“ტრაგედიაა, რაც საქართველოში ხდება - არცთუ ისე დიდი ხნის წინ რეფორმების კუთხით ერთ-ერთი ყველაზე წინწასული ქვეყანა იყავით და ახლა მტკივნეულია იმის ყურება, რომ ეს პროგრესი არც სწორი მიმართულებით გაგრძელდა და არც იმ ტემპით, როგორიც საჭირო იყო”, - ეუბნება რადიო თავისუფლებას ევროპარლამენტარი ნიდერლანდიდან, სოციალისტებისა და დემოკრატების პროგრესული ალიანსის ჯგუფის წევრი, თის როიტენი. მისი შეფასება ნაწილობრივ ეწინააღმდეგება სამეზობლო პოლიტიკისა და გაფართოების საკითხებში ევროკომისრის, ოლივერ ვარჰეის ოპტიმისტურ განწყობას, რომელიც საქართველოში გადადგმულ ნაბიჯებს სასამართლო რეფორმის განხორციელებისა და კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში ცალსახად პოზიტიურად აფასებს. კიდევ უფრო ღრმაა როიტენსსა და ევროკომისრის შეფასებებს შორის სხვაობა დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნებში არსებული ვითარების გარშემო. როიტენმა ევროპარლამენტის საგარეო საქმეთა კომიტეტში ვარჰეის საქმიანობის გამოძიება მოითხოვა - ეჭვი აქვს, რომ ევროკომისარი ევროკავშირის კანდიდატ ქვეყნებში დემოკრატიას, კანონის უზენაესობასა და რეფორმებს განზრახ უთხრის ძირს. რადიო თავისუფლება შეეცადა გაეგო, თუ რა არგუმენტები აქვს თის როიტენს, თუმცა მასთან საუბარი უკრაინის თემითა და სანქციების მე-9 პაკეტით დავიწყეთ.
რადიო თავისუფლება: აპრილში, ბრიუსელის რუსეთზე დაკისრებული სანქციების მეხუთე პაკეტს „არასაკმარისი“ და „სამარცხვინო“ უწოდეთ. დღეს მეცხრე პაკეტზე ვართ - გახდა ახლა საკმარისი? ექნება კი შესაბამისი გავლენა?
თის როიტენი: მოკლე პასუხი იქნებოდა არა, არ არის საკმარისი. და დიახ, მე მესმის ე.წ. უკანა ჯიბის სტრატეგია - ევროკავშირს უნდა, რაღაც ბერკეტები სამომავლოდ შემოინახოს. მაგრამ პირდაპირ გეტყვით, რომ თავისთავად ის ფაქტიც, რომ ჯერ კიდევ შემოგვრჩა სექტორები, სადაც შეგვიძლია რუსეთს სანქციები დავაკისროთ, კითხვებს აჩენს. სანამ ჩვენ ვბჭობდით, ამასობაში პუტინს უამრავი დრო მივეცით სანქციებისთვის მოსამზადებლად. ენერგორესურსებზე სრულ ემბარგოს ჯერ კიდევ აპრილში ვითხოვდით და მაშინ უნდა გაგვეკეთებინა. ცალკე საზრუნავად იქცა ის, რომ სანქციების იმპლემენტაცია არ აღმოჩნდა ისეთი ეფექტიანი, როგორიც უნდა ყოფილიყო. ასე რომ, დიდად ნასიამოვნები არ ვარ იმით, რასაც ვხედავ სანქციების მეცხრე პაკეტში. ცალკე პრობლემაა ის, რომ ჯერ კიდევ თავს ვიკავებთ ბელარუსზე იმავე სანქციების დაწესებისგან - ლუკაშენკას რეჟიმი ცალსახად მონაწილეა ამ ომისა და მათაც ისევე უნდა აგონ პასუხი, როგორც კრემლმა. თუ აგრესორებს აგრესორებს არ დავარქმევთ, თუ თვალს დავხუჭავთ, მაშინ თანდათანობით საზოგადოებაშიც მოიკლებს უკრაინის მხარდაჭერა, იმის ნაცვლად, რომ მამაც უკრაინელებს ამ ომის მოგებასა და ამ საშინელი ზამთრის გადატანაში დავეხმაროთ. დღეს სრული საფუძველი გვაქვს, რუსეთს ყველაზე მწარე სანქციები დავატეხოთ თავს, რაც კი საერთოდ არსენალში გაგვაჩნია - ჩვენი მიზანი ის კი არ უნდა იყოს, რომ რუსეთის მორიგ უმსგავსობას მორიგი სანქციებით ვუპასუხოთ, არამედ ის, რომ რუსეთს ამ უმსგავსობების ჩადენის სურვილი და შესაძლებლობა გავუქროთ. ჯერ კიდევ აპრილში ვითხოვდით რუსული ბანკების სვიფტის სისტემიდან მოკვეთას, ვითხოვდით ემბარგოს მაღალტექნოლოგიურ პროდუქციებზე, სტრატეგიული მნიშვნელობის რესურსებზე...
კიდევ რა უნდა მოხდეს? კიდევ რა ბიძგი, რა სიგნალები გვჭირდება? ზედმეტად ნელა მივდივართ... კიდევ რამდენი საშინელება უნდა მოხდეს, რამდენი ბავშვი უნდა დაიღუპოს, რამდენი სამოქალაქო ინფრასტრუქტურა უნდა გასწორდეს მიწასთან, სანამ გავიაზრებთ, რომ ეს არაა რიგითი კონფლიქტი.
რადიო თავისუფლება: დიახ - აპრილში რასაც ითხოვდით, ბევრი რამ დღემდე არ გაკეთებულა. მაგ. ნავთობზე ზღვრული ფასის დაწესება რუსულ ენერგოპროდუქტებზე სრულ ემბარგოს ნამდვილად არ უდრის. რუსული საბანკო სექტორის სრულ „მოკვეთას“ ითხოვდით და არც ეს წამოწყება მივიდა ბოლომდე. რა არის საჭირო ამისთვის? რა უნდა მოხდეს უკრაინაში, ან მის ფარგლებს გარეთ, რომ ევროკავშირმა ეს ნაბიჯი გადადგას?
თის როიტენი: მეც სწორედ იგივე კითხვა მაქვს - უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ყველაზე თავზარდამცემი ომის და დანაშაულებების მომსწრენი ვართ, პუტინმა ღიად აირჩია უკრაინის მშვიდობიანი მოსახლეობის ყოველდღიური ტერორი საკუთარ ტაქტიკად ამ ამაზრზენ ომში. კიდევ რა უნდა მოხდეს? კიდევ რა ბიძგი, რა სიგნალები გვჭირდება? ზედმეტად ნელა მივდივართ. და კიდევ კარგი, რომ აპრილში ავყვირდით, თორემ დარწმუნებული ვარ, დღემდე ნახშირის ემბარგოს განხილვით ვიქნებოდით დაკავებულები. საქმე ისაა, რომ ყველა, ვისაც ამ საკითხში რაიმე გაეგება, ვინც სიტუაციას თვალს ადევნებს, ყველა გეტყვით, რომ წილი ნაყარია - ადრე თუ გვიან სრულ ემბარგომდე მივალთ. საქმე ისაა, როდის - კიდევ რამდენი საშინელება უნდა მოხდეს, რამდენი ბავშვი უნდა დაიღუპოს, რამდენი სამოქალაქო ინფრასტრუქტურა უნდა გასწორდეს მიწასთან, სანამ გავიაზრებთ, რომ ეს არაა რიგითი კონფლიქტი, ესაა აგრესიული ომი, რომლის სამიზნეშია არა მხოლოდ უკრაინა, არამედ ის ღირებულებები, რაც ფუნდამენტად უდევს მთელ ევროკავშირს.
რადიო თავისუფლება: სანაქებო პოზიციაა. მაგრამ მაინც მაქვს ერთი, ვფიქრობ, ლეგიტიმური კითხვა - რა ჰქვია იმას, როდესაც ერთი ხელით უკრაინას ეხმარებით, მეორეთი კი ისევ უხდით კრემლს ფულს, რომელსაც იგი ამ ომის გასაგრძელებლად იყენებს?
თის როიტენი: ეს, რა თქმა უნდა, ლეგიტიმური შეკითხვაა. იმიტომ რომ ამით უკრაინის დახმარების ჩვენსავე მცდელობებს ვუთხრით ძირს - ჩვენ არასათანადოდ ვეხმარებით სამხედრო მიმართულებითაც, აშშ გაცილებით ბევრს აკეთებს, ვიდრე ევროპული სახელმწიფოები. მრავალ რამეს დავპირდით [კიევს] და ამ დაპირებებიდან ბევრი ისევ შეუსრულებელი რჩება. რა თქმა უნდა, ვეხმარებით ლტოლვილების მიღებაში, ვეხმარებით ფინანსებით, მაგრამ ეს ყველაფერი კიდევ უფრო ეფექტიანი იქნებოდა, თუ სანქციებს მაქსიმალურად გავამკაცრებდით. ცალკე უნდა ვახსენოთ მაკროფინანსური დახმარება - და ის სამარცხვინო შანტაჟი, რომელიც ბატონმა ორბანმა წამოიწყო, როდესაც ვეტო დაადო უკრაინისთვის გასაცემ დახმარებას. ჩემთვის ეს ვეტო, იცით, რას უდრის? ვფიქრობ, ეს თანამონაწილეობა ხომ არაა რუსეთის ამ აგრესიულ ომში, იმიტომ, რომ აშკარად აზიანებს ჩვენს კოლექტიურ მცდელობებს, დავეხმაროთ უკრაინას და აზარალებს უკრაინის მშვიდობიან მოსახლეობას, რომელიც ვერ მიიღებს იმ შემწეობას, რომელიც სჭირდება. ასე რომ, დიახ, ვარდისფერი სურათი არ იხატება. ვფიქრობ, გაკვეთილებს ზედმეტად ნელა ვითვისებთ. და თან ეს ის გაკვეთილებია, წლების წინ რომ უნდა გვესწავლა - როდესაც რუსეთი საქართველოში შეიჭრა, როდესაც ყირიმი მიიტაცა, მაგრამ... ახლა ვსწავლობთ, და იმედი მაქვს, სათანადოდ ავითვისებთ და, საბოლოო ჯამში, ევროკავშირი უფრო ძლიერი გახდება ამ კრიზისის შემდეგ, იქნება ენერგოდამოუკიდებელი, და იმედია, ახლო მომავალში ეყოლება ახალი წევრებიც.
ჩვენი მიზანი ის კი არ უნდა იყოს, რომ რუსეთის მორიგ უმსგავსობას მორიგი სანქციებით ვუპასუხოთ, არამედ ის, რომ რუსეთს ამ უმსგავსობების ჩადენის სურვილი და შესაძლებლობა გავუქროთ.
რადიო თავისუფლება: ცალკე მინდა გკითხოთ ევროპარლამენტის საგარეო საქმეთა კომიტეტში გაფართოების კომისარ ვარჰეის საქმიანობის გამოძიების მოწოდებაზე - რა ხდება აქ?
თის როიტენი: დიახ, ეს ახალი ამბავი არაა. ჯერ კიდევ ივლისში, სერბეთის შესახებ ანგარიშმა გააჩინა კითხვები. ამას გარდა, გამოცემა „პოლიტიკო“ აცხადებს, რომ ხელთ აქვთ დოკუმენტები, რომლებიც „კითხვებს აღძრავს ევროკომისრის საქმიანობასთან დაკავშირებით“. ჯერ კიდევ 2019 წელს ევროპის პარლამენტმა სამეზობლო პოლიტიკისა და გაფართოების საკითხებში ევროკომისრის საქმიანობა დაწვრილებით განიხილა, მაგრამ კრიტიკულ კითხვებზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, ვარჰეიმ განგვიცხადა, რომ სრულებით იყო ერთგული საკუთარი მოვალეობისადმი, კანონის უზენაესობისადმი, დასავლეთ ბალკანეთში დემოკრატიის განვითარებისადმი. შემდეგ ცალკე ღია წერილიც გამოაქვეყნა ამაზე. მე უბრალოდ ვითხოვ, რომ გამოვიძიოთ, არის თუ არა მისი ქცევა თანხვედრაში მის მოვალეობებთან.
რადიო თავისუფლება: და რა მოხდა ისეთი, რამაც ეჭვები აღგიძრათ?
თის როიტენი: იყო ბევრი საეჭვო სიგნალი. შორს რომ არ წავიდეთ, წინა კვირას მისი პრესკონფერენცია ავიღოთ სერბეთის პრეზიდენტ ვუჩიჩთან ერთად... ოქტომბერში, როდესაც გაფართოების პაკეტი წარმოგვიდგინა, ვკითხე სერბეთში დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის უკუსვლაზე, რაც წლების განმავლობაში ფრიდომ ჰაუსის მიერ დეტალურად იყო დოკუმენტირებული, და მან ეს უბრალოდ უარყო. თქვა, რომ სერბეთს არანაირი უკუსვლა არ აქვს. სულაც არ არის საჭირო, იყო სერბეთის საქმეთა ექსპერტი, რომ მკაფიოდ ხედავდე ამჟამინდელი მთავრობისა და პრეზიდენტის სტრატეგიას, რომელიც გავლენას ახდენს დემოკრატიაზე, ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებსა და კანონის უზენაესობაზე სერბეთში. კომისარი, როგორც ჩანს, ამას ვერ ხედავს... აი, ესაა პრობლემა. თქვენ მკითხეთ - განა რა ჩაიდინა მან? მე ვფიქრობ, კითხვა შეიძლება ასეც დავსვათ - რა არ გააკეთა, რაც უნდა გაეკეთებინა, რაც კომისარს ევალება? როდესაც არჩევ, ხმა არ ამოიღო არსებულ პრობლემებზე... როდესაც ესაუბრები მიროსლავ დოდიკს [ბოსნიის ყოფილი თანაპრეზიდენტი] - დოდიკს, რომელიც გენოციდს უარყოფს. რომელიც ყველა ჯურის სკანდალშია გახვეული. როდესაც ევროკავშირის გაფართოების კომისარი ესაუბრება ასეთ ადამიანს, არსებობს მოლოდინი, რომ ის ასეთ ადამიანს თუ არ გაემიჯნება, იმას მაინც ეტყვის, რომ აი, ეს, ეს და ეს ჩვენთვის მიუღებელია. იგივე ითქმის პრეზიდენტ ვუჩიჩთან პრესკონფერენციაზეც. კითხვა, რომელიც მოხვდა საგარეო საქმეთა კომიტეტის ანგარიშში, მარტივია - ჯერ დასკვნებზე არაა საუბარი და არც რაიმე ქმედებებისკენაა მოწოდება. მხოლოდ ვითხოვთ გამოძიებას - საუკეთესო სცენარში, აღმოჩნდება, რომ ტყუილად შევშფოთდით. მაგრამ პირადად მე ძალიან მეეჭვება, რომ ასე აღმოჩნდება, სამწუხაროდ.
რადიო თავისუფლება: საინტერესოა - ცოტა ხნის წინ ევროკომისარი ვარჰეი საქართველოსაც ეწვია და კმაყოფილება გამოთქვა საქართველოს პროგრესით რეფორმების კუთხით, ევროკავშირის რეკომენდაციიების შესრულების კუთხითაც კანდიდატის სტატუსის მისაღებად. აქაც შეინიშნება კონტრასტი - მაშინ როდესაც დასავლური საზოგადოების დიდი ნაწილი, ექსპერტები იქნება ეს თუ დიპლომატები, ერთხმად გამოთქვამენ წუხილს საქართველოში დემოკრატიის გაუარესებასთან დაკავშირებით.
თის როიტენი: დიახ. პირველ რიგში იმას ვიტყოდი, რომ ტრაგედიაა, რაც საქართველოში ხდება - არცთუ ისე დიდი ხნის წინ რეფორმების კუთხით ერთ-ერთი ყველაზე წინწასული ქვეყანა იყავით და ახლა მტკივნეულია იმის დანახვა, რომ ეს პროგრესი არც სწორი მიმართულებით გაგრძელდა და არც იმ ტემპით, როგორიც საჭირო იყო. და დიახ, ვფიქრობ, ეს კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, რომ კომისარი ვარჰეი, როგორც ჩანს, სხვა რეალობაში ცხოვრობს, ყოველ შემთხვევაში, ეს რეალობა განსხვავდება იმისგან, რაშიც ცხოვრება უწევს ხალხს ამ ქვეყნებში - საბოლოოდ ხომ ყველაფერი ამ ხალხის სასიკეთოდ უნდა კეთდებოდეს, ამ ხალხისთვის, ვინც დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნებში ცხოვრობს, აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში - იმ ხალხისთვის, ვინც უკვე მერამდენედ გამოხატა საკუთარი ნება, ევროპული ოჯახის წევრი გახდეს. და ეს ასეც იქნება - შეიძლება ზოგისთვის უფრო მალე დადგეს ეს დღე, ზოგისთვის უფრო გვიან, მეტი დაბრკოლებების გადალახვა მოუწიოთ, მაგრამ მაინც მოხდება. მაგრამ ჩვენი ამოცანაა, ევროკომისიის ამოცანაა ყოველთვის ხაზგასმით აღვნიშნოთ, ფუნდამენტური უფლებების, დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის განსაკუთრებული მნიშვნელობა - და ამიტომ მოვითხოვე ეს გამოძიება.
