როგორც ჩანს, ევროკავშირი წლის ბოლოს ეცდება უფრო იოლი გახადოს უვიზო მიმოსვლის გაუქმება იმ 61 ქვეყნის მოქალაქეებისთვის, რომლებიც ამჟამად სარგებლობენ ამ პრივილეგიით - მათ შორის არიან დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნები, საქართველო, მოლდოვა და უკრაინა.
წინადადება უვიზო მიმოსვლის შეჩერების მიზეზების ჩამონათვალის გაზრდის შესახებ ევროკომისიამ ჯერ კიდევ 2023 წელს წამოაყენა და ევროპულმა საბჭომაც თავისი პოზიცია ამ საკითხზე ერთი წლის წინათ ჩამოაყალიბა. თუმცა ევროპარლამენტის 2024 წლის ივნისში ჩატარებული არჩევნებისა და განსახილველი კანონპროექტების დაგროვების გამო, ევროპარლამენტმა სულ ახლახან მიიღო მოლაპარაკების მანდატი.
გასულ კვირას ამ სამმა ინსტიტუტმა პირველად განიხილა შემოთავაზებული კანონმდებლობა. მიზანია, რომ შეთანხმებას მიაღწიონ ევროკავშირის საბჭოს პოლონეთის მიერ თავმჯდომარეობისას, რომელიც ივნისის ბოლომდე გასტანს. ახალი კანონმდებლობა, წესით, შემოდგომის დასაწყისში უნდა ამოქმედდეს.
მაშ, რატომ ხდება ეს ახლა?
არსებითად, ბლოკი ბევრად უფრო მკაცრი ხდება სავიზო ლიბერალიზაციის მიმართ, რაც ასახავს უფრო ფართო ცვლილებებს. ერთი ისაა, რომ ევროკავშირი ამკაცრებს ბრძოლას არალეგალური მიგრაციის ნებისმიერი ფორმის წინააღმდეგ. ამავე დროს, ბრიუსელს სურს, სავიზო პოლიტიკა მესამე ქვეყნებზე ზეწოლის პოლიტიკურ ინსტრუმენტად გამოიყენოს.
სავიზო ლიბერალიზაცია - რომელიც ამჟამად შეეხება ევროკავშირის ყველა წევრ ქვეყანას, ირლანდიის გარდა, ისევე როგორც ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებს, ისლანდიას, ლიხტენშტაინს, ნორვეგიას და შვეიცარიას - დიდი ხანია, ბრიუსელის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თაფლაკვერია, განსაკუთრებით მისი მეზობელი ქვეყნებისთვის.
ის საშუალებას აძლევს მესამე ქვეყნების მოქალაქეებს, ევროკავშირს 90 დღის განმავლობაში უვიზოდ ეწვიონ. კოსოვო ამ სიაში 2024 წლის დასაწყისში მოხვდა, საქართველო და უკრაინა კი - 2017 წელს. ეს გადაწყვეტილება ყველა ამ ქვეყანამ ზეიმით აღნიშნა.
შესაბამისად, პრივილეგიის გაუქმების მუქარა შეიძლება თაფლაკვერის საპირწონე მათრახად ჩაითვალოს.
შეჩერების ამჟამინდელი მექანიზმი, რომელიც 2018 წლიდან მოქმედებს, შეიძლება ამოქმედდეს აშკარა დარღვევების შემთხვევაში - მაგალითად, თუ ძალიან იმატებს მესამე ქვეყნის იმ მოქალაქეების რაოდენობა, რომლებიც 90-დღიან ლიმიტს გადააჭარბებენ ან სავიზო ლიბერალიზაციას ევროკავშირში თავშესაფრის საძიებლად გამოიყენებენ. ჯერჯერობით ბლოკმა ეს მექანიზმი მხოლოდ ერთხელ გამოიყენა: ჯერ დროებით, შემდეგ კი სამუდამოდ შეუწყვიტა სავიზო ლიბერალიზაცია წყნარი ოკეანის სამხრეთში მდებარე ქვეყანა ვანუატუს.
მაშ, რა ცვლილებებია მოსალოდნელი? ზოგადად რომ ვთქვათ, განიხილავენ ცვლილებების ოთხ ძირითად სფეროს, რადგან ბრიუსელი მიზნად ისახავს, ვიზების შეჩერების მექანიზმი უფრო სანდო შემაკავებელ ფაქტორად აქციოს. უპირველეს ყოვლისა, სავიზო ლიბერალიზაცია შეიძლება შეჩერდეს, თუ ევროკავშირი მიიჩნევს, რომ მესამე ქვეყანასა და ევროკავშირის ზოგად სავიზო პოლიტიკას შორის აშკარა შეუსაბამობა არსებობს.
ასე იყო 2022 წელს, მაგალითად, როდესაც სერბეთმა დაუშვა უვიზო მიმოსვლა ისეთი ქვეყნების მოქალაქეებისთვის, როგორებიცაა ბურუნდი, ინდოეთი და კუბა. ბრიუსელი ვარაუდობდა, რომ ამ მოქალაქეებიდან ბევრი იყენებდა სერბეთს ევროკავშირში გადასასვლელად. ევროკომისიის ზეწოლის შემდეგ ბელგრადმა პოლიტიკა შეცვალა. ახლა, შემოთავაზებული კანონმდებლობის მიხედვით, ამგვარი ქცევა უფრო ადვილად დასჯადი გახდება.
ლიბერალიზაციის შეჩერების კიდევ ერთი მიზეზი არის ე.წ. ჰიბრიდული საფრთხეები, რომლებიც ჯერ თეორიულ მოცემულობად მიიჩნევა. ეს დებულება შთაგონებულია ისეთი შემთხვევებით, როდესაც რუსეთს და ბელარუსს აფრიკელი და აზიელი მიგრანტები პოლონეთისა და ლიეტუვის საზღვრებთან გადაჰყავდათ.
მოსკოვთან და მინსკთან სავიზო რეჟიმის გამარტივება უკვე კარგა ხანია შეჩერებულია, თუმცა, თუ სხვა ქვეყანა შეეცდება მსგავს ტაქტიკას მიმართოს, ბრიუსელს მზად ექნება ახალი საპასუხო მექანიზმი.
მესამე მიზეზი შეიძლება გახდეს მესამე ქვეყნის მიერ ინვესტორებისთვის მოქალაქეობის მასობრივი მინიჭება ანუ სქემა, რომელიც ინდივიდებს შესაძლებლობას აძლევს, შეიძინონ მოქალაქეობა ისე, რომ ამ ქვეყანასთან კავშირი არ ჰქონდეთ.
შეჩერების მეოთხე, ახალი საფუძველი, ალბათ ყველაზე საინტერესოა, რადგან ის შეეხება ევროკავშირის პოლიტიკურ ურთიერთობებს მესამე ქვეყნებთან.
კანონპროექტში ნათქვამია, რომ შეჩერების მექანიზმი შეიძლება ამოქმედდეს „ადამიანის უფლებების სერიოზული დარღვევების“ ან „საერთაშორისო სამართლისა და სტანდარტების სერიოზული დარღვევის შემთხვევაში, მათ შორის ადამიანის უფლებათა კანონმდებლობისა და საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილებების შეუსრულებლობის შემთხვევაში“.
ევროკავშირის ოფიციალურ პირები ამბობენ, რომ მათი აზრით, ვიზალიბერალიზაციას ყოველთვის ახლდა თან „დემოკრატიის კრიტერიუმი", თუმცა მისი მნიშვნელობა აქამდე მკაფიოდ არსად ყოფილა გაწერილი.
კიდევ ერთი საინტერესო და ახალი ასპექტია ის, რომ მექანიზმის ამოქმედება ამ შემთხვევაში ევროკომისიის ექსკლუზიური პრეროგატივა იქნება - ევროკავშირის წევრ ქვეყნებთან კონსულტაციების შემდეგ - რადგან ეს ბლოკის საგარეო ურთიერთობებს ეხება.
საბოლოო ჯამში, მესამე ქვეყანასთან სავიზო ლიბერალიზაციის შეჩერება მაინც წევრი ქვეყნების გადასაწყვეტი იქნება - კვალიფიციური უმრავლესობით. ევროკავშირის ოფიციალური პირები აცხადებენ, რომ ეს კვლავაც უკიდურეს ზომად განიხილება, ვინაიდან ბლოკს, როგორც წესი, არ სურს მთავრობის გამო დასაჯოს ქვეყნის მთელი მოსახლეობა.
სწორედ ამიტომ იყო, რომ წლის დასაწყისში ევროკავშირმა არჩია, შეეჩერებინა სავიზო ლიბერალიზაცია მხოლოდ ქართული დიპლომატიური პასპორტის მფლობელებისთვის, ამ ქვეყანაში დემოკრატიული უკან დახევის ფონზე. თუმცა მთელი მოსახლეობის სამიზნეში ამოღების ვარიანტი კვლავაც არსებობს და შეჩერების მექანიზმის მომავალი გაფართოების შემდეგ ბრიუსელს შეეძლება უფრო მოქნილად იმოქმედოს.
