ბლოგები

პროფკავშირების მუქარას საფრანგეთის ხელისუფლებამ რადიკალური გადაწყვეტილებით უპასუხა - კანის ფესტივალის დღეებში აიკრძალა საპროტესტო აქციები კრუაზეტის სანაპიროზე, ფესტივალის “წითელი ხალიჩის” მიდამოებში. თუმცა აქაური საავადმყოფოების თანამშრომლებმა მაინც დაარღვიეს შეზღუდვა და სასტუმრო “კარლტონთან“, სადაც მსოფლიო კინოს ვარსკვლავები ცხოვრობენ, მრავალათასიანი დემონსტრაცია გამართეს ლოზუნგით “არა საპენსიო რეფორმას”. კანის ფესტივალი კარგა ხანია კეკლუცობს გლამურისა და სოციალური სიმართლის ამ ნაზავით; ერთ მხარეს წითელი ხალიჩა, ძვირფასი ქვები და სმოკინგები, მეორე მხარეს - სიღარიბე და უთანასწორობის მიმართ გამოხატული პროტესტი - მსოფლიოს ნომერი პირველი კინოფესტივალის თავისებური მხატვრული სახეა, რომელსაც აქაური დირექცია ისევ ფესტივალის რეკლამისთვის იყენებს. მაგრამ წელს ორგანიზატორებს უფრო მეტად მოუხდათ თავის გამართლება, ვიდრე წინა წლებში. კინოფორუმის გახსნამდე რამდენიმე დღით ადრე სოციალურ ქსელებში დაიწყო აქცია #CannesYouNot, რომლის ორგანიზატორებმა ფესტივალი ძალადობის მხარდაჭერაში დაადანაშაულეს. “კანი ყოველთვის გამოირჩეოდა მოძალადე მამაკაცების მიმართ სიმპათიით”, - აღნიშნავენ ვირტუალური აქციის ავტორები და აქვეყნებენ ჯონი დეპის, რომან პოლანსკის, ვუდი ალენის, ლუკ ბესონის, ჟერარ დეპარდიეს ფოტოებს “წითელ ხალიჩაზე”... ამათგან ერთი, ჯონი დეპი უკვე ვიხილეთ ცრემლიანი თვალებით წლევანდელი ფესტივალის გახსნის ცერემონიაზე. რაც შეეხება ფესტივალის დირექციის პასუხს - ძალადობის მხარდაჭერის კატეგორიული უარყოფა კანის წლევანდელი ფორუმის საკონკურსო პროგრამის პასუხია - ამ ფილმებში ქალები არა მარტო თავს იცავენ მოძალადე სისტემისგან, არამედ გარკვეული თვალსაზრისით შურსაც იძიებენ მრავალსაუკუნოვანი ჩაგვრის გამო.

სამყარო რომ შეიცვალა და არა მხოლოდ “იცვლება” (როგორც ამას ამტკიცებს დამფრთხალი პატრიარქალური სისტემა. მათ შორის დღევანდელ საქართველოში), თუნდაც მარტინ სკორსეზეს ფერისცვალებაში ჩანს. ამდენი წლის განმავლობაში მისი “თეთრი კაცი” (სულერთია, რობერტ დე ნიროს პერსონაჟი იქნებოდა თუ ლეონარდო დი კაპრიოსი), ავტორისა და მაყურებლის თანაგრძნობას იწვევდა. სკორსეზეს ახალ ფილმში “ყვავილის მთვარის მკვლელები” (Killers of the Flower Moon) ეს კაცები ცალსახა ბოროტებას განასახიერებენ. არავითარი გამართლება არა აქვს ინდიელების ამოჟლეტას. ბოროტება ბანალურია და არ ცნობს ნიუანსებს. ეგაა, რომ ნიუანსებით ახლა უკვე არც სკორსეზეს კინოა მდიდარი. ვფიქრობ, ეს უკვე ინტერნეტის ეპოქის შედეგია. დიდი რეჟისორის ფილმი Apple TV-ის პროდუქტია. სტრიმინგი კინოს ცოცხალ კლასიკოსებსაც კი თავის წესებს უკარნახებს - მკაფიობა, დინამიკა, ხმაური (როგორც მუდმივი აკომპანიმენტი) და კამერის დაუსრულებელი წაფენები! სკორსეზე ამ თამაშში ჩაერთო... და მართალია მისი გვარის დანახვას ფილმის ტიტრებში კანის ფესტივალის პუბლიკა მქუხარე ოვაციებით შეხვდა, სამაგიეროდ სტვენა და უკმაყოფილო შეძახილები მოჰყვა მომდევნო ტიტრს - Apple-ის გამოჩენას. მოგეხსენებათ, კანის ფესტივალზე უყვართ მხოლოდ ის ფილმები, რომელთა პრემიერა კინოდარბაზებისთვის არის განსაზღვრული.

ბოროტების ბანალურობის ახლებურმა გააზრებამ (უკრაინის ომის ფონზე), ვფიქრობ, თანამედროვე კინოენაზეც იმოქმედა. სამყაროს დანახვა პრინციპით “ერთი მხრივ, მეორე მხრივ”, რაც, მაგალითად, იაპონელმა რეჟისორმა კორეედამ შემოგვთავაზა კანის წლევანდელ კონკურსში, არა მარტო მოდაში აღარაა, არამედ რეაქციულადაც კი შეიძლება მივიჩნიოთ. ამიტომაც სრულიად ბუნებრივია, რომ კანის 76-ე ფესტივალზე, კრიტიკოსთა გამოკითხვებში ლიდერობს ბრიტანელი რეჟისორის ჯონათან გლეიზერის “ინტერესების ზონა” - მარტინ ემისის რომანის ეკრანიზაცია. ფილმს აქვს ჰოლოკოსტის თემის ახლებური ინტერპრეტაციის პრეტენზია, თუმცა ვისაც რომანი წაკითხული აქვს, შეიძლება გაღიზიანდეს გლეიზერის სტილის დემონატრაციული სწორხაზოვნებით და ლიტერატურული პირველწყაროს ცოტა არ იყოს ზერელე წაკითხვით. სხვა საქმეა, როგორ ან რატომ უნდა მიაღწიო “ჩაღრმავებას” და ნიუანსების სიმდიდრეს, როცა შემზარავია თავად ამბავი ოსვენციმის ბანაკის ოფიცერზე, რომელიც ცოლ-შვილთან ერთად პირდაპირ ბანაკის კედელთან ცხოვრობს ფეშენებელურ ვილაში - სადილობს, მიირთმევს ცოლის მომზადებულ შტრუდელს, ეთამაშება ბავშვებს. კედლის იქიდან გაზის კამერებს კვამლი ასდით და ხანდახან ისმის ნაწამები ტყვეების ხმები...

ხმა, საერთოდ, გლეიზერის ფილმის მთავარი გამომხატველი საშუალებაა - სიტუაციის აბსურდულობას სწორედ ხმაში და ნაკლებად გამოსახულებაში (მთელი ფილმი საერთო ხედებზეა გადაღებული) შევიგრძნობთ. თუმცა, რომანისგან განსხვავებით, ყველაფერი ცხადი ხდება თითქმის პირველსავე ეპიზოდში. ამის შემდეგ იწყება მიგნებული სტილის ექსპლუატაცია, რასაც, სამწუხაროდ, ვერც საკონკურსო პროგრამის კიდევ ერთი ლიდერი, თურქი რეჟისორი ნური ჯეილანი გადაურჩა თავის ახალ ფილმში “გამხმარი ბალახის შესახებ”. აქ ამბავი აღმოსავლეთ ანატოლიაში ხდება, უკვე ჩვენს დროში. თუმცა პატრიარქალური სისტემა, თურქეთის ღარიბი რეგიონებისთვის დამახასიათებელი მოუგვარებელი სოციალური პრობლემები, კულტურული სტერეოტიპები, ქურთების პრობლემები თავს იჩენს სოფლის სკოლაში, სადაც ფილმის გმირი, ახალგაზრდა მასწავლებელი დღეებს ითვლის, ოცნებობს მალე დაასრულოს სამუშაო და საცხოვრებლად სტამბოლში გადავიდეს. უსიამოვნება მაშინ იწყება, როცა მას მოსწავლე გოგონას შევიწროებაში დაადანაშაულებენ. ჯეილანის თითქმის ოთხსაათიანი ფილმი, გრძელი და დაუნაწევრებელი კადრებით, ჭარბი დიალოგებით, სტილისტის ფილმია. მაგრამ სწორედაც რომ კარგად მოძებნილი ფორმა სადღაც მეორე ნახევარში თვითტკბობის შთაბეჭდილებას ტოვებს და სულ უფრო ძნელი ხდება მიჰყვე ავტორის სურვილს, მხედველობიდან არ გამორჩეს არცერთი თემა, აქტუალური თანამედროვე თურქეთისთვის.

ფესტივალის პირველ ნახევარში ნაჩვენებ საკონკურსო ფილმებს შორის აშკარად გამოირჩევა ფრანგი რეჟისორის ჟიუსტინ ტრიეს “დაცემის ანატომია” - ფსიქოლოგიური დეტექტივი, უაღრესად საინტერესო ფემინისტური აქცენტებით. სანდრა ჰულერი, რომელიც აქ ქმრის მკვლელობაში ეჭვმიტანილი მწერლის როლს ასრულებს, ნამდვილად იმსახურებს “პალმას” ქალის როლის საუკეთესო შესრულებისთვის.

საერთოდ ქალებმა კანის წლევანდელ ფესტივალზე გამორჩეულად იყოჩაღეს. არ არის გამორიცხული, რომ სწორედ რეჟისორი ქალი გახდეს (მესამედ კანის ფესტივალის ისტორიაში) მთავარი “პალმის” ლაურეატი. მით უფრო სასიხარულოა ელენე ნავერიანის ფილმის “შაშვი შაშვი მაყვლის” წარმატებული პრემიერა სექციაში “თხუთმეტი კინემატოგრაფისტი”. ელენესთან ინტერვიუს ამ დღეებში შემოგთავაზებთ. მანამდე კი დაელოდეთ ჩვენს დღიურებს! წინ დიდი კლასიკოსების პრემიერებია.

1988 წელს, როცა ირაკლი კობახიძე 10 წლის იყო, ჟურნალ „განთიადში“ დაიბეჭდა ვრცელი წერილი „ვაჟას მრწამსი“, რომლის ავტორი, ცნობილი ლიტერატორი და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი აკაკი ბაქრაძე თხრობას იწყებს ვაჟა-ფშაველას მსოფლმხედველობისთვის სახელის დარქმევის არცთუ წარმატებული მცდელობების ირონიული აღწერით:

„მას მერე, რაც ვაჟას შემოქმედების კვლევა დაიწყო, რაგინდარა - იზმი არ მიუწერიათ მისთვის - ჰილოძოიზმი, პანთეიზმი, პაგანიზმი და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ათეიზმიც კი. ისე გულახდილად რომ ვთქვათ, არც იყო ეს მოულოდნელი. იმ უცნაურ სამყაროში, ვაჟა-ფშაველამ რომ შექმნა, თავისუფლად იპოვით საკვებს ყოველგვარი - იზმისათვის“.

არ იყო მოულოდნელიო, კი ამბობს ბატონი აკაკი, მაგრამ ალბათ მასაც კი გაუჭირდებოდა ვაჟა-ფშაველას მრწამსის ისეთი, რბილად რომ ითქვას, უცნაური და თავისუფალი ინტერპრეტაცია, როგორიც ირაკლი კობახიძემ შესთავაზა საზოგადოებას რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის, სერგეი ლავროვის სანქცირებული ოჯახის წევრების საქართველოში ჩამოსვლის კრიტიკის პასუხად.

თითქოს უცნაურია, რომ საქართველოში, რომლის ტერიტორიის ნაწილი რუსეთის მიერაა ოკუპირებული და, რომლის მოქალაქეებს რამის ყოველდღე იტაცებენ შიდა ქართლიდან ე.წ. რუსი მესაზღვრეები, მაღალი თანამდებობის პირს რუსეთ-საქართველოს (თუნდაც რუსეთისა და საქართველოს მოქალაქეების) ურთიერთობის აღსაწერად რატომღაც „სტუმარ-მასპინძელი“ გაახსენდა და არა ვაჟა-ფშაველას რომელიმე სხვა ნაწარმოები („ბახტრიონი“, „სისხლის ძიება“ და ა.შ.); გაახსენდა მწერალი. რომლის მრწამსი გაჯერებულია თავისუფლებისათვის ბრძოლისა და მტრის განადგურების წყურვილით.

რა საერთო აქვს „ლავროვის (სანქცირებული) ოჯახის“ საქართველოში შემოშვებას (თუ შემოპარებას) სტუმარ-მასპინძლობის წესის (ადათის) დაცვასთან, რომელიც ვაჟასთან მართლაც რომ დიდი სიქველეა („ვის გაუყიდავ სტუმარი? ქისტეთს სად თქმულა ამბადა?“). ან, თუ ასე მნიშვნელოვანია ირაკლი კობახიძისთვის და საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლებისთვის ადათ-წესების დაცვა, რატომ დაივიწყეს სხვა, მაგალითად შურისგების ადათ-წესი? განა ვაჟა არ ამბობს, თავის მტანჯველის შემუსვრა ან კი ვის არა სწადიანო?! ან კიდევ: „მაგრამ მტერს მტრულად მოექეც, თვითონ უფალმა ბრძანაო!“

რატომ არის ხელოვნური და თითიდან გამოწოვილი სტუმარ-მასპინძლობის წესის მოხმობა „მექორწილე ოკუპანტების“ შემთხვევაში?

ე.წ. „ლავროვის ოჯახის“ საქართველოში ყოფნა არანაირად არ ჰგავს ვაჟასთან აღწერილ სტუმარ-მასპინძლობას, რომელშიც ღირსებით, ვაჟკაცობით თანაბარი ორი მხარე - სტუმარი და მასპინძელი - მონაწილეობს (ერთმა მიიწვია, მეორემ მიიღო მიპატიჟება). ვაჟასთან აშკარაა, ვინ სტუმარია, ვინ - მასპინძელი და რა დამოკიდებულებაა მათ შორის, კობახიძესთან კი ყველაფერი ბუნდოვანია. როგორც იტყვიან, სტუმარი სტუმარს არ ჰგავს და მასპინძელი - მასპინძელს.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ „სტუმარ-მასპინძლის“ მთავარი პერსონაჟები „კაი ყმები“ არიან, რასაც ვაჟა-ფშაველას სამყაროში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

ვინ არის კაი ყმა?

აკაკი ბაქრაძე ამბობს, რომ, ვაჟას მიხედვით („კაი ყმა“), ადამიანში არსებობს ორი საწყისი - კაცისა და არაკაცისა:

„კაცი უნდა იყო: მეომარი, „პირველად ომის დამწყები, ბრძოლის ველ ბოლოს სწირავდეს“. ბრძენი მრჩეველი, „სწორს ფიქრს აძლევდეს თემ-სოფელს, ცდუნება არა სძირავდეს“. სიმართლის მცველი, „იქ იდგეს ხმალამოწვდილი, საც ძალა აღმართს ჰკვალავდეს, გაბეჩავებულ სიმართლეს, უსამართლობა სძალავდეს“. უშიშარი და შეუდრეკელი - „თავზარსა სცემდეს სიკვდილსა, ზედ ქორებულად ფრინავდეს“. უანგარო, უხარბო, სახელის პატივისმცემელი და დამფასებელი, „სჯობ, მოკვდეს მშიერ-ტიტველი, კვდებოდეს, არა გმინავდეს; თავის სამარხად, სუდრადა მარტო სახელსა სწირავდეს“ - ასეთია კაცებრი საწყისი, რომელსაც უპირისპირდება და ებრძვის არაკაცებრივი საწყისი, რომელიც ვაჟას დახასიათებით ასეთია: „თავის ჯამს ჩასცქერთ, საქვეყნოდ/ არც როს არ გამასდგებითა./ თავისად სცოცხლობთ, მცონარედ,/ ლეში ალაღოთ, ჰკვებდითა”.

არიან კი „კაი ყმები“ ყვარლის ტბაზე გათამაშებულსა და ირაკლი კობახიძის თვალით დანახულ სტუმარ-მასპინძელში?

სხვათა შორის, როგორც აკაკი ბაქრაძე შენიშნავს, სამშობლოს სიყვარულშიც უპირისპირდება კაცს არაკაცი:

„რასაც კაცი ჰქმნის, არაკაცი იმის დანგრევას ცდილობს. თუ კაცი სამშობლოს ჯარისკაცად დგას („ვერ მივცემ მტერსა მამულსა საჯიჯგნად, დასაზიანად“ - „დამსეტყვე, ცაო“ ), არაკაცი დაკავებულია იმით, რომ “გადაამტერებს ერთმანეთს ქართლსა, იმერეთს, კახეთსა („ვინ არის კაცი?“)“.

ვაჟას მცოდნეებს. „სტუმარ-მასპინძლამდე“ ისიც კარგად ახსოვთ, რომ ვაჟას ლექსიკაში „მეომარი“ განსაკუთრებული ღირსების მატარებელი ადამიანია და, რომ „აბა, ომი გინდათ?!“ - ამ კითხვის დასმა ვაჟას სამყაროში უადგილო და შეურაცხმყოფელია. ვაჟა ამბობს: „კაცისად იარაღისა აყრა სიკვდილთან სწორია“ („გოგოთურ და აფშინა“); „ვისაც რომ ქვეყანა უყვარს, სიცოცხლე მისთვის ომია!" („ხმა მესმის...“)

ვაჟა ასევე ამბობს, რომ მხოლოდ შრომა და სწავლა შესაძლოა არ იყოს საკმარისი ქვეყნის თავისუფლებისთვის, "არ გვეშველება, თუ ერთ დროს სისხლად არ იქეც, მელანო"-ო! („საახალწლო“)

მართალია, ვაჟა-ფშაველასთვის მკვლელობა, სისხლის ღვრა დანაშაული და ცოდვაა, მაგრამ ამავე დროს იგი სრულებით არ წუხს, პირიქით ხოტბას ასხამს მტრის სიკვდილს: „სიკვდილი თვითონ უფალსა გაუჩენია მტრისადა“ („ბახტრიონი“).

ვაჟას ხმალიც, რომელიც უხმარობით დაჟანგდა („ეხლა უშნოდ ვარ… დამკიდეს/ ლაჩართ კედელზე უქმადა;/ ვისღა სცალიან ჩემთვისა,/ ქვეყანა იქცა დუქნადა“), იმ დღეს ნატრობს, როცა ისევ სისხლით შეიღებება.

ვაჟასთან სამშობლოს დაცვა, მისი თავისუფლებისათვის ბრძოლა ისევე წმინდათაწმინდა და დიდია, როგორც ღმერთის სიყვარული. მშვიდობა არ არის ლაჩრობის სინონიმი, სამშობლოს კეთილდღეობისათვის დასაშვებია სისხლისღვრა: „ვინც მტერს მტრულად არ დახვდეს, მისი სახელი კრულია“ („სისხლის ძიება“).

ზემგრძნობიარე მინდიაც დაუზოგავია მტრის მიმართ. „მტრისას, ხმლით ნაჭერს, მინახავს მინდია სდგამდეს გორასაო“.

მაგრამ, განა, საკმარისია ცალკე აღებული ადამიანის თავდადება და ბრძოლა?

„საზოგადოებაც მოქმედი და მებრძოლი უნდა იყოს, - წერს აკაკი ბაქრაძე „ვაჟას მრწამსში“, - თორემ, თუ საზოგადოება უმოქმედოა, მთვლემარე, მცონარე და გულხელდაკრეფილია, ხალხი გადაიქცევა ბრბოდ. ხალხი და ბრბო სწორედ იმით განსხვავდება ერთმანეთისგან, რომ ხალხი მოქმედია, ბრბო - უმოქმედო; ხალხი - მებრძოლია, ბრბო - მორჩილი; ხალხი - შემოქმედია, ბრბო - მომხმარებელი; ხალხი თავისუფლების ტრფიალია, ბრბო - მონობისა; ხალხი მოაზროვნეა, ბრბო - გონებაჩლუნგი; ხალხს რწმენა აქვს, ბრბო - ურწმუნოა; ხალხი იმედით არის სავსე, ბრბო სასოწარკვეთილია; ხალხი მომავლის შექმნით ცოცხლობს, ბრბო - წუთისოფლის მოჭმით; ხალხი კეთილს ემსახურება, ბრბო - განჯგონებულია (სულხან-საბამს მიხედვით, განჯგონებული - ვისაც ბოროტი კეთილი ჰგონია); ხალხი პიროვნებებისგან შედგება, ბრბო უსახურია, მის წევრებს ერთმანეთისგან ვერ გაარჩევ“.

აკაკი ბაქრაძის თქმით, ვაჟა, მთელი თავისი შემოქმედებითა და ცხოვრებით, გვეუბნება, რომ, თუ საზოგადოებას არ უნდა ხალხიდან ბრბოდ იქცეს, მაშინ იგი "უთუოდ და უთუმცაოდ უნდა იბრძოდეს, მოქმედებდეს, საკუთარი ნიჭის, ძალისა და უნარის მიხედვით".

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.