ბლოგები

2019 წლამდე „ქართული ოცნება“ ფორმალურად მაინც ცდილობდა დემოკრატიულობის ნიღბის შენარჩუნებას (მიუხედავად ისეთი შემთხვევებისა, როგორებიც იყო სარალიძისა და მაჩალიკაშვილის საქმეები, ან პერიოდული თავდასხმები ოპოზიციაზე და ა.შ.). ეს ნიღაბი წელს მთლიანად ჩამოიშალა. ახლა ჩვეულებრივ მოვლენებად ვიღებთ, მაგალითად, იმას, რომ დიმიტრი ხუნდაძის მაჟორიტარულ ოფისთან სამოქალაქო აქტივისტი მთავრობის მხარდამჭერებმა მიწაზე დააგდეს და სცემეს, ან იმას, რომ გიგი უგულავას და გოკა გაბაშვილს „სრულიად შემთხვევით“ აეროპორტში ყოფილი ძიუდოისტი დაესხათ თავს (ძიუდოისტი უგულავას ძალადობაში აქეთ ადანაშაულებს მაშინ, როდესაც გაბაშვილი დაზარალებულად ცნეს); აღარც ის გვიკვირს, რომ „ქართული ოცნების“ მხარდამჭერებს, რომლებიც აქტივისტებს ფიზიკურად უსწორდებიან, პოლიცია არ აკავებს და, ფაქტობრივად, მათ იმის საშუალებას აძლევს, რომ ოპონენტებს ფიზიკურად გაუსწორდნენ. ეს ყველაფერი „ქართული ოცნების“ მმართველობის სტილად იქცა. ამ უძირო ავტორიტარიზმის ჭაობიდან თავის დასაღწევად ერთადერთი რეალური შანსი მთლიანი სისტემის დემოკრატიზაცია იყო, რაც პროპორციული არჩევნების დაპირების არშესრულებასთან ერთად მოკვდა (ალტერნატიულ გერმანულ მოდელზე მსჯელობა კვლავაც ჩიხშია).

სასტიკი ძალის და ტელე-ინტერნეტმედია პროპაგანდის გამოყენების გარდა, „ქართული ოცნება“ სხვადასხვა ტიპის არგუმენტებით ცდილობს ლეგიტიმაციის შენარჩუნებას. ქვემოთ ორ ასეთ არგუმენტს განვიხილავ.

„ქართული ოცნების“ პირველი და მთავარი არგუმენტი ის არის, რომ ხელისუფლება სასტიკი გზებით ცდილობს ქვეყანა „დაიცვას“ „ნაციონალური მოძრაობისგან“ მომავალი ავტორიტარული საფრთხისგან. ცხადია, ეს სათავეშივე მცდარი არგუმენტია, რადგან ავტორიტარიზმით ავტორიტარიზმის დათრგუნვა თვითწინააღმდეგობრივი მტკიცება, ანუ ოქსიმორონია; როგორ შეიძლება დაიცვა ხალხი შესაძლო ავტორიტარიზმისგან, თუკი თავად ხარ უკვე მზარდად ავტორიტარული?! ამავე დროს, ეს არგუმენტი გავლენას მაინც ახდენს ზოგიერთ მოქალაქეზე იმით, რომ საზოგადოებაში ნიჰილიზმს თესავს. ზოგიერთი მოქალაქე თავის თავს ეკითხება: „რატომ უნდა ვიბრძოლოთ არსებული ავტორიტარიზმის წინააღმდეგ, თუკი მისი ალტერნატივაც ავტორიტარულია?“ არსებულ ავტორიტარიზმთან ბრძოლა საფრთხის შემცველია და მხოლოდ იმ შემთხვევაში ღირს თავის გაწირვა, თუკი უკეთესი მომავლის პერსპექტივა არსებობს. ზოგიერთი მათგანი თვლის, რომ ასეთი პერსპექტივა არ არსებობს, რადგან „ნაციონალური მოძრაობის“ ავტორიტარული მმართველობის აღდგენის შანსი დიდია.

სწორედ იმიტომ, რომ შესაძლო ავტორიტარიზმის საფრთხე მინიმუმამდე დავიდეს, „სირცხვილიას“ აქტივისტები თავიდანვე ითხოვდნენ პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას. პროპორციული სისტემა უზრუნველყოფს იმას, რომ ვერც ერთი დიდი პარტია ხმების აბსოლუტურ უმრავლესობას ვერ მოაგროვებს. შესაბამისად, მათ მოუწევთ სხვა პატარა პარტიებთან კოალიციაში შესვლა. ასეთი პლურალისტული მმართველობის დროს ხელისუფლების უზურპირება უფრო მეტად რთულია, ვიდრე ახლა. ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა (სადაც დემოკრატიული პოლიტიკური კულტურა სუსტია), მსგავსი სისტემა ხელს შეუწყობს დემოკრატიული თამაშის წესებისა და კომპრომისებზე ორიენტირებული პოლიტიკური კულტურის ჩამოყალიბებას. ოლიგარქიული მმართველობის და „ბელადოკრატიის“ საფრთხეც თავისთავად შემცირდება, რადგან აზრთა პლურალიზმი და ინტერესთა მრავალფეროვნება გაჩნდება.

მეორე არგუმენტი, რითიც „ქართული ოცნება“ ნიჰილიზმს თესავს და საკუთარ ავტორიტარულ მიდრეკილებებს ირიბად ამართლებს, თავად ბიძინა ივანიშვილმა გაახმოვანა. ივანიშვილმა 27 ნოემბერს ტელეკომპანია „იმედის“ ეთერში განაცხადა, რომ საქართველოში უმუშევრობის პრობლემას მთავრობა 20 წელიწადშიც ვერ მოაგვარებს. შესაბამისად, მისი თქმით, ერთ-ერთი გამოსავალი ეკონომიკური მიგრაციაა. გამოდის, რომ, ივანიშვილის აზრით, ჩვენს ქვეყანას მომავალი არ აქვს და, შესაბამისად, არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს, ხელისუფლება ავტორიტარული იქნება თუ დემოკრატიული; ყველა შემთხვევაში განწირულები ვართ სიღარიბისთვის. მსგავსი ნიჰილიზმი მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილში ისედაც არსებობს: ქართველების ნაწილს მომავლის აღარ სჯერა.

სინამდვილეში ლაპარაკი იმაზე კი არაა, რომ 10 ან 20 წელიწადში საქართველოსგან გერმანია ან შვედეთი გამოვა. ამის ალბათობა არც ისე დიდია - ყველაზე განვითარებულ ქვეყნებს რომ დავეწიოთ, შესაძლოა, ბევრად მეტი ძალისხმევა და დრო დაგვჭირდეს. ლაპარაკი იმაზეა, რომ საკმარისი ძალისხმევის შემთხვევაში შეგვიძლია დავეწიოთ ისეთ ქვეყანას, როგორიც, მაგალითად, ესტონეთია. ეს არის პოსტსაბჭოთა ქვეყანა, რომელსაც, ფაქტობრივად, არ აქვს ღირებული ბუნებრივი რესურსები და, ამის მიუხედავად, მისი მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე (მსყიდველობითუნარიანობის შესაბამისად) 35 000 დოლარზე მეტია. ესტონეთი უფრო მდიდარია, ვიდრე პორტუგალია (33 000 დოლარი) და რუსეთი (27 000 დოლარი). ამ დროს საქართველოში მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე მხოლოდ 11 000 დოლარია, ანუ ესტონეთზე დაახლოებით სამჯერ ნაკლები! როგორ მოახერხა ამის მიღწევა ესტონეთმა, სადაც მილიონ სამასი ათასი ადამიანი ცხოვრობს? იმით, რომ შექმნა სტაბილური ეკონომიკური გარემო (ავტორიტარული ჩარევებისგან თავისუფალი), მაღალი დონის განათლების სისტემა და სახელმწიფო სერვისები, დაამყარა გრძელვადიანი და მტკიცე კავშირები დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებთან. ამ ყველაფრის გაკეთება საქართველოსაც შეუძლია.

იმის მიუხედავად, თუ რას ამბობს „ქართული ოცნება“, საქართველოს ნამდვილად აქვს მომავალი. საქართველოს ნათელი მომავლის უზრუნველსაყოფად მმართველობის სტრუქტურების დემოკრატიზაციაა საჭირო, რაც ეკონომიკურ შედეგსაც ადრე თუ გვიან აუცილებლად გამოიღებს. ამისათვის, პირველ რიგში, საყოველთაო ნიჰილიზმზე უნდა ვთქვათ უარი და საზოგადოების საერთო ინტერესების დაკმაყოფილებაზე ვიყოთ კონცენტრირებული.

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.

„ქართული ოცნების“ მიერ პროპორციული საარჩევნო სისტემის ჩაგდების შემდეგ პოლიტიკური პროცესები ქუჩაშია გადასული. პოლიტიკური ცხოვრების მთავარი მსაზღვრელი, ერთგვარი ახალი „ბაზვორდი“, კი არის სიტყვა „არაძალადობრივი“. დღეს ქუჩაში მდგომი უკვე თითქმის ყველა ოპოზიციონერი პოლიტიკოსი საუბრობს არაძალადობრივ წინააღმდეგობაზე და ხელისუფლების მშვიდობიან იძულებაზე,საარჩევნო სისტემის შესაცვლელად.

მიუხედავად იმისა, რომ ოპოზიციის მოთხოვნების შინაარსი აბსოლუტურად სამართლიანია და არჩეული გზაც, ერთი შეხედვით, სავსებით მისაღები, მოსახლეობის დიდი ნაწილი მაინც არ უერთდება არაძალადობრივ მოძრაობას.

მოსახლეობის პასიურობას ყველა დაინტერესებული მხარე საკუთარი პოზიციიდანხსნის. საზოგადოებაში ამასთან დაკავშირებით არსებობს სამი ვერსია. პირველი ვერსიის თანახმად, მოსახლეობის დიდ ნაწილს არ ესმის საარჩევნო სისტემის მნიშვნელობა და ხალხი არ და ვერ რეაგირებს ასეთ „ტექნიკურ და ცივი გონების“ საკითხებზე. ქუჩისთვის საჭიროა ემოცია. შესაბამისად, უნდა მოხდეს ხალხში გასვლა და მათი „განათლება.“ ჩემი აზრით, ეს მიდგომა ელიტისტური და პრობლემურია. მესმის, რომ საზოგადოების დიდმა ნაწილმა შეიძლება არ იცოდეს, თუ რა თეორიული და სამართლებრივი განსხვავებებია პროპორციულ და მაჟორიტარულ სისტემებს შორის, მაგრამ ხალხი სწორედაც, რომ ძალიან კარგად ხვდება, რომ ხელისუფლებამ 14 ნოემბერს „გადააგდო.“ ამიტომაც არ მგონია, რომ პრინციპი „ხალხი ვერ ხვდება“ ძლიერი არგუმენტი იყოს ამ შემთხვევაში.

მეორე ვერსიის თანახმად, მოსახლეობაში ჯერ კიდევ ძლიერია შიში და სიძულვილი „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ მიმართ. ამ ვერსიის მიხედვით, ვინაიდან დღეს ენმ გვევლინება საპროტესტო მუხტის და არაძალადობრივი მოძრაობის ლიდერად, სწორედ ეს არის გადამწყვეტი ფაქტორი, რატომაც არ გამოდის ხალხი აქციებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ამ მოსაზრებაშიც გარკვეული ლოგიკა შეიძლება დავინახოთ, ბოლო არჩევნების შედეგები ამ ვერსიის გასაქარწყლებლად გამოგვადგება. ფაქტია, რომ 2018 წლის არჩევნებში, ნაციონალური მოძრაობის კანდიდატმა მიიღო დაახლოებით 800 ათასი ხმა. რაც იმას ნიშნავს, რომ ენმ-ის მიმართ შიში და სიძულვილი შეიძლება არსებობდეს საზოგადოების ერთ ნაწილში, მაგრამ არა საზოგადოების აბსოლუტურ უმრავლესობაში.

მესამე ვერსიის მიხედვით კი, ხალხი დაღლილია. აქციებმა: „ნუ მომკლავ“, „ჩვენ ერთად ვცეკვავთ“ და „გავრილოვის ღამემ“ დემონსტრაციებისთვის საჭირო ენერგია მთლიანად გამოფიტა. ამ ყველაფრის ფონზე დაღლილი და იმედგაცრუებული ხალხი არ და ვერ გამოდის საარჩევნო რეფორმის ჩაგდების გასაპროტესტებლად. ჩემი აზრით, ეს ვერსია ყველაზე ახლოს დგას ჭეშმარიტებასთან. არაძალადობრივი მოძრაობების ერთ-ერთი მკვლევარი, ბილ მოიერი ამბობს, რომ ნებისმიერი არაძალადობრივი მოძრაობა შედგება რვა ფაზისგან. აქედან მეხუთე არის „დაღლა და წარუმატებლობის განცდა“, რომელიც არის ბუნებრივი და ხშირად გარდაუვალი. მიუხედავად ამისა, ეს ეტაპი ძალიან ადვილად გადაილახება ცვლილებების აგენტების და მოძრაობების ლიდერების მიერ, რომლებიც საბოლოოდ ცვლიან უმრავლესობის აზრს და აღწევენ წარმატებას არაძალადობრივი გზით.

ქართულ რეალობაში დღეისათვის არ ჩანს მოსახლეობის დაღლის და არსებული წარუმატებლობის განცდის გადალახვის ნიშნები. შესაბამისად გთავაზობთ ჩემს ვერსიას, თუ რატომ არ უერთდება მოსახლეობის დიდი ნაწილი შინაარსით და ფორმით სამართლიან, არაძალადობრივ მოძრაობას.

არაძალადობრივი მოძრაობა პოლიტიკურია, მაგრამ არა პარტიული

არაძალადობრივი მოძრაობა პოლიტიკურია. უფრო მეტიც, არაძალადობრივი მოძრაობა სხვა არაფერია, გარდა პოლიტიკურისა, მაგრამ არაძალადობრივი მოძრაობა თითქმის არასდროს არის პარტიულად პოლიტიკური. ისტორიაში თითქმის ყველა წარმატებული არაძალადობრივი მოძრაობა იყო დამოუკიდებელი (ან წარმატებით აჯერებდა მოსახლეობას, რომ იყო დამოუკიდებელი) პარტიული პოლიტიკის გავლენებისგან. უფრო მეტიც, არაძალადობრივი მოძრაობები ხშირად აერთიანებდნენ და ქმნიდნენ კოალიციებს სხვადასხვა პარტიებს შორის სამოქალაქო აქტივისტების მეთაურობით და არა პირიქით.

მიუხედავად იმისა, რომ თითქმის ყველა არაძალადობრივი მოძრაობა მიზნად ისახავს არსებული ხელისუფლების შეცვლას ან მათთვის კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების (ან არ მიღების) იძულებას, როცა ხალხი გრძნობს, რომ არაძალადობრივი მოძრაობის სათავეში დგანან პოლიტიკოსები, ან პირდაპირ თუ ირიბად მართავენ არაძალადობრივ მოძრაობას და მიმდინარე პროცესებს პარტიული ინტერესებისთვის, მაშინ ხალხის უმრავლესობა ვერ ახდენს თვითიდენტიფიკაციას და მიკუთვნებას ამ მოძრაობისთვის.

დღემდე ორგანიზებული ქრესტომათიული თუ მცირე მასშტაბის არაძალადობრივი მოძრაობების ანალიზი ნათლად გვიჩვენებს, რომ არაძალადობრივი მოძრაობა - იქნებოდა ეს განდის „სატიაგრაჰა“, აფრო-ამერიკელების მოძრაობა სამოქალაქო უფლებებისთვის თუ Otpor-ის მოძრაობა ყოფილი იუგოსლავიის სერბეთში, - იყო მშვიდობიანი იძულება არა მხოლოდ ხელისუფლების, არამედ ზოგადად პოლიტიკური ელიტების, დამორჩილებოდნენ ხალხის და სამოქალაქო აქტივისტების მმართველობას დროის კონკრეტულ მონაკვეთში მაინც.

ამ კუთხით საქართველოში ვითარება ცალსახად განსხვავებულია. ჩვენთან მიმდინარე არაძალადობრივი მოძრაობის მებაირაღედ გვევლინებიან პროფესიონალი პოლიტიკოსები, რომლებიც პოლიტიკური მიზნების მიღწევისთვის ქმნიან ფორმალურად დამოუკიდებელ არაძალადობრივ მოძრაობებს, რომლებიც ხშირად პირდაპირ და ცალსახად ებმებიან პარტიული პილიტიკის დომინაციის ქსელში.

მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, მიმდინარე არაძალადობრივი მოძრაობის ასეთი კაფკასეული „მეტამორფოზის“ გამოკვეთილად არტიკულირება და კრიტიკა საზოგადოების დიდ ნაწილს არ შეუძლია, ხალხი საკუთარ პოზიციას და პროტესტს, მიმდინარე პროცესების მიმართ, მაინც გამოხატავს აქციებში არ მონაწილეობით. პოლიტიკოსები კი ჯიუტად განაგრძობენ სიტყვა „არაძალადობრივის“ გამოყენებას და მინიმალური დანახარჯებით მაქსიმალური სარგებლის მიღებაზე ფიქრს.

რა თქმა უნდა, წერილის მიზანი არ არის, ოპოზიციის და მიმდინარე აქციების გაკრიტიკება. უფრო მეტიც, მგონია, რომ ოპოზიცია ვალდებულიცაა, რომ არსებულ სიტუაციაში გამოიყენოს ყველა შესაძლებლობა, რომ ქვეყანამ საბოლოოდ მიაღწიოს სამართლიან და თანასწორ არჩევნებამდე. ამისთვის საუკეთესო გზა, ჩემი აზრით, იქნებოდა პარტიული აქტივის მობილიზაცია და არა საკუთარი რესურსების მინიმალური დანახარჯებით და არაძალადობრივი მოძრაობის რიტორიკის გამოყენებით პასუხისმგებლობის ხალხზე აკიდება. რადგანაც ეს უკანასკნელი არ მუშაობს პოლიტიკოსებისთვის და არც იმუშავებს, თუნდაც იმის გამო, რომ პოლიტიკური პარტიის არაძალადობრივი დემონსტრაცია თვისებრივად განსხვავდება არაძალადობრივი მოძრაობისგან. როგორც იტყვიან, არაძალადობრივი მოძრაობა იუპიტერისაა, ხარს ეს არ გამოსდის.