ბლოგები

ეს კვირა ჩეხეთისთვის სეისმურად აქტიური გამოდგა და რყევები უკვე ბრიუსელშიც იგრძნობა.

ევროკავშირი და ნატო ჯერაც აანალიზებენ, თუ რა მოხდა სინამდვილეში აღმოსავლეთ მორავიაში შვიდი წლის წინ. დასკვნების გაკეთება კი ნაადრევია, მაგრამ ფაქტია, რომ დასავლეთის რეაქცია ამ დრომდე საკმაოდ სუსტია. ცხადია, ამაში როლი ითამაშა ჩეხების ორაზროვანმა პოზიციამ და ზოგი ქვეყნის უარმა, რუსეთთან საქმე სერიოზულად დაიჭიროს. მაგრამ საკითხავი ისაა, ამის მიღმა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის დიდი გახლეჩა ხომ არ დგას.

2014 წელს ქალაქ ვრბეტიცეში, საბრძოლო მასალების საწყობში მომხდარ აფეთქებას ყველაზე მეტად რუსეთის ყოფილი აგენტის, სერგეი სკრიპალისა და მისი ქალიშვილის იულიას გაზ ნოვიჩოკით მოწამვლა გავს, რომელიც 2018 წელს ინგლისის ქალაქ სოლსბერიში მოხდა.

ორივე ინციდენტი ევროკავშირისა და ნატოს ტერიტორიაზე მოხდა, ორივეს უკან სავარაუდოდ ერთი და იგივე რუსი აგენტები დგანან და ორივე შემთხვევაში უდანაშაულო ადამიანები დაიღუპნენ. ბრიტანეთში - ქალი, რომელიც შეეხო სუნამოს ბოთლს, სადაც ნერვული აგენტი ინახებოდა. ჩეხეთში კი ორი მუშა, რომლებიც საწყობში მუშაობდნენ.

მთავარი განსხვავება ისაა, რომ სოლსბერიში 4 მარტს მომხდარი თავდასხმა ლამის პირდაპირ ეთერში გაშუქდა, მომდევნო კვირებში კი ტელევიზიებმა დიდი დრო დაუთმეს მის დეტალებსა და შემდეგ გაკეთებულ აღმოჩენებს. ჩეხეთში ახალი ამბები 17 აპრილს, შაბათს საღამოს გავრცელდა, რამაც სრულიად ახლებურად წარმოაჩინა მოვლენები, რომელიც უმეტესობას უკვე დავიწყებული ჰქონდა.

ისიც, რომ სკრიპალზე თავდასხმა ლონდონის შორიახლოს მოხდა, შესაძლოა ხსნიდეს , თუ რატომ დაინტერესდა მედია სოლსბერითი იმაზე გაცილებით მეტად, ვიდრე ვრბეტიცეთი. ორშაბათს, 19 აპრილს, როდესაც ევროკომისიის პრეს გუნდი მედიის კითხვებს პასუხობდა, ბევრმა იკითხა Covid-19-ის ვაქცინებისა და იმის შესახებ, თუ რას ფიქრობს ბრიუსელი ევროპული საფეხბურთო სუპერლიგის იდეეაზე. მხოლოდ ერთი კითხვა დაისვა პრაღაში გაკეთებულ აღმოჩენაზე, რომლის თანახმადაც მოსკოვმა თავდასხმა ბლოკის სიღრმეში განახორციელა და ევროკავშირის ორი მოქალაქე მოკლა. აქ ევროკავშირი, ნატოს მსგავსად, შაბლონური პასუხით შემოიფარგლა.

ისიც უნდა ითქვას, რომ შოკისმომგვრელი აღმოჩენიდან ხუთ დღეში ნატომაც და ევროკავშირმაც სრულფასოვანი განცხადებები გააკეთეს, აღუთქვეს რა პრაღას სოლიდარობა და ასევე “ღრმა შეშფოთება”გამოხატეს რუსეთის ქმედებებთან დაკავშირებით. ვიღაცას შეიძლება კითხვა გაუჩნდეს, რატომ დასჭირდა ორივე ორგანიზაციას ამდენი დრო ასეთ “ცხელ” ამბავზე განცხადების გასაკეთებლად, მაგრამ სოლსბერის შემთხვევაში ეს დრო კიდევ უფრო დიდი იყო - იმის გათვალისწინებითაც კი, რომ ბრიტანეთის ხელისუფლებას თავდაპირველად არც თუ ისე ბევრი საქმე ჰქონდა.

მთავარი კითხვა ახლა ისაა, რამდენი დამთხვევა იქნება ამ ორ ინციდენტს შორის. სკრიპალების შემთხვევაში, სხვა ქვეყნებს მთელი სამი კვირა დასჭირდათ იმისთვის, რომ სოლიდარობის ნიშნად რუსი დიპლომატები გაეძევებინათ. მაშინ ევროკავშირის 16-მა წევრმა 33 ადამიანი გააძევა, აშშ-მა - 60, სხვა ქვეყნებმა (ავსტრალია, კანადა, საქართველო, უკრაინა) კი ჯამში 27 დიპლომატი გააბრუნეს მოსკოვში. ნატომ ასევე გააძევა შვიდი რუსი და სამხედრო ორგანიზაციაში აკრედიტაციის მიმღებთა რაოდენობა 20 ადამიანამდე დაიყვანა. ათი თვის შემდეგ, ევროკავშირმა აქტივები გაუყინა და მის ტერიტორიაზე შემოსვლა აუკრძალა რუსეთის ორ აგენტს და რუსეთის სამხედრო დაზვერვის სამსახურის (გრუ-ს) უფროსსა და მის მოადგილეს.

Ახლა კი სლოვაკეთმა არ დააყოვნა და მალევე გააძევა ქვეყნიდან 3 რუსი დიპლომატი, ბალტიის ქვეყნებმა კი განაცხადეს რომ ერთობლივი ძალებით 4 ადამიანს გააძევებენ. არ არის გამორიცხული, მომდევნო დღეებში მათ სხვა ქვეყნებმაც მიბაძონ. თუმცა ჯერაც უცნობია, იქნება კი რეაქცია ისეთი მასშტაბური, როგორ სოლსბერის შემთხვევაში. Მაშინ, როგორც კი დიდმა ბრიტანეთმა დაადგინა, რომ თავდასხმის უკან რუსეთი იდგა, მან სწრაფად და ხისტად იმოქმედა მოკავშირეებისგან მხარდაჭერის მისაღებად.

ჩეხები ოდნავ უფრო ფრთხილობენ. საქმე იმანაც არია, რომ ამ კვირაში ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის მეთაურმა ჯოზეპ ბორელმა განაცხადა, ჩეხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრს ევროკავშირსგან რუსი დიპლომატების კოორდინირებული გაძევება არ მოუთხოვიაო. ამ უკანასკნელმა შემდეგ საპირისპირო რამ თქვა, დიახაც, კოლეგა მინისტრს ამაის განხილვა ვთხოვეო. მსგავსი მესიჯი ნატოშიც გავრცელდა, ამასთან, გაისმა მოწოდება წევრ ქვეყნებში რუსეთის ელჩების დაბარებასა და მოსკოვში ჩეხეთის საელჩოს განახევრებული შემადგენლობისთვის დახმარების გაწევის თაობაზე.

გერმანიამ და შვედეთმა უკვე გამოთქვეს მზაობა, დაეხმარონ ჩეხეთის საელჩოს. მაშინ, როდესაც სხვები, შესაძლოა, ელჩების დაბარებას დასჯერდნენ, რათა მოსკოვი გაძევებებით არ გააღიზიანონ. ყოველ შემთხვევაში, ამ ეტაპზე მაინც.

ამ უმოქმედობას დასავლელი დიპლომატები სხავდასხვაგვარად ხსნიან. ზოგი ამბობს, რომ ახლა არ არის საუკეთესო დრო დიპლომატების გასაძევებლად, განსაკუთრებით უკრაინის გარშემო არსებული დაძაბული ვითარების გათვალისწინებით და რომ აფეთქება ჩეხეთში დიდი ხნის წინ მოხდა. იმასაც ამბობენ, (თან სრულიად სამართლიანად), რომ ჩეხეთს საკუთარი პოზიცია მკაფიოდ არ დაუფიქსირებია. საგარეო საქმეთა მინისტრი შუა კვირაში შეიცვალა, პრემიერ-მინისტრმა ჯერაც ვერ გადაწყვიტა, თუ რა დაარქვას ვრბეტიცეში მომხდარ ინციდენტს, პრეზიდენტი კი ამ დრომდე დუმილს ინარჩუნებს.

უმრავლესობამ ის თქვა, რომ ვითარებას დააკვირდება და შემდგომ მოქმედებებზე მაშინღა დაფიქრდება, როდესაც მოსკოვსა და პრაღას შორის ვნებები ოდნავ ჩაცხრება. ამ დროისთვის საქმეს ისეთი პირი უჩანს, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ცვლილებები ჩეხეთის შიგნით მოხდება. სხვები კი, ევროკავშირისა და ნატოს რამდენიმე აღმოსავლელი წევრის გამოკლებით, რუსეთთან საქმეებს ჩვეულებრივად გააგრძელებენ. მოვლენების მსგავსმა განვითარებამ, შესაძლოა, კიდევ უფრო გაამყაროს უკვე არსებულ რწმენას იმის თაობაზე, რომ კონტინეტის დასავლეთ ნაწილს ჯერაც სხვა პრიორიტეტები და სხვაგვარი რეაქციები აქვს აღმოსავლეთთან შედარებით.

19 აპრილს ხელისუფლებამ და ოპოზიციის ნაწილმა ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის, შარლ მიშელის მიერ წარდგენილ შეთანხმებას მოაწერეს ხელი. 20 აპრილს მიშელი თავადაც ეწვია საქართველოს. მისი განცხადებით, „[საქართველოში] პოლიტიკური კრიზისი დასასრულს მიუახლოვდა და პოლიტიკური ჩართულობა უფრო მდგრადი გახდა.“ იმავე დღესვე, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა, ნედ პრაისმა დანარჩენ ოპოზიციასაც მოუწოდა, რომ პოლიტიკური კრიზისიდან გამოსასვლელად მიშელის შეთანხმებას მათაც მოაწერონ ხელი.

ევროკავშირი და აშშ ხაზს უსვამენ იმას, რომ შეთანხმება მოითხოვს რთულ კომპრომისებს ორივე მხრიდან. ისინი, ასევე, იმედოვნებენ, რომ ამგვარი კომპრომისები ხელს შეუწყობს საქართველოში დემოკრატიის კონსოლიდაციას. საქართველოში ბევრი ადამიანი ამ „დასავლურ“ მიდგომას ეჭვის თვალით უყურებს და ფიქრობს, რომ მსგავსი კომპრომისები ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკურ კრიზისს ვერ შეამსუბუქებს.

აქ განვიხილავთ იმას, თუ რა რეალური ალტერნატივა გვაქვს პოლიტიკური კრიზისის შესამსუბუქებლად და რატომ უნდა დაფიქრდეს მთელი საზოგადოება დასავლეთის შემოთავაზებებზე სერიოზულად.

პირველ რიგში, დავიწყოთ იმის განხილვით, თუ რა ქმნის პოლიტიკურ კრიზისს საქართველოში. გარე და შიდა დამკვირვებლების უმეტესობა თანხმდება, რომ საქართველოში პოლიტიკურ კრიზისს ორი მიზეზი აქვს: პირველი - ოლიგარქიული, არადემოკრატიული რეჟიმი (რომელიც პოლიტიკურ ოპონენტებს და რიგით მოქალაქეებს ჩაგრავს) და მეორე - პოლიტიკური პოლარიზაცია.

კრიზისის განხილვისას მისი გამომწვევი ორივე მიზეზის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია. მაგალითად, მხოლოდ პოლიტიკური კომპრომისების მიღწევა კრიზისს ვერ მოაგვარებს, თუკი რეჟიმი ისევ ავტორიტარული იქნება, ანუ პროცესები დემოკრატიზაციისკენ არ წავა. ანალოგიურად, კრიზისის გამომწვევი მთავარი მიზეზი რომ მხოლოდ ოლიგარქიული, არადემოკრატიული რეჟიმის არსებობა იყოს, მაშინ გაუგებარი იქნებოდა ის, თუ რატომ ითხოვს დასავლეთი ოპოზიციისგან ასეთ რეჟიმთან კომპრომისებზე წასვლას. დასავლეთი, როგორც ჩანს, თვლის, რომ პოლიტიკური კრიზისის გამომწვევი მიზეზი ნაწილობრივ მაინც პოლარიზაციაა და სწორედ ამიტომ, ორივე მხარეს გარკვეულ კომპრომისებზე წასვლისკენ მოუწოდებს.

საქართველოში პოლიტიკურ პოლარიზაციას განაპირობებს იმას, რომ საზოგადოება, უხეშად რომ ვთქვათ, სამ ნაწილად არის გაყოფილი: ოპოზიციის მხარდამჭერებად, მთავრობის მხარდამჭერებად და მეტნაკლებად ნეიტრალურ, „შუაშისტ“ ადამიანებად. ამ სამიდან თითოეულ ჯგუფს არსებული პოლიტიკური რეალობის საკუთარი ვერსია აქვს.

ოპოზიციის მხარდამჭერთა ნაწილისთვის მმართველი პარტია და შესაძლოა ნაწილობრივ მისი მხარდამჭერებიც ცალსახად მოღალატეები არიან, რომლებიც ქვეყნის მთავარი საგარეო მტრის ინტერესებს ემსახურებიან. მთავრობის მხარდამჭერებისთვის ოპოზიცია არის „სისხლიანი ცხრა წლის“ „ანასხლეტები“, რომელთა მიზანიც ძალაუფლების უზურპაციაა. ნეიტრალური ადამიანები (რომლებიც როგორც წესი, ან არ დადიან არჩევნებზე ან მცირერიცხოვან მესამე პარტიებს აძლევენ ხმას) ფიქრობენ, რომ სიმართლე სადღაც შუაშია.

თუ არსებულ პოლიტიკურ კრიზისს ნაწილობრივ მაინც პოლარიზაცია იწვევს, მაშინ გამოდის, რომ მისი მოგვარების, მინიმუმ, ორი გზა არსებობს: ან დაპირისპირებული ორი ბანაკიდან ერთ-ერთმა უნდა გაიმარჯვოს ისე, რომ მეორე მხარე მთლიანად გაანადგუროს, ან ორივე მხარე რამე საერთო ნიადაგზე უნდა შეთანხმდეს (და რაღაც აზრით, ისინი მესამე ბანაკს, ანუ „შუაშისტებს“ უნდა დაუახლოვდნენ). ქვემოთ თითოეული ვარიანტი ცალ-ცალკე განვიხილოთ.

დავიწყოთ პირველი სცენარის განხილვიდან. მეორე მხარის განადგურების მოწოდება ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში ხშირად ისმის. მაგალითად, „ქართული ოცნების“ მომხრეთა რიგებში დღემდე პოპულარულია ლოზუნგი „ნაცების დასრულების“ ან „კოჰაბიტაციის დასრულების“ შესახებ. ამ მოწოდების არსი ის არის, რომ „ნაციონალური მოძრაობის“ და მისი მხარდამჭერები ფიზიკურად უნდა განდევნონ პოლიტიკიდან (რაც თავისთავად მათთვის გარკვეული უფლებების სრულად ან ნაწილობრივ ჩამორთმევას გულისხმობს).

ანალოგიურად, „ნაციონალური მოძრაობის“ მომხრეების ნაწილი „ქართულ ოცნებას“ და მათ მხარდამჭერებს „მოღალატეებს“ და „ქვეყნის გამყიდველებს“ უწოდებს. გამოდის, რომ ოპოზიციის მხარდამჭერების ამ ნაწილის პერსპექტივიდან, პოლიტიკური კრიზისიდან ერთადერთი გამოსავალი მოღალატეების განადგურება/დასრულება/განდევნაა. სხვანაირად ვერც გამოვა, რადგან იმისათვის, რომ ერმა სუვერენიტეტი შეინარჩუნოს, მან „მოღალატეები“ მინიმუმ პოლიტიკური სივრციდან მაინც უნდა განდევნოს. „მოღალატე“ პოლიტიკურ სივრცეში თავისი არსებობით ქვეყნის სუვერენიტეტს უქმნის საფრთხეს.

ორივე მხარის ლოგიკას თუ გავყვებით, მოწინააღმდეგის პოლიტიკური სივრციდან განდევნის ერთადერთი გზა ძალადობრივია. ამ პირველი სცენარის მიხედვით, პოლიტიკური კრიზისი დასრულდება მაშინ, როდესაც ერთი მხარე მეორეს საბოლოოდ მოერევა. ეს კი თავისთავად გულისხმობს სამოქალაქო დაპირისპირებას.

აქ შეიძლება ვიღაცამ მართებულად შენიშნოს, რომ საქართველოში სამოქალაქო დაპირისპირება არც არასდროს შეწყვეტილა. ის ერთი პერიოდი, 1990-იანების დასაწყისში, აქტიურ ფაზაში იყო, ანუ მოწინააღმდეგეები უწყვეტ რეჟიმში ეომებოდნენ ერთმანეთს, ხოლო მოგვიანებით, ის გადავიდა შედარებით პასიურ, „ჰიბრიდულ“ ფაზაში. ეს ჰიბრიდული ფაზა ოპონენტის განდევნის ან განადგურების მოწოდებებით ხასიათდება, თუმცა პირველთან შედარებით მშვიდობიანია.

გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკური კრიზისის მოსაგვარებლად წამყვანი ქართული პოლიტიკური პარტიები აქტიური ან პასიური სამოქალაქო დაპირისპირების გზით სვლას გვთავაზობენ. ჩვენი მთავარი საგარეო პარტნიორები - ევროკავშირი და აშშ კი პოლიტიკური კრიზისიდან ნაწილობრივ გამოსასვლელად მეორე გზას გვირჩევენ, რომელიც გარკვეულ ფუნდამენტურ საკითხებზე კომპრომისული შეთანხმებების მიღწევას ითვალისწინებს. იგულისხმება, რომ ეს კომპრომისები გახდება დაპირისპირებული მხარეების მსოფლმხედველობების დაახლოების საწინდარი.

ჩვენი დასავლელი პარტნიორებისთვის კრიზისის შემსუბუქების ეს მეორე გზა არის ჩვენი ევროკავშირში და სხვა დასავლურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის საწინდარიც. მაგალითად, 19 აპრილს ევროპული საბჭოს პრეზიდენტმა შარლ მიშელმა შემდეგი განცხადება გააკეთა:

„დღეს დაიწყო ახალი ეტაპი, რომელიც საჭიროებს ბევრ შრომას, რომელიც საქართველომ უნდა განვლოს ევროკავშირთან ინტეგრაციის კუთხით.“

აშკარაა, რომ პოლიტიკური კრიზისის შემსუბუქების მეორე გზა ჩვენ გარედან მოგვახვიეს თავს. ჩვენ ადგილობრივ პოლიტიკურ სივრცეში ამაზე მსჯელობა არ გვქონია და აქამდე „შუაშისტების“ გარდა, ყველანი პირველ გზას მივდევდით. მომდევნო თვეების განმავლობაში, ჩვენ პირველ რიგში, უნდა გავიაზროთ ის, თუ რას გულისხმობს პოლიტიკური კრიზისის შემსუბუქების დასავლური გზა; რა არის დასავლეთის მიზანი და რას მოითხოვს ის ჩვენგან?

მიშელის მიერ შემოთავაზებული გეგმის ცალკეული პუნქტები ჩვენთვის შეიძლება მისაღები იყოს, ან შეიძლება არ იყოს მისაღები, მაგრამ ის, რომ ევროკავშირის და აშშ-ს მიდგომა, საერთო ჯამში, პოლიტიკური კრიზისის შემსუბუქების ერთ-ერთი ლეგიტიმური გზაა, ამაზე სერიოზულად უნდა დავფიქრდეთ. სხვანაირად, გამოვა, რომ ჩვენი პოლიტიკური ენა და ჩვენი დასავლელი პარტნიორების პოლიტიკური ენა მუდმივ აცდენაში იქნება ერთმანეთთან, რამაც შეიძლება გეოპოლიტიკურადაც დაგვაზარალოს.