ბლოგები

1988 წელს, როცა ირაკლი კობახიძე 10 წლის იყო, ჟურნალ „განთიადში“ დაიბეჭდა ვრცელი წერილი „ვაჟას მრწამსი“, რომლის ავტორი, ცნობილი ლიტერატორი და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი აკაკი ბაქრაძე თხრობას იწყებს ვაჟა-ფშაველას მსოფლმხედველობისთვის სახელის დარქმევის არცთუ წარმატებული მცდელობების ირონიული აღწერით:

„მას მერე, რაც ვაჟას შემოქმედების კვლევა დაიწყო, რაგინდარა - იზმი არ მიუწერიათ მისთვის - ჰილოძოიზმი, პანთეიზმი, პაგანიზმი და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ათეიზმიც კი. ისე გულახდილად რომ ვთქვათ, არც იყო ეს მოულოდნელი. იმ უცნაურ სამყაროში, ვაჟა-ფშაველამ რომ შექმნა, თავისუფლად იპოვით საკვებს ყოველგვარი - იზმისათვის“.

არ იყო მოულოდნელიო, კი ამბობს ბატონი აკაკი, მაგრამ ალბათ მასაც კი გაუჭირდებოდა ვაჟა-ფშაველას მრწამსის ისეთი, რბილად რომ ითქვას, უცნაური და თავისუფალი ინტერპრეტაცია, როგორიც ირაკლი კობახიძემ შესთავაზა საზოგადოებას რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის, სერგეი ლავროვის სანქცირებული ოჯახის წევრების საქართველოში ჩამოსვლის კრიტიკის პასუხად.

თითქოს უცნაურია, რომ საქართველოში, რომლის ტერიტორიის ნაწილი რუსეთის მიერაა ოკუპირებული და, რომლის მოქალაქეებს რამის ყოველდღე იტაცებენ შიდა ქართლიდან ე.წ. რუსი მესაზღვრეები, მაღალი თანამდებობის პირს რუსეთ-საქართველოს (თუნდაც რუსეთისა და საქართველოს მოქალაქეების) ურთიერთობის აღსაწერად რატომღაც „სტუმარ-მასპინძელი“ გაახსენდა და არა ვაჟა-ფშაველას რომელიმე სხვა ნაწარმოები („ბახტრიონი“, „სისხლის ძიება“ და ა.შ.); გაახსენდა მწერალი. რომლის მრწამსი გაჯერებულია თავისუფლებისათვის ბრძოლისა და მტრის განადგურების წყურვილით.

რა საერთო აქვს „ლავროვის (სანქცირებული) ოჯახის“ საქართველოში შემოშვებას (თუ შემოპარებას) სტუმარ-მასპინძლობის წესის (ადათის) დაცვასთან, რომელიც ვაჟასთან მართლაც რომ დიდი სიქველეა („ვის გაუყიდავ სტუმარი? ქისტეთს სად თქმულა ამბადა?“). ან, თუ ასე მნიშვნელოვანია ირაკლი კობახიძისთვის და საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლებისთვის ადათ-წესების დაცვა, რატომ დაივიწყეს სხვა, მაგალითად შურისგების ადათ-წესი? განა ვაჟა არ ამბობს, თავის მტანჯველის შემუსვრა ან კი ვის არა სწადიანო?! ან კიდევ: „მაგრამ მტერს მტრულად მოექეც, თვითონ უფალმა ბრძანაო!“

რატომ არის ხელოვნური და თითიდან გამოწოვილი სტუმარ-მასპინძლობის წესის მოხმობა „მექორწილე ოკუპანტების“ შემთხვევაში?

ე.წ. „ლავროვის ოჯახის“ საქართველოში ყოფნა არანაირად არ ჰგავს ვაჟასთან აღწერილ სტუმარ-მასპინძლობას, რომელშიც ღირსებით, ვაჟკაცობით თანაბარი ორი მხარე - სტუმარი და მასპინძელი - მონაწილეობს (ერთმა მიიწვია, მეორემ მიიღო მიპატიჟება). ვაჟასთან აშკარაა, ვინ სტუმარია, ვინ - მასპინძელი და რა დამოკიდებულებაა მათ შორის, კობახიძესთან კი ყველაფერი ბუნდოვანია. როგორც იტყვიან, სტუმარი სტუმარს არ ჰგავს და მასპინძელი - მასპინძელს.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ „სტუმარ-მასპინძლის“ მთავარი პერსონაჟები „კაი ყმები“ არიან, რასაც ვაჟა-ფშაველას სამყაროში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

ვინ არის კაი ყმა?

აკაკი ბაქრაძე ამბობს, რომ, ვაჟას მიხედვით („კაი ყმა“), ადამიანში არსებობს ორი საწყისი - კაცისა და არაკაცისა:

„კაცი უნდა იყო: მეომარი, „პირველად ომის დამწყები, ბრძოლის ველ ბოლოს სწირავდეს“. ბრძენი მრჩეველი, „სწორს ფიქრს აძლევდეს თემ-სოფელს, ცდუნება არა სძირავდეს“. სიმართლის მცველი, „იქ იდგეს ხმალამოწვდილი, საც ძალა აღმართს ჰკვალავდეს, გაბეჩავებულ სიმართლეს, უსამართლობა სძალავდეს“. უშიშარი და შეუდრეკელი - „თავზარსა სცემდეს სიკვდილსა, ზედ ქორებულად ფრინავდეს“. უანგარო, უხარბო, სახელის პატივისმცემელი და დამფასებელი, „სჯობ, მოკვდეს მშიერ-ტიტველი, კვდებოდეს, არა გმინავდეს; თავის სამარხად, სუდრადა მარტო სახელსა სწირავდეს“ - ასეთია კაცებრი საწყისი, რომელსაც უპირისპირდება და ებრძვის არაკაცებრივი საწყისი, რომელიც ვაჟას დახასიათებით ასეთია: „თავის ჯამს ჩასცქერთ, საქვეყნოდ/ არც როს არ გამასდგებითა./ თავისად სცოცხლობთ, მცონარედ,/ ლეში ალაღოთ, ჰკვებდითა”.

არიან კი „კაი ყმები“ ყვარლის ტბაზე გათამაშებულსა და ირაკლი კობახიძის თვალით დანახულ სტუმარ-მასპინძელში?

სხვათა შორის, როგორც აკაკი ბაქრაძე შენიშნავს, სამშობლოს სიყვარულშიც უპირისპირდება კაცს არაკაცი:

„რასაც კაცი ჰქმნის, არაკაცი იმის დანგრევას ცდილობს. თუ კაცი სამშობლოს ჯარისკაცად დგას („ვერ მივცემ მტერსა მამულსა საჯიჯგნად, დასაზიანად“ - „დამსეტყვე, ცაო“ ), არაკაცი დაკავებულია იმით, რომ “გადაამტერებს ერთმანეთს ქართლსა, იმერეთს, კახეთსა („ვინ არის კაცი?“)“.

ვაჟას მცოდნეებს. „სტუმარ-მასპინძლამდე“ ისიც კარგად ახსოვთ, რომ ვაჟას ლექსიკაში „მეომარი“ განსაკუთრებული ღირსების მატარებელი ადამიანია და, რომ „აბა, ომი გინდათ?!“ - ამ კითხვის დასმა ვაჟას სამყაროში უადგილო და შეურაცხმყოფელია. ვაჟა ამბობს: „კაცისად იარაღისა აყრა სიკვდილთან სწორია“ („გოგოთურ და აფშინა“); „ვისაც რომ ქვეყანა უყვარს, სიცოცხლე მისთვის ომია!" („ხმა მესმის...“)

ვაჟა ასევე ამბობს, რომ მხოლოდ შრომა და სწავლა შესაძლოა არ იყოს საკმარისი ქვეყნის თავისუფლებისთვის, "არ გვეშველება, თუ ერთ დროს სისხლად არ იქეც, მელანო"-ო! („საახალწლო“)

მართალია, ვაჟა-ფშაველასთვის მკვლელობა, სისხლის ღვრა დანაშაული და ცოდვაა, მაგრამ ამავე დროს იგი სრულებით არ წუხს, პირიქით ხოტბას ასხამს მტრის სიკვდილს: „სიკვდილი თვითონ უფალსა გაუჩენია მტრისადა“ („ბახტრიონი“).

ვაჟას ხმალიც, რომელიც უხმარობით დაჟანგდა („ეხლა უშნოდ ვარ… დამკიდეს/ ლაჩართ კედელზე უქმადა;/ ვისღა სცალიან ჩემთვისა,/ ქვეყანა იქცა დუქნადა“), იმ დღეს ნატრობს, როცა ისევ სისხლით შეიღებება.

ვაჟასთან სამშობლოს დაცვა, მისი თავისუფლებისათვის ბრძოლა ისევე წმინდათაწმინდა და დიდია, როგორც ღმერთის სიყვარული. მშვიდობა არ არის ლაჩრობის სინონიმი, სამშობლოს კეთილდღეობისათვის დასაშვებია სისხლისღვრა: „ვინც მტერს მტრულად არ დახვდეს, მისი სახელი კრულია“ („სისხლის ძიება“).

ზემგრძნობიარე მინდიაც დაუზოგავია მტრის მიმართ. „მტრისას, ხმლით ნაჭერს, მინახავს მინდია სდგამდეს გორასაო“.

მაგრამ, განა, საკმარისია ცალკე აღებული ადამიანის თავდადება და ბრძოლა?

„საზოგადოებაც მოქმედი და მებრძოლი უნდა იყოს, - წერს აკაკი ბაქრაძე „ვაჟას მრწამსში“, - თორემ, თუ საზოგადოება უმოქმედოა, მთვლემარე, მცონარე და გულხელდაკრეფილია, ხალხი გადაიქცევა ბრბოდ. ხალხი და ბრბო სწორედ იმით განსხვავდება ერთმანეთისგან, რომ ხალხი მოქმედია, ბრბო - უმოქმედო; ხალხი - მებრძოლია, ბრბო - მორჩილი; ხალხი - შემოქმედია, ბრბო - მომხმარებელი; ხალხი თავისუფლების ტრფიალია, ბრბო - მონობისა; ხალხი მოაზროვნეა, ბრბო - გონებაჩლუნგი; ხალხს რწმენა აქვს, ბრბო - ურწმუნოა; ხალხი იმედით არის სავსე, ბრბო სასოწარკვეთილია; ხალხი მომავლის შექმნით ცოცხლობს, ბრბო - წუთისოფლის მოჭმით; ხალხი კეთილს ემსახურება, ბრბო - განჯგონებულია (სულხან-საბამს მიხედვით, განჯგონებული - ვისაც ბოროტი კეთილი ჰგონია); ხალხი პიროვნებებისგან შედგება, ბრბო უსახურია, მის წევრებს ერთმანეთისგან ვერ გაარჩევ“.

აკაკი ბაქრაძის თქმით, ვაჟა, მთელი თავისი შემოქმედებითა და ცხოვრებით, გვეუბნება, რომ, თუ საზოგადოებას არ უნდა ხალხიდან ბრბოდ იქცეს, მაშინ იგი "უთუოდ და უთუმცაოდ უნდა იბრძოდეს, მოქმედებდეს, საკუთარი ნიჭის, ძალისა და უნარის მიხედვით".

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.

კანის წლევანდელი კინოფესტივალის საკონკურსო პროგრამა „ოქროს პალმის“ ლაურეატის ფილმით გაიხსნა. იაპონელი რეჟისორი ჰიროკაძუ კორეედა აქ განსაკუთრებით უყვართ, ამიტომ ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, რომ „მაღაზიის ქურდების“ რეჟისორის ახალი ფილმი „ურჩხული“ შემრჩევმა კომისიამ უნახავად ჩართო პროგრამაში. ყველა პრობლემა, რომელიც ამ ავტორს თავის ძველ ფილმებშიც ჰქონდა, მაგრამ ოსტატურად მალავდა ხოლმე, ერთდროულად თავს იჩენს „ურჩხულში“ - პათეტიკურობა, ზედმეტი პედალირება, ყალბი ჰუმანიზმი. კორეედა გვიამბობს სკოლის მოსწავლე ბიჭის და მისი ახალგაზრდა მასწავლებლის კონფლიქტზე, რომელიც სამი კუთხიდანაა დანახული - ბავშვის დედის, მასწავლებლის და თავად მოსწავლის თვალით. მაყურებელს აუცილებლად გაახსენდება აკირა კუროსავას „რასემონი“, მით უმეტეს, რომ „ურჩხულში“ პირდაპირი ციტატებია გამოყენებული კუროსავას კიდევ ერთი შედევრიდან „ტრამვაის ბორბლების ხმაური“. თუმცა ხედვის კუთხის განსხვავებულობის წარმოჩენა (რის საშუალებასაც თავად კინოს ენა იძლევა) მხატვრული ნაწარმოებისთვის, ალბათ, საკმარისი არაა. ცალკეული უნდა გამთლიანდეს. რასაც კორეედა, - არ ვიცი, შეგნებულად თუ გაუცნობიერებლად, - არ აკეთებს. საბოლოოდ კი, „ურჩხულიდან“ რჩება ლამაზი კადრები, გრძელი პანორამებით მორბენალ ბავშვებზე და მართლაც ძალიან კარგი მუსიკა, რომლის ავტორისთვის, რიუიჩი საკამოტოსთვის „ურჩხული“ უკანასკნელი ნამუშევარია კინოში.

კორეედასგან განსხვავებით, დიდი ჩინელი დოკუმენტალისტი ვან ბინი გადაღებულ მასალას მართლაც შეგნებულად არ კრავს. მისი ახალი ფილმი „ახალგაზრდობა“ თითქმის 4 საათი გრძელდება. სხვანაირად წარმოუდგენელია - ვან ბინი 6 წელი იღებდა ლაიმინის დასახლებას, მუშათა რაიონს შანხაისთან ახლოს, სადაც სახლდებიან ჩინეთის ღარიბი პროვინციებიდან ჩამოსული ახალგაზრდები. ისინი სამკერვალო ფაბრიკაში, არაადამიანურ პირობებში მუშაობენ და ცხოვრობენ. ამ შემთხვევაში ფილმის ქრონომეტრაჟი (ვან ბინის პირველი ფილმი მთლად 9 საათი გრძელდებოდა) საშუალებას აძლევს ავტორს, მიაღწიოს მაყურებლის კონცენტრაციას ყველაზე უმნიშვნელო დეტალებზე, ყოველგვარი ზედმეტი ემპათიისა და მანიპულაციის გარეშე. „უწყვეტი მზერის“ ეფექტი ჩინელი რეჟისორის თავისებური ავტოგრაფია - ძნელია, მისი სტილი რომელიმე სხვა ავტორში აგერიოს. თუმცა ჩემში პირადად ეს ესთეტიკა „რეალითი შოუს“ შთაბეჭდილებას უფრო ქმნის. მერე რა, რომ ავტორი ჩინეთისთვის და, საერთოდ, ჩვენი დროისთვის ესოდენ მტკივნეულ თემას, თანამედროვე მონობის პრობლემას ეხება.

სრულიად სხვა სტილია არჩეული ბრიტანელი რეჟისორის სტივ მაკუინის ასევე ოთხსაათიან დოკუმენტურ ფილმში „ოკუპირებული ქალაქი“, რომელიც კანში კონკურსგარეშე პროგრამაში უჩვენეს. მაკუინის კამერა აღბეჭდავს თანამედროვე ამსტერდამის სურათებს - გვიჩვენებს, როგორ ერთობიან ახალგაზრდები, როგორ თამაშობენ ბავშვები, ისვენებენ მოხუცები, ქალაქის ღირსშესანიშნაობებს ათვალიერებენ ტურისტები. კადრსმიღმა ხმა კი გვიამბობს თითოეული ამ ქუჩისა და სახლის ისტორიაზე მეორე მსოფლიო ომის დროს, ოკუპაციის წლებში. ყოველგვარი ძალდატანების გარეშე იქმნება ომის და მშვიდობის კონტრაპუნქტი, რომელიც თავის მხრივ აძლიერებს მაყურებლის აქტიურობას, ეხმარება მას გაამთლიანოს ისტორია და თანამედროვეობა, განვლილი და დღევანდელი.

შეიძლება გაგიკვირდეთ, მაგრამ სწორედ დღევანდელობამ მიანიჭა უჩვეულო აქტუალურობა კანში, ასევე კონკურსგარეშე ჩართულ ახალ „ინდიანა ჯონსს“, რომელზეც მუშაობა სტივენ სპილბერგმა დაიწყო, თუმცა პროექტი ჯეიმს მენგოლდმა დაასრულა. ახალ „ინდიანაში“ უჩვეულოდ გაახალგაზრდავებული ჰარისონ ფორდი მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ამერიკაში დამკვიდრებულ ნაცისტ-რევანშისტს (მადს მიკელსენი) უპირისპირდება. კეთილი და ბოროტი ერთმანეთს ებრძვის არქიმედეს მიერ გამოგონილი „დროის ბორბლის“ მოსაპოვებლად. მიკელსენის მიზანია, კაცობრიობას 1939 წელი და ნაციზმის ტრიუმფის ეპოქა დაუბრუნოს. მაგრამ „ბორბალი“ აურევს; ფილმის პერსონაჟები, არც მეტი და არც ნაკლები, ანტიკურ სიცილიაზე ხვდებიან ერთმანეთს. იქ, სადაც იბრძვის ინდიანა ჯონსი, ბოროტების აღდგენა შეუძლებელი ხდება. პირადად ჩემთვის სახალისო იყო დაკვირვება, როგორ რეაგირებდა კანში ძმები ლიუმიერების სახელობის უზარმაზარი დარბაზი ჰარისონ ფორდის პერსონაჟის მორიგ ატრაქციონებზე - სეანსის დროს სრულიად სერიოზული ხალხი ტაშს უკრავდა, ბავშვივით გულშემატკივრობდა მარად ახალგაზრდა ამერიკელ არქეოლოგს. ეს იყო არა მარტო ბუნებრივი რეაქცია უაღრესად აქტუალურ ჰოლივუდის ბლოკბასტერზე, არამედ პაუზაც წლევანდელი კანის საკონკურსო პროგრამის საკმაოდ მძიმე ფილმებს შორის.

ცხადია, აქტუალურობა საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ ფილმი მსოფლიოს ნომერი პირველი კინოფესტივალის საკონკურსო პროგრამაში მოხვდეს. ნიჭისა და სიახლის გარდა კანში ყოველთვის აფასებდნენ პროვოკაციას და რადიკალურ კინოენას. შესაძლებელია ამიტომაც მოხვდა დაგვიანებით კანის კონკურსში ფრანგი რეჟისორის კატარინა კორსინის „დაბრუნება“ - შავკანიან ფრანგ ქალზე, რომელიც თავის ორ ქალიშვილთან ერთად მიემგზავრება კორსიკაზე, სადაც მდიდარი ოჯახის ბავშვების მომვლელად უნდა იმუშაოს. კორსინიმ ფილმში ჩართო არასრულწლოვნის მასტურბაციის სცენა, რომელიც არ იყო განსაზღვრული სცენარით, რისთვისაც საფრანგეთის ეროვნულმა კინოცენტრმა ნახევარი მილიონი ევრო დააბრუნებინა პროდიუსერებს. ამის გარდა, საფრანგეთის პროკურატურა იძიებს სექსუალურ ძალადობასთან დაკავშირებულ საქმეს, რომელიც აღიძრა არასრულწლოვანთა უფლებების დამცველთა ორგანიზაციების მოთხოვნით. ეს ხალხი აქციებითაც იმუქრებოდა „დაბრუნების“ პრემიერის წინ. თუმცა, როგორც ჩანს, გადაიფიქრეს - ხმაური სწორედაც სარგებელს მოუტანდა კორსინის მხატვრულად უსუსურ, პოლიტკორექტულ დრამას, რომელსაც კანის ფესტივალზე კრიტიკოსთა გამოკითხვებში ყველაზე დაბალი შეფასება აქვს.

რაც შეეხება თანამედროვე კინოს ცოცხალ კლასიკოსებს. კანის საკონკურსო პროგრამაში ჩართულ აკი კაურისმიაკის, ნანი მორეტის, კენ ლოუჩის, მარტინ სკორსეზეს, ვიქტორ ერისეს ფილმებს ასეთი რეკლამა არ სჭირდებათ. მათი რეკლამა მათი ავტორების სახელებია.