ბლოგები

ზუსტად 100 წლის წინ, 1910 წლის 21 აპრილს, წიგნების, ჩიბუხების, სიგარებისა და ასანთის კოლოფების გარემოცვაში გარდაიცვალა მარკ ტვენი, ადამიანი-ქვეყანა, იმდროინდელი ამერიკისა და მსოფლიოს, შესაძლოა, ყველაზე სახელოვანი მწერალი.

თავისი პირველი ბიოგრაფოსისთვის უთქვამს გარდაცვალებამდე ერთი წლით ადრე: „ამ ქვეყანას კომეტა გალეასთან ერთად მოვევლინე 1835 წელს. გაისად კომეტა ისევ გამოჩნდება (კომეტა გალეა დედამიწიდან ყოველ 76 წელიწადში ერთხელ ჩანს ხოლმე) და ძალიან დამწყდება გული, თუკი კომეტა გალეას არ გავყვები თან, ეს ჩემი ცხოვრების ყველაზე დიდი იმედგაცრუება იქნება.“ ასეც მოხდა: კომეტასთან ერთად მოსული, მასთან ერთად დაბადებული, კომეტასვე გაჰყვა.

ეს ასტრალური მითოლოგია ნამდვილად შვენის მარკ ტვენს, მწერალს, რომელიც უიტმენზე არანაკლებად განასახიერებდა კოსმოსს, ყოველ შემთხვევაში, როგორც ზოგიერთი ამბობს, „ამერიკული კოსმოსი“ სწორედ მან შექმნა.

ამაზე უილიამ ფოლკნერმა თქვა იაპონიაში, ნაგანოში. წარმოიდგინეთ, ჰიროსიმასა და ნაგასაკის ატომური დაბომბვიდან სულ რაღაც 10 წელია გასული, პერლ ჰარბორიდან – 14. ფოლკნერი კი იაპონელ სტუდენტებს ამერიკულ ლიტერატურაზე ესაუბრება: „მიმაჩნია, რომ მარკ ტვენი პირველი ნაღდი ამერიკელი მწერალი იყო და ჩვენ ყველანი მისი მემკვიდრეები და საქმის გამგრძელებლები ვართ. მწერლები, რომლებიც ტვენამდე ამერიკელებად მიიჩნეოდნენ, სინამდვილეში არ იყვნენ ამერიკელი მწერლები, ისინი ევროპულ სამწერლო ტრადიციას, ევროპულ კულტურას ეფუძნებოდნენ. და მხოლოდ მარკ ტვენთან და უოლტ უიტმენთან ერთად გაჩნდა ნამდვილი, თვითმყოფადი ამერიკული ლიტერატურა... უიტმენმა, მართალია, ტვენზე ადრე დაიწყო წერა, მაგრამ იგი არ იყო დარწმუნებული, რომ ამერიკული ლიტერატურა არსებობდა. ტვენმა პირველმა გააცნობიერა ეს და ამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთ მესაფუძვლედ იქცა. სწორედ ამიტომ ვუწოდებ მას ამერიკული ლიტერატურის მამას, თუმცა იგი არ ყოფილა პირველი ამერიკელი მწერალი.“

„გააცნობიერა, რომ ამერიკული ლიტერატურა არსებობს“ - კარგი სიტყვებია. რა თქმა უნდა, ამერიკული ლიტერატურა მანამდეც არსებობდა, მაგრამ ედგარ პო და ნათანიელ ჰოთორნი, როგორც ჩანს, ისე იყვნენ თხზვაში გართულნი, რომ გაცნობიერებისთვის დრო არ რჩებოდათ. და აი, მოვიდა მარკ ტვენი და ყველაფერი თავის ადგილას დადგა და წინამორბედებსაც დაუფასდათ ღვაწლი: პოსაც, თოროსაც, ემერსონსაც და მელვილსაც.

სხვათა შორის, ბოლო დროს, ზოგიერთი ჩემი მეგობრისა და ნაცნობის დახმარებით აღმოვაჩინე, რომ ამერიკული ლიტერატურა ძალიან მიყვარს, შესაძლოა, ყველაზე მეტადაც. მთელი ცხოვრება ანტიკურ, კლასიკურ რუსულ, ავსტრიულ და ბრიტანულ ლიტერატურას ვიჩემებდი, არადა, აღმოჩნდა, რომ ანტიკური ლიტერატურისთვის იშვიათად ვიცლი, დიდი რუსული ლიტერატურიდან დიდი ხანია არაფერი წამიკითხავს, ბევრ რამეს, ბრიტანული ლიტერატურიდან, მხოლოდ კოლექციისთვის ვკითხულობ, ავსტრიულში კი წასაკითხი თითქმის ამოიწურა. რაღა დარჩა? ამერიკული ლიტერატურა, რომლის „მოწესრიგებითაც“ მარკ ტვენი სიკვდილამდე იყო დაკავებული.

სანამ მოკვდებოდა, ტვენმა მართლა ბევრი რამე მოასწრო. მიუხედავად იმისა, რომ უმძიმესი ცხოვრება განვლო, გადაიტანა მეუღლისა და სამი შვილის გარდაცვალება, იტანჯებოდა ღრმა დეპრესიით, იგი არასდროს კარგავდა ქმნის, ხუმრობისა და თამაშის უნარს. როგორც ზემოთ გვითხრა ფოლკნერმა, იგი ამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთი შემოქმედი იყო, თუმცა ნუ დაგვავიწყდება, რომ მან ამერიკული ლიტერატურის გარდა ჩვენი ბავშვობაც შექმნა, რომელიც წარმოუდგენელი იქნებოდა „ტომ სოიერის თავგადასავლის“ გარეშე.

ცალკე თემაა „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი“, ერთ-ერთი ყველაზე მოუწესრიგებელი და ამავდროულად, განსაცვიფრებელი ნაწარმოები ლიტერატურის ისტორიაში.

თუ არ ვცდები, არც ერთ ამერიკელ მწერალზე არ დაწერილა ამდენი წიგნი, ბიოგრაფიები, გამოკვლევები, მონოგრაფიები, მოგონებები, სამეცნიერო სტატიები. იგი თავადაც უწყობდა ხელს ლეგენდების შექმნას, ცხოვრებითაც და შემოქმედებითაც. მისი ფოტოებიც ამ მითოლოგიის ნაწილია, თეთრ ტანისამოსში გამოწყობილი ქათქათა მოხუცი უზარმაზარი ულვაშებითა და გადაწკეპილი წარბებით. ერთი შეხედვით მკაცრი, ამაყი და თავდაჯერებული, მაგრამ, იმავდროულად, სევდიანი და გაბზარული.

ქართულ ტვენს რაც შეეხება, ჩემი თაობა გრიგოლ ყიფშიძის მიერ თარგმნილ „ტომ სოიერზე“ გაიზარდა („ჰეკლბერი ფინის“ თარგმანი თამარ დიასამიძეს ეკუთვნის). რამდენადაც ვიცი, წიგნი რუსულიდან იყო გადმოღებული და სწორედ ამიტომაც გადავწყვიტეთ 6 წლის წინ, ეს ნაწარმოები ახლიდან გვეთარგმნინებინა ვინმესთვის. ეს ჯერ კიდევ ის დრო იყო, როცა გამომცემლობა „არეტეს“ დამფუძნებლები ახალ ავტორებს დავეძებდით და ახალი საგამომცემლო იდეებით დატვირთულები დავდიოდით. ტომ სოიერის თანამედროვე ქართული თარგმანი ერთ-ერთი ასეთი იყო. წიგნი მაშინ ასმათ ლეკიაშვილმა თარგმნა, თარგმნა ლაღად, ერთი სიტყვით, გადმოაქართულა. სწორედ ასმათ ლეკიაშვილის თარგმანმა შემაყვარა ერთი ეპიზოდი, რომელსაც ბავშვობაში რატომღაც ვერ ვამჩნევდი. ესაა საკვირაო ქადაგების სცენა, გახსოვთ, ალბათ, ტომი ჯერ ბუზის ჭერით ირთობს თავს, შემდეგ ხოჭოს ამოიყვანს კოლოფიდან, ბოლოს კი ეკლესიაში ძაღლიც შემოეხეტება და იწყება ერთი ამბავი, ისეთი, სემუელ ბეკეტსაც რომ შეშურდებოდა.

დღეს მარკ ტვენი ისევ ისეთი პოპულარულია, მის ნაწერებს ისევ ისე აკითხებენ შვილებს. შვილები პირველ შთაბეჭდილებებს იღებენ, მშობლები კი ხელახალი აღმოჩენებით ტკბებიან...

საქართველოს განათლებისა და თავდაცვის მინისტრებმა მცხეთისა და თბილისის სკოლებში ერთობლივად გახსნეს რამდენიმე სამხედრო-პატრიოტული აღზრდის კაბინეტი. ამ მოვლენის ამსახველ ტელესიუჟეტში ჩანდა ლამაზად გაფორმებული ოთახები, თვალსაჩინოება და თვალებანთებული გოგო-ბიჭები, რომლებისთვისაც ეს საგანი არის ერთგვარი სიურპრიზი, ხოლო საგანმანათლებლო სისტემისთვის - გამოწვევა. სიურპრიზი იმიტომ, რომ სამხედრო ვიდეოფილმები, პლანშეტზე ტაქტიკური თამაში, საველე გასვლა, კომპასზე ორიენტირება და ავტომატით სროლა ყმაწვილების უმრავლესობას მოსწონს. მაგრამ პედაგოგი, რომელიც ე.წ. სამხედრო კაბინეტში შევა, აღჭურვილი უნდა იყოს დიდი მოთმინებით და ცოდნით, რადგან ყველაზე რთულ შეკითხვებს სწორედ 15-16 წლის ახალგაზრდები სვამენ და მათ ყოველთვის აქვთ პროტესტი პედაგოგის „ჩაციკლული“, დაშტამპული პასუხების მიმართ.

ძალაუნებურად მახსენდება ჩემი სკოლის, თბილისის მე-15 სკოლის, სამხედროს მასწავლებელი. ძალიან მოწესრიგებული, პირველი რანგის გადამდგარი კაპიტანი პიტუნინი (სახელი არ მახსოვს, რადგან ყველანი ასე ვეძახდით). პიტუნინს ჰქონდა ყველაზე უკეთ გაფორმებული და გარემონტებული კლასი. პირველად იქ ვნახე მოძრავი ეკრანი და ფარდები, რომლებიც ჩვენი სამხედრო მასწავლებლის ხელით შექმნილი პულტით გადაადგილდებოდა. პიტუნინი უნაკლოდ გვასწავლიდა ქიმიური დაცვის კომბინეზონის, აირწინაღის, კომპასისა და პლანშეტის ხმარებას, ავტომატის დაშლა-აწყობას და სამხედრო ოლქში პირადი ნაცნობების წყალობით „კარაბინითაც“ და „კალაშნიკოვითაც“ რამდენჯერმე გაგვასროლინა.

მაგრამ ყოველთვის იგრძნობოდა დისტანცია ჩვენსა და ჩვენს სამხედრო მასწავლებელს შორის. და ამის მიზეზი არ ყოფილა მხოლოდ რუსული ენა. მიზეზი უფრო სიღრმეში იდო. ეს იყო ტაბუდადებული თემები, უფრო სწორად, სამხედრო-პატრიოტული აღზრდის დამკვიდრებული მეთოდოლოგია, რომელიც არ ცნობდა "თემიდან გადახვევას". არადა ჩვენ, ვისაც ერთ წელიწადში საბჭოთა არმია გველოდებოდა, - გვსურდა გაგვეგო, რატომ უნდა წავსულიყავით ავღანეთში და დავღუპულიყავით ცხრა მთას იქით, როდესაც ავღანელს ჩემთვის არაფერი დაეშავებინა. ანდა რატომ მსახურობენ რაიკომის მდივნებისა და პარტიული ნომენკლატურის წარმომადგენელთა შვილები თბილისთან ახლომდებარე სამხედრო ნაწილებში, სხვები კი – კურილის კუნძულებზე, ვლადივოსტოკში, ციმბირში, კამჩატკაზე, თეთრ დათვებში და ჯანდაბაში. ან რატომ უნდა წავსულიყავით ორი წლით სავალდებულო სამხედრო სამსახურში, თუკი არც მორალურად და არც ფიზიკურად არ ვიყავით მზად იარაღის ასაღებად და ადამიანის მოსაკლავად. ასეთი შეკითხვების შემდეგ რომელიმე ჩვენგანი, ცხადია, სკოლის დირექტორის, ამირან ლევანიჩის კაბინეტში იჯდა "აღმზრდელობით საუბარზე", პიტუნინი კი - სკოლის ექიმთან, რომელიც, თავის მხრივ, ცდილობდა აეხსნა ვალიდოლით მოსულიერებული სამხედროს მასწავლებლისათვის, რომ ჩვენ არცთუ ისე ხელიდან წასული და ღვთისპირიდან გადავარდნილი თაობა ვიყავით.

დღევანდელი თაობა, ჩვენგან განსხვავებით, თავისუფლებაში დაიბადა და აღიზარდა. ისინი უფრო ლაღები და გახსნილები არიან შეკითხვებშიც და აზრების გამოთქმაშიც. სამხედრო-პატრიოტული პრობლემატიკა კი მიმზიდველია და განსჯისაკენ უბიძგებს დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეებს, რომლებიც ცხოვრების გზის დასაწყისში არიან. თანაც, თუ სამხედრო მასწავლებელი, ვთქვათ, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის აფხაზეთში ან სამაჩაბლოში ნაბრძოლი ოფიცერი იქნება, ძალიან ძნელია, გაუძლო ცდუნებას და არ დაუსვა მას შეკითხვა საქართველოს უახლესი ისტორიის საბრძოლო ოპერაციებზე, თავგანწირულ ბრძოლებზეც და გაუგებარ უკანდახევებზეც, დაკარგულ ტერიტორიებზე, გენერლებისა და მთავარსარდლების პირად მაგალითებზე, ღალატსა და გმირობაზე, პროფესიონალიზმსა და უვიცობაზე, საერთაშორისო სამხედრო მისიებში ქართველი სამხედროების მონაწილეობაზე, მოსალოდნელ სამხედრო კონფლიქტებზე, სამხედრო ვალდებულებაზე და ბევრ სხვა რამეზე, რაც ხდებოდა, ხდება და მოხდება სამხედრო-პატრიოტული საფრთხეებითა და გაუგებრობებით აღსავსე საქართველოში.

თუკი ასეთი ღია საუბრები არ იქნება სამხედრო-პატრიოტულ მეცადინეობებზე, მაშინ ამ სასწავლო დისციპლინის შემოღება დაემსგავსება საბჭოთა პერიოდში არსებულ “სამხედროს” - საგანს, რომელსაც, როგორც ზემოთ ვახსენე, უხალისოდ კითხულობდნენ თადარიგში გასული საბჭოთა არმიის კოპებშეკრული პოლიტმუშაკები.