“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ” ზაზა თვარაძის ცნობილი რომანის, “სიტყვების” ყველაზე სრული ვარიანტი გამოსცა. ეს არის შევსებული ვერსია, სადაც ზაზას მიერ სიცოცხლის ბოლოს რომანისთვის მიმატებული კიდევ რამდენიმე ეპიზოდია შესული. ამ დამატებებით რომანი საგრძნობლადაა შეცვლილი და ყველას, ვინც უკვე კარგად იცნობს ძველ “სიტყვებს”, ამჯერად განახლებული “სიტყვებიც” შეუძლიათ წაიკითხონ. მათ კი, ვისაც არაფერს ეუბნება ეს სათაური, ყველაფერი წინა აქვთ.
ზაზა თვარაძის “სიტყვები”, ჩემი აზრით, ბოლო ათწლეულების ყველაზე უცნაური და გამორჩეული ქართულენოვანი ნაწარმოებია. იგი ბევრისთვის 90-იანების სიმბოლოდაც იქცა, სხვებმა კი “სიტყვები” ქართული პოსტმოდერნის შედევრადაც აღიარეს. შესაძლოა ეს და ბევრი სხვა შეფასება საკამათოდ მოეჩვენოს მკითხველს, მით უფრო, ზაზას ერთგულ მკითხველს, მაგრამ ერთი რამ კი დანამდვილებით შეიძლება ითქვას: “სიტყვები” ყველაზე მდიდარი, ყველაზე მოუთოკავი ფანტაზიის ნაყოფია, ეს არის წიგნი, რომელიც ირონიანარევი სევდითა და ოცნებებითაა ნაშენები.
ეს წიგნი განსაკუთრებით ახალი თაობის მკითხველებს მოეწონებათ, მათ, ვინც რაღაც ახალს, განსაკუთრებულს ეძებს ქართულ მწერლობაში. სწორედ ასე აღმოაჩინა “სიტყვები” ჩემმა დღევანდელმა სტუმარმაც, ახალგაზრდა ფილოსოფოსმა, დოქტორანტმა ლევან შატბერაშვილმა:
“ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში მე სულ მქონდა მცდელობა, რომ წამეკითხა ქართული რომანი, რომელიც იქნებოდა კარგი, არ იქნებოდა რაღაცის გადამღერება, გაპრანჭული მცდელობა იმისა, რომ ვიღაცისთვის დაენახვებინა, რომ ეს არის კარგი რომანი. ეს რომანი მართლა კარგი იყო, რომელიც არაფერს ჰგავდა, რაც მანამდე წამეკითხა და, ამავე დროს, ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო ერთი რამ: იმის მიუხედავად, რომ რომანი შეიცავდა ისეთ ელემენტებს, როგორიც არის, ვთქვათ, ერთი მხრივ, სიტყვებით ჟონგლიორობა, მეორე მხრივ კი, რომანის გმირების ძალიან, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მოუთოკავი ფანტაზიები, და სხვა - ე.წ. არარეალისტურ - ასპექტებს, ამის მიუხედავად, რომანი იყო ძალიან რეალისტური და ერთ-ერთი საუკეთესო რომანი, რომელიც ასახავს 90-იანი წლების ქართულ სინამდვილეს.”
რომანი ავტობიოგრაფიულია. ეს არის ძალიან გულახდილი წიგნი, რომელიც ზაზამ თავისი მეგობრის, ლევიკო ჭყონიას ხსოვნას მიუძღვნა და, იმავდროულად, მოახერხა საუკეთესო ავტოპორტრეტიც შეექმნა:
“ჩემი სუბიექტური აზრით, ეს საკმაოდ ავტობიოგრაფიული რომანია. ერთი მხრივ, ეს არის რომანი ზაზას მეგობარზე, ლევიკო ჭყონიაზე, და მათ მეგობრობაზე, რომელიც თუ არ ვცდები ტრაგიკულად დაიღუპა (ზუსტად არ ვიცი ეს ისტორია, სიმართლე რომ ვთქვა), მაგრამ ამ ისტორიას ზაზა თავისი “სიტყვებით” ისე მოყვა, რომ ამ რომანის მთავარი გმირი, მიუხედავად იმისა, რომ აქ ლევიკოა ყველაზე შთამბეჭდავი პერსონაჟი, მთავარი გმირი მაინც ზაზაა, რომელიც ამ ოდისეას, რომელიც სიტყვების საშუალებით ხდება, ბოლოს და ბოლოს, ამთავრებს ეპილოგით, სადაც იგი ლევიკოს ხვდება. ესაა შეხვედრა იმ თავისუფლებასთან, რასაც თვითონ ეძებდა.”
ეს არის ჯადოსნური გამონაგონით სავსე რეალური ისტორია - საქმე ისაა, რომ წიგნის გმირები, ზაზა და ლევიკო, ერთ უცნაურ ზარდახშას გამოიტანენ “სანეტარო კანტორიდან”, საიდანაც სიტყვები იბადებიან, მანათობელი არსებები, რომლის მეშვეობითაც ისინი ჟონგლიორობას დაიწყებენ, სამყაროების აგებას. ამ თამაშში ზაზა-მთხრობელი თითქოს მეორე პლანზეა გადასული, თუმცა სწორედ ამ ვირტუალური ჩრდილიდან ხდება მისი, როგორც რეალური ძლიერი მწერლის, დაბადება. იგი ძალიან ზუსტად ხედავს თავის თავს, ხშირად დაუნდობელია, უფრო მეტად კი ირონიული. ერთგან ზაზა ასე წარმოგვიდგება: “მე მეცვა ჩემი ძველი და ფორმადაკარგული ტომრისებრი ლურჯი შარვალი და დედაჩემის მოქსოვილი, მუხლამდე ჩამოწლაწული მუქ-ყავისფერი ჯემპრი. თმა ცალ მხარეს უცნაურად მქონდა თავზე მიტკეპნილი, მეორე მხარეს – პირიქით. ჩემი სახე – დერეფნის მყუდრო სარკეში წამით გამკრთალი – მიღებული ალკოჰოლის ზემოქმედებისგან სრულიად წითელი გამხდარიყო. ფეხსაცმელზე აღარაფერს ვიტყვი... და ჩემს გარეგნობაშიც აშკარად სჭვიოდა რაღაც შუასაუკუნებრივი, რაღაც ებრაელთა გეტოებს მინამგვანი”. სხვათა შორის, ამ ჯემპრიანმა სტუდენტმა ჯადოსნური სიტყვებით თამაშისას ასეთი უცნაური ფრაზა შეთხზა: “აშხაბადი, ვითარცა ჭუპრი”. ეს მისი პირველი ქმნილება იყო, სადაც აშხაბადში შუააზიური ქალაქი კი არ უნდა ვიგულისხმოთ, არამედ ისე უნდა წავიკითხოთ, როგორც “ად” სუფიქსით ნაწარმოები რომელიმე ზედსართავი, მაგალითად, “აქროლადი” ან “ჩახშობადი”... და აქ ზაზა კიდევ ერთ ავტოპორტრეტს ხატავს: “საკმაოდ აქროლადი ბუნების გახლავართ, თუმცა, როგორც მკითხველი მალე შეამჩნევს, არც ჩახშობადობა მაკლია.”
რომანის სიუჟეტის მოყოლას აზრი არა აქვს. უბრალოდ, სიტყვების სამყაროზე ვიტყვი, რომ ისინი რომანში თითქოს ზღვის ფსკერიდან იბადებიან, ხან თაფლისებრ სურნელს გამოსცემენ, ხანაც ნუშის რძისას, ზოგჯერ დაცურავენ და დალივლივებენ, სხვა დროს კი პეპლებივით დაფარფატებენ. ისინი აყვავებულ ხესაც ჰგვანან, ხოლო ყველა სიტყვა, თავისთავად, რაღაც განუმეორებელ ასოციაციებს იწვევს და ისეთ თამაშში ითრევს ავტორს, რომ პლატონის “კრატილოსი” მასთან შედარებით მონაგონია. მაგალითად, სიტყვა “მე” სისხლისფერი, ხორციანი და მთრთოლვარეა.
ზაზა არაერთი საინტერესო, სასაცილო და მახვილგონივრული ახალი სიტყვების ავტორია და ასეთებს რომან “სიტყვებშიც” ვხვდებით: მაგალითად, წურბელოიდი, ქვეზღურბლოვანი, რომელსაც იგი ქვეცნობიერის აღსანიშნავად იყენებს, სანეტარო კანტორაზე და ნეტარიუსი, რომლის მუშაობის პრინციპებს თავად გაეცნობით და უფრო მეტად იხალისებთ. ზაზას გამოგონილი სიტყვაა მალებნელი, ან ნელსიბნელება, სიტყვები, რომელთაც მწერალი რუსული “პოლუმრაკის” აღსანიშნავად იყენებდა.
ზაზას დამოკიდებულებას თუკი გავითვალისწინებთ ზოგადად სიტყვებისადმი, ადვილად მივხვდებით, რომ იგი, უბრალოდ, ვალდებული იყო დაეწერა ნაწარმოები, სახელწოდებით “სიტყვები”. ამაზე ჩემთან საუბარში ლევან შატბერაშვილმაც გაამახვილა ყურადღება:
“ზაზასთვის სინამდვილე იყო არა ის, რასაც ჩვენ სინამდვილეს ვეძახით, არამედ სიტყვების, ჭეშმარიტი სიტყვების სინამდვილე, ანუ რასაც ის მუდმივად ეძებდა თავის პოეზიაში, თავის პროზაში, რომ მოეხელთებინა ნამდვილი სიტყვები, რომლებიც მას ჰქონდა”.
დღეს ზაზას წასვლიდან ზუსტად 4 წელი გავიდა, იგი 2007 წლის 6 ნოემბერს გარდაიცვალა, მისი სიტყვები კი დღესაც ისე ანათებენ და სხლტებიან, როგორც ზაზას სიცოცხლეში. წაიკითხეთ რომანი “სიტყვები” და მიხვდებით, რას ნიშნავს, როდესაც მწერალს სიტყვები უსიტყვოდ ემორჩილებიან.
ზაზა თვარაძის “სიტყვები”, ჩემი აზრით, ბოლო ათწლეულების ყველაზე უცნაური და გამორჩეული ქართულენოვანი ნაწარმოებია. იგი ბევრისთვის 90-იანების სიმბოლოდაც იქცა, სხვებმა კი “სიტყვები” ქართული პოსტმოდერნის შედევრადაც აღიარეს. შესაძლოა ეს და ბევრი სხვა შეფასება საკამათოდ მოეჩვენოს მკითხველს, მით უფრო, ზაზას ერთგულ მკითხველს, მაგრამ ერთი რამ კი დანამდვილებით შეიძლება ითქვას: “სიტყვები” ყველაზე მდიდარი, ყველაზე მოუთოკავი ფანტაზიის ნაყოფია, ეს არის წიგნი, რომელიც ირონიანარევი სევდითა და ოცნებებითაა ნაშენები.
ეს წიგნი განსაკუთრებით ახალი თაობის მკითხველებს მოეწონებათ, მათ, ვინც რაღაც ახალს, განსაკუთრებულს ეძებს ქართულ მწერლობაში. სწორედ ასე აღმოაჩინა “სიტყვები” ჩემმა დღევანდელმა სტუმარმაც, ახალგაზრდა ფილოსოფოსმა, დოქტორანტმა ლევან შატბერაშვილმა:
“ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში მე სულ მქონდა მცდელობა, რომ წამეკითხა ქართული რომანი, რომელიც იქნებოდა კარგი, არ იქნებოდა რაღაცის გადამღერება, გაპრანჭული მცდელობა იმისა, რომ ვიღაცისთვის დაენახვებინა, რომ ეს არის კარგი რომანი. ეს რომანი მართლა კარგი იყო, რომელიც არაფერს ჰგავდა, რაც მანამდე წამეკითხა და, ამავე დროს, ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო ერთი რამ: იმის მიუხედავად, რომ რომანი შეიცავდა ისეთ ელემენტებს, როგორიც არის, ვთქვათ, ერთი მხრივ, სიტყვებით ჟონგლიორობა, მეორე მხრივ კი, რომანის გმირების ძალიან, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მოუთოკავი ფანტაზიები, და სხვა - ე.წ. არარეალისტურ - ასპექტებს, ამის მიუხედავად, რომანი იყო ძალიან რეალისტური და ერთ-ერთი საუკეთესო რომანი, რომელიც ასახავს 90-იანი წლების ქართულ სინამდვილეს.”
რომანი ავტობიოგრაფიულია. ეს არის ძალიან გულახდილი წიგნი, რომელიც ზაზამ თავისი მეგობრის, ლევიკო ჭყონიას ხსოვნას მიუძღვნა და, იმავდროულად, მოახერხა საუკეთესო ავტოპორტრეტიც შეექმნა:
“ჩემი სუბიექტური აზრით, ეს საკმაოდ ავტობიოგრაფიული რომანია. ერთი მხრივ, ეს არის რომანი ზაზას მეგობარზე, ლევიკო ჭყონიაზე, და მათ მეგობრობაზე, რომელიც თუ არ ვცდები ტრაგიკულად დაიღუპა (ზუსტად არ ვიცი ეს ისტორია, სიმართლე რომ ვთქვა), მაგრამ ამ ისტორიას ზაზა თავისი “სიტყვებით” ისე მოყვა, რომ ამ რომანის მთავარი გმირი, მიუხედავად იმისა, რომ აქ ლევიკოა ყველაზე შთამბეჭდავი პერსონაჟი, მთავარი გმირი მაინც ზაზაა, რომელიც ამ ოდისეას, რომელიც სიტყვების საშუალებით ხდება, ბოლოს და ბოლოს, ამთავრებს ეპილოგით, სადაც იგი ლევიკოს ხვდება. ესაა შეხვედრა იმ თავისუფლებასთან, რასაც თვითონ ეძებდა.”
ეს არის ჯადოსნური გამონაგონით სავსე რეალური ისტორია - საქმე ისაა, რომ წიგნის გმირები, ზაზა და ლევიკო, ერთ უცნაურ ზარდახშას გამოიტანენ “სანეტარო კანტორიდან”, საიდანაც სიტყვები იბადებიან, მანათობელი არსებები, რომლის მეშვეობითაც ისინი ჟონგლიორობას დაიწყებენ, სამყაროების აგებას. ამ თამაშში ზაზა-მთხრობელი თითქოს მეორე პლანზეა გადასული, თუმცა სწორედ ამ ვირტუალური ჩრდილიდან ხდება მისი, როგორც რეალური ძლიერი მწერლის, დაბადება. იგი ძალიან ზუსტად ხედავს თავის თავს, ხშირად დაუნდობელია, უფრო მეტად კი ირონიული. ერთგან ზაზა ასე წარმოგვიდგება: “მე მეცვა ჩემი ძველი და ფორმადაკარგული ტომრისებრი ლურჯი შარვალი და დედაჩემის მოქსოვილი, მუხლამდე ჩამოწლაწული მუქ-ყავისფერი ჯემპრი. თმა ცალ მხარეს უცნაურად მქონდა თავზე მიტკეპნილი, მეორე მხარეს – პირიქით. ჩემი სახე – დერეფნის მყუდრო სარკეში წამით გამკრთალი – მიღებული ალკოჰოლის ზემოქმედებისგან სრულიად წითელი გამხდარიყო. ფეხსაცმელზე აღარაფერს ვიტყვი... და ჩემს გარეგნობაშიც აშკარად სჭვიოდა რაღაც შუასაუკუნებრივი, რაღაც ებრაელთა გეტოებს მინამგვანი”. სხვათა შორის, ამ ჯემპრიანმა სტუდენტმა ჯადოსნური სიტყვებით თამაშისას ასეთი უცნაური ფრაზა შეთხზა: “აშხაბადი, ვითარცა ჭუპრი”. ეს მისი პირველი ქმნილება იყო, სადაც აშხაბადში შუააზიური ქალაქი კი არ უნდა ვიგულისხმოთ, არამედ ისე უნდა წავიკითხოთ, როგორც “ად” სუფიქსით ნაწარმოები რომელიმე ზედსართავი, მაგალითად, “აქროლადი” ან “ჩახშობადი”... და აქ ზაზა კიდევ ერთ ავტოპორტრეტს ხატავს: “საკმაოდ აქროლადი ბუნების გახლავართ, თუმცა, როგორც მკითხველი მალე შეამჩნევს, არც ჩახშობადობა მაკლია.”
რომანის სიუჟეტის მოყოლას აზრი არა აქვს. უბრალოდ, სიტყვების სამყაროზე ვიტყვი, რომ ისინი რომანში თითქოს ზღვის ფსკერიდან იბადებიან, ხან თაფლისებრ სურნელს გამოსცემენ, ხანაც ნუშის რძისას, ზოგჯერ დაცურავენ და დალივლივებენ, სხვა დროს კი პეპლებივით დაფარფატებენ. ისინი აყვავებულ ხესაც ჰგვანან, ხოლო ყველა სიტყვა, თავისთავად, რაღაც განუმეორებელ ასოციაციებს იწვევს და ისეთ თამაშში ითრევს ავტორს, რომ პლატონის “კრატილოსი” მასთან შედარებით მონაგონია. მაგალითად, სიტყვა “მე” სისხლისფერი, ხორციანი და მთრთოლვარეა.
ზაზა არაერთი საინტერესო, სასაცილო და მახვილგონივრული ახალი სიტყვების ავტორია და ასეთებს რომან “სიტყვებშიც” ვხვდებით: მაგალითად, წურბელოიდი, ქვეზღურბლოვანი, რომელსაც იგი ქვეცნობიერის აღსანიშნავად იყენებს, სანეტარო კანტორაზე და ნეტარიუსი, რომლის მუშაობის პრინციპებს თავად გაეცნობით და უფრო მეტად იხალისებთ. ზაზას გამოგონილი სიტყვაა მალებნელი, ან ნელსიბნელება, სიტყვები, რომელთაც მწერალი რუსული “პოლუმრაკის” აღსანიშნავად იყენებდა.
ზაზას დამოკიდებულებას თუკი გავითვალისწინებთ ზოგადად სიტყვებისადმი, ადვილად მივხვდებით, რომ იგი, უბრალოდ, ვალდებული იყო დაეწერა ნაწარმოები, სახელწოდებით “სიტყვები”. ამაზე ჩემთან საუბარში ლევან შატბერაშვილმაც გაამახვილა ყურადღება:
“ზაზასთვის სინამდვილე იყო არა ის, რასაც ჩვენ სინამდვილეს ვეძახით, არამედ სიტყვების, ჭეშმარიტი სიტყვების სინამდვილე, ანუ რასაც ის მუდმივად ეძებდა თავის პოეზიაში, თავის პროზაში, რომ მოეხელთებინა ნამდვილი სიტყვები, რომლებიც მას ჰქონდა”.
დღეს ზაზას წასვლიდან ზუსტად 4 წელი გავიდა, იგი 2007 წლის 6 ნოემბერს გარდაიცვალა, მისი სიტყვები კი დღესაც ისე ანათებენ და სხლტებიან, როგორც ზაზას სიცოცხლეში. წაიკითხეთ რომანი “სიტყვები” და მიხვდებით, რას ნიშნავს, როდესაც მწერალს სიტყვები უსიტყვოდ ემორჩილებიან.
