კოლონიური გამოცდილება, ნაციონალიზმი და გლობალიზაცია: ინტერვიუ მკვლევართან

პოსტკოლონიურმა თეორიამ, ან პოსტკოლონიურმა კრიტიკამ დასავლეთის აკადემიურ ცხოვრებაში 1970-80-იანი წლების შემდეგ მოიკიდა ფეხი. ძალიან ზოგადად რომ ითქვას, ეს დარგი შეისწავლის ისტორიულ ურთიერთობას ევროპულ ნაციებს, მათ შორის ბრიტანეთს, საფრანგეთს, ესპანეთსა და იმ ერებს შორის, რომლებიც აზიაში, აფრიკასა თუ სამხრეთ ამერიკაში ცხოვრობენ და ევროპელებს კოლონიზებული ჰყავდათ. ისტორიული გამოკვლევების გარდა, ამ სფეროში მომუშავე ანალიტიკოსები - სოციოლოგები, ფილოსოფოსები, ფემინისტები, კულტუროლოგები - შეისწავლიან კოლონიალიზმის მემკვიდრეობას, მის კულტურულ გავლენას თანამედროვე მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებზე.

რას ემყარებოდა დასავლეთის კოლონიური და, ამავე დროს, კულტურული, ინტელექტუალური დომინაცია? რა გავლენა მოახდინა კოლონიურმა გამოცდილებამ კოლონიზებული საზოგადოებების ეროვნული იდენტობის ჩამოყალიბების პროცესზე? როგორი ისტორია აქვს მსოფლიოს მოსახლეობის დაყოფას „განვითარებულ“ და „ჩამორჩენილ“, „ცივილიზებულ“ და „ბარბაროს“ ხალხებად? - ეს არის მხოლოდ ნაწილი იმ უამრავი რთული კითხვისა, რომელთა პასუხების მოძებნასაც ამ სფეროში მომუშავე ანალიტიკოსები ცდილობენ.

გთავაზობთ ინტერვიუს პოსტკოლონიური თეორიის ერთ-ერთ ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელთან, ისტორიკოს დიპეშ ჩაკრაბარტისთან, რომლის 2000 წელს გამოცემულმა წიგნმა სახელწოდებით - „ევროპის პროვინციალიზაცია: პოსტკოლონიური აზრი და ისტორიული განსხვავება“ - დიდი რეზონანსი გამოიწვია. ჩაკრაბარტი - რომელიც წარმოშობით ინდოეთის ბენგალის რეგიონიდან არის - ამ წიგნში ევროპული გამოცდილების, იდეების თუ მოდერნულობის გლობალური გავრცელების, მათი უნივერსალიზაციის შესახებ საუბრობს და აღწერს, როგორ წარმოაჩენს ეს პროცესი მესამე მსოფლიოს ქვეყნებს - ჩამორჩენილად თუ არასრულყოფილად.

ცხადია, დასავლეთევროპული იმპერიული ფორმაციების გარდა, ისტორიას ბევრი სხვა იმპერიაც ახსოვს - მათ შორის, რუსეთისა. თუმცა, ამ სხვა იმპერიებთან მიმართებით ანალოგიური ინტელექტუალური მიმდინარეობა ჯერჯერობით არ შექმნილა. დიპეშ ჩაკრაბარტის სალომე ასათიანი შეხვდა და პირველი შეკითხვა სწორედ იმის შესახებ დაუსვა, არსებობს თუ არა პარალელები დასავლეთისა და სხვა იმპერიების დომინაციის ქვეშ მყოფი ქვეყნებისა თუ ხალხების გამოცდილებებს შორის.

დიპეშ ჩაკრაბარტი: ამ პარალელების შესახებ "ევროპის პროვინციალიზაციის" გამოქვეყნების შემდეგ უფრო მეტი რამ გავიგე. გავიცანი აღმოსავლეთევროპელი კოლეგები, რომლებიც ხუმრობით მეუბნებოდნენ, ეს წიგნი მხოლოდ დასავლეთ ევროპაზე უნდა დაგეწერაო. შემდეგ დავიწყე ამ რეგიონის ისტორიკოსების ნაშრომების კითხვა და გავაცნობიერე, რომ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი მართლაც საერთოა. დასავლეთმა ევროპამ - საფრანგეთმა, გერმანიამ, და ბრიტანეთმა - საკუთარი თავი აქცია მოდერნულობის მოდელად. სამხრეთი ევროპა - იტალია, ესპანეთი, პორტუგალია - შედარებით "ჩამორჩენილად" აღიქმებოდა. უფრო აღმოსავლეთით მცხოვრებ ხალხს კი, საერთოდ, „აზიატური“ კლიშეების მეშვეობით აღწერდნენ ხოლმე.

ამდენად, აშკარა იყო, რომ არსებობდა ორიენტალიზმის ევროპული ვერსია, რომელიც მხოლოდ არაევროპელებზე კი არა, საკუთრივ ევროპელ ხალხზეც ვრცელდებოდა. უფრო მეტიც - ჩემი პოლონელი მეგობრები მიყვებიან, რომ პოლონეთის შიგნითაც კი მოქმედებდა დაყოფა დასავლეთ-აღმოსავლეთის მიხედვით. ანუ “ჩამორჩენილობის” სტერეოტიპები - თანმდევი კლიშეებით “ზარმაცი” ხალხის შესახებ - და დასავლეთ ევროპასთან “დაწევის” სურვილი, უწინარესად ეკონომიკის თვალსაზრისით - ეს არის მნიშვნელოვანი საერთო მახასიათებლები როგორც კოლონიურ ქვეყნებს, ისე აღმოსავლეთ და სამხრეთ ევროპას შორის. მე-19-ე საუკუნეში მთელი მსოფლიო იყო ამგვარი კლიშეებით დაყოფილი.

რადიო თავისუფლება: თუმცა საბჭოთა სინამდვილეში „კოლონიზატორი“ რუსეთი იყო - რომელსაც დასავლეთი ევროპა თავად აღიქვამდა „ჩამორჩენილად“.

დიპეშ ჩაკრაბარტი: დიახ, ასეა. და თვითონ რუსებიც იმავე საფრანგეთს აღიქვამდნენ მოდის, მოდერნულობისა და ცივილიზაციის ცენტრად.

კვლავ სხვადასხვა იმპერიის დომინაციის ქვეშ მყოფ ხალხებს რომ დავუბრუნდეთ, მათ შორის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გამაერთიანებელი ერად ჩამოყალიბების სურვილი იყო. ამ სურვილს, ცხადია, სხვადასხვა ფორმა და გამოხატულება ჰქონდა - თუმცა, საკუთრივ სურვილი საერთო იყო.

სხვაობებს რაც შეეხება - საქართველომ და თქვენი რეგიონის სხვა ქვეყნებმა სტალინისტური, საბჭოთა გამოცდილება გამოიარეს - რომელიც ჩვენ, პოსტკოლონიურ ქვეყნებს, არ გვქონია. თუმცა უკვე კოლონიალიზმის დასრულების შემდეგ ბევრგან - ინდოეთში, ერაყში ბაათის პარტიის დროს, სირიაში - შეიმჩნეოდა რესურსების მობილიზაციის სტალინისტური მოდელის გავლენა. იყო ძლიერი სახელმწიფო, რომელიც აგროვებდა გადასახადებს - და ამ გადასახადებს მოდერნიზაციას ახმარდა. გარდა ამისა, იდეოლოგიურ ასპექტშიც იყო კავშირი - იმ პერიოდში ძლიერი იყო ანტიამერიკული და ანტიდასავლური სენტიმენტები და ამიტომ საბჭოთა კავშირი მიიჩნეოდა ერთგვარ „მოდელად“.

რადიო თავისუფლება: კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი იმპერიის გავლენაა ეროვნულობის ცნების თუ განცდის ჩამოყალიბებაზე. მაშინაც კი, როცა უშუალო კავშირი მთავრდება და იმპერია იშლება, სიმბოლურ, იდეოლოგიურ განზომილებაში, ნაციონალისტურ დისკურსში ის დიდხანს განაგრძობს მნიშვნელოვანი ფუნქციის შესრულებას. საქართველოს მაგალითი რომ მოვიყვანოთ, ბევრი გეტყვით, რომ „ქართველობის“ დღევანდელი, "ოფიციალური" განსაზღვრების, თუ ხელისუფლების მიერ კულტივირებული ვერსიის მნიშვნელოვანი კომპონენტი რუსეთთან დაპირისპირება, ანტირუსული სენტიმენტია. რა როლი აქვს იმპერიას და რამდენ ხანს გრძელდება მისი გავლენა?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: აქ ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, რომ კოლონიალიზმის მრავალი ტიპი არსებობს. ინდოეთში, ჩვენი დამოკიდებულება „ინგლისელობასთან“ ბევრად უფრო რთული იყო. ჩვენ საკუთარ თავს ინგლისელობასთან დაპირისპირებაში არ მოვიაზრებდით. წინააღმდეგობა მხოლოდ ინგლისელთა მართველობის მიმართ იჩენდა თავს. არადა ჩვენი ნაციონალისტების უმეტესობა ძალიან "გადასავლურებული" იყო. მათი შვილები ოქსფორდში და კემბრიჯში სწავლობდნენ; ითვლებოდა, რომ იდენტიფიკაციის, კულტურის თვალსაზრისით ინგლისელობა შესანიშნავი რამ იყო.

რადიო თავისუფლება: პარალელები აქაც არის. რუსული ენის და კულტურის გავლენა საქართველოზეც ძალიან ძლიერი იყო. რუსული ენის კარგად ფლობა ელიტარულობის ნიშანს წარმოადგენდა; ელიტა სასწავლებლად იქაც მოსკოვში დადიოდა.

დიპეშ ჩაკრაბარტი: თუმცა ახლა, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ალბათ ტელევიზიით ძირითადად ამერიკული კულტურა გადაიცემა, რამაც, სავარაუდოდ, ჩაანაცვლა რუსული კულტურული გავლენა?

რადიო თავისუფლება: დიახ, ცხადია დასავლური კულტურაც შემოდის, და პოპულარულიც არის. თუმცა, „ჩანაცვლებაზე“ლაპარაკი ჯერ, ალბათ, ნაადრევია.

დიპეშ ჩაკრაბარტი: ჩვენთან ამერიკანიზაციის პროცესმა, ამერიკული კულტურის შემოსვლამ და მისმა გავლენამ უკვე კოლონიალიზმის დასრულების შემდეგ იჩინა თავი.

ახლა, გლობალიზაციის პირობებში, უკვე სულ სხვა ვითარებაა შექმნილი. როცა ინდოეთში ჩავდივარ, ვხედავ, რომ ხალხი ახალი ნიშნით არის დაყოფილი. ეს არის დაყოფა მათ შორის, ვისაც [ფული, რესურსები, კონტაქტები] აქვს და ვინც ამ ყველაფერს მოკლებულია. მაგრამ ისინი, ვინც ამ სიკეთეებს ფლობენ, მულტირასობრივ, მულტიკულტურულ ჯგუფს წარმოადგენენ. ანუ გამქრალია მკაფიო რასობრივი დაყოფა თეთრკანიანებსა და შავკანიანებს, ან ყავისფერკანიანებს შორის. მდიდრების რიგებში აფრიკელებიც არიან, ინდოელებიც, ჩინელებიც.

რადიო თავისუფლება: ანუ მთავარი გამყოფი ფაქტორი სოციალური კლასია - ოღონდ ახლა უკვე მულტიკულტურული?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: დიახ. ახლა მნიშვნელოვანია ვის მიუწვდება ხელი რესურსებზე; რომელ სკოლაში დადის შენი შვილი; ბევრს რამდენიმე ქვეყნის მოქალაქეობა აქვს, და თავისუფლად მოგზაურობს. მე, მაგალითად, ავსტრალიის მოქალაქე ვარ, მაგრამ ჩემს მეუღლეს ინდოეთის პასპორტი აქვს. ყოველ ჯერზე, როცა სადმე მივდივართ, მას ბევრი სირთულე ხვდება, იმიტომ რომ ვიზის მიღება მისთვის ბევრად უფრო რთულია, მაგრამ ინდოეთის პასპორტს ის პრინციპულად არ თმობს. მესიჯი ყოველთვის მკაფიოა - დათმე ინდოეთის პასპორტი და პრობლემებს აღარ შეგიქმნით, ყველგან თავისუფლად იმოგზაურებო. ამ დროს უწინ ეს მესიჯი საპირისპირო იყო - რომ ვერასოდეს გახდებოდი ამერიკელი, ან ინგლისელი. ახლა ასე აღარ არის. პირიქით - წაგახალისებენ კიდეც, რომ ინგლისელი გახდე. სწორედ ამას ვგულისხმობ - საქმე იმდენად რასობრივ დაყოფასთან აღარ გვაქვს. [მდიდრების და პრივილეგირებულების] „გლობალური კლუბი“ მართლაც მულტიკულტურულია.

ორივე დონეზე მულტიკულტურული სურათი გვაქვს - [მეტროპოლისებში, გლობალურ ქალაქებში] ტაქსის მძღოლები სხვადასხვა კულტურას წარმოადგენენ, მაგრამ ღარიბები არიან; მაგრამ სხვადასხვა ქვეყნის წარმომადგენლებს ნახავთ მათ შორისაც, ვინც მსოფლიოს ყველაზე ელიტარულ სკოლებში დადის.

რადიო თავისუფლება: და ეს არის გლობალიზაცია?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: დიახ, სწორედ ეს. გლობალიზაციამ შეცვალა კოლონიური მსოფლიოს რასობრივი დაყოფა. ეჭვგარეშეა, რომ ხალხის დაყოფა ახლაც არსებობს - მაგრამ ახლა ორივე მწვერვალზე, მდიდრებშიც და ღარიბებშიც, მულტიკულტურული სურათი გვაქვს.

რადიო თავისუფლება: თქვენს ნაშრომებში ძალიან საინტერესო შეხედულებები გაქვთ გამოთქმული კოლონიური და პოსტკოლონიური ნაციონალიზმების, და განსაკუთრებით რელიგიური ნაციონალიზმის შესახებ. ეს საქართველოსთვისაც მწვავე საკითხია - საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ იქ დომინანტური იდეოლოგია სწორედ ეთნიკური ნაციონალიზმი გახდა და ამ იდეოლოგიაში რელიგია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ეს იდეოლოგია ექსტრემისტულ გამოვლინებებს იძენს პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი ჯგუფების მხრიდან. ამასთან დაპირისპირების ერთადერთ გზას კი ისეთი ცნებები წარმოადგენს, როგორებიცაა ლიბერალიზმი, სეკულარიზმი, ტოლერანტულობა. არადა ეს ცნებები ადგილობრივ სივრცეში ხშირად ევროცენტრისტულად, მენტორულად და “უცხოდ” ისმის. თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება ამ ცნებების მორგება ლოკალურ, სპეციფიკურ კონტექსტზე?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: ამას ძალიან ხშირად ვიმეორებ ხოლმე - იმ იდეების უმეტესობა, რომლებსაც ვემხრობით და რომლებიც დემოკრატიას უდევს საფუძვლად, მართლაც ევროპიდან მოდის. ამაზე ორი აზრი არ არსებობს. ევროპის მნიშვნელობის უგულებელყოფა შეუძლებელია. თუმცა, ამ იდეების გლობალური გავრცელების დროს ხალხს ხშირად ავიწყდება, რომ ის ევროპიდან მოდის. ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იდეები უნდა "ითარგმნოს", უნდა მოიძებნოს ფორმები, რომლითაც ისინი ლოკალურ ენაზე გახმაურდება. ეფექტიანი წინააღმდეგობის გაწევა აუცილებლად თარგმნის პოლიტიკაზე უნდა გავიდეს.

რადიო თავისუფლება: ვინ უნდა აწარმოოს ეს „თარგმნის“, გაადგილობრივების პროცესი? ელიტებმა?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: დიახ, შესაძლოა, ეს ელიტების წარმომადგენლებიც იყვნენ. მთავარია, მათ „გარედან მოსულებად“ არ აღიქვამდნენ. თუ ელიტის წარმომადგენელი ხარ და თან ამ უცხო, მშრალი ტერმინებით საუბრობ, არავინ მოგისმენს - იტყვიან, ამერიკელივით ლაპარაკობსო.

რადიო თავისუფლება: თუმცა, იმისათვის, რომ ორგანულად აღიქმებოდე, შენც ნაციონალისტური დისკურსის ხმარება გიწევს, ნაწილობრივ მაინც.

დიპეშ ჩაკრაბარტი: დიახ, ეს ასეა. და მთელი ბრძოლაც სწორედ ამ შუალედური სივრცის მოძებნისთვის მიმდინარეობს - სადაც “უცხოდ” არ აღგიქვამენ და მიიჩნევენ, რომ რასაც ამბობ, მნიშვნელოვანი და ღირებულია. სწორედ ეს არის კულტურათა ბრძოლა და სწორედ ამას ვუწოდებ მე "თარგმნის პოლიტიკას". საკუთარი თავიც უნდა "თარგმნო" ორ კულტურას შორის. მე ხშირად ვაქვეყნებ ტექსტებს ჩემს მშობლიურ ენაზე - ბენგალურზე. და ვხედავ, რომ ბენგალურად და ინგლისურად გამოთქმული ერთი და იგივე მოსაზრება ძალიან ხშირად განსხვავებულად ისმის. იცვლება რამდენიმე მნიშვნელოვანი სიტყვა; სხვა ემოციების თუ განცდების აღძვრა მსურს, და ასე შემდეგ.

ცხადია, ის, თუ რამდენად ეფექტიანი იქნები ამ კულტურულ ბრძოლაში, ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული - ბევრი რამ საკუთრივ ევროპაზეც და იმაზე, გაიხსნება თუ არა ის ცოტა უფრო მეტად. ეს ძალიან აშკარად ჩანს ისლამის საკითხთან მიმართებით. რაც უფრო მეტად იზრდება ნეგატიური სტერეოტიპები ევროპაში - დებატები ბურკაზე, და ასე შემდეგ - პაკისტანში, და სხვა ისლამურ ქვეყნებში, ყველას არა, მაგრამ ბევრ ახალგაზრდა მუსულმანს უჩნდება განცდა, რომ ის შეტევის სამიზნეა.

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, მულტიკულტურალიზმის პოლიტიკა დასრულდა? თუ გავითვალისწინებთ ევროპის ბევრ ქვეყანაში პოპულისტი მემარჯვენე ძალების გაძლიერებას, იმიგრაციის წინააღმდეგ სენტიმენტების მობილიზებას, შვეიცარიაში მინარეთების, საფრანგეთში ბურკის აკრძალვას. თუ იქნებ ასეთი პოლიტიკა არც არასოდეს ყოფილა ძალიან ქმედითი?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: არა, არა. ჩემი აზრით, მულტიკულტურალიზმის პოლიტიკა უნდა დაბრუნდეს. ევროპის რუკა მოფენილია თავშესაფრის მაძებართა და არალეგალურ მიგრანტთა ბანაკებით - ისინი ჩრდილოეთ აფრიკამდეც კი აღწევს. ცნობილმა ფრანგმა თეორეტიკოსმა, ეტიენ ბალიბარმა ერთხელ ძალიან საინტერესო აზრი გამოთქვა - რომ ევროპის შიგნით მყარი საზღვრები აღარ არსებობს, არადა, თითოეული ეს ბანაკი თავად წარმოადგენს საზღვარს. ამდენად, მისი თეორიის მიხედვით, ერთ დროს ერი-სახელმწიფოები ჩამოყალიბდა ზღუდეების მყარ საზღვრებად გადაკეთების გზით. ახლა კი ისეთი მსოფლიოსკენ მოვდივართ, რომელშიც მყარი საზღვრები ისევ ზღუდეები ხდება. მაგრამ ხალხი განაგრძობს მოძრაობას და მე ვერ ვხედავ მულტიკულტურული პოლიტიკისთვის თავის არიდების გზას. ევროპის მოსახლეობა ბერდება და მათ მუშახელი სჭირდებათ. ესეც რომ არ იყოს, ხალხი ყოველთვის ჩამოვა არალეგალური გზებით - კლიმატის ცვლილებების, ლტოლვილობის, პოლიტიკური თავშესაფრის ძიების გამო. მდიდარ ქვეყნებს ხალხი ყოველთვის მიაკითხავს, და ყველას უკან ვერ გააბრუნებ, ზოგიერთი შეძლებს შიგნით შეღწევას. და როცა ქვეყნის მოსახლეობა მრავალფეროვანი გახდება, აუცილებლად მოგიწევს ამ ხალხს შორის კულტურული სხვაობების ერთმანეთთან შეთანხმების პოლიტიკის შემუშავება, ნებისმიერი ფორმით.

ჩემი აზრით, ამ მხრივ ამერიკული მოდელია საინტერესო. არის ასეთი ავსტრალიელი ანალიტიკოსი, აუან ალი - მუსულმანი ავსტრალიელი, და მან ძალიან საინტერესო ნაშრომი დაწერა. მისი თქმით, ავსტრალიაში ჩასულ მიგრანტებს ავსტრალიელები ეუბნებიან - ჩვენნაირი გახდი, ასიმილაცია განიცადე, და გვეყვარებიო. ამერიკაში ჩასულ მიგრანტს კი უბრალოდ ბევრ და ბეჯით მუშაობას სთხოვენ. რას ფიქრობ, არ გვაინტერესებს - რომელიმე უნივერსიტეტის, ქარხნის, ოფისის წევრი გახდი, და სხვა ყველაფერი უმნიშვნელოაო. ეს მოდელი, არც [კულტურული სხვაობების აქცენტირებაზე ორიენტირებული] ბრიტანული მულტიკულტურალიზმია და არც [ასიმილაციისკენ მიმართული] ფრანგული მულტიკულტურალიზმი. ეს ძალიან საინტერესო მოდელია - მიგრანტების მიღება კაპიტალიზმის ჩარჩოში. მოქმედებს შრომის ეთიკა და შედეგების ჩვენება მოგეთხოვება.

რადიო თავისუფლება: თქვენ ბევრი გაქვთ დაწერილი იმპერიის და კოლონიური გამოცდილების როლზე ისტორიოგრაფიის - ისტორიის წერის - პროცესში. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თქვენი სტატია “პოსტკოლონიურობა და ხელიდან გამსხლტარი ისტორია: ვინ საუბრობს ინდოეთის წარსულზე”. რომ შევაჯამოთ, შეგიძლიათ მითხრათ რა გავლენას ახდენს იმპერიული გამოცდილება ლოკალური ისტორიული ნარატივების შექმნაზე?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: გააჩნია, კონკრეტულად რაზე ვსაუბრობთ, თუ ლაპარაკია დასავლურ იმპერიულ ნაციებზე - პორტუგალიელებით დაწყებული ბრიტანელებით დამთავრებული - ამ 500-წლიან ისტორიაზე, ეს ერთი შემთხვევაა. დასავლურმა ერებმა ერთმანეთისგან ბევრი რამ ისწავლეს, მათ ბევრი საერთო ნარატივი ჰქონდათ. მაგალითად, გვიანდელი კოლონიის - ავსტრალიის - დაპყრობისას ლოკის არგუმენტებს იმეორებდნენ იმის შესახებ, რომ შეგიძლია ხალხს მიწა წაართვა, თუკი ისინი მას სათანადოდ არ ამუშავებენ. ლოკის არგუმენტები, თავის მხრივ, ესპანურ იდეებს ემყარებოდა. და ასე შემდეგ - იდეები ვრცელდებოდა და ტრანსფორმირდებოდა.

თუმცა, თუკი ავიღებთ საბჭოთა იმპერიას, ან იაპონელების მართვის ქვეშ მყოფ კორეას, ან მანჯურიას, ჩინეთის რეგიონს - ეს სხვა ტიპის იმპერიებია. ისინიც ფიქრობენ კოლონიალიზმზე, მაგრამ, მაგალითად, იაპონური იმპერიული წარმონაქმნი უფრო აზიურ იდენტობაზეა კონცენტრირებული - რომ “ჩვენ ყველანი აზიელები ვართ”. ანუ იაპონელები საერთო, ანტიდასავლური სენტიმენტების გამოყენებას ცდილობდნენ. მოკლედ, საქმე მართლაც სხვადასხვა იმპერიულ ფორმაციასთან გვაქვს. თუმცა ყველაზე დიდი ისტორიის მქონე მაინც ევროპული იმპერიაა, რომელიც, თავის მხრივ, ყოველთვის რომის იმპერიის ხსოვნას ემყარებოდა.

რადიო თავისუფლება: დღევანდელ, გლობალურ სამყაროში, თქვენი აზრით, ევროცენტრისტულ დისკურსს შეიძლება ალტერნატივა გამოუჩნდეს?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: კი, ეს ალბათ ასეც მოხდება, ვინაიდან მომავალი საკმაოდ ბუნდოვანია. დავუშვათ, რომ ჩინეთი მართლაც გახდება მსოფლიოს ერთ-ერთი მთავარი ქვეყანა ეკონომიკის თვალსაზრისით. თუმცა ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს, რომ ისინი მსოფლიოს დომინაციას კულტურულადაც შეძლებენ. დიდი შანსია, ჰოლივუდი მაინც დარჩეს გლობალური წარმოსახვის ღერძად. თუმცა ჩინეთის ინტელექტუალებს შორის ძალიან საინტერესო დისკუსია მიმდინარეობს. სწორედ ახლა ჩამოვედი პეკინიდან. ერთმა კოლეგამ მითხრა, მსოფლიოში ყველამ იცის იარლიყი „Made in China“ - გაკეთებულია ჩინეთში; მაგრამ ჩვენ ჯერ კიდევ წინ გვაქვს „Created in China“ - შექმნილია ჩინეთში - იარლიყის შემუშავებაო. საინტერესოა, რა მოხდება, ამას რომ მართლა მიაღწიონ. ნეტავი, მთელი მსოფლიო კონფუციანიზმის კითხვას დაიწყებს?

რადიო თავისუფლება: თქვენი ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო კონცეფცია “ისტორიის წარმოსახვითი მოსაცდელი ოთახია”, რომელშიც, როგორც თქვენ წერთ, კოლონიურ და პოსტკოლონიურ ქვეყნებს „ათავსებდნენ“ - ცხადდებოდა რა, რომ ეს ქვეყნები არ იყვნენ მზად ემართათ საკუთარი თავი. ახლა, როცა ინდოეთი მსოფლიოს ყველაზე დიდ დემოკრატიად არის მიჩნეული, ეს მოსაზრება კვლავ აქტუალურად მიგაჩნიათ?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: არა, ამ ჭრილში ეს აღარ არის აქტუალური. თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში ეს ცნება კარგად ხსნიდა ვითარებას, განსაკუთრებით “ჩამორჩენილობის” თეორიის მოქმედების დროს. მეცხრამეტე საუკუნიდან მოყოლებული პირველ მსოფლიო ომამდე აქტიურად მიმდინარეობდა დისკუსია, რომ უმცირესობები არ იყვნენ მზად იმისათვის, რომ საკუთარი თავი ემართათ.

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, ინდოეთმა დაამტკიცა, რომ ამას მიაღწია, და უკვე “მზად” არის?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: საინტერესო შეკითხვაა. ძველი სტერეოტიპები კვლავ იჩენს ხოლმე თავს - მაგალითად, როცა ინდოეთი ცუდ შედეგს აჩვენებს ხოლმე ბრიტანეთის თანამეგობრობის თამაშებზე, ისევ ამბობენ ხოლმე, ჯერ „მზად არ არისო“. თუმცა ვითარება ცხადია შეიცვალა. ინდოეთის, ჩინეთის, ბრაზილიის გაძლიერება - ნაწილობრივ რუსეთისაც - არსებულ ნარატივებს ძალიან ართულებს.

რადიო თავისუფლება: საუბრის ბოლოს საქართველოსთვის კიდევ ერთი აქტუალური თემის - მოდერნიზაციის - შესახებ მინდა გკითხოთ. თქვენი აზრით, სწრაფი მოდერნიზაცია, რომელიც ზემოდან ქვემოთ მოდის, რამდენად ეფექტიანი შეიძლება იყოს?

დიპეშ ჩაკრაბარტი: გარკვეულწილად ეფექტიანი იქნება. კაპიტალი და ინვესტიციები აუცილებელია, და ეს სწორედ ზემოდან ქვემოთ ხორციელდება. თუმცა, ამავე დროს, უმეტეს ქვეყნებში ამგვარ მოდერნიზაციას ძალიან უხეში უთანასწორობა მოაქვს. ჩინეთშიც და ინდოეთშიც ბევრი აცხადებს, რაც უფრო იზრდება ჩვენი ეკონომიკა, მით უფრო მეტ ადამიანს ეძლევა სიღარიბის დაძლევის შანსიო. თუმცა ამის პასუხად სხვები ამბობენ რომ არა - რაც უფრო იზრდება ეკონომიკა, მით უფრო იზრდება უფსკრული მდიდრებს და ღარიბებს შორის. ინდოეთში იმდენად განსხვავებული სტატისტიკური მონაცემები ვრცელდება, რომ როგორც არაეკონომისტს, ძალიან მიჭირს დავადგინო, რომელი მხარე ამბობს სიმართლეს.

თუმცა, ჩემი აზრით, ამაზე უფრო მასშტაბური პრობლემაც არსებობს. ჩვენ არ ვიცით, რა მოხდება უახლოესი ოთხი ათწლეულის განმავლობაში კლიმატური ცვლილებების, საკვების უსაფრთხოების, სხვა სოციალური თუ გარემოსთან დაკავშირებული კრიზისების თვალსაზრისით. ეს საკითხები ზრდის და მოხმარების არსებულ მოდელს არასტაბილურ გახდის. ამას მხოლოდ რადიკალები არ ამბობენ - თომას ფრიდმანმა, მაგალითად, თავის დროზე ნიუ-იორკ ტაიმსში დაწერა, ყველამ რომ ამერიკელების დონეზე დაიწყოს [რესურსების] მოხმარება, ოთხი პლანეტა დაგვჭირდებოდაო. თუმცა არც ის გამოვა, რომ ამერიკელებმა ამავე დონეზე გააგრძელონ მოხმარება და სხვებს უთხრან, ამის უფლება არ გაქვთო. ჩემი აზრით, მასშტაბური ცვლილებების მოხდენა აუცილებელია. რა გამოვა აქედან, უკიდურესად რთული სათქმელია. თუმცა კიდევ ერთხელ ვამბობ - უახლოესი ოთხი ათწლეულის განმავლობაში გარემოს პრობლემები უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი იქნება, რომელიც საკმაოდ შეგვაცვლევინებს ამჟამად გაბატონებულ იდეებსა და ოცნებებს ეკონომიკური ზრდის შესახებ.