ბლოგები

მასკულტურის ეპოქაში, - ჩვენი დრო კი უდავოდ სწორედ ამ ეპოქას მიეკუთვნება - კომერციალიზაციამ ხელოვნების უკლებლივ ყველა სფერო მოიცვა, მათ შორის მუსიკაც. პროცესი ხშირად შენიღბულად მიმდინარეობს. ამ საქმეში მნიშვნელოვანი როლი ენიჭებათ პროდიუსერებს, მენეჯერებს და, ნაწილობრივ, კრიტიკოსებსა და ჟურნალისტებსაც. მათი ზეგავლენის შედეგად საშუალო მსმენელი თანდათან, შეიძლება ითქვას, „კარგავს კვალიფიკაციას“. ხშირად სწორედ შენიღბვის მიზნით კომერციალიზაციის ნაცვლად იყენებენ სხვა ტერმინს - „პოპულარიზაციას“. ამასთან დაკავშირებით საბჭოთა კულტურის ისტორიიდან საინტერესო ფაქტი გამახსენდა: ორმოციანი წლების ბოლოს მოსკოვის ფილარმონიის ხელმძღვანელს, პარტიის მიერ დანიშნულ „მუშათა კადრს“, მოახსენეს, რომ ახლო მომავალში ფილარმონიას დაგეგმილი აქვს ცნობილი პიანისტის ემილ გილელსის გასტროლები ურალის ქალაქებში. „როგორ, ის მარტო დაუკრავს?“ - გაოცებულა კომუნისტი ჩინოვნიკი. მსმენელისთვის ეს ხომ მოსაწყენი იქნება, გააყოლეთ თუნდაც აკრობატთა წყვილიო. იმხანად მასობრივ რეპრესიებს გადარჩენილ მოაზროვნე ადამიანებისათვის ეს ერთდროულად სასაცილოც იყო და სატირალიც.

ავად მოსაგონარი საბჭოთა დროისგან განსხვავებით, მუსიკის სფეროში ამჟამად შექმნილი ვითარება მხოლოდ და მხოლოდ სევდისმომგვრელია. უპირველეს ყოვლისა, ზოგიერთი მსოფლიო დონის მუსიკოსი, კლასიკური მუსიკის გამოჩენილი შემსრულებელი, მოიხიბლა დიდი ჰონორარით და, გარკვეულწილად, მასკულტურის მსახურად იქცა. მაგალითისათვის შემიძლია დავასახელო მევიოლინეები ვანესა მეი და ნაიჯელ კენედი. ორივე შემსრულებელი გამუდმებით ეწევა კლასიკური მუსიკის პროფანაციას (საკმარისია გავიხსენოთ თუნდაც კენედის მიერ შესრულებული ვივალდის ციკლი „წელიწადის დრონი“). იმავე გზას დაადგა უაღრესად პოპულარული „კრონოს-კვარტეტიც“; საკუთარი შემოქმედების კომერციალიზაციას ეწევა გამოჩენილი ჩელისტი იო-იო-მაც. ასტრონომიულმა ჰონორარებმა საგრძნობლად გაამდიდრა ჩინელი წარმოშობის ამერიკელი მუსიკოსი, თუმცა, სამაგიეროდ, მნიშვნელოვნად დასცა მისი პრესტიჟი ჭეშმარიტ მუსიკოსთა წრეში. აღნიშნული ტენდენცია თავის თავზე გამოსცადა იმ თბილისელმა მსმენელმაც, რომელიც ფილარმონიის დიდ დარბაზში დაესწრო ცნობილი ჯაზური პიანისტის ჰერბი ჰენკოკის კონცერტს.

მსოფლიოში ძალიან ცოტა დარჩა კოლექტივი, კლასიკური მუსიკის არა პროფანაციას, არამედ ჭეშმარიტ პოპულარიზაციას რომ ეწეოდეს. ერთ-ერთი მათგანია ჯეიმს ლასტის საესტრადო ორკესტრი, რომელიც, სხვათა შორის, გასული საუკუნის სამოცდაათიან წლებში თბილისსაც ესტუმრა. კოლექტივი დღესაც წარმატებით განაგრძობს გასტროლებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. თითქმის ორმოცი წლის წინ თბილისის დიდ საკონცერტო დარბაზში ჩვენ მოვისმინეთ კლასიკური მუსიკის მრავალი შედევრის ახლებური ინტერპრეტაცია. უზადო გემოვნება, არანჟირების დახვეწილობა, კლასიკური მუსიკისადმი ფაქიზი დამოკიდებულება და დიდი პატივისცემა - სწორედ ეს იყო ლასტის ნოვაციების ძირითადი კომპონენტები. არ დამავიწყდება, მაგალითად, თბილისის კონცერტზე გაჟღერებული ბრამსის მესამე სიმფონიის მეორე ნაწილის ნაწყვეტი...

რაც შეეხება შოუ-ბიზნესს, მასში ამჟამად გადამწყვეტ როლს თამაშობს არა შოუ, არამედ სწორედ ბიზნესი. ხშირად ამა თუ იმ შემსრულებლის პოპულარობა გარეგნული გაფორმებითა და მის „გაპიარებაში“ ჩადებული თანხით განისაზღვრება. ამის „ხარჯზე“ (ეს სიტყვა აქ ორმაგ მნიშვნელობას იძენს) სპონსორები და პროდიუსერები ფართო აუდიტორიის გემოვნებით მანიპულირებენ: იმედია, ყველას ახსოვს, ვთქვათ, „ევროვიზიის“ კონკურსზე აზერბაიჯანის ჯგუფის გამოსვლა. კიდევ ერთ მნიშვნელოვან პრობლემად მიმაჩნია მიბაძვის ფაქტორი - ბევრ შემთხვევაში საქმე ეხება არა მარტო რეპერტუარს, არამედ შემსრულებლის მანერასაც. ახალგაზრდა მომღერლები უნიჭოდ ბაძავენ გამოჩენილ კრუნერებს - ფრენკ სინატრას, ელა ფიცჯერალდს, ელტონ ჯონს, სტინგს... ისეთი შეგრძნებაა, თითქოს ბოლო დროს მუსიკალური ხელოვნების მახასიათებლად გამოიყენება სპორტული შეჯიბრების ცნობილი ფორმულა: „გოლები, ქულები, წამები“. რად ღირს თუნდაც სხვადასხვა ტიპის კონკურსები - იგივე „ევროვიზია“, ჩვენი „ჯეოსტარი“ და სხვა, რომლის გამარჯვებულები ვლინდება არა ობიექტური კრიტერიუმებით, არამედ სატელეფონო ზარებით (ისინი გარკვეულწილად სპორტული ქულების როლს ასრულებენ).

აქ არ შემიძლია არ მოვიყვანო მილან კუნდერას ციტატა: „ადამიანი არასდროს თვრება რომანის კითხვის ან ფერწერული ტილოს ხილვის შედეგად, სამაგიეროდ ეს ხშირად ხდება ბეთჰოვენის მეცხრე სონატის ან ბიტლზის სიმღერის მოსმენისას“. ესეც თქვენი გოლები და ქულები! რაც შეეხება წამებს, მუსიკის ისტორია საინტერესო ფაქტს გვთავაზობს: ცნობილი პიანისტი სიმონ ბარერი შუმანის „ტოკატას“ ვლადიმირ ჰოროვიცზე თითქმის ორჯერ სწრაფად უკრავდა, მაგრამ მსოფლიოში აზრადაც არავის მოსვლია იმის თქმა, რომ ბარერი ჰოროვიცის გენიალობას უტოლდებოდა.

რახან საუბარი სპორტს შეეხო, მინდა გავიხსენო ჩემი შეხვედრები კოტე მახარაძესთან. ბევრისთვის საყვარელი მსახიობი და სპორტული კომენტატორი აღშფოთებული იყო ფეხბურთის კომერციალიზაციით და დიდი გულისწყრომით ამბობდა: არ მაინტერესებს თუნდაც ლონდონის „არსენალის“ თამაშის ყურება - გუნდში უმრავლესობა ხომ უცხოეთში ნაყიდი ფეხბურთელებიაო! გამოგიტყდებით, ჩემთვის, ფეხბურთის სტაჟიანი გულშემატკივრისთვის, რომელსაც ბორია პაიჭაძისა და გაიოზ ჯეჯელავას თამაში ახსოვს, ეს თემაც ძალიან საინტერესოა, მაგრამ რას იზამ - რედაქტორები მიკრძალავენ ხელოვნების სფეროდან გადახვევას!

ბოლო დღეებში ორი სახელი და გვარი მოვისმინე და წარმოვთქვი სხვებზე ხშირად: თეა თუთბერიძე და ზაზა აზმაიფარაშვილი. მერე დავფიქრდი, ამ ორი ადამიანის ბოლოდროინდელი ისტორია მხოლოდ დროში დაემთხვა ერთმანეთს, თუ აქვს რამე საერთო იმ მოვლენებს, რაც მათ გადახდათ თავს?

გონება (იქნებ, უფრო, გამოცდილება) ორი მიმართულებით ფიქრისკენ მიბიძგებს: პოლიტიკური გადაწყვეტილება და სიტყვის თავისუფლება. ორივე მათგანი – თეა თუთბერიძეც და ზაზა აზმაიფარაშვილიც – პოლიტიკური გადაწყვეტილების მსხვერპლია და ერთადერთი ბერკეტი, რასაც მათი დაცვა რეალურად შეეძლო – სიტყვის თავისუფლება – გამოუყენებელი დარჩა.

ჩემი ნატვრაა, ისეთ ქვეყანაში ვცხოვრობდე, რომელშიც მოქალაქე თეა თუთბერიძე საჯაროდ იტყვის რამე ისეთს, რასაც პრეზიდენტის ადმინისტრაცია უარყოფს და მოქალაქე თეა თუთბერიძე კი მაინც ჯიუტად გააგრძელებს თავისი პოზიციის გამოხატვას. ამავდროულად, თეა მარტო არ იქნება, მის ნათქვამს სხვები აიტაცებენ და მიზანმიმართულად გაავრცელებენ. პრეზიდენტის ადმინისტრაცია, ისევე, როგორც საპარლამენტო უმრავლესობა, საკუთარ აზრზე დარჩება და შორიდან მიადევნებს თვალს მოქალაქე თეა თუთბერიძეს, რომელიც შეუპოვრად გააგრძელებს საკუთარი პოზიციის რაც შეიძლება ფართოდ განვრცობას.

გულით მინდა ასეთ ქვეყანაში ცხოვრება, მაგრამ, სამწუხაროდ, არ გვაქვს ასეთი ქვეყანა. ის, რასაც მოქალაქე თეა თუთბერიძე, თავის მეგობრებთან ერთად, აკეთებდა პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ოფიციალურ განცხადებამდე და აკეთებს ამ განცხადების შემდეგაც, გარანტირებულია არა მისი გამოხატვის თავისუფლებით, არამედ მაღალ დონეზე მიღებული პოლიტიკური გადაწყვეტილებით, რომელიც ადგილს აღარ ტოვებს რაიმე შინაარსის თავისუფლებისთვის.

გამოხატვის თავისუფლება რომ ქაღალდზე რჩება, როგორც კი მოქალაქის (რაგინდ უვნებელი) ქმედება ხელისუფლების ხედვას უპირისპირდება, ამას ზაზა აზმაიფარაშვილის ისტორიაც ადასტურებს. მიმდინარე წლის 20 ოქტომბერს მან უდირიჟორა ფონდ „იავნანას“ საქველმოქმედო კონცერტს თბილისში, რომელზეც პაატა ბურჭულაძემ სამი ტენორი მოიწვია: იტალიელები – მარკო ბერტი და პიერო ჯულიაჩი და ქართველი ბადრი მაისურაძე. კონცერტზე შემოსული თანხა შარშან აგვისტოს ომში გარდაცვლილი მეომრების შვილებისთვის იყო განკუთვნილი. სულ 50 000 ლარი შეგროვდა. კონცერტის შემდეგ მესამე დღეს – 23 ოქტომბერს – კულტურის სამინისტროს ვებგვერდზე გამოიფინა მინისტრის ბრძანება ზაზა აზმაიფარაშვილის გათავისუფლების შესახებ თბილისის ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელისა და მთავარი დირიჟორის თანამდებობიდან.

ვებგვერდზე ამ მოულოდნელი გადაწყვეტილების ამოკითხვის შემდეგ, ბატონ ზაზას არ უსარგებლია სიტყვის თავისუფლების თუნდაც ერთი მისხლით და არაფერი უთქვამს იმის გარდა, რომ მან არ იცის გათავისუფლების მიზეზი და არც ის, უკავშირდება თუ არა ეს გადაწყვეტილება 20 ოქტომბრის კონცერტს.

ზაზა აზმაიფარაშვილს, ცხადია, არ უთქვამს, რომ მანამ, სანამ პაატა ბურჭულაძე მოსკოვში საქველმოქმედო კონცერტზე იმღერებდა და ამ თუ სხვა მიზეზით ხელისუფლებას გაინაწყენებდა, ფონდ „იავნანას“ საქველმოქმედო ტელემარათონებს ნაციონალურ ტელევიზიებში საათები ეთმობოდა. 20 ოქტომბრის კონცერტის შესახებ კი საზოგადოებრივ მაუწყებელს სიტყვა არ დასცდენია. „რუსთავი 2“-სა და „იმედზე“ სიუჟეტები მხოლოდ დღის საინფორმაციო პროგრამებში გავიდა, ხოლო საღამოს მთავარი გამოშვებები მთლიანად ენდი გარსიას მიეძღვნა.

ბატონ ზაზას არ უთქვამს, რომ საქართველოში ზოგს ესმის და ზოგს – არა, რატომ უნდა ემღერა, ან არ უნდა ემღერა მოსკოვში პაატა ბურჭულაძეს; ზოგმა, შეიძლება, როგორღაც ისიც გაიგოს, რომ ბურჭულაძის ამ „შეცდომის“ შემდეგ ფონდ „იავნანას“ მიმართ ხელისუფლების მხარდაჭერა – თუნდაც, საინფორმაციო უზრუნველყოფის კუთხით – შემცირებულიყო, ან შეწყვეტილიყო. მაგრამ საღი აზრისთვის სრულიად გაუგებარია, რატომ უნდა გაეშვათ სამსახურიდან ადამიანი, რომელმაც ომში დაღუპულთა შვილებისთვის გამართულ კონცერტზე უდირიჟორა ორკესტრს, რომელსაც ბოლო წლების განმავლობაში უამრავი შრომა შეალია, რომელიც ფეხზეც დააყენა და წელშიც გამართა. ორკესტრიც, ჯერჯერობით, დუმს – არც კითხვებს სვამს, არც აპროტესტებს. არადა, მეტისმეტია...

„გერმანიაში ნაცისტები რომ კომუნისტებს მიადგნენ, ხმა არ ამომიღია, რადგან კომუნისტი არ ვყოფილვარ. ებრაელებს მიადგნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან ებრაელი არ ვყოფილვარ. პროფკავშირებს მიადგნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან პროფკავშირელი არ ვყოფილვარ. კათოლიკეებზე გადავიდნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან კათოლიკე არ ვყოფილვარ. შემდეგ მე მომადგნენ... და აღარავინ იყო დარჩენილი, რომ ხმა ამოეღო...“ გერმანელი პასტორის, მარტინ ნიმიოლერის ამ ცნობილ სიტყვებს დღეს საქართველოში ხშირად ვიმეორებთ, მაგრამ როგორღაც უმისამართოდ.

ჩვენთან პირველად ტელევიზიებს მიადგნენ და სეირს ვუყურეთ; სასამართლოს და პოლიციას რომ მიადგნენ, ხმა არ ამოგვიღია; ბიზნესს რომ მიადგნენ, არც კი შევწუხებულვართ; სკოლებს რომ მიადგნენ, არც მაშინ გვითქვამს რამე; სპორტს რომ მიადგნენ, ვერც მაშინ ვივარგეთ და თეატრებს რომ მიადგნენ, მაშინ ხომ საერთოდ გავისუსეთ, თითქოს, სულ არაფერი მომხდარიყოს.

არც თეა თუთბერიძეს, არც ზაზა აზმაიფარაშვილს, არც პაატა ბურჭულაძეს, არც ფონდ „იავნანას“, არც ოპერის ორკესტრის წევრებს და არც ჩვენ არ შეგვიძლია, ხელისუფლებას პასუხი მოვთხოვოთ პოლიტიკისგან დაშორებულ სფეროებში პოლიტიკური მიზანშეწონილობით მიღებული მახინჯი გადაწყვეტილებების გამო. თეა რომ ბევრს ლაპარაკობს და ბატონი ზაზა რომ დადუმებულია, სინამდვილეში, მთავარი პრობლების წინაშე ორივე ერთნაირად უსუსურია, ორივე ერთნაირად უტყვია. თითოეული ჩვენგანიც პოლიტიკური გადაწყვეტილების მსხვერპლი უკვე მაშინ გახდა, როდესაც თავი გერმანელი პასტორის მდგომარეობაში ჩაიყენა.

ბოლოს და ბოლოს, ერთმანეთს ოდესმე ხომ უნდა ვკითხოთ, როგორ ქვეყანაში ვცხოვრობთ?

* * *

და ბლოგი რომ დავწერე, მხოლოდ შემდეგ გამიჩნდა შეკითხვა: ნეტავ, პასტორ ნიმიოლერის ამბავი რითი დასრულდა?