“უბიწოების მუზეუმი”, ორჰან ფამუქი (2008)
ამ წერილს “ბოსფორელი ფლობერიც” შეიძლებოდა რქმეოდა. ამაში თავად დარწმუნდებით, თუკი ფამუქის რომანის ბოლო ეპიზოდს წაიკითხავთ და ამ რომანის შესახებ The New York Times-ში დაბეჭდილ ერთ რეცენზიას გადაავლებთ თვალს. რეცენზიას “ბოსფორელი ლოლიტა” ჰქვია. ამერიკელებმა ხომ ყველაფერთან რაღაც გაცვეთილი ბმული უნდა გააბან?! არადა, რომანის ორ მთავარ გმირს, ქემალსა და ფიუსინს შორის ასაკობრივი სხვაობა გაცილებით მოკრძალებულია, ვიდრე ჰუმბერტ-ჰუმბერტსა და ლოლიტას შორის (ქემალი 30-ისაა, ფიუსუნი 18-ის). და ფლობერი რაღა შუაშია? რა და ქემალს ფლობერის ერთი უცნაური ვნება ახასიათებს, რაზეც ოდნავ ქვემოთ მოგახსენებთ.
ორჰან ფამუქის ბოლო რომანი “უბიწოების მუზეუმი” (2008) დასავლურ ენებზე სულ ახლახან გამოვიდა, სწორედ ამიტომ მოხვდა იგი ჩვენს მიმოხილვაში, აშშ-ში წიგნი გასული, 2009 წლის 20 ოქტომბერს გამოჩნდა, რუსეთში - აგვისტოში. ყველას, რა თქმა უნდა, გერმანელებმა დაასწრეს, რომლებმაც ჯერ კიდევ შარშანწინ თარგმნეს “უბიწოების მუზეუმი”.
მოქმედება 1975 წლიდან იწყება, როცა ლამაზი გამყიდველის, ფიუსუნის ვნებიანი სიყვარული წარჩინებულ ოჯახიშვილს, ქემალს, ყველაფერს დაავიწყებს: თავის დანიშნულსაც, მეგობრებსაც, მამასაც, ვისგანაც დიდ მემკვიდრეობას ელის. მალე ყველაფერი ცუდად ვითარდება, გოგონა შორდება ქემალს, მას შემდეგ, რაც გაიგებს, რომ იგი სხვა ქალზეა დანიშნული და იწყება “დევნის” 9-წლიანი ისტორია, როცა ქემალი ურთიერთობების აღდგენას ცდილობს და რომლის დროსაც იგი თავის მიჯნურთან დაკავშირებული მოგონებების გროვებას იწყებს, უფრო სწორად, იგი პარავს ფიუსუნს ნივთებს, და აგროვებს იმ უმნიშვნელო რაღაცებს, რომლებიც ნელ-ნელა ყველაზე მნიშვნელოვნად იქცევა და შეავსებს მის ცხოვრებას.
მის კოლექციას ამშვენებს: საცვალი, თმის სარჭი, ფინჯანი, რომლიდანაც ფიუსუნი სვამდა, საყურე, სიგარეტის ნამწვი, საწრუპავი, კომშის სახეხი... ყველა ამ “ექსპონატიდან”, მათი სიყვარულის ტრაგიკული დასასრულის შემდეგ, “უბიწოების მუზეუმი” იქმნება და ქემალი იწყებს ფიქრს იმაზე, რომ ეს საგნები შეიძლება თხრობის მთლიანმა ხაზმა გააერთიანოს, როგორც არისტოტელესთან დრო აერთიანებს წამის გაელვებებს და შესაბამისად რომელიღაც მწერალმა ამ მუზეუმის კატალოგი დაწეროს, როგორც რომანი. სწორედ ამ მიზნით, უკვე რომანის ბოლოს, ჩნდება ნაწარმოებში თავად ავტორი, ორჰან-ბეი ფამუქი და მასთან ერთად ფლობერის აჩრდილიც.
ქემალი და ორჰან-ბეი ერთმანეთს ხვდებიან, საუბრობენ მწერლების მუზეუმებზე, იმაზე, რომ დოსტოევსკის სახლ-მუზეუმში, პეტერბურგში, ნამდვილი მხოლოდ დოსტოევსკის შლაპა ყოფილა, შემდეგ პრუსტს, ნაბოკოვს, სპინოზასა და სტრინდბერგსაც გადაწვდებიან და, ბოლოს, ფლობერის ერთ უცნაურობას ახსენებენ, რომელიც მწერალს პირად წერილში წამოცდენია. ეს უცნაურობა მის სატრფოს, ლუიზა კოლეტს უკავშირდება, ვინაც შთააგონა ფლობერს “მადამ ბოვარის” დაწერა და ვის ნივთებსაც, თმის კულულებს და ა.შ. მწერალი სათუთად ინახავდა, ზოგჯერ კი სატრფოს ფეხსაცმელს ამოიღებდა, იატაკზე დააწყობდა და ვნებით წარმოიდგენდა ხოლმე საყვარლის მოძრაობებს.
“უბიწოების მუზეუმი”, როგორც ფამუქის თითქმის ყველა სხვა რომანი, ქალაქური რომანია. აქ სტამბული ერთ-ერთი გმირია, ქალაქი, სადაც იკარგებიან, ან ხელახლა ჩნდებიან. გახსოვთ, ალბათ, განშორებები და გაუჩინარებები “შავი წიგნიდან”, “მე მქვია წითელის” იდუმალი პაემნები, ვიწრო ქუჩები, იქაც განშორება და მელანქოლია, ასევე - ტანჯვა, “თოვლი”, ზამთრის ყარსი, ძველი შეყვარებულების შეხვედრა, კვლავ განშორება, ფიქრი, დევნა.
სადაც უნდა იყოს ორჰან ფამუქი (ის კი ბოლო წლებში სულ უცხოეთში ცხოვრობს, ჯერ განათლებას იღებდა იქ. სომხების გენოციდის აღიარების შემდეგ განსაკუთრებით დაშორდა სამშობლოს და ახლა ლექციებსაც კითხულობს კოლუმბიის უნივერსიტეტში), იგი სულ მუდამ თავის ქვეყანას უბრუნდება, მუდამ სტამბულის რუკა უჭირავს ხელში და წარმოსახვით მის ქუჩებში დახეტიალობს, იხსენებს დეტალებს. რასაც ვერ იხსენებს, იგონებს.
ისევე, როგორც ქემალის “მუზეუმში”, სტამბულშიც ყველაფერი მოგონებებითაა სავსე, ქალაქი პირად მუზეუმად იქცევა, საცავად (გაიხსენეთ “შავი წიგნის”, ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი მონაკვეთი, სადაც ბოსფორის ფსკერია აღწერილი, ჩაძირული განძეულობით თუ უბრალო ნივთებით, მწვანე კალმისტრით, შავი "კადილაკითა" და ბოთლის თავსახურებით. მწერლის კალამი აქ კამერასავით მოძრაობს და მისი მეშვეობით სიბნელიდან ამოანათებენ, ოქროს საყურეები, ნიჩბებზე მიბმულ მონათა ჩონჩხები, სათვალეები და ქოლგები, გერმანული ჯავშნოსნის ღუზა, აბჯარასხმული უძველესი რაინდები, რომლებიც ფსკერზეც კი ცხენებზე არიან ამხედრებულნი და მრავალი სხვ.).
ორჰან ფამუქის ეს რომანიც ასეთივე საცავია, უფრო სწორად, საცავის კატალოგი, სადაც, მწერლის ვნება - ყველაფერი ჩამოთვალოს და მინაწერი გაუკეთოს ნივთებს, ექსპონატებს, - ზღვარს აღწევს. “უბიწოების მუზეუმში”, როგორც რომელიმე ლუვრში, ძალიან ბევრი კარია (წიგნი 83 თავისგან შედგება) და მკითხველსაც სხვა არაფერი დარჩენია, გარდა იმისა, რომ მოლოდინით სავსე სიფრთხილით გამოაღოს ისინი.
"უბიწოების მუზეუმის" რუსული თარგმანი
ამ წერილს “ბოსფორელი ფლობერიც” შეიძლებოდა რქმეოდა. ამაში თავად დარწმუნდებით, თუკი ფამუქის რომანის ბოლო ეპიზოდს წაიკითხავთ და ამ რომანის შესახებ The New York Times-ში დაბეჭდილ ერთ რეცენზიას გადაავლებთ თვალს. რეცენზიას “ბოსფორელი ლოლიტა” ჰქვია. ამერიკელებმა ხომ ყველაფერთან რაღაც გაცვეთილი ბმული უნდა გააბან?! არადა, რომანის ორ მთავარ გმირს, ქემალსა და ფიუსინს შორის ასაკობრივი სხვაობა გაცილებით მოკრძალებულია, ვიდრე ჰუმბერტ-ჰუმბერტსა და ლოლიტას შორის (ქემალი 30-ისაა, ფიუსუნი 18-ის). და ფლობერი რაღა შუაშია? რა და ქემალს ფლობერის ერთი უცნაური ვნება ახასიათებს, რაზეც ოდნავ ქვემოთ მოგახსენებთ.
ორჰან ფამუქის ბოლო რომანი “უბიწოების მუზეუმი” (2008) დასავლურ ენებზე სულ ახლახან გამოვიდა, სწორედ ამიტომ მოხვდა იგი ჩვენს მიმოხილვაში, აშშ-ში წიგნი გასული, 2009 წლის 20 ოქტომბერს გამოჩნდა, რუსეთში - აგვისტოში. ყველას, რა თქმა უნდა, გერმანელებმა დაასწრეს, რომლებმაც ჯერ კიდევ შარშანწინ თარგმნეს “უბიწოების მუზეუმი”.
მოქმედება 1975 წლიდან იწყება, როცა ლამაზი გამყიდველის, ფიუსუნის ვნებიანი სიყვარული წარჩინებულ ოჯახიშვილს, ქემალს, ყველაფერს დაავიწყებს: თავის დანიშნულსაც, მეგობრებსაც, მამასაც, ვისგანაც დიდ მემკვიდრეობას ელის. მალე ყველაფერი ცუდად ვითარდება, გოგონა შორდება ქემალს, მას შემდეგ, რაც გაიგებს, რომ იგი სხვა ქალზეა დანიშნული და იწყება “დევნის” 9-წლიანი ისტორია, როცა ქემალი ურთიერთობების აღდგენას ცდილობს და რომლის დროსაც იგი თავის მიჯნურთან დაკავშირებული მოგონებების გროვებას იწყებს, უფრო სწორად, იგი პარავს ფიუსუნს ნივთებს, და აგროვებს იმ უმნიშვნელო რაღაცებს, რომლებიც ნელ-ნელა ყველაზე მნიშვნელოვნად იქცევა და შეავსებს მის ცხოვრებას.
მის კოლექციას ამშვენებს: საცვალი, თმის სარჭი, ფინჯანი, რომლიდანაც ფიუსუნი სვამდა, საყურე, სიგარეტის ნამწვი, საწრუპავი, კომშის სახეხი... ყველა ამ “ექსპონატიდან”, მათი სიყვარულის ტრაგიკული დასასრულის შემდეგ, “უბიწოების მუზეუმი” იქმნება და ქემალი იწყებს ფიქრს იმაზე, რომ ეს საგნები შეიძლება თხრობის მთლიანმა ხაზმა გააერთიანოს, როგორც არისტოტელესთან დრო აერთიანებს წამის გაელვებებს და შესაბამისად რომელიღაც მწერალმა ამ მუზეუმის კატალოგი დაწეროს, როგორც რომანი. სწორედ ამ მიზნით, უკვე რომანის ბოლოს, ჩნდება ნაწარმოებში თავად ავტორი, ორჰან-ბეი ფამუქი და მასთან ერთად ფლობერის აჩრდილიც.
ქემალი და ორჰან-ბეი ერთმანეთს ხვდებიან, საუბრობენ მწერლების მუზეუმებზე, იმაზე, რომ დოსტოევსკის სახლ-მუზეუმში, პეტერბურგში, ნამდვილი მხოლოდ დოსტოევსკის შლაპა ყოფილა, შემდეგ პრუსტს, ნაბოკოვს, სპინოზასა და სტრინდბერგსაც გადაწვდებიან და, ბოლოს, ფლობერის ერთ უცნაურობას ახსენებენ, რომელიც მწერალს პირად წერილში წამოცდენია. ეს უცნაურობა მის სატრფოს, ლუიზა კოლეტს უკავშირდება, ვინაც შთააგონა ფლობერს “მადამ ბოვარის” დაწერა და ვის ნივთებსაც, თმის კულულებს და ა.შ. მწერალი სათუთად ინახავდა, ზოგჯერ კი სატრფოს ფეხსაცმელს ამოიღებდა, იატაკზე დააწყობდა და ვნებით წარმოიდგენდა ხოლმე საყვარლის მოძრაობებს.
“უბიწოების მუზეუმი”, როგორც ფამუქის თითქმის ყველა სხვა რომანი, ქალაქური რომანია. აქ სტამბული ერთ-ერთი გმირია, ქალაქი, სადაც იკარგებიან, ან ხელახლა ჩნდებიან. გახსოვთ, ალბათ, განშორებები და გაუჩინარებები “შავი წიგნიდან”, “მე მქვია წითელის” იდუმალი პაემნები, ვიწრო ქუჩები, იქაც განშორება და მელანქოლია, ასევე - ტანჯვა, “თოვლი”, ზამთრის ყარსი, ძველი შეყვარებულების შეხვედრა, კვლავ განშორება, ფიქრი, დევნა.
სადაც უნდა იყოს ორჰან ფამუქი (ის კი ბოლო წლებში სულ უცხოეთში ცხოვრობს, ჯერ განათლებას იღებდა იქ. სომხების გენოციდის აღიარების შემდეგ განსაკუთრებით დაშორდა სამშობლოს და ახლა ლექციებსაც კითხულობს კოლუმბიის უნივერსიტეტში), იგი სულ მუდამ თავის ქვეყანას უბრუნდება, მუდამ სტამბულის რუკა უჭირავს ხელში და წარმოსახვით მის ქუჩებში დახეტიალობს, იხსენებს დეტალებს. რასაც ვერ იხსენებს, იგონებს.
ისევე, როგორც ქემალის “მუზეუმში”, სტამბულშიც ყველაფერი მოგონებებითაა სავსე, ქალაქი პირად მუზეუმად იქცევა, საცავად (გაიხსენეთ “შავი წიგნის”, ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი მონაკვეთი, სადაც ბოსფორის ფსკერია აღწერილი, ჩაძირული განძეულობით თუ უბრალო ნივთებით, მწვანე კალმისტრით, შავი "კადილაკითა" და ბოთლის თავსახურებით. მწერლის კალამი აქ კამერასავით მოძრაობს და მისი მეშვეობით სიბნელიდან ამოანათებენ, ოქროს საყურეები, ნიჩბებზე მიბმულ მონათა ჩონჩხები, სათვალეები და ქოლგები, გერმანული ჯავშნოსნის ღუზა, აბჯარასხმული უძველესი რაინდები, რომლებიც ფსკერზეც კი ცხენებზე არიან ამხედრებულნი და მრავალი სხვ.).
ორჰან ფამუქის ეს რომანიც ასეთივე საცავია, უფრო სწორად, საცავის კატალოგი, სადაც, მწერლის ვნება - ყველაფერი ჩამოთვალოს და მინაწერი გაუკეთოს ნივთებს, ექსპონატებს, - ზღვარს აღწევს. “უბიწოების მუზეუმში”, როგორც რომელიმე ლუვრში, ძალიან ბევრი კარია (წიგნი 83 თავისგან შედგება) და მკითხველსაც სხვა არაფერი დარჩენია, გარდა იმისა, რომ მოლოდინით სავსე სიფრთხილით გამოაღოს ისინი.
"უბიწოების მუზეუმის" რუსული თარგმანი
