ევროკავშირის რეფორმა კიდევ ერთხელ მოექცა ყურადღების ცენტრში. უფრო მეტ ადამიანს ესმის, რომ კლუბს გაფართოება მოუწევს და ეს დამოკიდებულება რუსეთის მიერ უკრაინაზე სრულმასშტაბიან თავდასხმის შემდეგ შეიქმნა. თუმცა შეკითხვას, თუ როდის იქნება ბლოკი მზად ახალი წევრების მისაღებად, მხოლოდ მას შემდეგ გაეცემა პასუხი, როდესაც ბრიუსელი გაარკვევს, თუ როგორ გააგრძელებს ფუნქციონირებას, როცა 27 კი არა, 30+ წევრი ეყოლება.
ამიტომ არის მნიშვნელოვანი 60-გვერდიანი მოხსენება სათაურით „ნაოსნობა ღია ზღვაში: ევროკავშირის რეფორმა და გაფართოება 21-ე საუკუნეში“ (Sailing on high seas: reforming and enlarging the EU for the 21st century).
19 სექტემბერს გამოქვეყნებული ეს დოკუმენტი საფრანგეთის და გერმანიის ინიციატივით შეიქმნა - ევროკავშირის ორი უმსხვილესი სახელმწიფოსი, რომელთა გარეშეც ევროკავშირში ვერაფერი იმუშავებს. რამდენიმე თვის განმავლობაში ორი ქვეყნის 12 ანალიტიკური ცენტრი (რომელიც თავს „თორმეტის ჯგუფს უწოდებს) განიხილავდა, თუ რა უნდა შეიცვალოს ევროკავშირში ახალი წევრების მისაღებად. უფრო ხატოვნად რომ ვთქვათ: სახლის რა ნაწილი უნდა გაამაგრონ, ვიდრე ახალ ოთახებს მიაშენებენ.
ეს არის ერთგვარი საწყისი გასროლა, რომლითაც სტარტს იღებს დებატები უმაღლეს დონეზე. პირველი ასეთი განხილვა 6 ოქტომბერს, გრენადაში ჩატარდება, სადაც ევროკავშირის ლიდერები შეიკრიბებიან და რაღაც ტიპის გადაწყვეტილებებს მიიღებენ, ვიდრე კიდევ ერთხელ, ბრიუსელში არ შეხვდებიან ერთმანეთს 14-15 დეკემბერს. ამ დოკუმენტის ყველა ნაწილს არ გაითვალისწინებენ, თუმცა ეს მოხსენება კარგი მინიშნებაა, თუ რა სფეროებზე მოუწევს კონცენტრაცია ევროკავშირს, თუ მომავალშიც სურს პოლიტიკური მოქნილობის შენარჩუნება.
ეს მოხსენება უფრო წევრი სახელმწიფოების ბიუროკრატების სახელმძღვანელოა, მაგრამ მას ყურადღება უნდა მიაქციონ იმ ქვეყნებმაც, რომლებსაც ევროკავშირის წევრობა სურთ: დასავლეთ ბალკანეთის სახელმწიფოებმა, მოლდოვამ, საქართველომ და უკრაინამ. დოკუმენტში აღწერილი ტიტანური შრომა მათზეც აისახება. როგორც თავად მოხსენებაშია ნათქვამი: „ევროკავშირი ახალი წევრების მისაღებად მზად არ გახლავთ, არც ინსტიტუციურად და არც პოლიტიკურად“. შემდეგ კი კიდევ უფრო მკაფიოდაა ნათქვამი, რომ „ყველა მთავრობა არ იზიარებს მოსაზრებას, რომ ევროკავშირის გაფართოება დასავლეთ ბალკანეთში, უკრაინასა და მოლდოვაში გეოპოლიტიკურ აუცილებლობას წარმოადგენს. შესაბამისად, ევროკავშირის შესაძლებლობის გაუმჯობესება, იმოქმედოს ან დაიცვას ევროკავშირის ფუნდამენტური ინტერესები, მთელ ევროკავშირში მხარდაჭერით არ სარგებლობს“.
გასაკვირი არაა, რომ ამ დოკუმენტში ძირითადი ყურადღება ეთმობა ჯერ თავად ევროკავშირის შიგნით კანონის უზენაესობის გამტკიცებას. ევროკავშირში ამაზე ღიად არ ლაპარაკობენ, თუმცა ცნობილია, რომ დასავლეთის ქვეყნების უკმაყოფილება 2004 და 2007 წლების გაფართოებით ძირითადად დემოკრატიული ღირებულებების შესუსტებას შეეხებოდა. ამის მაგალითებია უნგრეთისა და პოლონეთის მიმართ წამოწყებული პროცედურები, ჩეხეთის წინა მთავრობის მიერ ევროკავშირის ფონდების არამიზნობრივი გამოყენების შესახებ გამოძიება და ბულგარეთისა და რუმინეთისათვის შენგენის ზონაში შესვლაზე უარი, კორუფციასთან დაკავშირებული შიშების გამო.
მომავალში მსგავსი პრობლემების თავიდან ასარიდებლად და, შესაძლოა, ამჟამინდელი პრობლემების ნაწილობრივ მაინც გადასაჭრელად დოკუმენტი ევროკავშირს სთავაზობს დაუმორჩილებელი წევრებისათვის ფონდების გაყინვის უფრო ფართო მასშტაბით გამოყენებას. ეს ახლაც ხდება, მაგალითად, უნგრეთის შემთხვევაში, მაგრამ უფრო შეზღუდულად. ამას ერთვის შეთავაზება, გაუქმდეს მეშვიდე მუხლთან დაკავშირებულ პროცედურებში ერთსულოვნების მოთხოვნა, რაც იმას ნიშნავს, რომ შესაძლოა კენჭისყრას წევრების ოთხი მეხუთედის ხმა დასჭირდეს და სანქციები ავტომატურად ამოქმედდეს პროცედურის შეთავაზებიდან ხუთი წლის შემდეგ. ახლა უნგრეთი და პოლონეთი, რომლებიც სწორედ ამ პროცედურას გადიან, ერთმანეთს ვეტოებით იცავენ.
მოხსენებაში არაერთი ინსტიტუციური ცვლილებაა შეთავაზებული გაზრდილი ევროკავშირის უკეთ ფუნქციონირებისათვის. აუცილებელია ევროკავშირის ბიუჯეტის გაზრდა და შემოსავლების ზრდა გადასახადების აკრეფის მეშვეობით და არა მხოლოდ წევრი ქვეყნების კონტრიბუციით. ასევე წამოყენებულია ევროკავშირის საერთო სესხის მოზიდვის შესაძლებლობა - ეს საკითხი მიუღებელი იყო გერმანიისათვის ევროზონის კრიზისის დროს, თუმცა ერთჯერადად მიიღეს ევროკავშირის ეკონომიკის გასაძლიერებლად კორონავირუსის პანდემიის დროს.
ევროპარლამენტარების რაოდენობა 751 უნდა დარჩეს, რაც იმას ნიშნავს, რომ თითოეულ წევრ სახელმწიფოს ნაკლები წარმომადგენელი ეყოლება. ყველა ქვეყანას საკუთარი კომისარი არ ეყოლება, როგორც ახლაა, ან, კომპრომისულ ვარიანტში, კომისრების პარალელურად შეიქმნება წამყვანი კომისრების ინსტიტუტი და ხმის უფლება მხოლოდ ამ უკანასკნელებს ექნებათ. ევროკავშირის წევრი ქვეყნებისათვის კომისრის ყოლა ეროვნული ღირსების საკითხია, ამიტომ მათი რიცხვის შემცირება გულზე არავის დაეხატება.
მთელი ამ დოკუმენტის ყველაზე კონტროვერსიული ასპექტი კი ეს გახლავთ: „შემდეგ გაფართოებამდე ყველა პოლიტიკური გადაწყვეტილება უნდა მიიღებოდეს არა ერთხმივობის პრინციპით, არამედ კვალიფიციური უმრავლესობის მიერ“. კვალიფიციური უმრავლესობა ნიშნავს, რომ საბჭო გადაწყვეტილებას მიიღებს, თუ მას ევროკავშირის წევრების 55% პროცენტი დაუჭერს მხარს, რომლებიც ევროკავშირის მოსახლეობის 65%-ს მაინც წარმოადგენენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ გაუქმდება ვეტო ისეთ სენსიტიურ სფეროებში, როგორებიცაა გაფართოება, საგარეო საქმეები და ფისკალური საკითხები. ზოგიერთ ამ სფეროში გადაწყვეტილების მიღების უფლება ევროპარლამენტსაც მიენიჭება, რაც იმას ნიშნავს, რომ გაგრძელდება ევროკავშირის ფედერალიზაცია.
ყველაფერ ამას კი სჭირდება ცვლილებები შეთანხმებაში, რასაც წევრი სახელმწიფოები აქამდე გაურბოდნენ, რადგან ამით მთელი რიგი პოლიტიკური და იურიდიული პრობლემები წარმოიშვება. არ იქნება მარტივი საქმე.
მაშ, გაფართოებაზე როდისღა საუბრობს ეს დოკუმენტი?
მას შემდეგ, რაც ევროკავშირი რეფორმებს ჩაატარებს, რაც, როგორც ჩანს, მალე მოხდება. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის შარლ მიშელის მსგავსად, ამ მოხსენების ავტორების რეკომენდაციაა ორივე მხარისათვის (ევროკავშირისა და წევრობის კანდიდატებისათვის) დაწესდეს ვადა, რომ მზად იყვნენ გაფართოებისათვის 2030 წელს. შემდეგ კი განსაზღვრულია 9 პრინციპი, რაც ამ პროცესს „უფრო ეფექტიანს, სანდოს და პოლიტიკურად მართულს“ აქცევს.
ზოგიერთი თავისთავად ცხადია. პირველი პრინციპია „ჯერ ფუნდამენტური საკითხები“ და ხაზგასმულია „კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიული პრინციპების ერთგულება“. აქ არაფერია ახალი. იგივე ითქმის მეორე „გეოპოლიტიკურ პრინციპზე“, სადაც აღნიშნულია, რომ სრული თანხვედრა უნდა იყოს ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით - ეს კრიტერიუმი უკვე არსებობს. მესამე პრინციპია, რომ ევროკავშირმა მეტი ტექნიკური დახმარება უნდა შესთავაზოს წევრ სახელმწიფოებს საშინაო რეფორმების გატარებისას და რეგულარული დიალოგი არსებობდეს ევროპარლამენტსა და კანდიდატი ქვეყნების პარლამენტებს შორის. აქ განსაკუთრებულად ახალი არაფერია.
თუმცა შემდეგ უფრო საინტერესო რამეები მოდის. მაგალითად ის, რომ კანდიდატი ქვეყნების გაწევრიანების პროცესი არ უნდა დაჩქარდეს, რადგან ეს „აზიანებს ევროკავშირის ინტეგრაციას და ძირს უთხრის სხვა კანდიდატი ქვეყნების მიმართ ნდობას“. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ გაფართოების პროცესი ნელა წარიმართება. ამჟამად გაწევრიანების 35 თავის გახსნისა და დახურვისას ყველა წევრ ქვეყანას აქვს ვეტოს გამოყენების შესაძლებლობა. ამ პროცესის გასამარტივებლად დოკუმენტი ევროკავშირს სთავაზობს ახალ სისტემას - გაწევრიანების შესახებ პროცესი მთლიანად გადავიდეს კვალიფიციური უმრავლესობის სისტემაზე, გარდა საბოლოო გადაწყვეტილებისა. ახალი წევრების მიღება უნდა გადაწყდეს ორმაგი ერთხმივობის მეშვეობით - გაწევრიანების შესახებ შეთანხმებას მხარი უნდა დაუჭიროს ყველა ქვეყნის მთავრობებმა და მათმა პარლამენტებმა. კიდევ ერთი პრინციპია კანდიდატი ქვეყნების ჩართვა ევროკავშირის სხვადასხვა სფეროებში „ფაზების მიხედვით“, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ ქვეყნებს სრული ჩართულობა ექნებათ ევროკავშირის პოლიტიკის ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა ენერგეტიკა და განათლება, მაგრამ ეს ჩართულობა შეიძლება შეეზღუდოთ, თუ მათ „უკუსვლა ექნებათ გაწევრიანების კრიტერიუმებში“.
ამ ცხრა პრინციპიდან ყველაზე დამაინტრიგებელი ალბათ არის „კონფლიქტების მოგვარება“, რაც პირველ რიგში შეეხებათ კოსოვოს, მოლდოვას, სერბეთს, უკრაინასა და საქართველოს - ქვეყნებს, რომლებსაც ამა თუ იმ ფორმით, გადაუჭრელი ტერიტორიული საკითხები აქვთ. ამ პრინციპის მიხედვით, „უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის გამო, ქვეყნები, რომლებსაც გრძელვადიანი სამხედრო კონფლიქტები აქვთ, ევროკავშირის წევრები ვერ გახდებიან. იგივე შეეხებათ ქვეყნებს, რომლებსაც ტერიტორიული კონფლიქტი აქვთ სხვა კანდიდატ ქვეყანასთან ან ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოსთან“. პრინციპის აღწერა ასე გრძელდება: „იმ ქვეყნების გაწევრიანების შეთანხმება, რომლებსაც ტერიტორიული დავა აქვთ ევროკავშირის არაწევრ ქვეყანასთან, უნდა შეიცავდეს პუნქტს, რომლის მიხედვითაც ეს ტერიტორიები ევროკავშირში მხოლოდ მაშინ გაერთიანდებიან, თუ მათი მოსახლეობა გამოხატავს ამის სურვილს“.
განსახილველი, გადასახარში და განსასჯელი ბევრია. ყველა მხრიდან
