ბლოგები

რატომაა ეს არჩევნები მნიშვნელოვანი?

15 ოქტომბერს პოლონეთში საპარლამენტო არჩევნები გაიმართება, რომელსაც ევროპის პოლიტიკური ელიტა განსაკუთრებული ყურადღებით აკვირდება. წინასაარჩევნო კვლევები დაძაბულ ბრძოლას გვპირდება. მოახერხებს თუ არა მმართველი პარტია „კანონი და სამართალი“ (PiS) უპრეცედენტო მესამე ვადით გამარჯვებას, სოციალურად კონსერვატიული საშინაო პოლიტიკის წარმოების გაგრძელებას და ნიშნავს თუ არა ეს ახალ დაპირისპირებებს ბრიუსელსა და ბერლინთან? ან, იქნებ, ოპოზიციური პარტიების გაერთიანება იმარჯვებს, სასამართლო რეფორმას გააუქმებს და გააუმჯობესებს ურთიერთობებს ევროპის სხვადასხვა დედაქალაქთან? მაგდალენა კედრო, Polityka Insight-ის ჟურნალისტი, ვითარებას ამგვარად აჯამებს: „ამ არჩევნებს დიდი გავლენა ექნება პოლონეთის პოზიციაზე ევროპაში. ცხადია, ყველა არჩევნებზე შეიძლება ითქვას, რომ ის გადამწყვეტია ქვეყნის მომავლისათვის, მაგრამ ამჯერად ის ნამდვილად გადაწყვეტს, დაუბრუნდება თუ არა პოლონეთი ევროკავშირის ცენტრს თუ დარჩება მარგინალურ, პრობლემურ წევრ სახელმწიფოდ“.

ვინ იბრძვის და რა შედეგს ველით?

ორი მთავარი მოწინააღმდეგე ახლაც, ისევე, როგორც პოლონეთის უახლესი ისტორიის განმავლობაში არაერთხელ მომხდარა, PiS და მემარჯვენე-ცენტრისტული „სამოქალაქო პლატფორმაა“ (PO). წინასწარი გამოკითხვებით PiS იმარჯვებს ხმების დაახლოებით 35%-ით, PO კი ხმების 30%-ს ელის. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ორივეს მოუწევს კოალიციის ჩამოსაყალიბებლად უფრო მცირე ზომის პარტიებთან მოლაპარაკება. ელიან, რომ სამი პარტია მოახერხებს დაახლოებით 10%-ის მიღებას - ორი პარტიის კოალიცია, მემარცხენე „მესამე გზა“ და ულტრამემარჯვენე ლიბერტარიანული „კონფედერაცია“. მემარცხენეები სავარაუდოდ სამოქალაქო კოალიციას შეეკვრებიან, თუმცა ამისათვის მათ ჯერ საარჩევნო ბარერის გადალახვა უნდა მოახერხონ, რომელიც პოლონეთში პარტიებისათვის 5%-ია, კოალიციებისათვის კი - 8%. „კონფედერაცია“, ერთი შეხედვით, უფრო ახლოს მმართველ პარტიასთან დგას - სოციალურ საკითხებსა და ევროკავშირთან ურთიერთობების საკითხებში მსგავსი პოზიცია უჭირავთ. თუმცა, „კონფედერაცია“ საკუთარ თავს პოლიტიკურ აუტსაიდერად მოიაზრებს, რომელიც ქვეყნის სათავეში ყოფნას სისტემის გარედან ნგრევას ამჯობინებს. ისინი ასევე გადასახადების და სოციალური დახმარების შემცირების მოთხოვნით გამოდიან, რაც ეწინააღმდეგება PiS-ს ბოლო წლების პოლიტიკას. არჩევნების შემდეგ დიდი ვაჭრობა დაიწყება და ვარშავაში უკვე ლაპარაკობენ, რომ შესაძლოა 2024 წელს კიდევ ერთი ვადამდელი არჩევნების ჩატარება გახდეს საჭირო.

ისევ კაჩინსკი vs ტუსკი?

ამ საუკუნის პოლონეთის პოლიტიკას ყველაზე მეტად ორი ადამიანი განსაზღვრავდა: იაროსლავ კაჩინსკი და დონალდ ტუსკი. ორივემ პოლიტიკური კარიერა 80-იანი წლების ბოლოს, „სოლიდარობის“ მოძრაობაში დაიწყო და ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ხან ერთი უძღვებოდა ქვეყანას, ხან კი - მეორე. კაჩინსკი 2006 და 2007 წლებში მსახურობდა პრემიერ-მინისტრად, 2015 წლიდან კი, როდესაც PiS სათავეში დაბრუნდა, ჩრდილში გადავიდა. მას ვიცე-პრემიერის პოსტი უჭირავს, თუმცა ვარშავაშიც და სხვაგანაც ყველას ესმის, რომ ის ქვეყნის დე ფაქტო ლიდერია და გადაწყვეტილებები მის გარეშე არ მიიღება. ტუსკი 2007-14 წლებში იყო პრემიერ-მინისტრი, შემდეგ კი კარიერა ბრიუსელში გააგრძელა - ჯერ ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი იყო, შემდეგ კი „ევროპის სახალხო პარტიის“ პრეზიდენტი. მის არყოფნაში მისი „სამოქალაქო პლატფორმა“ არჩევნებში არაერთხელ დამარცხდა. ორი პოლიტიკოსის მეტოქეობას ისიც ამძაფრებს, რომ მათ ერთმანეთი პიროვნულადაც სძულთ.

2010 წელს სმოლენსკში მომხდარი ავიაკატასტროფის დროს დაიღუპა პოლონეთის პრეზიდენტი, იაროსლავის ტყუპი ძმა ლეხ კაჩინსკი. იაროსლავ კაჩინსკი ძმის დაღუპვაში ბრალს ტუსკს სდებდა და ავრცელებდა კონსპირაციის თეორიას, რომ ტრაგედია უბედური შემთხვევის შედეგად კი არა, არამედ პოლონეთის იმდროინდელი პრემიერ-მინისტრისა და კრემლის მაქინაციების გამო მოხდა. პიოტრ ბურასი, „საგარეო ურთიერთობების ევროპული საბჭოს“ წარმომადგენელი, ამბობს, რომ კაჩინსკისა და ტუსკის მეტოქეობა პოლონეთის ამომრჩევლის გაუცხოებას იწვევს. „პოლონეთის პოლიტიკურ ცხოვრებასა და პოლონეთის საზოგადოებას შორის დიდი განსხვავებაა. საზოგადოებას არ ადარდებს პოლიტიკური კონფლიქტი, კაჩინსკისა და ტუსკის კინკლაობა, რომელიც 30 წელია გრძელდება. ისინი მიიჩნევენ, რომ ეს მათი ბრძოლა არ არის“.

რატომაა PiS ასე პოპულარული?

„კანონი და სამართალი“ ალბათ ვეღარ მიიღებს იმხელა პოლიტიკურ მხარდაჭერას, როგორც ეს 2019 წელს მოხდა, როდესაც მათ ამომრჩევლის 44%-მა დაუჭირა მხარი. მიუხედავად ამისა, მათ პოლონეთის პოლიტიკის ლანდშაფტში ცენტრალური პოზიცია უჭირავთ და, როგორც ჩანს, კიდევ კარგა ხანს მოახერხებენ ამომრჩევლების სულ მცირე მესამედის მიმხრობას. უცხოელ დამკვირვებლებს აშფოთებს ხოლმე ამ პარტიის ქმედებები - აბორტის უფლების შეზღუდვა, ლგბტ+ თემის მიმართ დამოკიდებულება და სასამართლო სექტორის პოლიტიზება, მაგრამ თავის ქვეყანაში ის პოპულარობას ინარჩუნებს. პოლონეთის ელექტორატს მოსწონს პარტიის სოციალურად კონსერვატიული პოლიტიკა, რომელიც ეყრდნობა ნაციონალიზმსა და კათოლიციზმს. PiS-ს დროს პოლონეთის ეკონომიკა მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რაშიც გადამწყვეტი როლი ევროკავშირის დახმარებამ ითამაშა (პოლონეთი ბრიუსელის ფულის მთავარი მიმღებია) და პარტიამ ეს თანხები სოციალური პროგრამების დაფინანსებას მოახმარა. „სამოქალაქო პლატფორმას“ 2007-2015 წლებში სათავეში ყოფნისას ძირითადად იმის გამო აკრიტიკებდნენ, რომ სოფელს და სოციალურად დაუცველებს საკმარის ყურადღებას არ უთმობდა.

უკრაინასთან დაკავშირებით რა მოხდება?

მას შემდეგ, რაც 2022 წელს რუსეთმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი წამოიწყო, პოლონეთი კიევის ალბათ უდიდესი მხარდამჭერი გახდა. მან მიიღო ყველაზე მეტი ლტოლვილი, ბრიუსელში რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების დაწესება და უკრაინისათვის გულუხვი დახმარების გამოყოფა მოითხოვა, კიევის ლობისტი იყო ევროკავშირსა და ნატოში გაწევრიანების საკითხებში და მთავარი შუამავალია ამ ქვეყნისათვის იარაღის მიწოდების საქმეში. თუმცა, წინასაარჩევნოდ ვარშავაში რიტორიკა მკვეთრად შეიცვალა. მაისში პოლონეთმა (აღმოსავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებთან ერთად) დაბლოკა უკრაინის აგროპროდუქციის შეტანა ევროკავშირში, რადგან ეს პოლონელი ფერმერების კეთილდღეობას უშლიდა ხელს. ბრიუსელის შუამავლობის მიუხედავად, ვარშავა დღემდე მხოლოდ რამდენიმე უკრაინული პროდუქტის ტრანზიტს დათანხმდა.

ევროკავშირის დიპლომატების ნაწილი ამას მიიჩნევს ცინიკურ ნაბიჯად სოფლად მცხოვრები ელექტორატის მოსაზიდად. თუმცა, ყველაფერი ამით არ დამთავრებულა. ბოლო დროს პოლონეთმა ევროკავშირს მოთხოვა გადაევადებინა გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც უკრაინელ ლტოლვილებს შეეძლებოდათ ევროკავშირის ქვეყნებში დროებით მუშაობა და ჯანდაცვის მიღება. პოლონელი ოფიციალური პირები სულ უფრო იშვიათად ხვდებიან უკრაინელ პოლიტიკოსებს და ვარშავამ იმაზეც მიანიშნა, რომ პოლონეთი აღარ მიაწოდებდა კიევს იარაღს. ბევრის აზრით, პოლიტიკის ეს უეცარი ცვლილება ასახავს „უკრაინით დაღლას“ პოლონეთში და PiS ცდილობს ხელიდან არ გაუშვას ამომრჩეველი, რომელსაც შესაძლოა „კონფედერაციისათვის“ მიეცა ხმა. დამკვირვებლების უმეტესობა მიიჩნევს, რომ არჩევნების შემდეგ, კენჭისყრის შედეგის მიუხედავად, პოლონურ-უკრაინული ურთიერთობა კვლავ გაუმჯობესდება, თუმცა, უცნობია, აღდგება თუ არა თანამშრომლობის ის ხარისხი, რომელიც ომის დაწყებიდან არსებობდა. ერთი რამ კი ცხადია: რაც უფრო მიუახლოვდება უკრაინა ევროკავშირის წევრობას, მით გაიზრდება ვარშავისა და კიევის პოლიტიკური მეტოქეობა. ვაჭრობა მათ შორის გაიზრდება, მაგრამ, ამავე დროს, ისინი ერთმანეთთან კონკურენციაში შევლენ ევროკავშირის დაფინანსებასთან დაკავშირებით. ვარშავა ვეტოს უფლებას გამოიყენებს, თუ მიიჩნევს, რომ მის ეკონომიკურ ან პოლიტიკურ ინტერესებს საფრთხე დაემუქრება.

რეფერენდუმთან დაკავშირებით რა ხდება?

საპარლამენტო არჩევნების პარალელურად ტარდება რეფერენდუმიც, სადაც ოთხი შეკითხვაა დასმული: „მხარს უჭერთ თუ არა სახელმწიფო ქონების უცხოურ სუბიექტებზე გაყიდვას, რაც გამოიწვევს პოლონელების მიერ ეკონომიკის სტრატეგიულ სექტორებზე კონტროლის დაკარგვას?“, „მხარს უჭერთ თუ არა საპენსიო ასაკის გაზრდას 67 წლამდე ქალებისა და კაცებისათვის?“, „მხარს უჭერთ თუ არა პოლონეთსა და ბელარუსს შორის საზღვარზე ბარიერის აღებას?“ და „მხარს უჭერთ თუ არა ქვეყანაში შუა აღმოსავლეთიდან და აფრიკიდან ათასობით არალეგალური მიგრანტის მიღებას, რასაც ევროპული ბიუროკრატიის მიერ თავსმოხვეული მექანიზმი გვავალდებულებს?“

ამ შეკითხვებს მკაცრად აკრიტიკებენ, - მიიჩნევენ, რომ მათი ფორმულირება უსამართლო და სუბიექტურია, რეფერენდუმის მიზანი კი PiS-ს ამომრჩევლის დარაზმვაა. მსგავსი ტიპის რეფერენდუმი „ფიდესმა“ გამოიყენა უნგრეთში მთავრობის მხარდაჭერის გასაზრდელად. იმისათვის, რომ რეფერენდუმის შედეგები ვალიდური იყოს, მასში ამომრჩევლების 50%-ზე მეტმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა. ოპოზიცია მხარდამჭერებს რეფერენდუმის ბოიკოტისკენ მოუწოდებს, ასე რომ, საკითხავია, მოახერხებს თუ არა მმართველი პარტია ამ რიცხვის მიღწევას.

საპარლამენტო არჩევნების შედეგები სლოვაკეთში „უკრაინით დაღლის“ პირველი რეალური პოლიტიკური მაჩვენებელი აღმოჩნდა. ერთ ეტაპზე ისე ჩანდა, რომ საარჩევნო სიურპრიზი მზადდებოდა - ლიბერალური, ევროკავშირის მომხრე „პროგრესული სლოვაკეთი“ ეგზიტპოლებში 24%-ს აჩვენებდა და მცირედით უსწრებდა ყოფილი პრემიერის, რობერტ ფიცოს მემარცხენე პოპულისტურ „სმერს“. თუმცა, როდესაც უკვე რეალური შედეგები გამოქვეყნდა, გამოჩნდა, რომ ფიცო სავარაუდოდ კვლავ ქვეყნის სადავეებს ჩაიბარებდა. ის ხუთი წლის წინათ გადადგა ახალგაზრდა გამომძიებელი ჟურნალისტის იან კუციაკის მკვლელობასთან დაკავშირებული სკანდალის შემდეგ.

„სმერმა“ ხმების 23 პროცენტი აიღო, 5 პროცენტით გაასწრო „პროგრესულ სლოვაკეთს“ და ახლა, სავარაუდოდ, შეძლებს კოალიციური მთავრობის ჩამოყალიბებას მემარჯვენე „სლოვაკეთის ნაციონალურ პარტიასა“ და „ჰლასთან“ ერთად. „ჰლასი“ („ხმა“), რომელიც „სმერს“ 2018 წლის პოლიტიკური მღელვარებების დროს გამოეყო, ახლა ბევრ რამეს წყვეტს. მის ლიდერს, პეტერ პელეგრინის ყოფილი პროტეჟე ფიცო გულზე არ ეხატება, თუმცა, სხვა მხრივ ეს ორი პარტია პოლიტიკურად ახლოა ერთმანეთთან და პელეგრინიმ არჩევნების დღეს მოქნილობა შეინარჩუნა. ახლა მან არჩევანი უნდა გააკეთოს. შესაძლებელია, რომ მომდევნო მთავრობის გაძღოლა მოითხოვოს, ან პარლამენტის სპიკერი გახდეს. შეიძლება, რომ მომდევნო წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში „სმერის“ მხარდაჭერა მოიპოვოს. ან, იქნებ, მოულოდნელი გადაწყვეტილება მიიღოს და ფიცოს საწინააღმდეგო მთავრობის შექმნა სცადოს მცირერიცხოვანი პარტიების მხარდაჭერით.

თუ, როგორც მოსალოდნელია, გზას „სმერთან“ ერთად გააგრძელებს, სავარაუდოა, რომ ფიცოს მოსთხოვოს ანტიუკრაინული რიტორიკის შერბილება. „სმერის“ ლიდერი წინასაარჩევნოდ აცხადებდა, რომ უკრაინას იარაღი აღარ უნდა მიაწოდონ, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებდა ევროკავშირის მიერ რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებულ სანქციებს, აქებდა მოსკოვს და იმეორებდა კრემლის ნარატივს, რომ ომი ნატოს გამო დაიწყო მას შემდეგ, რაც „უკრაინელმა ნაცისტებმა და ფაშისტებმა დონბასსა და ლუგანსკში რუსეთის მოქალაქეები დახოცეს“.

ევროკავშირში მსგავსი რიტორიკა აშფოთებთ, მაგრამ იმასაც აღნიშნავენ, რომ ფიცო ქვეყნის სათავეში ყოფნისას (2006-2010 და 2012-2018 წლებში) ახერხებდა ორსახოვანი ყოფილიყო. ბრიუსელში ის შედარებით პროდასავლურ ხაზს მიჰყვებოდა - მხარი დაუჭირა ევროკავშირის პირველ სანქციებს რუსეთის წინააღმდეგ 2014 წელს ყირიმის ანექსიის შემდეგ, თუმცა, ამავე დროს, ბრატისლავაში სულ სხვა რამეს ლაპარაკობდა. ასევე, დადის ხმები, რომ ბრიუსელში სანდო პირს, ევროკავშირის ელჩს დასავლეთ ბალკანეთში მიროსლავ ლაიჩაკს საგარეო საქმეთა მინისტრად დანიშნავენ.

ბრიუსელს კიდევ გააჩნია ბერკეტები, რომლებითაც ფიცოს სავარაუდო მთავრობის ისევ დასავლეთისკენ მობრუნებას ეცდებიან. „სმერი“ ევროპარლამენტის სიდიდით მეორე პოლიტიკური ჯგუფის - „ევროპის სოციალისტებისა და დემოკრატების პროგრესული ალიანსის (S&D)“ წევრია, რომელსაც ბრიუსელის მიღმაც დიდი გავლენა აქვს. ამ პოლიტიკურ ოჯახში უკვე ისმის მოწოდებები, რომ ფიცოს პარტიაც ისევე გარიცხონ პრორუსული განცხადებებისათვის, როგორც „ევროპის სახალხო პარტიამ“ გარიცხა ვიქტორ ორბანის „ფიდესი“ რამდენიმე წლის წინ.

ეკონომიკაც მნიშვნელოვანია. სლოვაკეთის სახელმწიფო ბიუჯეტი მცირდება, ინფლაცია კი იზრდება. პირდაპირ შეიძლება ითქვას, რომ სლოვაკეთს უფრო სჭირდება ევროკავშირი, ვიდრე ევროკავშირს - სლოვაკეთი. ასე რომ, ეს ქვეყანა არც ამ კავშირის დატოვებას შეეცდება, არც ევროზონისა და არც - ნატოსი.

თუმცა, ეს ეკონომიკური პრობლემები იმასაც ნიშნავს, რომ არჩევნების შემდეგ სლოვაკეთი სახეს იცვლის. ახლა ის ალბათ უფრო დაუახლოვდება უნგრეთს სოციალურ საკითხებთან დამოკიდებულებაში, როგორებიცაა მიგრაცია და ლგბტ+ თემის უფლებები. მოსალოდნელია, რომ ფიცო შეეცდება ქვეყნის სასამართლო სისტემის დასუსტებას. შარშან პროკურატურა შეისწავლიდა ბრალდებებს, რომ ფიცო კონფიდენციალურ საგადასახადო და საპოლიციო ჩანაწერებს იყენებდა პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ და ბეწვზე გადაურჩა საპარლამენტო იმუნიტეტის მოხსნას. ამ არჩევნებში გამარჯვებით კი მან უახლოეს მომავალში თავი აარიდა ციხეს.

ეკონომიკური ვითარება, რომელსაც თან ახლავს საზოგადოების „უკრაინით დაღლა“, იმასაც ნიშნავს, რომ სლოვაკეთის შიდა პოლიტიკა გავლენას იქონიებს დასავლეთის ურთიერთობებზე კიევთან. ფიცომ ეს ეფექტიანად გამოიყენა თავის წინასაარჩევნო კამპანიაში. „სმერის“ წარმატება იმანაც განაპირობა, რომ მათ შეძლეს ორი პრორუსული ულტრამემარჯვენე პარტიის ამომრჩევლების მიმხრობა, რომლებსაც, წესით, 5-პროცენტიანი საარჩევნო ბარიერი უნდა გადაელახათ, თუმცა, საბოლოოდ ამის გაკეთება ვერ მოახერხეს.

ნატოსთვის ეს ბევრს არაფერს ნიშნავს - იარაღის უმეტესობა უკრაინას ორმხრივი შეთანხმების საფუძველზე, პოლონეთის გავლით მიეწოდება. თუმცა, სლოვაკეთს ევროკავშირზე გავლენის მოხდენა კი შეუძლია. არ არის გამორიცხული, რომ ბრატისლავა უნგრეთს შეეკრას და ევროკავშირის მიერ უკრაინისათვის ფულის გამოყოფა შეაფერხოს. ვითარება უფრო ცხადი დეკემბერში იქნება, როდესაც ევროკავშირი ამ საკითხთან დაკავშირებით შეთანხმებებს ელის. საკითხავია ევროკავშირის მიერ რუსეთის წინააღმდეგ ახალი სანქციების დაწესების ბედიც - ბრიუსელს ხომ ისედაც უჭირდა შემოდგომისათვის მეთორმეტე პაკეტის მხარდამჭერების შეგროვება, ახლა კი შეიძლება, რომ მორიგი სანქციები სულაც ვეღარ მიიღონ.

სლოვაკეთის არჩევნების შედეგების გამოცხადების პარალელურად ამერიკაში დაამტკიცეს დროებითი ბიუჯეტი, სადაც არ არის გათვალისწინებული უკრაინისთვის დახმარება. პოლონეთში მიმდინარე საარჩევნო კამპანიაში კი მმართველმა პარტიამ, რომელიც აქამდე უკრაინის ერთ-ერთი ყველაზე მტკიცე მხარდამჭერი იყო, მემარჯვენე ხმების მოსაზიდად ეჭვქვეშ დააყენა კიევისათვის იარაღის ახალი პარტიის მიწოდების მართებულობა და წამოჭრა უკრაინის აგროპროდუქციის დაბლოკვის საკითხი. დასავლეთის პირობა, რომ უკრაინას მხარს დაუჭერენ „მანამ, სანამ ეს საჭირო იქნება“, უკვე აღარც ისე მტკიცედ ჟღერს.