ბლოგები

31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების წინ კიდევ ერთხელ კრიტიკული თვალით შევხედოთ მრავალფეროვანი პარლამენტის არჩევის მნიშვნელობას. ამ სტატიის ადრესატი, პირველ რიგში, არის პოლიტიკოსთა და ამომრჩეველთა ის ნაწილი, რომელიც ან აწმყო დროში უჭერს ოლიგარქიულ მმართველობას მხარს ან მომავალში „ნაციონალური მოძრაობის“ ერთპიროვნული მმართველობის აღდგენაზე ოცნებობს.

საქართველოში ზოგჯერ ისე ხდება, რომ ჩვენი საზოგადოების ერთ ნაწილს კონკრეტული მმართველის პიროვნება და იდეოლოგია არ მოსწონს, მაგრამ თავად ავტორიტარული მართვის სტილი პრობლემად არ მიაჩნია. მაგალითად, ზოგიერთ ადამიანს არ მოსწონდა სააკაშვილი, როგორც ავტოკრატი, მაგრამ იმავე ადამიანებს არაფერი აქვთ ოლიგარქ ივანიშვილის საწინააღმდეგო (და პირიქით, ზოგიერთები ივანიშვილის ოლიგარქიას აკრიტიკებენ, მაგრამ თან, სააკაშვილის ავტოკრატიის აღდგენას სერიოზულად განიხილავენ). ერთი სიტყვით, ჩვენ ზოგჯერ პიროვნებების ავკარგიანობაზე ვმსჯელობთ და არა ავტორიტარულ მმართველობაზე, როგორც ასეთზე. პროპორციული არჩევნების წინ კი, დროა, შევთანხმდეთ, რომ ერთპიროვნული მმართველობა ნებისმიერ შემთხვევაში საზიანოა - მნიშვნელობა არ აქვს, „ჩვენიანია“ სათავეში თუ „სხვისიანი“.

ქვემოთ ვისაუბრებ იმაზე, თუ როგორ გვაზიანებს ავტორიტარიზმი და რა შეიცვლება მისი მოშორებით.

ერთპიროვნული მმართველობის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა ის არის, რომ იგი ძალაუნებურად წარმოშობს სისტემურ უსამართლობებს. ავიღოთ, ვანო მერაბიშვილის მაგალითი, რომელსაც დღეს უკვე თავად ნაციონალური მოძრაობის ზოგიერთი ლიდერიც აკრიტიკებს. მერაბიშვილის სახელს უკავშირდება ქურდულ სამყაროსთან და კრიმინალთან წარმატებული ბრძოლა, რის გამოც მას ზოგიერთი ადამიანი დღემდე უჭერს მხარს. თუმცა ამავე მერაბიშვილს არ ჰქონდა ადეკვატური რეაგირება სანდრო გირგვლიანის მკვლელობის საქმეზე, რომელშიც მისი მეუღლის მეგობრები - შსს-ს მაღალჩინოსნები ფიგურირებდნენ. მაშინდელმა პრეზიდენტმა სააკაშვილმა მოგვიანებით გირგვლიანის მკვლელობისთვის გასამართლებული პირები შეიწყალა და განაცხადა, რომ ეს თემა „ზეპოლიტიზებული“ გახდა. არადა, 2011 წელს ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ცხადად დაადგინა, რომ გირგვლიანის საქმეზე სახელმწიფომ ეფექტური გამოძიება არ აწარმოა. სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ვკითხულობთ:

“სასამართლო გაოგნებულია იმ ფაქტით, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების სხვადასხვა განშტოება - შსს, გამოძიების საწყის სტადიაზე დაშვებული დარღვევებით; პროკურატურა, გამოძიების შემდგომ ეტაპზე დაშვებული სხვა დარღვევებით; სასჯელაღსრულების დეპარტამენტი, მსჯავრდებულების ერთ საკანში უკანონოდ მოთავსებით; შიდა სასამართლოები, არასრულფასოვანი სასამართლო განხილვებითა და მსჯავრდებულების ვადაზე ადრე გათავისუფლებით; საქართველოს პრეზიდენტი, მსჯავრდებულების მიმართ გაუმართლებელი ლმობიერების გამოვლენით, და ა.შ. - ყველა ერთად, ხმაშეწყობილად მოქმედებდა, რათა ხელი შეეშალა ამ შემზარავი მკვლელობის საქმეზე მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის.“

ახლა გადავხედოთ, თუ რა ხდება დღევანდელ მართლმსაჯულების სისტემაში, რაზეც ამასწინათ დეტალურადაც დავწერე: ისევ უპრეცედენტო საზოგადოებრივი ზეწოლა სჭირდება, მომხდარიდან ერთი წლის თავზე, საქმის ჩაფარცხვით დაკავებული პროკურორის დაკავებას, ისევ პოლიტიკური ნიშნით იდევნებიან ადამიანები, ისევ არსებობენ ხელშეუხებელი პირები და მათთან დაკავშირებული გაუხსნელი საქმეები, ისევ კლანები მართავენ სასამართლოს, ისევ სათანადოდ არ იძიებენ საპროტესტო აქციის დარბევას, ისევ დიდწილად არ არის უზრუნველყოფილი გამოძიების გამჭვირვალობა და მიუკერძოებლობა. შესაბამისად, არსებული სისტემის მიმართ საზოგადოების ნდობა მცირეა.

რა არის ქართული პოლიტიკური სისტემის მთავარი პრობლემა? ვხედავთ, რომ პრობლემა არ არის მხოლოდ სააკაშვილში ან მხოლოდ ივანიშვილში, არამედ ყველანაირი უსამართლობის სათავე ქვეყანაში დამკვიდრებული ერთპიროვნული მმართველობის სტილია. ამ ფონზე, ნათელია, რომ სანამ თამაშის წესები არ შეიცვლება, იქამდე გაგრძელდება „თავისიანებისთვის“ ხელის დაფარება და სამართალი, ყველაზე მძიმე საქმეებზეც კი, ვერ აღსრულდება.

რა მოხდება, თუკი ერთპიროვნულ მმართველობას მოვიშორებთ? ასეთ შემთხვევაში, პარლამენტს - უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოს, რომელიც ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს განსაზღვრავს, შეეძლება შეიმუშაოს აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლის ადეკვატური მექანიზმები. თავად აღმასრულებელი ხელისუფლება, რომელიც კოალიციური მთავრობით იქნება დაკომპლექტებული, იძულებული გახდება გაითვალისწინოს სხვა ჯგუფების ინტერესებიც და ხელი არ დააფაროს თავისიანებს. ასეთ პირობებში ბევრად უფრო ადვილი იქნება სამართლიანობის მიღწევა, ვიდრე ახლა, როდესაც დიდწილად, ერთ ადამიანზეა დამოკიდებული ის, თუ ვის დასჯიან, ვის ხელს დააფარებენ, ვის შეიწყალებენ, ვის განდევნიან, ვის დააჯილდოებენ, ვის გაანებივრებენ სახელმწიფო კონტრაქტებით და ა.შ.

ერთპიროვნული მმართველობის სისტემა აფუჭებს ჩვეულებრივ ადამიანებსაც, რადგან ის სამართლიანობის მიუკერძოებელ და უნივერსალურ სტანდარტებს ძირს უთხრის. ასეთ პირობებში საყოველთაო იმედგაცრუების გრძნობა ისადგურებს და სხვებიც იმას ცდილობენ, რომ უსამართლო სისტემაში ყველა საშუალების გამოყენებით გადარჩნენ.

მიკერძოებული და კლანური საჯარო სექტორის და სასამართლოს პირობებში ვერ ვითარდება ვერც ეკონომიკა, რომელიც კერძო საკუთრების პრინციპზე უნდა იდგეს. ჩვენთან, ხშირად, კონკრეტული კერძო კომპანიების ბედი იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ განწყობაზე იქნება სახელმწიფო აუდიტის სამსახური და ვის როგორ მოექცევა სასამართლო. შესაბამისად, ყველა ბიზნესი ცდილობს ხელისუფლებასთან ახლო მეგობრული ურთიერთობის დამყარებას და შენარჩუნებას. ამის გამო ქართული მსხვილი ბიზნესის ნაწილი ყოველი არჩევნების წინ მმართველ პარტიას გულუხვი შემოწირულობებით ანებივრებს. შედეგად ვიღებთ სახელმწიფოსთან შეზრდილ არაეფექტიან ბიზნესებს, საბიუჯეტო რესურსების ფლანგვას და კორუფციას, რაც საბოლოო ჯამში, ეკონომიკურ განვითარებას აფერხებს.

ქართულ სახელმწიფოს დამოუკიდებლად არსებობის არცთუ ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს. თუმცა ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში მიღებული გამოცდილება საკმარისი უნდა იყოს იმისთვის, რომ წარსული შეცდომებიდან ერთი მნიშვნელოვანი დასკვნა გამოვიტანოთ: ერთპიროვნული მმართველობა ყველა შემთხვევაში კრახით სრულდება და საზიანოა ქვეყნის განვითარებისთვის. იმედია, ამ გაკვეთილს სათანადოდ გავითავისებთ და ავტორიტარიზმის ჩაკეტილ წრეს მალე საბოლოოდ გავარღვევთ. სხვა შემთხვევაში, ისევ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ჭაობში მოგვიწევს ცხოვრება.

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.

ერთი რამ აშკარაა ევროკავშირის კომისიის პრეზიდენტის, ურზულა ფონ დერ ლაიენის პირველი სიტყვით გამოსვლის შემდეგ, რომელშიც მან ევროკავშირის მდგომარეობა მიმოიხილა: ევროკავშირი ნამდვილად გაწაფულია, როცა საქმე სიტყვებს ეხება.

მაგრამ გადამწყვეტი და უფრო რთული საკითხია, შეძლებს თუ არა ის ამ სიტყვების შესრულებას?

სიტყვები მართლაც უხვად იყო დღეს ურზულა ფონ დერ ლაიენის პირველი ყოველწლიური გამოსვლისას ევროპარლამენტში. მისი გამოსვლა სრულ 80 წუთს გაგრძელდა; მისი წინამორბედი ჟან-კლოდ იუნკერი სიტყვას, სულ მცირე, ორჯერ ნაკლებ დროში ამთავრებდა ხოლმე. ევროპარლამენტში სიტყვით გამოსვლების უმეტესობის მსგავსად, მიმართვა დაგვპირდა "მეტ ევროპას", უფრო ღრმა ინტეგრაციას და ბრიუსელს, რომელიც უფრო მეტ საქმეს აიღებს საკუთარ თავზე.

ევროკავშირის ენთუზიასტები პარლამენტში აღაფრთოვანა დაპირებებმა, მიუხედავად იმისა, რომ მათაც იციან, რომ ამ დაპირებათა აბსოლუტური უმრავლესობის შესრულება ძლიერ რთული იქნება.

მაგალითისთვის ავიღოთ საგარეო პოლიტიკის საკითხები, რომლებსაც ფონ დერ ლაიენმა სიტყვის მნიშვნელოვანი ნაწილი მიუძღვნა. ბრიუსელში გასულ კვირებში კიდევ ერთხელ გააცნობიერეს მტკივნეულად, რომ საგარეო პოლიტიკაში გადამწყვეტ სიტყვას, ჯერ ისევ და ძირითადად, ცალკეული წევრი ქვეყნები ამბობენ და არა მთლიანად ევროკავშირი, როდესაც კვიპროსმა წარმატებით დაბლოკა ბელარუსის წინააღმდეგ დაგეგმილი სანქციები თურქეთთან დაკავშირებული საკუთარი პრობლემების გამო.

ამის მიუხედავად აშკარაა, რომ ფონ დერ ლაიენის კომისია საკმაოდ მკვეთრი, მკაცრი და მკაფიო ხდება გლობალურ საკითხებზე გამონათქვამებში, რაც შესაძლოა ერთგვარი პასუხი იყოს მსოფლიოსთვის, სადაც სხვა სახელმწიფოები სულ უფრო აგრესიულად იქცევიან და ემუქრებიან საგარეო ურთიერთობათა მრავალმხრივ - მულტილატერალურ სისტემას, რომელშიც, როგორც წესი, ყვავის ბრიუსელი.

კორონავირუსის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ ევროკომისიის პრეზიდენტმა აღნიშნა: „კრიზისის პირობებში მთელ მსოფლიოში ზოგიერთებმა აირჩიეს იზოლირების გზა. სხვებმა აქტიურად სცადეს სისტემის დესტაბილიზება. ევროპამ არჩია, რომ ხელი გაეწვდინა ყველასთვის; ჩვენი ხელმძღვანელობა არ არის დაკავებული პროპაგანდით, რომელიც მხოლოდ ჩვენ გვარგებდა; ეს არ არის „ევროპა უპირველეს ყოვლისა“. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია პირველებმა გავცეთ სერიოზული პასუხი გამოწვევებს, როცა საჭიროა.“

მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა ეს სიტყვები მიმართული შეერთებული შტატებისკენ ან ჩინეთისკენ, ან, შესაძლებელია, ორივესკენ, მაინც ნათელია, რომ ევროკავშირი ასეთი თამამი ვერ იქნებოდა გამონათქვამებში, თუნდაც ერთი წლის წინ.

მთელი გამოსვლა ასეთი თამამი გამონათქვამებით იყო სავსე სხვათა მისამართითაც: თურქეთზე, რომელიც ჯერ კიდევ ოფიციალურად ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყანაა, ფონ დერ ლაიენმა აღნიშნა, „მიუხედავად იმისა, რომ რუკაზე ახლოს ვართ, როგორც ჩანს, ჩვენ შორის მანძილი იზრდებაო.“ დასავლეთ ბალკანეთზე, თქვა რეგიონი „ევროპის ნაწილია და არ წარმოადგენს მხოლოდ აბრეშუმის გზაზე გაჩერებას.“ ბელარუსის შესახებ მან თქვა, რომ ბელარუსის „მამაცი“ ხალხი „არ არის სხვისი ჭადრაკის დაფის ფიგურები“.

ყველაზე დიდი ცეცხლი მიმართული იყო მისი მშობლიური გერმანიისა და, მათ შორის, მისივე პარტიაში, ქრისტიან-დემოკრატიულ კავშირში მათ წინააღმდეგ, ვინც კვლავ მხარს უჭერს Nordstream 2 მილსადენსა და მჭიდრო კავშირებს რუსეთთან. მან თქვა: „ალექსეი ნავალნის მოწამვლა ქიმიური აგენტით არ არის მხოლოდ ერთი, ცალკეული შემთხვევა. ჩვენ ვნახეთ ეს ქცევა საქართველოში და უკრაინაში, სირიაში, სოლსბერიში და არჩევნებში ჩარევაში მთელ მსოფლიოში. და ეს კანონზომიერება არ იცვლება. და ამას ვერცერთი მილსადენი ვერ შეცვლის.“

მიუხედავად ამ რიტორიკული სიმამაცისა, ძნელია იმის გარკვევა, თუ როგორ შეცვლიან ევროკავშირი და ევროკომისია ვითარებას ზემოთ ჩამოთვლილ საკითხებში.

დიახ, ევროკავშირს აქვს და ექნება განსხვავებები როგორც პეკინთან, ასევე ვაშინგტონთან, მაგრამ გარდა იმისა, რომ დაიცვას მისი შიდა ბაზარი ამერიკის ან ჩინეთის დომინირებისგან, ბრიუსელის გავლენა ამ მიმართულებით განსაკუთრებით დიდი არ არის.

ევროკავშირში შესვლის მსურველ დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნებს ჯერ კიდევ წლები აშორებს კლუბში მიღებისგან და მათ ევროკავშირის სხვადასხვა დედაქალაქის პოტენციური ვეტოც შეიძლება დახვდეს გაწევრიანებისკენ მიმავალ გზაზე.

თურქეთმა, ალბათ, უკვე თავი დაანება კლუბში გაწევრიანებაზე ფიქრსაც, მაგრამ ბრიუსელს ანკარის მუქარის წინაშე, რომ მილიონობით თავშესაფრის მაძიებელს შემოუშვებს ევროკავშირში, ისღა დარჩენია, ფრთხილი იყოს და თურქეთის წინააღმდეგ მხოლოდ სიმბოლური სანქციების მსუბუქი დარტყმებით შემოიფარგლოს.

ბელარუსთან ევროკავშირის ხელთ არსებული ინსტრუმენტები, გარდა უკვე დაგვიანებული და ძალიან სიმბოლური აქტივების გაყინვისა და სავიზო აკრძალვებისა, საკმაოდ შეზღუდულია და კომისია ნამდვილად ვერ შეაჩერებს Nordstream 2-ს. გერმანიას ეს შეეძლო, მაგრამ ჯერჯერობით არ ჩანს, რომ ბერლინს ამის განსაკუთრებული სურვილი ჰქონდეს.

ევროკავშირს ისღა დარჩენია, საშინაო პოლიტიკაში მაინც მიაღწიოს წარმატებას; ფონ დერ ლაიენმა განსაკუთრებით უნგრეთის და ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის სხვა წევრების მიმართ მინიშნებით ხაზი გაუსვა, რომ ევროკავშირის ახალი ბიუჯეტის თანხები დაცული იქნება „ნებისმიერი სახის თაღლითობისგან, კორუფციისგან ან ინტერესთა კონფლიქტისგან; და ეს არ შეიძლება იყოს მოლაპარაკების საგანი“. მან აშკარად პოლონეთისკენ ისროლა კენჭი, როდესაც თქვა, რომ „LGBTQI თავისუფალი ზონები კაცობრიობისგან თავისუფალი ზონებია და მათ ჩვენს ევროკავშირში ადგილი არ აქვთ“ და მიგრაციის და დევნილების კვოტებთან დაკავშირებულ საკითხზე კიდევ ერთხელ თქვა, რომ მთელმა ევროპამ თავისი წილი უნდა იტვირთოს.

გამოსვლაში ასევე გაიჟღერა მოთხოვნებმა ევროკავშირის მინიმალური ხელფასის ჩარჩოების დაწესებისა და 2030 წლისთვის ემისიების 55%-ით შემცირების შესახებ, ასევე ევროკავშირის ციფრული გადასახადისა და ბრიუსელისთვის უფრო მეტი უფლებამოსილების მქონე „ევროპის ჯანმრთელობის კავშირის“ შექმნის თაობაზე; ასე რომ, შეიძლება ითქვას, თუ ევროკავშირი ვერ შეასრულებს დასახულ საგარეო პოლიტიკურ მიზნებს, მას მაინც ბევრი საკამათო ექნება შიდაპოლიტიკური საკითხების გადასაწყვეტად.