ბლოგები

„მე ვყვირი, ვღრიალებ... ზურგს უკან ხმა მესმის - ვხვდები, სარდაფის კარი ჩაკეტეს. ორიდან (წითელარმიელიდან) ერთ-ერთმა მაჯებში ჩამავლო ხელი და გასასვლელში გამიყვანა. მეორემ ხელი ყელში წამავლო და ისე მიმათრევს. დახრჩობის შიშით ყვირილი შევწყვიტე. ძირს მაგდებენ. ჯიბიდან რაღაც მივარდება. ხმაზე ვხვდები, რომ სახლის გასაღებების აცმაა. თავით მიბჯენილი ვარ სარდაფის კიბის უკანასკნელ კიბეს, ზურგით კი - ცივ ნესტიან ქვას. მაშინ, როცა ერთ-ერთი ქვედა საცვალს მახევს და ჩემზე ძალადობს, მე ვცდილობ სინათლის სხივს ვუყურო, რომელიც ჭუჭრუტანიდან ანათებს. (...) მინდა წამოვდგე, მაგრამ ამ დროს მეორე მახტება თავზე...“. 1945 წლის 27 აპრილს, პარასკევ დღეს, ამ ბერლინერ ქალს ორჯერ გააუპატიურებენ წითელარმიელები. იგივე განმეორდება შაბათსაც და კვირასაც.

ანონიმი ბერლინელი ქალის დღიურიდან ეს ნაწყვეტი არის ისტორიკოსების ხელთ არსებული უნიკალური პირველწყარო, იმ ასიათასობით გერმანელ ქალს შორის, რომელიც წითელარმიელების ძალადობის მსხვერპლი გახდა. ის, რომ ასიათასობით ქალიდან მხოლოდ ერთი-ორმა გადაწყვიტა - და ისიც ანონიმურად - ფურცლისთვის გაენდო პირადი ტრაგედია, გასაკვირი ამაში არაფერია. ასეთი მასშტაბის კოლექტიური ტრაგედიის შემდეგ, საზოგადოება, როგორც წესი, ერთხმად სიჩუმეს არჩევს.

სხვათა შორის, სიჩუმეს არჩევს არა მხოლოდ მსხვერპლი, არამედ თვითმხილველიც. თხუთმეტიოდე წელია, რაც მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში ომებგამოვლილ ვეტერანებს ვხვდები. განსაკუთრებით ბევრი ინტერვიუ მაქვს აღებული მეორე მსოფლიო ომის ვეტერანებთან. იმ შემზარავ ისტორიებს შორის, რომლებიც მათ აქვთ განდობილი, განსაკუთრებით მეკუმშებოდა გული ომის ორი ვეტერანის - ელენა ბონერის და გრიგორი პომერანცის - მოსმენისას. არასდროს დამავიწყდება ელენა ბონერის რეაქცია, როდესაც დავუსვი კითხვა წითელარმიელების მიერ ჩადენილ ომის დანაშაულებებზე. კითხვის დასმის შედეგად ბონერი ჯერ გახევდება, შემდეგ კი მას კანკალი აიტანს: „არ მინდა ამაზე საუბარი! ამაზე როცა ვფიქრობ... ერთხელ ვენაში ხუთი წლის გოგონა მოიყვანეს... არა, არ მსურს ამაზე საუბარი!“ - ისტერიული ხმით მომაყვირებს.

ფოტოზე აღბეჭდილია 1944 წლის 28 ან 29 ოქტომბერს, აღმოსავლეთ პრუსიის სოფელ ნემერსდორფში გაუპატიურებული და შემდეგ მოკლული ქალებისა და ბავშვების ცხედრები. წითელი არმიის მიერ ჩადენილი ეს ომის დანაშაული ფართოდ იქნება გამოყენებული გებელსის პროპაგანდის მიერ.

„პირველი შემთხვევა აღმოსავლეთ პრუსიაში მოხდა“ - მონოტონურად დაიწყებს თხრობას გრიგორი პომერანცი. „სახლში შევედი ღამის გასათევად და ვხედავ ლოგინში მწოლიარე ასაკოვან ქალს, რომელსაც ფეხზე ადგომა უჭირდა. (...) აღმოჩნდა, რომ 7 წითელარმიელი ყოფილა მასთან და ბოლოს, ე.წ. სუვენირის სახით, ფეხებშუა ბოთლი თავდაყირა გასთხარეს. ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო. შემდეგ ბერლინში უკვე ჩვევად გადაიქცევა ასეთი „სუვენირების“ დატოვება. (...) ომის დასრულებისას პრაღაში მოვხვდი. იქ უფრო მკაცრად უყურებდა სარდლობა ამ დანაშაულს: გერმანელი ქალის გაუპატიურებისათვის 5, ხოლო ჩეხის - 10 წელს აძლევდნენ. (...) ლევ კოპელევი მომიყვა, რომ მასთან ერთად გულაგში იჯდა ერთი წითელარმიელი, რომელმაც ოფიცერი მოკლა, რადგან ამ უკანასკნელმა მას ურიგოდ წასვლა აუკრძალა... ჰო, ჰო, ქალის გაშლილი ფეხების წინ მდგარი რიგის დაცვა მოსთხოვა.“

რამდენი ქალი გახდა წითელარმიელების ძალადობის მსხვერპლი? 600 000 მხოლოდ ბერლინში, 2 მილიონი გერმანიის მასშტაბით? - როგორც ამას სამედიცინო დოკუმენტაციაზე დაყრდნობით (Barbara Johr) ვარაუდობს ბარბარა იორი? თუ შტეფან ვოლესა (Stefan Wolle) და ილკო-საშა კოვალჩუკის (Ilko-Sascha Kowalczuk) მოყვანილ ბევრად უფრო ნაკლებად კატეგორიულ რიცხვებს ვენდოთ? - მათი აზრით, მარტო ბერლინში 110 ათასიდან 800 ათასამდე ქალი გახდა ძალადობის მსხვერპლი, მათ შორის - დაახლოებით 40% რამდენჯერმე იქნა გაუპატიურებული.

დღესდღეობით გაურკვეველი რჩება არა მარტო მსხვერპლის დაახლოებითი რაოდენობა, არამედ დანაშაულის დინამიკა დროში თუ გეოგრაფიაში - წითელარმიელების მიერ ქალების მასობრივი გაუპატიურება ხდებოდა ასევე პოლონეთში, ჩეხოსლოვაკიაში, უნგრეთში, რუმინეთსა თუ ავსტრიაში.

დღეს ისტორიკოსებმა ბევრად მეტი იციან ერთ მუჭა გერმანელ ქალ-ჯალათებზე, (მაგალითად, საკონცენტრაციო ბანაკის ზედამხედველებზე), ვიდრე ურიცხვ გერმანელ ქალ მსხვერპლზე. მიუხედავად იმისა, რომ women’s studies, gender studies ატლანტიკის ოკეანის ორივე მხარეს ყვავის, ძნელია მოიძიო ისტორიკოსი, რომელსაც ამ საკითხის კვლევა სურდეს... გასაგებია, რომ საკუთარი ნაცისტური წარსულით დათრგუნული გერმანული ისტორიოგრაფიისათვის ეს თემა არასდროს ყოფილა მიმზიდველი, მაგრამ ისტორიის ნაწილის იატაკქვეშეთში დატოვება ხომ ავტომატურად მითების ისტორიზაციას ახდენს და მათ ულტრანაციონალისტების ხელში საშიშ იარაღად აქცევს?... როგორც გიუნტერ გრასი დაწერს „კიბორჩხალას ტრაექტორიაში“, „ისტორია, რომელშიც ხელებს ვაფათურებთ, სხვა არაფერია, თუ არა საპირფარეშოს გაჭედილი კანალიზაცია: ვასხამთ და ვასხამთ წყალს და, მიუხედავად ამისა, განავალი სულ უფრო და უფრო ზევით ამოდის“.

ამინდის დათბობა, როგორც წესი, არმიებისათვის წვრთნების დაწყებას მოასწავებს და 2021-იც არ აღმოჩნდა გამონაკლისი, მიუხედავად იმისა, რომ კორონავირუსს ევროპა კვლავ მჭიდროდ შეუბოჭავს. რადიო თავისუფლება აშშ-ის არმიისა და ნატოს მაისის და ივნისის გეგმების შესახებ მოგახსენებთ და ყურადღებას ბალკანეთისა და შავი ზღვის რეგიონებზე გაამახვილებს.

რა წვრთნებს გეგმავს ნატო და აშშ ზაფხულში?

ორივეს მთავარ წვრთნებს მსგავსი სახელები აქვს. აშშ-მა თავის წვრთნებს "Defender Europe-21" დაარქვა, ნატომ კი "Steadfast Defender-21". საქმეს ისიც ართულებს, რომ ეს ორი ღონისძიება დროის ერთ მონაკვეთში ტარდება და მოიცავს ევროპის რამდენიმე ქვეყანას, ზღვის, ჰაერისა და მიწის კომპონენტებს და ორივეში ოცზე მეტი ქვეყნის ჯარია ჩართული. ორივე წვრთნის ამოცანაა სხვადასხვა ძალების მზაობისა და თავსებადობის გაუმჯობესება.

რა არის ნატოს წვრთნის სპეციფიკა?

The Steadfast Defender-21-ს სამი ფაზა აქვს, რომელიც მაისის შუა რიცხვებიდან ივნისის დასაწყისამდე განხორციელდება. პირველი ფაზა საზღვაო კომპონენტია, რომელშიც ოცამდე ხომალდი ჩაერთვება. 5 ათასი ადამიანი და 40 საჰაერო ხომალდი ატლანტის ოკეანეში აშშ-სა და ევროპას შორის მარშრუტებს დაიცავს. მეორე ნაწილში მხოლოდ 300 ადამიანი იქნება ჩართული გერმანიის ქალაქ ულმში, მაგრამ ის არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რადგან ის მეთაურების წვრთნას გულისხმობს. მესამე და დასკვნითი ფაზა რუმინეთში ჩატარდება, სადაც 4 ათასი ჯარისკაცი, 12 საჰაერო ხომალდი, 10 ტანკი და 500-ზე მეტი ჯავშნიანი და უჯავშნო მანქანა მიიღებს მონაწილეობას სახმელეთო მანევრებში.

რა არის აშშ-ის წვრთნის სპეციფიკა?

The Defender Europe – 21 უფრო მასშტაბურია და მასში სულ 30 ათასი ჯარისკაცი მიიღებს მონაწილეობას. კონტინგენტის ნახევარი ამერიკულია, ნახევარი კი ევროპული - 27 ქვეყნიდან. სხვადასხვა ოპერაცია სულ 12 ქვეყნის ტერიტორიაზე ჩატარდება. სამხედრო ტექნიკისა და შემადგენლობის გადაადგილება აშშ-დან მარტში დაიწყო. ძირითადი წვრთნები მაისსა და ივნისში ჩატარდება, მოიცავს ღამის ოპერაციებს ბულგარეთში, საჰაერო და საარტილერიო თავდაცვას რუმინეთში და ვერტმფრენის მანევრებს ბოსნია-ჰერცეგოვინაში.

ვინ მონაწილეობს ამ წვრთნებში?

ნატოს წვრთნებში მონაწილეობს 20-მდე ქვეყანა, მათ შორის ბულგარეთი, უნგრეთი და რუმინეთი, რომლებიც დიდი ბრიტანეთის, აშშ-ისა და თურქეთის შეიარაღებულ ძალებთან ერთად იმუშავებენ. ნატოს არაწევრი ქვეყნები ჩართული არ იქნებიან. ამერიკულ წვრთნებში კი, ნატოს წევრი სახელმწიფოების გარდა, მონაწილეობას საქართველო, სომხეთი, მოლდავეთი და უკრაინაც მიიღებენ და სამხედრო შემადგენლობას გაგზავნიან.

და, რაც შეეხება რუსეთს?

ის ფაქტი, რომ წვრთნები ნაწილობრივ შავი ზღვის რეგიონშიც ჩატარდება, სადაც რუსეთმა ცოტა ხნის წინ ძალების კონცენტრირება მოახდინა, უბრალოდ, დამთხვევაა, - ამბობენ რადიო თავისუფლების წყაროები. ისინი ხსნიან, რომ მსგავსი ღონისძიებების დაგეგმვა ერთი წლით ადრე იწყება. ამერიკისა და ნატოს ოფიციალური პირები ირწმუნებიან, რომ წვრთნებს რუსეთთან და უკრაინის გარშემო სამხედრო აქტივობასთან კავშირი არა აქვს. ის არც ერთი კონკრეტული ქვეყნის წინააღმდეგ არაა მიმართული, თავისი არსით თავდაცვითია და სრული გამჭვირვალობით ტარდება - ამას იმეორებს ბრიუსელიდან და ვაშინგტონიდან წამოსული ყველა დოკუმენტი, სადაც რუსეთია ნახსენები.

მართლაც, ყველა წვრთნა შეესაბამება ყველა საერთაშორისო შეთანხმებას და, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აშშ-მა და სხვა ევროპულმა ქვეყნებმა რუსეთს დეტალები ოფიციალურად აცნობეს, 2011 წლის ეუთოს ვენის დოკუმენტის შესაბამისად. ამ ტექსტის თანახმად, წვრთნა, რომელშიც 9 ათასი ჯარისკაცია ჩართული, ოფიციალურ ცნობას საჭიროებს, ხოლო თუ ღონისძიებაში 13 ათასზე მეტი ადამიანი ჩაერთვება, მაშინ აუცილებელი ხდება დამკვირვებლების მოწვევა. ნატოს წვრთნაში 9 ათასზე ცოტა მეტი ადამიანი იღებს მონაწილეობას და რუსეთს დაკვირვების მოთხოვნა არ გაუკეთებია. აშშ-ის წვრთნა კი, მართალია, საერთო ჯამში, 28 ათასი ჯარისკაცის მონაწილეობას გულისხმობს, მაგრამ ეს შემადგენლობა 2 თვეზე გადანაწილდება და ერთდროულად 9 ათასზე მეტი ჯარისკაცი არსად განთავსდება.

როგორ შეედრება წინა წლების წვრთნებს?

შარშანდელი Defender Europe 20 კონტინენტზე 37 ათასი ჯარისკაცის განთავსებას გულისხმობდა, მაგრამ პანდემიამ მისი მთავარი ელემენტები შეკვეცა. ნატოსთვის წლევანდელი წვრთნები საშუალო ზომისაა, რომელიც, მაგალითად, ვერც კი შეედრება 2018 წელს ევროპის ჩრდილოეთში ჩატარებულ ღონისძიებას. მაშინ 31 ქვეყნის 50 ათასი ჯარისკაცი, პლუს 10 ათასი სატრანსპორტო საშუალება, 250 საჰაერო ხომალდი და 65 ხომალდი ჩაერთო ალიანსის უდიდეს სამხედრო წვრთნაში ცივი ომის შემდეგ.