზეიმს აწყობს. მიწვეულ სტუმრებს შორის არის რუსი პოლკოვნიკი სერგეი ბურნაშოვი. 9 საათზე ხალხი სიონის ტაძართან იკრიბება, სადაც 11 საათზე მეფე უფლისწულებითა და დიდებულებით მიდის. ტარდება წირვა, რომლის დასრულების შემდეგ მეფე წვეულებას მართავს, აძლევენ სალუტს - ასე აღნიშნა თბილისმა 24 ივლისს გეორგიევსკში დადებული ტრაქტატის რატიფიკაცია.

რას ზეიმობდა ერეკლე II და მისი ამალა?

ტრაქტატი შედგებოდა პრეამბულისა და ცამეტი მუხლისგან, რასაც ემატებოდა ცალკე დოკუმენტად გაფორმებული ოთხი საიდუმლო მუხლი („სეპარატული არტიკულები”).

• I მუხლში ერეკლე II თავისი და მემკვიდრეების სახელით საზეიმოდ აცხადებდა, რომ ამიერიდან სამუდამოდ უარს ამბობს ცნოს ირანის ან რომელიმე სხვა ქვეყნის ხელმწიფის უზენაესი ხელისუფლება და მფარველობა, გარდა რუსეთის იმპერატორისა და მისი მემკვიდრეებისა.
• II მუხლში ერეკლე მოხსენიებულია „უგანათლებულეს მეფე ირაკლი თეიმურაზოვიჩად“ და აღნიშნულია, რომ რუსეთის იმპერატორი თავისი და მემკვიდრეების სახელით პირობას დებს სამუდამო მფარველობა გაუწიოს ქართლ-კახეთის სამეფოს და ქვეყნის ტერიტორია დაიცვას გარეშე მტრებისაგან.
• III მუხლში დადასტურებულია, რომ რუსეთის მფარველობაში შესულ ქართლ-კახეთის სამეფოში შენარჩუნებულ იქნებოდა ერეკლე II-ისა და მისი მემკვიდრეების მეფობა. ახალი მეფის ტახტზე ასვლას სამეფო ნიშნების (ინვესტიტურის) გამოგზავნით ადასტურებდა რუსეთის იმპერატორი. ახლად გამეფებულს რუსეთის წარმომადგენლის წინაშე საზეიმოდ უნდა მიეცა ფიცი.
• IV მუხლში ნათქვამია, რომ ქართლ-კახეთის მეფე ამიერიდან უცხო სახელმწიფოებთან დამოუკიდებელ დიპლომატიურ ურთიერთობას არ აწარმოებდა.
• V მუხლში აღნიშნულია, რომ ორივე მხარეს ერთმანეთის სამეფო კარზე უნდა დაენიშნა თავისი წარმომადგენელი რეზიდენტი, ანუ მინისტრი.
• VI მუხლით რუსეთი საქართველოს მეფეს აღუთქვამდა, რომ მისი მტრები გამოცხადდებოდნენ რუსეთის მტრებად, რომ ქვეყნის საშინაო მართვა-გამგეობა, სამართლის წარმოება და გადასახადების აკრეფა მთლიანად საქართველოს მეფის უფლებებში დარჩებოდა. რუსეთის სამხედრო და სამოქალაქო წარმომადგენლებს ეკრძალებოდათ საქართველოში რაიმე განკარგულების გაცემა.
• VII მუხლში ერეკლე დაპირებას იძლეოდა, რომ ყოველთვის მზად იქნებოდა თავისი ჯარით რუსეთის იმპერიის სამსახურში ჩამდგარიყო და რომ ამა თუ იმ პირის თანამდებობაზე დანიშვნისა თუ დაწინაურების დროს გაითვალისწინებდა რუსეთის წინაშე მის დამსახურებას (,,რათა უსაკუთრესად აჩუენოსმცა უდიდესობაი მსახურებისათვის რუსეთის იმპერიისა”).
• VIII მუხლით, მცხეთის უძველესი საპატრიარქო ტახტის მპყრობელი, კათოლიკოს-პატრიარქი ანტონ I ხდებოდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის უწმიდესი სინოდის წევრი და სინოდის წევრ მღვდელმთავართა შორის იკავებდა მერვე ადგილს ტობოლსკის არქიეპისკოპოსის შემდეგ.

IX, X და XI მუხლებით განისაზღვრა ქართველი თავად-აზნაურების, ვაჭრებისა და ტყვეობიდან გამოხსნილთა მდგომარეობა, XII და XIII მუხლებით კი - სარატიფიკაციო ვადები და ის, რომ ხელშეკრულება დადებუღი იყო „საუკუნოდ“.

საიდუმლო მუხლები

• I მუხლში ასახვა პოვა ეკატერინე II-ის მოთხოვნამ ერეკლე II მეგობრულ ურთიერთობაში დარჩენილიყო სოლომონ I-თან, ხოლო მეფეებს შორის უთანხმოების წარმოშობის შემთხვევაში არბიტრის როლს შეასრულებდა რუსეთის იმპერატორი. ისტორიკოს ვახტანგ გურულის მიხედვით, პირველი სეპარატული მუხლი ლახავდა როგორც ერეკლე II ის, ისე სოლომონ I-ის სუვერენულ უფლებებს და, ამავე დროს, რუსეთს საშუალებას აძლევდა ჩარეულიყო ქართლ-კახეთისა და იმერეთის სამეფოების ურთიერთობაში.
• II მუხლი გვაუწყებს, რომ რუსეთი საქართველოში გზავნის ორ სრულ ბატალიონს ოთხი ზარბაზნით ,,დაცვისათვის სამფლობელოისა ქართლისა და კახეთისა ყოვლით კერძო შეხებისაგან მეზობელთასა“.
• III მუხლის ძალით რუსეთი ვალდებული იყო ომის შემთხვევაში დამატებითი დახმარება აღმოეჩინა ქართლ-კახეთის სამეფოსათვის და მისი მტერი ორივე ქვეყნის მტრად შეერაცხა.
• IV მუხლის ძალით რუსეთი ვალდებული იყო ომის შემთხვევაში (იგულისხმებოდა ომები ირანსა და ოსმალეთთან) ქართლ-კახეთის სამეფოს დახმარებოდა იარაღით, ამასთან ერთად, საზავო მოლაპარაკების დროს უნდა ეცადა ქართლ-კახეთის სამეფოსათვის დაებრუნებინა წინათ მტერთაგან წართმეული ტერიტორიები.

ტრაქტატის შემდეგ

გეორგიევსკის ტრაქტატის მიხედვით, ხელშეკრულება დაიდო „საუკუნოდ“, ურთიერთსასარგებლო ცვლილებების შეტანა კი მხოლოდ ორივე მხარის თანხმობით იყო შესაძლებელი, თუმცა საქმეც ის არის, რომ რუსეთს არც უცდია გეორგიევსკის ტრაქტატის პირობების შესრულება, რის გამოც ტრაქტატის შედეგები დამღუპველი აღმოჩნდა საქართველოსათვის.

ერეკლე II-ის ღია რუსულმა არჩევანმა მძიმე მდგომარეობაში ჩააგდო ქართლ-კახეთის სამეფო, რომელსაც უკიდურესად დაეძაბა ურთიერთობა ირანსა და ოსმალეთთან.

ტრაქტატის შინაარსით თუ ვიმსჯელებთ, დოკუმენტი თითქოს საქართველოს სასარგებლოდ გაფორმდა, რადგან მასში ძირითადად რუსეთის ვალდებულებებია გაწერილი: რუსეთმა უნდა დაიცვას ქართლ-კახეთის სამეფრო, რუსეთმა უნდა გამოყოს ჯარი და მისი შესანახი ფული და ა.შ. როგორც პროფესორი აპოლონ თაბუაშვილი შენიშნავს, მხოლოდ ერთი, VII მუხლია ისეთი, სადაც რუსეთის მიერ წარმოებულ ბრძოლებში ერეკლეს ჩართვაზეა საუბარი:

„სინამდვილეში ყველაფერი რუსეთის სასარგებლოდ გაკეთდა. 1882 წელს რუსეთი აპირებდა ყირიმის დაპყრობას და იცოდა, რომ თურქეთი ამას არ გადაყლაპავდა. იქნებოდა ომი. რუსული გეგმის მიხედვით, ავსტრიას და რუსეთს ერთად უნდა შეეტიათ. მოსალოდნელი ომის გამო რუსეთმა გააძლიერა კორპუსი მოზდოკში, სადაც 50 ათასამდე აიყვანა ჯარისკაცთა რაოდენობა. ერთ-ერთ ფრონტზე საქართველოს გავლით უნდა შეეტიათ. ქართველ მეფეებს ევალებოდათ ზურგის გამაგრება და დივერსიების მოწყობა. ეს იყო რუსეთის გეგმა და ტრაქტატიც, რეალურად, ამას მოჰყვა. სოლომონ I-ს ეს ხელს საძლევდა, ერეკლეს II-ს - არა. სოლომონი ისედაც ეომებოდა ოსმალებს და ერეკლეს არ სურდა 12 წლის წინადელი ამბების ხელახლა გამეორება, მაგრამ რუსეთს ჰქონდა ძალიან ბევრი ბერკეტი და ბოლო მომენტში შეძლო ერეკლეს დაყოლიება, თუმცა ომი არ დაიწყო და რუსებმაც დაივიწყეს ტრაქტატი. მალე მის გაუქმებაზეც ალაპარაკდნენ“.

ტრაქტატმა ვერ დაიცვა საქართველო მიუხედავად იმისა, რომ ერეკლე მეორეც, დარეჯან დედოფალიც და გარსევან ჭავჭავაძეც ლამის ულტიმატუმის ტონში სთხოვდნენ რუსეთის იმპერიას ხელშეკრულების ღია თუ საიდუმლო მუხლებით გათვალისწინებულ დახმარებას ირანის მოსალოდნელი თავდასხმის წინ.

1795 წლის ივლისში, აღა-მაჰმად-ხანის თავდასხმამდე ორი თვით ადრე, გარსევან ჭავჭავაძემ წერილი გაუგზავნა ალექსანდრ ბეზბოროდკოს, რუსეთის იმპერიის საგარეო უწყების ფაქტობრივ ხელმძღვანელს:

„სპასეთის ახლანდელი მბრძანებელი, აღა-მაჰმად-ხანი, მიისწრაფის შაჰად იქნეს ცნობილი და საქართველოზე თავდასასხმელად ემზადება. ჩემი თანამდებობისამებრ, მე უმდაბლესად გთხოვთ გვაუწყოთ: ინებებს თუ არა რუსეთის უმაღლესი კარი ტრაქტატით გათვალისწინებულ დახმარებისა და მფარველობის აღმოჩენას. ვთხოვთ თქვენს ბრწყინვალებას ამ ჩემს წარდგინებაზე სწრაფად მომცეთ პასუხი. ჩვენ ახლა უკიდურესად გვჭირდება ამისი ცოდნა“.

ტრაქტატით გათვალისწინებულმა დახმარებამ - რუსეთის ქვეითთა ორმა ბატალიონმა და რამდენიმე ზარბაზანმა - საქართველოში მხოლოდ თბილისის აოხრების, ომის დასრულებისა და აღა-მაჰმად-ხანის საქართველოდან წასვლის შემდეგ ჩამოაღწია.

ალექსანდრეს მანიფესტი

რუსეთის იმპერიამ მომდევნო წლებშიც ბევრი გააკეთა ქართლ-კახეთის სამეფოსათვის როგორც ფიზიკური, ასევე რეპუტაციული ზიანის მისაყენებლად, იმის წარმოსაჩენად, რომ ქვეყანა დაიქცა და დამოუკიდებლად არსებობის გაგრძელება აღარ შეეძლო, რომ ერეკლეს გარდაცვალების შემდეგ ბატონიშვილების ერთმანეთზე გადაკიდებით ქვეყანას ბოლო მოეღო და ა.შ.

„შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ პეტრე პირველიდან მოყოლებული რუსეთი კავკასიის დაპყრობისთვის ემზადებოდა, მაგრამ შესაბამის დროს ელოდა და, როცა ამისთვის სამხედრო, მატერიალური და ყველა სხვა საფუძველი მიეცა, მაშინ გააუქმა კართლ-კახეთის სამეფო. დაელოდნენ მეფის გარდაცვალებასაც, მოქმედი მეფის ჩამოგდება არ გამოდიოდა. ქართველ თავადებსა და ვაჭრებს რომ უფლებები მისცეს, ეს უკვე ნიშნავდა იმას, რომ ექსპანსიონისტური მიზნები ჰქონდა. თან ფაქტია, რომ ყველა მეზობელს იპყრობდა. საქართველოსაც ასე უყურებდა, მაგრამ ელოდებოდა შესაბამის დროს, ვითარებას. ამიტომ იყო, რომ გეორგიევსკის ტრაქტატს აპიარებდა ძალიან. რუსეთმა ლამის ყველა ენაზე გადათარგმნა ხელშეკრულება და გაავრცელა. როგორც ჩანს, ლეგიტიმაციის საფუძვლებს იქმნიდა. ელოდებოდა ხელსაყრელ დროს“, - ამბობს აპოლონ თაბუაშვილი.

ხელსაყრელი დრო კი 1801 წლის 12 სექტემბერს დადგა, როცა ალექსანდრე I-ის მიერ გამოცემული მანიფესტით, რუსეთმა „არა აღორძინებისთვის ძალთა, არა ნივთთათვის, არა განვრცელებისათვის საზღვართა, და ესრეთცა უკვე ვრცელისა ქვეყნისა ზედა იმპერიასა შინა“, გააუქმა ქართლ-კახეთის სამეფო და მიიღო „ტვირთი საქართველოს სამეფოსა მართებელობისა“.

მიუხედავად იმისა, რომ სწორედ 1801 წლის მანიფესტმა განსაზღვრა საქართველოს მომავალი მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში, საბჭოთა ისტორიოგრაფია, მათ შორის ქართული, ლეღვის ფოთოლივით იფარებდა გეორგიევსკის (ერთი შეხედვით, საქართველოსთვის უწყინარ) ტრაქტატს, რომლითაც მარჯვედ ინიღბებოდა, როგორც პოეტმა თქვა, „დიდმპყრობელური შოვინისტის“ ძალადობრივი მმართველობა:

„იყო ძარცვა და მკვლელობა,
მთელი მათი მმართველობა,
როგორ ზიზღით უყურებდნენ,
როგორ სძულდათ ქართველობა...
თან ამბობდნენ: რის ნაცია!
გაიგებსო - ვინც კაცია
რას ნიშნავსო უმაღლესი
რუსის ცივილიზაცია!“