დილემა: ისეთი ვითარება, როდესაც ორი არასასურველი შესაძლებლობიდან აუცილებელია ერთ-ერთის არჩევა.
დიდ პატივს ვცემ წონასწორობას, ზომიერებას, ოქროს შუალედს.
პროფესიაც ისეთი მაქვს - მავალდებულებს, ფაქტებს და მოვლენებს ათვლის სხვადასხვა წერტილიდან შევხედო; თავად კი ნეიტრალური პოზიცია შევინარჩუნო და ამ სტანდარტის ხანგრძლივად დაცვით მოვიპოვო საზოგადოების ნდობა...
მაგრამ, რაც დრო გადის, ვგრძნობ, მეც მიჭირს ზომიერების დაცვა და ბევრსაც აღიზიანებს ჟურნალისტური პოზა, როცა შენს სამშობლოში მიმდინარე პროცესები არ გეხება, რადგან, ნებისმიერ შემთხვევაში, ცივსისხლიანი პროფესიონალის როლში უნდა დარჩე.
პრობლემა ის არის, რომ, რაც მეტად ეჭიდები ამ ნეიტრალურ პოზიციას, მით მეტად ხელოვნური და არაგულწრფელი ხდები. ოღონდ, იმიტომ არა, რომ ჟურნალისტიკის სტანდარტი დაძველდა.
მაშ, რატომ?
ამ კითხვის პასუხად, მინდა, სამი მნიშვნელოვანი პროცესი ერთიან სურათად ავკინძოთ. სამივე პროცესში ხელისუფლებაა ჩართული, საზოგადოებასთან ერთად. სამივე პროცესი დემოკრატიის დამკვიდრების ფუნდამენტურ საკითხს ეხება: მედიას, არჩევნებს, სასამართლოს.
პროცესი N1. პარლამენტის თავმჯდომარე გამოვიდა ინიციატივით, რომ მეტი გამჭვირვალება შევიდეს მედიის მფლობელობის საკითხში. ამავდროულად, მედიაექსპერტების და იურისტების მეტად პატივსაცემმა ჯგუფმა შექმნა და პარლამენტში შეიტანა რვა კანონპროექტისგან შემდგარი პაკეტი, რომლის მიზანია მედიამფლობელების და მედიაში მოძრავი თანხების გამჭვირვალება, აგრეთვე, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა. მხარს ვუჭერ ორივე ინიციატივას, განსაკუთრებით, კანონპროექტების პაკეტს, რომელშიც რეალური მექანიზმებია აღწერილი მედიაგარემოს გასაუმჯობესებლად.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად ამ კანონპროექტების კანონებად ქცევა და მედიაგარემოს რეალური გაჯანსაღება? ცხადია, არა. ხელისუფლება წლიდან წლამდე ქმნის ილუზიას, თითქოს, მას უამრავი მხარდამჭერი ჰყავს. ტელევიზიები პროპაგანდის და ძალაუფლების შენარჩუნების ერთ-ერთი მთავარი იარაღია. რატომ უნდა იზრუნოს მიხეილ სააკაშვილმა მედიაგარემოს გაუმჯობესებაზე? რა რჯის? არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, რომ უცხოელების ხათრით ან რაიმე შინაური მიზეზით სააკაშვილი ტელევიზიების კონტროლზე უარს იტყვის.
პროცესი N2. რვა ოპოზიციური პარტია მოლაპარაკებებს აწარმოებს ხელისუფლებასთან საარჩევნო გარემოს გასაუმჯობესებლად და, ფაქტობრივად, ახალი საარჩევნო კოდექსის შესაქმნელად. პრეზიდენტი პროცესს მეტად დადებითად აფასებს და საზოგადოებაც, წესით, კმაყოფილი უნდა იყოს, რომ ხელისუფლების და ოპოზიციის ნაწილის ურთიერთობა კონსტრუქციულ კალაპოტში მოექცა. თუ გვინდა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ხელისუფლება არჩევნებით შევცვალოთ და არა ომით ან რევოლუციით, საარჩევნო გარემოს გაკეთილშობილებაზე უნდა ვიზრუნოთ.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად საარჩევნო გარემოს გაუმჯობესება და სამართლიანი არჩევნების ჩატარება? ცხადია, არ მიმაჩნია. მთავარი ბერკეტი, რითიც სახელისუფლო პარტია უკვდავებაში შებიჯებას აპირებს (ეს სტატუსი პარტიას თავად პრეზიდენტმა მიანიჭა), არჩევნების შედეგების გაყალბებაა. შეუძლებელია, ხელისუფლება დაინტერესებული იყოს საარჩევნო კოდექსში ისეთი ცვლილებების შეტანით, რაც ეჭვქვეშ დააყენებს ნაციონალური მოძრაობის სამომავლო გეგმებს. ეს გეგმები არა მხოლოდ საკონსტიტუციო რეფორმაშია ასახული, არამედ მიხეილ სააკაშვილის განცხადებებშიც. ასე რომ, არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, თითქოს ხელისუფლების და ოპოზიციის თანამშრომლობა საარჩევნო საკითხებზე ოპოზიციას რაიმე რეალურ შედეგს მოუტანს.
პროცესი N3. საქართველოში ეტაპობრივად ინერგება ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი, რომელიც 2012 წლის 1 ივლისამდე მხოლოდ თბილისის საქალაქო სასამართლოში და მხოლოდ მკვლელობის საქმეებზე გავრცელდება; ორი წლის შემდეგ კი მთელ საქართველოს მოიცავს და შეეხება ნებისმიერ დანაშაულს, რომელიც თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს. ხელისუფლება გვიხსნის, რომ ამ სისტემის შემოღების ძირითადი მიზეზი მართლმსაჯულების უფრო მეტად გადემოკრატიულებაა. საზოგადოება კმაყოფილი უნდა იყოს იმით, რომ დემოკრატიის ბურჯი – სასამართლო ხელისუფლება – ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ამოქმედების შემდეგ გაცილებით სამართლიანი და სანდო გახდება.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად სასამართლო ხელისუფლებაში იმგვარი ცვლილებების ინიცირება, რომლებიც მართლმსაჯულებას უფრო სამართლიანს და სანდოს გახდის? ცხადია, არ მიმაჩნია. ავტორიტარული მიდრეკილებების ხელისუფლებისთვის მნიშვნელოვანია მედიის კონტროლიც, საარჩევნო ბერკეტებიც, მაგრამ ყველაფერი აზრს დაკარგავს, როგორც კი სასამართლო ხელსუფლება თავისი ფუნქციის შესრულებას რეალურად დაიწყებს. სჭირდება ხელისუფლებას სამართლიანი და ნდობით აღჭურვილი სასამართლო? ცხადია, არ სჭირდება. პირიქით, სჭირდება შეშინებული, დაბეჩავებული სასამართლო, რომლის ძირითადი ფუნქცია პროკურატურის გადაწყვეტილებების დამოწმებაა. ასე რომ, არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, თითქოს ხელისუფლებას ერთი სული ჰქონდეს, როდის გადააქცევს სასამართლოს ჭეშმარიტი მართლმსაჯულების განხორციელების იარაღად.
რა გამოდის? პროცესები, რომლებიც, წესით, ყველა ნორმალურ მოქალაქეს უნდა მოსწონდეს და ჟურნალისტს მოვლენების დაბალანსებული გაშუქების საშუალებას უნდა აძლევდეს, სინამდვილეში, პატიოსან ადამიანს რადიკალიზმისკენ უბიძგებს. იმიტომ, რომ ქვეყანაში მხოლოდ ეს სამი პროცესი არ მიმდინარეობს. მათ გვერდით ბევრი შემაძრწუნებელი ამბავი ხდება. გაცილებით მეტ საკითხს ხელისუფლება განუკითხავად და ძალაზე დაყრდნობით წყვეტს, რისთვისაც დღევანდელ მედიას, დღევანდელ არჩევნებს, დღევანდელ სასამართლოს იყენებს. გამოდის, რომ კონტექსტი თავდაყირა აყენებს ტექსტის შინაარსს. რაზე უნდა ისაუბროს ჟურნალისტმა? ტექსტზე თუ კონტექსტზე? ტექსტზე საუბარი ბალანსის ჩარჩოში კარგად ეტევა, მაგრამ სიმართლეს გვერდს უვლის. კონტექსტზე საუბარი სიმართლეს წარმოაჩენს, მაგრამ ბალანსის ჩარჩოს ანგრევს.
პირადად მე ზოგად ტენდენციას ასე ვხედავ: რაც დრო გავა, ხელისუფლება მით მეტ სფეროში შეეცდება, შექმნას საზოგადოებრივი დიალოგის ფორმატი, როგორც შირმა, რათა ამ შირმის მიღმა ძალის პოლიტიკა გააღრმავოს და სულ უფრო მეტ ადამიანზე გაავრცელოს. არ არის გამორიცხული, ხვალ თითოეული ჩვენგანი ძალადობის და უსამართლობის მსხვერპლი გახდეს. არც ის არის გამორიცხული, ხვალ თითოეული ჩვენგანი კონსტრუქციული დიალოგისთვის მიიწვიონ პარლამენტის თავმჯდომარესთან, იუსტიციის ან შინაგან საქმეთა მინისტრთან. არ წახვალ – ესე იგი, რადიკალი ხარ და რევოლუცია გინდა; წახვალ და – რისთვის მიდიხარ? რის შესანიღბად? ვის მოსატყუებლად?
ჩვენ ვცხოვრობთ სივრცეში, სადაც ზომიერება სულ უფრო მეტად უახლოვდება სიყალბეს, ხოლო გულწრფელობა – რადიკალიზმს და ამბოხს.
ამ რეალობაში ყველა ნორმალური, გაწონასწორებული, წესიერი ადამიანი დგას დილემის წინაშე: იყოს კონსტრუქციული და არაგულწრფელი, თუ იყოს გულწრფელი და რადიკალური? დროის კარნახს დამორჩილდეს, თუ არ შეეგუოს და ღირსების ამბოხზე იფიქროს? თავი გადაირჩინოს, თუ თავი გაწიროს?
პირადად მე არც თავის გადარჩენაზე ფიქრი მხიბლავს და, მით უმეტეს, არც თავის გაწირვა. ჩემთვის არაგულწრფელობაც და რადიკალიზმიც მიუღებელია; თანაც, ჟურნალისტი ვარ და დაბეჯითებით მინდა, საზოგადოება მენდობოდეს. არაგულწრფელებს და რადიკალებს კი საზოგადოება არ ენდობა.
ეს ის შემთხვევაა, როცა რჩევას ვერავის ჰკითხავ. თავად უნდა აირჩიო, როგორ მოიქცე. თუმცა მსჯელობა აუცილებელია, რადგან, დარწმუნებული ვარ, დილემა – ზომიერება თუ გულწრფელობა? მორჩილება თუ ამბოხი? – მხოლოდ ჩემი პრობლემა არ არის.
დიდ პატივს ვცემ წონასწორობას, ზომიერებას, ოქროს შუალედს.
პროფესიაც ისეთი მაქვს - მავალდებულებს, ფაქტებს და მოვლენებს ათვლის სხვადასხვა წერტილიდან შევხედო; თავად კი ნეიტრალური პოზიცია შევინარჩუნო და ამ სტანდარტის ხანგრძლივად დაცვით მოვიპოვო საზოგადოების ნდობა...
მაგრამ, რაც დრო გადის, ვგრძნობ, მეც მიჭირს ზომიერების დაცვა და ბევრსაც აღიზიანებს ჟურნალისტური პოზა, როცა შენს სამშობლოში მიმდინარე პროცესები არ გეხება, რადგან, ნებისმიერ შემთხვევაში, ცივსისხლიანი პროფესიონალის როლში უნდა დარჩე.
პრობლემა ის არის, რომ, რაც მეტად ეჭიდები ამ ნეიტრალურ პოზიციას, მით მეტად ხელოვნური და არაგულწრფელი ხდები. ოღონდ, იმიტომ არა, რომ ჟურნალისტიკის სტანდარტი დაძველდა.
მაშ, რატომ?
ამ კითხვის პასუხად, მინდა, სამი მნიშვნელოვანი პროცესი ერთიან სურათად ავკინძოთ. სამივე პროცესში ხელისუფლებაა ჩართული, საზოგადოებასთან ერთად. სამივე პროცესი დემოკრატიის დამკვიდრების ფუნდამენტურ საკითხს ეხება: მედიას, არჩევნებს, სასამართლოს.
პროცესი N1. პარლამენტის თავმჯდომარე გამოვიდა ინიციატივით, რომ მეტი გამჭვირვალება შევიდეს მედიის მფლობელობის საკითხში. ამავდროულად, მედიაექსპერტების და იურისტების მეტად პატივსაცემმა ჯგუფმა შექმნა და პარლამენტში შეიტანა რვა კანონპროექტისგან შემდგარი პაკეტი, რომლის მიზანია მედიამფლობელების და მედიაში მოძრავი თანხების გამჭვირვალება, აგრეთვე, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა. მხარს ვუჭერ ორივე ინიციატივას, განსაკუთრებით, კანონპროექტების პაკეტს, რომელშიც რეალური მექანიზმებია აღწერილი მედიაგარემოს გასაუმჯობესებლად.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად ამ კანონპროექტების კანონებად ქცევა და მედიაგარემოს რეალური გაჯანსაღება? ცხადია, არა. ხელისუფლება წლიდან წლამდე ქმნის ილუზიას, თითქოს, მას უამრავი მხარდამჭერი ჰყავს. ტელევიზიები პროპაგანდის და ძალაუფლების შენარჩუნების ერთ-ერთი მთავარი იარაღია. რატომ უნდა იზრუნოს მიხეილ სააკაშვილმა მედიაგარემოს გაუმჯობესებაზე? რა რჯის? არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, რომ უცხოელების ხათრით ან რაიმე შინაური მიზეზით სააკაშვილი ტელევიზიების კონტროლზე უარს იტყვის.
პროცესი N2. რვა ოპოზიციური პარტია მოლაპარაკებებს აწარმოებს ხელისუფლებასთან საარჩევნო გარემოს გასაუმჯობესებლად და, ფაქტობრივად, ახალი საარჩევნო კოდექსის შესაქმნელად. პრეზიდენტი პროცესს მეტად დადებითად აფასებს და საზოგადოებაც, წესით, კმაყოფილი უნდა იყოს, რომ ხელისუფლების და ოპოზიციის ნაწილის ურთიერთობა კონსტრუქციულ კალაპოტში მოექცა. თუ გვინდა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ხელისუფლება არჩევნებით შევცვალოთ და არა ომით ან რევოლუციით, საარჩევნო გარემოს გაკეთილშობილებაზე უნდა ვიზრუნოთ.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად საარჩევნო გარემოს გაუმჯობესება და სამართლიანი არჩევნების ჩატარება? ცხადია, არ მიმაჩნია. მთავარი ბერკეტი, რითიც სახელისუფლო პარტია უკვდავებაში შებიჯებას აპირებს (ეს სტატუსი პარტიას თავად პრეზიდენტმა მიანიჭა), არჩევნების შედეგების გაყალბებაა. შეუძლებელია, ხელისუფლება დაინტერესებული იყოს საარჩევნო კოდექსში ისეთი ცვლილებების შეტანით, რაც ეჭვქვეშ დააყენებს ნაციონალური მოძრაობის სამომავლო გეგმებს. ეს გეგმები არა მხოლოდ საკონსტიტუციო რეფორმაშია ასახული, არამედ მიხეილ სააკაშვილის განცხადებებშიც. ასე რომ, არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, თითქოს ხელისუფლების და ოპოზიციის თანამშრომლობა საარჩევნო საკითხებზე ოპოზიციას რაიმე რეალურ შედეგს მოუტანს.
პროცესი N3. საქართველოში ეტაპობრივად ინერგება ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი, რომელიც 2012 წლის 1 ივლისამდე მხოლოდ თბილისის საქალაქო სასამართლოში და მხოლოდ მკვლელობის საქმეებზე გავრცელდება; ორი წლის შემდეგ კი მთელ საქართველოს მოიცავს და შეეხება ნებისმიერ დანაშაულს, რომელიც თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს. ხელისუფლება გვიხსნის, რომ ამ სისტემის შემოღების ძირითადი მიზეზი მართლმსაჯულების უფრო მეტად გადემოკრატიულებაა. საზოგადოება კმაყოფილი უნდა იყოს იმით, რომ დემოკრატიის ბურჯი – სასამართლო ხელისუფლება – ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტის ამოქმედების შემდეგ გაცილებით სამართლიანი და სანდო გახდება.
მიმაჩნია თუ არა შესაძლებლად სასამართლო ხელისუფლებაში იმგვარი ცვლილებების ინიცირება, რომლებიც მართლმსაჯულებას უფრო სამართლიანს და სანდოს გახდის? ცხადია, არ მიმაჩნია. ავტორიტარული მიდრეკილებების ხელისუფლებისთვის მნიშვნელოვანია მედიის კონტროლიც, საარჩევნო ბერკეტებიც, მაგრამ ყველაფერი აზრს დაკარგავს, როგორც კი სასამართლო ხელსუფლება თავისი ფუნქციის შესრულებას რეალურად დაიწყებს. სჭირდება ხელისუფლებას სამართლიანი და ნდობით აღჭურვილი სასამართლო? ცხადია, არ სჭირდება. პირიქით, სჭირდება შეშინებული, დაბეჩავებული სასამართლო, რომლის ძირითადი ფუნქცია პროკურატურის გადაწყვეტილებების დამოწმებაა. ასე რომ, არც ერთი მიუკერძოებელი ადამიანი არ დაიჯერებს, თითქოს ხელისუფლებას ერთი სული ჰქონდეს, როდის გადააქცევს სასამართლოს ჭეშმარიტი მართლმსაჯულების განხორციელების იარაღად.
რა გამოდის? პროცესები, რომლებიც, წესით, ყველა ნორმალურ მოქალაქეს უნდა მოსწონდეს და ჟურნალისტს მოვლენების დაბალანსებული გაშუქების საშუალებას უნდა აძლევდეს, სინამდვილეში, პატიოსან ადამიანს რადიკალიზმისკენ უბიძგებს. იმიტომ, რომ ქვეყანაში მხოლოდ ეს სამი პროცესი არ მიმდინარეობს. მათ გვერდით ბევრი შემაძრწუნებელი ამბავი ხდება. გაცილებით მეტ საკითხს ხელისუფლება განუკითხავად და ძალაზე დაყრდნობით წყვეტს, რისთვისაც დღევანდელ მედიას, დღევანდელ არჩევნებს, დღევანდელ სასამართლოს იყენებს. გამოდის, რომ კონტექსტი თავდაყირა აყენებს ტექსტის შინაარსს. რაზე უნდა ისაუბროს ჟურნალისტმა? ტექსტზე თუ კონტექსტზე? ტექსტზე საუბარი ბალანსის ჩარჩოში კარგად ეტევა, მაგრამ სიმართლეს გვერდს უვლის. კონტექსტზე საუბარი სიმართლეს წარმოაჩენს, მაგრამ ბალანსის ჩარჩოს ანგრევს.
პირადად მე ზოგად ტენდენციას ასე ვხედავ: რაც დრო გავა, ხელისუფლება მით მეტ სფეროში შეეცდება, შექმნას საზოგადოებრივი დიალოგის ფორმატი, როგორც შირმა, რათა ამ შირმის მიღმა ძალის პოლიტიკა გააღრმავოს და სულ უფრო მეტ ადამიანზე გაავრცელოს. არ არის გამორიცხული, ხვალ თითოეული ჩვენგანი ძალადობის და უსამართლობის მსხვერპლი გახდეს. არც ის არის გამორიცხული, ხვალ თითოეული ჩვენგანი კონსტრუქციული დიალოგისთვის მიიწვიონ პარლამენტის თავმჯდომარესთან, იუსტიციის ან შინაგან საქმეთა მინისტრთან. არ წახვალ – ესე იგი, რადიკალი ხარ და რევოლუცია გინდა; წახვალ და – რისთვის მიდიხარ? რის შესანიღბად? ვის მოსატყუებლად?
ჩვენ ვცხოვრობთ სივრცეში, სადაც ზომიერება სულ უფრო მეტად უახლოვდება სიყალბეს, ხოლო გულწრფელობა – რადიკალიზმს და ამბოხს.
ამ რეალობაში ყველა ნორმალური, გაწონასწორებული, წესიერი ადამიანი დგას დილემის წინაშე: იყოს კონსტრუქციული და არაგულწრფელი, თუ იყოს გულწრფელი და რადიკალური? დროის კარნახს დამორჩილდეს, თუ არ შეეგუოს და ღირსების ამბოხზე იფიქროს? თავი გადაირჩინოს, თუ თავი გაწიროს?
პირადად მე არც თავის გადარჩენაზე ფიქრი მხიბლავს და, მით უმეტეს, არც თავის გაწირვა. ჩემთვის არაგულწრფელობაც და რადიკალიზმიც მიუღებელია; თანაც, ჟურნალისტი ვარ და დაბეჯითებით მინდა, საზოგადოება მენდობოდეს. არაგულწრფელებს და რადიკალებს კი საზოგადოება არ ენდობა.
ეს ის შემთხვევაა, როცა რჩევას ვერავის ჰკითხავ. თავად უნდა აირჩიო, როგორ მოიქცე. თუმცა მსჯელობა აუცილებელია, რადგან, დარწმუნებული ვარ, დილემა – ზომიერება თუ გულწრფელობა? მორჩილება თუ ამბოხი? – მხოლოდ ჩემი პრობლემა არ არის.
