ქართველ მწერალთა ცხოვრების ანაბეჭდების წიგნი

ახალი გამომცემლობა "ნოტა-ბენეს" პირველი წიგნი-ალბომი, სახელწოდებით "ქართველი მწერლები", 400-გვერდიანია და რამდენიმე კილოს იწონის.

მაღალი პოლიგრაფიული ხარისხით დაბეჭდილ ამ გამოცემაში სულხან-საბა ორბელიანიდან მირზა გელოვანამდე 29 მწერლის ბიოგრაფიაა წარმოდგენილი, რასაც თან ერთვის მდიდარი ფოტომასალა და ხელნაწერები. ეს ვიზუალური მასალა კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრსა და გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის მუზეუმშია დაცული და გამომცემლობამ მათთან თანამშრომლობის შედეგად შეძლო შთამბეჭდავი ეფექტის მიღწევა. ეს ბიოგრაფიები სხვადასხვა ავტორის დაწერილია. ზოგი ერთი წერილის ავტორია, ზოგი - ორის, ზოგი - სამის, ჯამში კი, მათი რიცხვი თხუთმეტია. პროექტის ავტორია პოეტი დათო ყანჩაშვილი. დღეს იგი ჩვენი სტუმარია. როგორ გაჩნდა ამ წიგნი-ალბომის გამოცემის იდეა, როგორ მიდიოდა მასზე მუშაობა? - ამ კითხვით დაიწყო ჩვენი საუბარი.

დათო ყანჩაშვილი: პროექტზე მუშაობა არ იყო მარტივი, ვინაიდან არ არის მცირე ფოტომასალა. ხელნაწერებიც ასარჩევი იყო, ადამიანებიც იყვნენ საპოვნელები, ვინც დაწერდა. იყო ვერსია, ხომ არ გაეკეთებინა ეს ერთ ადამიანს, მაგრამ შემდეგ ვიფიქრეთ, რომ არსებობენ ადამიანები, რომლებიც უკვე დიდი ხანია კონკრეტულ მწერლებზე მუშაობენ და დროის თვალსაზრისითაც ეს გაცილებით უფრო გამართლებული იქნებოდა. დავიწყეთ მუშაობა, შემდეგ - რა თქმა უნდა, ავტორებთან შეთანხმებით - ავარჩიეთ ხელნაწერები, ფოტომასალა და მიზანი ამ პროექტის იყო ის, რომ გარკვეულწილად დაგვებრუნებინა ჩვენ ამ ავტორებისთვის ადამიანური ნიშან-თვისებები. მე მახსოვს, სკოლაში როგორ მასწავლიდნენ ამ ავტორებს: ჩემთვის, როგორც ერთ-ერთი მოწაფისთვის, რაღაცნაირად ერთ ქვაბში იყო მოხარშული აბსოლუტურად ყველა მწერალი. ჩემთვის უკვე განსხვავება არ არსებობდა, იმიტომ რომ ყველა იყო დიდი ქართველი კლასიკოსი მწერალი. რაღაცნაირად თითქოს ეს სტერეოტიპი მუშაობს და რჩება და უკვე ვართმევთ ამ ინდივიდუალიზმს ადამიანებს. არადა, ყველაზე საინტერესო ზუსტად ის არის, რომ ეს ადამიანები, თავიანთი ადამიანური ბუნებით, თავიანთი იმ რთული ბიოგრაფიებით თუ იმ რაღაცა შემთხვევებით, ზუსტად იმას თხზავდნენ, რაც ჩვენს ქართველ მკითხველს ასე მოსწონს და მნიშვნელოვნად თვლის ქართულ ლიტერატურაში. ჩემი აზრით, ეს წიგნი იყო საინტერესო, იქიდან გამომდინარე, რომ ავტორის ბიოგრაფიის გარეშე მე რთულად წარმომიდგენია კარგად გააზრება, რას ამბობს, რატომ შექმნა ეს პერსონაჟი, რაზე არის მიბმული, რა იყო ინსპირაცია, რა საჭიროება იყო ამ პერსონაჟის შექმნისა ამა თუ იმ პერიოდში. მიმაჩნია, რომ ეს წიგნი არის პირველი წიგნი, რომელიც აერთიანებს გარკვეულწილად იმ საინტერესო მასალას, - წერილებს, ფოტოებს, ცხოვრების უცნობ დეტალებს, - რომელიც, ვფიქრობ, ძალიან საინტერესო უნდა იყოს ქართველი მკითხველისთვის.

როგორაა დაწერილი ეს ბიოგრაფიები? ცხადია, როცა ავტორთა მრავალფეროვნებაა, სხვადასხვანაირია მიდგომებიც, წერის სტილი. ზოგიერთი თითქმის მთლიანად მწერლის ბიოგრაფიაზეა ორიენტირებული, ზოგიერთი მაინც საკმაოდ დიდი დოზით შემოქმედებითი ანალიზისკენ იხრება, თუმცა ძირითადად ორივე მომენტი დაბალანსებულია. ის სილაღე, რაც აკა მორჩილაძის "ქართულ რვეულებშია", აქ ნაკლებად გვხვდება და ეს გასაგებიცაა, რადგან მე-19 საუკუნისა და მეოცე საუკუნის დასაწყისის ქართული გარემოს ჯადოსნურად გაცოცხლება, იმ პერიოდის ქართველი მწერლების გამორჩეულად შთამბეჭდავი პორტრეტების ხატვა დღეს მხოლოდ მას ძალუძს, აკას. ამიტომ ამ სიმაღლიდან წიგნის შეფასება არამართებული იქნებოდა. ობიექტურად კი, "ქართველ მწერლებში" შესული ტექსტები პროფესიულად და საქმის ცოდნითაა დაწერილი და ჩამთრევია. ალაგ-ალაგ ზოგიერთ ავტორთან ძველი კლიშეები და პათოსი გამოსჭვივის, მაგრამ, საბედნიეროდ, ფეხს ვერ იკიდებს და წიგნის მთლიან ინტონაციას და განწყობას ვერ არღვევს. მოვერიდებოდი კონკრეტული ავტორების გამოყოფას, მაგრამ წიგნის ხასიათის უკეთ გასაგებად ორიოდე მაგალითს მაინც მოვიშველიებ. გია არგანაშვილი ალექსანდრე ყაზბეგისა და დავით კლდიაშვილის ბიოგრაფიების ავტორია. კლდიაშვილზე დაწერილ სტატიაში იგი ამ ორ ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებულ ავტორს შორის საინტერესო პარალელებს ავლებს და შეიძლება ითქვას, რომ თითოეული მათგანის ბუნებას მეორის დახმარებით უკეთ გამოკვეთს. ემზარ კვიტაიშვილი მირზა გელოვანსა და გიორგი ლეონიძეზე წერს და აქედან ლეონიძეზე ტექსტი გამორჩეულია იმით, რომ ესაა ერთადერთი შემთხვევა წიგნში, როდესაც ავტორი პირად მოგონებებს იშველიებს. თუმცა ისიც უნდა ითქვას აუცილებლად, რომ ერთ ადგილას იგი ერთ უკვე გარდაცვლილ ქართველ მწერალთან მიმართებაში ეთიკის საზღვრებს გადადის და, ჩემი აზრით, გამომცემლობა ამ ფრაგმენტის დაბეჭდვაზე არ უნდა წასულიყო. ბუნებრივია, რომ კონსტანტინე გამსახურდიაზე წერილი სოსო სიგუამ დაწერა, ამ მწერალზე ყველაზე მნიშვნელოვანი მონოგრაფიის ავტორმა. თუმცა თუკი მონოგრაფიაში იგი სერიოზულ ანალიზს აკეთებდა, აქ რაც საჭირო იყო, ის შემოგვთავაზა: მწერლის ძალიან ცოცხალი პორტრეტი.

რაც შეეხება მწერლების შერჩევას: ასეთი პროექტები თავიდანვე განწირულია საიმისოდ, რომ შერჩევის პრინციპი კრიტიკის ობიექტი გახდეს, ვიღაცას რაღაც დააკლდეს. ცხადია, მეც გამიჩნდა მსგავსი აზრები, როცა წიგნში ვერ აღმოვაჩინე ქართული პროზის სათავეებთან მდგომი ის ავტორები, რომლებიც ძალიან მიყვარს: ლავრენტი არდაზიანი და დანიელ ჭონქაძე. არაა იაკობ გოგებაშვილი. არაა შიო არაგვისპირელი. ჩემი აზრით, ძალიან საინტერესო იქნებოდა რევოლუციონერი ჭოლა ლომთათიძის ტრაგიკული ბიოგრაფიის აღწერა. კონსტანტინე გამსახურდიას და გრიგოლ რობაქიძის ფონზე მუდამ არ უნდა იჩაგრებოდეს დემნა შენგელაია და "მეორე ეშელონში" არ უნდა გადაჰყავდეთ... ყოველივე ამაზე აზრი ვკითხე, ცხადია, დათო ყანჩაშვილსაც.

​დათო ყანჩაშვილი: ამ გამოცემას არ ჰქონდა პრეტენზია, რომ მოიცავდა ყველაფერს. წიგნი საკმაოდ მოცულობითია, ძალიან დიდი გამოვიდა ისედაც. ჩვენ მაშინ უნდა წავსულიყავით მეორე გზით, სადაც იქნებოდა თითქმის ყველა ან ყველა, მაგრამ იქნებოდა ძალიან მწირი ეს ინფორმაცია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, უნდა წავსულიყავით ორტომეულზე, სამტომეულზე... ეს იყო ერთგვარი მცდელობა, რაღაც დაგვედო, რაღაც პრეცედენტი გაგვეკეთებინა და, რა თქმა უნდა, ჩვენ ვფიქრობთ ძალიან ბევრი მიმართულებით. ვფიქრობთ სხვადასხვა კუთხით როგორ განვავითაროთ ის ხაზი, რომელიც ამ წიგნში არის წარმოდგენილი. ავტორების შერჩევამ რამდენიმე ეტაპი გაიარა. ვფიქრობდით სხვადასხვა ადამიანთან ერთად, მათ შორის იმათთან, ვინც წერდა, და, საბოლოო ჯამში, მიიღო აი, ასეთი სახე. ზუსტად ვერ გეტყვით, რა იყო ამის მიზეზი. ან შემთხვევითობები, ან უცაბედი გადაწყვეტილებები. რა თქმა უნდა, კარგი იქნება, რომ იყოს ყველა, თუმცა კიდევ ერთხელ ვიტყვი, რომ მთავარია, რაღაც დავდეთ, რაღაც პროდუქტი და მომავალში შესაძლებელია ეს გაკეთდეს უფრო სრულყოფილად.

დაბოლოს, გასაგები ფაქტორების გამო წიგნი-ალბომი ძვირია, ფაქტობრივად, სასაჩუქრე გამოცემაა, მასზე ბევრს ხელი ვერ მიუწვდება. არადა, მკითხველისთვის, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდებისთვის, ეს მართლაც ძალიან საჭირო გამოცემაა. რამდენად შესაძლებელია, თუნდაც პოლიგრაფიული დონის დაწევით, "ქართველი მწერლები" დაინტერესებულ მკითხველამდე მივიდეს?

დათო ყანჩაშვილი: თავისთავად ასეთი გამოცემები არ ჯდება იაფი. საჭიროა ნებართვები სხვადასხვა დაწესებულებებიდან, იმიტომ რომ ეს ნამუშევრები ინახება - წერილები, ხელნაწერები, ფოტომასალა. შესაბამისად, იმ ხარჯმა, რომელიც გამომცემლობამ გაიღო და იმან, რომ ჩვენ გვინდოდა მაღალი პოლიგრაფიული ხარისხი, სამწუხაროდ, წიგნის ფასიც გაზარდა. თუმცა ჩვენ ვფიქრობთ, სხვადასხვა ვერსიებზე ვმუშაობთ, როგორ შეიძლება ამ წიგნის შემდეგი გამოცემები უფრო ხელმისაწვდომი და დაბალფასიანი იყოს.