ბლოგები

„ისტორიის კარგად წერა თუ გინდა, შენი ვნება, შენი ერთადერთი ბატონი სიმართლეა და მეცნიერება (…). სიმართლისთვის უნდა წერო. ყველაზე ობიექტური, ფრთხილი სამეცნიერო სამუშაო უნდა შეასრულო“ - ასეთი, ანდერძისმაგვარი სიტყვებით ამთავრებს რონალდ სუნი ძალზე საინტერესო ინტერვიუს სალომე ასათიანთან. რონალდ სუნის ეს ანდერძი აღსრულებადია თუ უბრალოდ იდეალია, რომლისკენაც ისტორიკოსი უნდა ისწრაფოდეს?

ძალუძს ისტორიკოსს, ობიექტური დარჩეს? ყველა მეცნიერი არ ეთანხმება ამ იდეას. ბევრი მიჩნევს, რომ ისტორიკოსი - მოსწონს ეს მას თუ არა - მხარედ რჩება. „მოძრავ მატარებელში კაცი წყნარად ვერ იდგება“ - უყვარდა ჰოვარდ ზინს გამეორება. ეს ცნობილი ამერიკელი ისტორიკოსი ხშირად აკრიტიკებდა „გულუბრყვილო კოლეგებს“, რომლებსაც სჯერათ, „რომ უნარი შესწევთ ობიექტურად შეისწავლონ წარსული“. მემარცხენე ორიენტაციის, პოლიტიკაში ძალზე ანგაჟირებული ჰოვარდ ზინი საკუთარ ავტობიოგრაფიასაც არაორაზროვნად დაასათაურებს: You Can't Be Neutral on a Moving Train: A Personal History of Our Times.

რა თქმა უნდა, ჰოვარდ ცინი ერთადერთი არაა, ვინც რონალდ გრიგორ სუნის ანდერძს ან არ, ან ვერ იცავს... არ არის საჭირო იკითხო, თუ რომელი პარტიის წევრი იყო ერიკ ჰობსბაუმი. საკმარისია მეოცე საუკუნის ამ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ისტორიკოსის ნაშრომები წაიკითხო, რათა მიხვდე, თუ რა გამოუსწორებელ მარქსისტთან გვაქვს საქმე. მარქსიზმი კი, ფროიდიზმისა არ იყოს, ხომ ზეინტერპრეტაციის ნევროზითაა დაავადებული?!

ჰოვარდ ზინის და ერიკ ჰობსბაუმის პოლიტიკურ ანგაჟირებულობას ხშირად აკრიტიკებდა ბრიტანელი ისტორიკოსი ნორმან დევისი, რომელსაც უყვარს გამეორება, რომ ისტორიკოსისათვის დოკუმენტი წმინდა, ხელშეუხებელი უნდა იყოს, ხოლო შეხედულება თავისუფალი ნებისმიერი იდეოლოგიისაგან. კი, მაგრამ არის ისტორია ნედლი, დაუმუშავებელი ფაქტების აღდგენა, როგორც ეს ნორმან დევისს (ან რონალდ სუნის) წარმოუდგენია? თუ ისტორია არის ფაბულა, რომლის შეთხზვასაც ისახავს მიზნად ისტორიკოსი და რომელსაც იგი აკეთებს ფაქტების გადარჩევის, მათი იერარქიზირების, მათი ინტერპრეტაციის საშუალებით?

ბედის ირონია იმაში მდგომარეობს, რომ ფაქტებით ჟონგლიორობა და ისტორიის კონსტრუირება წინასწარ დასახული ფაბულის მიხედვით თვით ნორმან დევისსაც დაბრალდა... პოლონეთის ამ ერთ-ერთ ყველაზე აღიარებულ სპეციალისტს 1986 წელს სტენფორდის უნივერსიტეტი დაადანაშაულებს გადაჭარბებულ პოლონოფილიაში, პოლონური ანტისემიტიზმის მიჩქმალვაში და ცხვირწინ მიუჯახუნებს კარებს... აქ კიდევ ერთი დეტალია დასამატებელი - დევისის მეუღლე პოლონელია... სხვათა შორის, ნორმან დევისს იმავე ბრალდებას წაუყენებს მეორე ბრიტანელი დიდი ისტორიკოსი, წარმოშობით ებრაელი ტონი ჯადტი. ითამაშა ისტორიკოსების ამ დებატებში რაიმე როლი ეთნიკურმა თუ მატრიმონიულმა უხილავმა ძაფებმა? მხოლოდ და მხოლოდ კლიოს თუ ექნება ამ კითხვაზე პასუხი...

რაც შეეხება ტონი ჯადტს, ის ისტორიკოსებს ასევე იმ საფრთხეზე მიანიშნებდა, რომელსაც სავარაუდოდ წარსულის ვერც ერთი მკვლევარი ვერ გაექცევა - ის, რომ მეცნიერის შემოქმედება ეპოქის სულისკვეთებით, ე.წ. Zeitgeist-ით არის დეტერმინირებული. მაგალითად, ტონი ჯადტი იხსენებდა, რომ 1966 წელს კემბრიჯის უნივერსიტეტში სწავლისას, მას მეორე მსოფლიო ომის დროს ოკუპირებული საფრანგეთის ისტორიას ისე ასწავლიდნენ, რომ იქ ერთი სიტყვაც არ იყო ნათქვამი ფრანგი ებრაელების ბედზე. როგორც ჯადტი იხსენებდა, მიუხედავად იმისა, რომ მისი ოჯახის წევრები შოას (ჰოლოკოსტის) მსხვერპლი იყვნენ, მისდა სამარცხვინოდ საერთოდ არ გასჩენია კითხვა, როგორ შეიძლება ვიშის რეჟიმზე ისე ისაუბრო, რომ ებრაელების ბედი არ ახსენო.

არადა, თუ წარსულის კვლევის არეალს განსაზღვრავს თანამედროვე ეპოქის ინტერესები, ხომ დიდია ალბათობა, რომ ისტორია კოლექტიური მეხსიერების სამსახურში ჩადგეს?! და ამ დროს რისკი, რომ მოხდეს ისტორიის მობილიზება ერთი რომელიმე ეთნიკური, რელიგიური, სექსუალური თუ კლასობრივი ჯგუფის საკეთილდღეოდ, ხომ ძალზე იზრდება?!

თუ გრიგორ სუნი იდეალისტია, თუ მისი ანდერძის ასრულება შეუძლებელია, არის ეს პესიმიზმის მიზეზი? ალბათ არა... თვალსაზრისების სიმრავლე ღია საზოგადოებაში ადრე თუ გვიან ხომ გამოავლენს მიკერძოებულობას?! ამასთან ერთად შესაძლებელია, რომ ისტორიკოსმა სუნისეული „პროგრამა მაქსიმუმის“ ნაცვლად, ორუელისეული „პროგრამა მინიმუმით“ მაინც იხელმძღვანელოს. „მე შევეცადე ობიექტურად აღმეწერა ბარსელონაში მიმდინარე ბრძოლები. ცხადია, არავის შეუძლია იყოს აბსოლუტურად ობიექტური ამგვარი მოვლენების აღწერისას. (...) ამიტომ მკითხველს ვაფრთხილებ ჩემი მიკერძოებული აზრებისა და შეცდომების გამო. და მაინც, მე მაქსიმალურად ყველაფერი გავაკეთე, რომ გულწრფელი ვყოფილიყავი“ - ჯორჯ ორუელის მიერ ესპანეთის სამოქალაქო ომზე დაწერილი უკიდურესად სუბიექტური, მაგრამ გულწრფელი წიგნის ეს ერთ-ერთი ბოლო პასაჟი ალბათ კიდევ დიდხანს იქნება აქტუალური როგორც წარსულის, ისე აწმყოს მკვლევართათვის...

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.

ტრანსატლანტიკური კავშირები ის აღარაა, რაც ადრე იყო. ევროპის უუნარობა, მის გარშემო ააგოს მსოფლიო, არ შეცვლილა. მაგრამ დასავლეთ ბალკანეთსა და კავკასიაში უფრო იმედისმომცემი ნიშნები ჩანდა. ეს მოიტანა მიუნხენის უსაფრთხოების წლევანდელმა კონფერენციამ.

კონფერენციის ორგანიზატორებმა გადაწყვიტეს, რომ წლევანდელი თემა იქნებოდა „დასავლეთის გარეშე“. ამით მათ იგულისხმეს „დანაწევრებული და ზოგ ნაწილში სულ უფრო მეტად არალიბერალური დასავლეთი, რომელიც, როგორც ჩანს, უკან იხევს გლობალური სცენიდან“.

ამერიკის მხარემ, რომელსაც სახელმწიფო მდივანი მაიკ პომპეო ხელმძღვანელობდა, ეს მოსაზრება გვერდზე გაწია და განაცხადა, რომ დასავლეთი იმარჯვებს და რომ ვაშინგტონსა და მის ევროპელ მოკავშირეებს შორის მხოლოდ „ტაქტიკური სხვაობებია“ ირანის საკითხში. მაგრამ ევროპულ კუთხეში უხერხულობა სუფევდა.

ისე გამოიყურებოდა, რომ ირანზე მათი თვალსაზრისი არა მხოლოდ განსხვავებულია აშშ-ის ხედვისგან (ევროპელები ჯერაც ცდილობენ გადაარჩინონ ირანის ბირთვული შეთანხმება, რომელიც ამერიკელებმა დატოვეს), არამედ უსიამოვნება იყო იმის თაობაზე, რომ აშშ კლიმატის შესახებ პარიზის ხელშეკრულებიდან გავიდა, და იმაზე, თუ როგორ ზეწოლას ახორციელებს ტრამპის ადმინისტრაცია ნატოს წევრებზე, რათა მეტი გაიღონ თავდაცვისთვის.

მაგრამ ისე გამოიყურება, რომ ევროპელები ყველაზე მეტად ჩინეთის საკითხზე ღელავენ. ამერიკელთა უმრავლესობა პეკინს წარმოადგენდა, როგორც რეალურ გეოპოლიტიკურ გამოწვევას და გაფრთხილებებს გამოთქვამდნენ Huawei-სა და ჩინური 5G-ის ქსელის შესახებ. რასაც ევროპელთაგან ცოტა თუ დაეთანხმა. მაგრამ საქმეს ისეთი პირი უჩანს, რომ სულ უფრო მეტი მათგანი მიესალმება მეტ ჩინურ ინვესტიციებს და არა მხოლოდ სატელეკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურაში.

მერე, რა თქმა უნდა, იყო ჩივილი იმაზე, რომ ევროკავშირი არ არის გეოპოლიტიკური მოთამაშე და მეტიც, რომ კლუბის შიგნით არაა ერთიანობა უმეტესი საკითხების თაობაზე. საფრანგეთის პრეზიდენტი ემანუელ მაკრონი გამოვიდა უფრო მეტი ევროპული აზროვნების მორიგი ელეგანტური მოწოდებით. როგორც ჩანს, ამას რამდენიმე გერმანელი პოლიტიკოსი დაეთანხმა, მაგრამ ანგელა მერკელი იქ არ იყო და არ არის იმის ნიშანი, რომ ის დაინტერესებულია მაკრონის იდეით ევროპის უფრო მეტი პოლიტიკური ინტეგრაციის თაობაზე.

კიდევ უფრო მეტად სიმბოლური ისაა, რომ მიუნხენის სხდომებს არ ესწრებოდნენ მაღალი რანგის ბრიტანელი პოლიტიკოსები. სამაგიეროდ დამსწრეთა შორის ისხდნენ ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ყოფილი ლიდერი კეთრინ ეშტონი და საგარეო საქმეთა ყოფილი მინისტრი დევიდ მილიბანდი. ბრიტანელებმა დატოვეს ევროკავშირი და, როგორც ჩანს, ევროპის პოლიტიკური დებატების მაღალი სალონებიც. ისე გამოიყურება, რომ ევროპული კონცეფცია კი არ მატულობს, არამედ მცირდება.

და სანამ ევროპა საკუთარ უძლურებაზე წუხს, აშშ-მა მის უკანა ეზოში ხელი შეუწყო სერბეთსა და კოსოვოს შორის შეთანხმებების ხელმოწერას ორი სახელმწიფოს დამაკავშირებელი ავტობანების შესახებ. ევროკავშირი არსად ჩანდა, თუმცა მისი საგარეო პოლიტიკის ხელმძღვანელმა ჟოზეპ ბორელმა მთელი უიკენდი მიუნხენში გაატარა, ისევე როგორც სლოვაკეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა მიროსლავ ლაიჩაკმა. ამ უკანასკნელს დასავლეთ ბალკანეთში ევროკავშირის შუამავლად მიიჩნევენ. მაგრამ თავად ის ფაქტი, რომ ეს პოზიცია არაუადრეს მარტისა არ იქნება ოფიციალურად დაკავებული, აჩვენებს, რომ ამჟამად ინიციატივა მყარად უპყრიათ ხელთ ამერიკელებს და ენერგეტიკის საკითხებში მათ საგანგებო წარმომადგენელს კოსოვოსა და სერბეთში, რიჩარდ გრენელს.

მართალია, მაკრონმა თქვა, რომ მზად არის, ევროკავშირში გაწევრიანების თაობაზე მოლაპარაკებებისთვის მწვანე შუქი აუნთოს ჩრდილოეთ მაკედონიასა და ალბანეთს. მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ უკანასკნელი ოცი თვის განმავლობაში პარიზმა, სულ მცირე, სამჯერ მაინც დაბლოკა ეს ნაბიჯი, უნდა ველოდოთ, რომ ევროკავშირი მომავალ წლებშიც თავშეკავებული იქნება დასავლეთ ბალკანეთთან დაახლოების საკითხში.

დაბოლოს, გამომაცოცხლებელი იყო იმის ნახვა, რომ სცენა, მართალია, არა მთავარი, დაეთმოთ, ერთი მხრივ, უკრაინის პრეზიდენტ ვოლოდიმირ ზელენსკის და, მეორე მხრივ, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერებს - ნიკოლ ფაშინიანსა და ილჰამ ალიევს.

ზელენსკი მოკლე სიტყვით გამოვიდა და შემდეგ მონაწილეობა მიიღო მნიშვნელოვან ინტერვიუში CNN-ის ჟურნალისტ კრისტიან ამანპურთან. მართალია, სულ უფრო მეტად გაღიზიანებული ჩანდა ამანპურის გამუდმებულ შეკითხვებზე ტრამპთან მისი ცნობილი სატელეფონო საუბრის შესახებ, მაგრამ ხალხი მაინც მოხიბლა თავისი კომიკური სტილით და ხუმრობებით თავისი დამტვრეული ინგლისურით. მისი ოპტიმიზმი უკრაინის მომავლისა და საკუთარი პიროვნების შესახებ მნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს იმაში, რომ დავიწყებას მიეცეს მისი ქვეყნის, როგორც კორუფციით მოცული და შეუმდგარი პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოს იმიჯი. მაგრამ განაჩენი ჯერ კიდევ გამოსატანია, შეძლებს თუ არა ის რამის შეცვლას.

მიუნხენში შეკრებილები მხარს უჭერდნენ მას. ჯერჯერობით. მათ ასევე მოეწონათ ფაშინიანისა და ალიევის სპარინგი. ისინი ცოტა რამეზე შეთანხმდნენ და უფრო და უფრო ღრმად მიდიოდნენ ისტორიული ფაქტებისა და ინტერპრეტაციების მოსახმობად შეკითხვების ყოველი რაუნდისას, მაგრამ ერთი-ორჯერ იყო იმის მინიშნება, რომ თვითონაც მოსწონდათ ერთმანეთთან ყოფნა. მათ სახეზე რამდენჯერმე ღიმილი შევნიშნე.

დასავლეთის გარეშეა თუ არა, მსოფლიო გზას განაგრძობს.