ბორის კაგარლიცკი თბილისში სოციალ-დემოკრატების მოწვევით ჩამოვიდა და სხვადასხვა ჯგუფების წინაშე ღია ლექციებს მართავს. კაგარლიცკი გავლენიანი მარქსისტი თეორეტიკოსია, მეცნიერი, რომელიც ციხეში იჯდა როგორც საბჭოთა სისტემის, ასევე „პერესტროიკის“ წინააღმდეგ ბრძოლის გამო. თავისი ერთ-ერთი ლექციის შემდეგ კაგარლიცკი რადიო თავისუფლების თბილისის ბიუროს ეწვია. სტუმარმა არ ისურვა ქართულ რეალობაზე აზრის გამოთქმა, იმის გამო, რომ, მისივე თქმით, ქართულ რეალობას კარგად არ იცნობს. თუმცა, აი, რას ფიქრობს კაგარლიცკი სოციალურ ტენდენციებზე მთელ მსოფლიოში და რა კავშირს ხედავს ის სოციალურ ფორმაციასა და დემოკრატიას შორის:
რადიო თავისუფლება: თქვენ ბრძანეთ, რომ დემოკრატიზაციის პროცესი დაიწყო და მისი შეჩერება შეუძლებელია. თქვენ ეს დაუკავშირეთ კაპიტალიზმის სტრუქტურულ კრიზისს.
ბორის კაგარლიცკი: ცალკეულმა რევოლუციურმა გამოსვლებმა შესაძლოა კრახი განიცადონ; ამას გარდა, თავად რევოლუციებმა შესაძლოა გამოიყენონ ავტორიტარული მეთოდები, მაგრამ უკან გზა აღარ არის. მოდით, გავიხსენოთ საფრანგეთის რევოლუცია. დიდ ფრანგულ რევოლუციას მოჰყვა ბურბონების დაბრუნება. შემდეგ იყო ახალი რევოლუციები. რყევები გაგრძელდა მანამ, სანამ არ ჩამოყალიბდა თანამედროვე ფრანგული დემოკრატია. იგივე ხდება არაბულ სამყაროში. უკან დაბრუნება უკვე აღარ შეიძლება. სოციალურ დონეზე, ადამიანების ქცევის დონეზე - რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ქვედა ორგანიზების დონეზე - არაბული სამყარო შეიცვალა. ეს პრინციპული ცვლილებაა. ეს არ ჰგავს 50-იან და 60-იან წლებში იქ მომხდარ ცვლილებებს. მაშინ ცვლილებები ზევიდან ქვევით ხდებოდა, ცვლილებები ხდებოდა სამხედრო გადატრიალების ფორმით, ზოგიერთ შემთხვევაში ეს იყო პროგრესული გადატრიალებები, რომელსაც საზოგადოება მხარს უჭერდა, მაგრამ თავად საზოგადოებას არაფერი მოეთხოვებოდა - უკეთეს შემთხვევაში, მას შეეძლო მხარი დაეჭირა მათთვის, ვინც გადატრიალებას აწყობდა.
რადიო თავისუფლება: რა დევს ამ რადიკალური ცვლილების ფუნდამენტში?
ბორის კაგარლიცკი: დღეს პოლიტიკაში მონაწილეობს მთელი საზოგადოება. პრაქტიკულად ყველა მოქალაქე ასე თუ ისე ჩართულია პოლიტიკურ პროცესში. ავტორიტარულ სტრუქტურებში დაბრუნება ვეღარ მოხდება. ხალხი ახლა დაიწყებს პოლიტიკური პარტიების შექმნას, ხალხი დაიწყებს რაღაც გაერთიანებების შექმნას საკუთარი ინტერესების დასაცავად. ეს პარტიები შესაძლოა მოვიდნენ ხელისუფლებაში, შესაძლოა ისინი აკრძალონ, მაგრამ ამას ვეღარ გააჩერებ. თუ წარსულში იყო მცირერიცხოვან ინტელიგენტთა ჯგუფები, რომელთა ჩახშობა, დაშინება ან გადასახლება ადვილი იყო, დღეს ცვლილებები უკვე მილიონებს უნდათ და ამის შეჩერება შეუძლებელია.
რადიო თავისუფლება: რატომ გგონიათ, რომ დემოკრატიზაციის პროცესს აუცილებლობით ახლავს სოციალური ფორმაციის ჩამოყალიბება?
ბორის კაგარლიცკი: დემოკრატია არ არის, უბრალოდ, პროცედურების კომპლექტი. დემოკრატია მეთოდია და როცა ადამიანებმა იციან ბრძოლა დამოკრატიისთვის, როგორც წესი, ისინი საკუთარ ინტერესებს ფართოდ იცავენ. ეს კი სიტუაციას მარცხნივ ანაცვლებს. რადგან რა უნდა ხალხს? არაბულ რევოლუციებში ხალხმა ცალსახად თქვა, რომ მათ სურთ სამუშაო და თავისუფლება. ანუ მოგვეცით ჩვენ ის, რის მოცემაც თანამედროვე არაბულ კაპიტალიზმს არ შეუძლიაო. ანუ მინიმუმ საჭიროა სოციალური სისტემის რადიკალური შეცვლა.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ თუ კაპიტალიზმს შეაკეთებ? მას შეუძლია ხომ მოგცეს სამუშაო და თავისუფლება? რატომ - სოციალიზმი?
ბორის კაგარლიცკი: საქმე ისაა, რომ არაბულ კაპიტალიზმს არ შეუძლია მოგცეს სამუშაო და თავისუფლება. იმისათვის, რომ შენ მიიღო სიკეთეები არაბულ ქვეყნებში, შენ უნდა იყო დაახლოებული მმართველ პარტიებთან, მმართველი კლანების წევრი უნდა იყო და როცა მილიონები ითხოვენ სოციალურ უფლებებს, რას იწვევს ეს? ეს იწვევს სოციალურ გადანაწილებას, იმიტომ რომ შეუძლებელია ვიღაცამ მიიღოს და ამასთან ვიღაცამ არ დაკარგოს რაღაცები. ანუ ელიტებს რაღაც უნდა წაართვა, ეს კი ნიშნავს საზოგადოებრივი სექტორის გაფართოებას, შესაძლოა ეს იყოს სახელმწიფო სექტორი ეკონომიკაში. ანუ უნდა შეიქმნას რაღაც მექანიზმი, რომელიც შეძლებს განვითარების დაჩქარებას უმრავლესობის ინტერესების სასარგებლოდ. ანუ წარმოებებმა არა მარტო მოგება უნდა ნახონ, არამედ მათ სოციალური სარგებელი უნდა მოიტანონ - მაგალითად, ხელი შეუწყონ რეგიონების განვითარებას. მაგალითად, ფინეთში ჩვენ ვხედავდით წარმოებებს, რომლებიც მოწოდებულნი იყვნენ, რომ განევითარებინათ სპეციფიკური რეგიონები ან გადაეწყვიტათ რაიმე სოციალური პრობლემა. მაგალითად, ცნობილი კორპორაცია „სიტრა“ იყო მომგებიანი, ეფექტური კორპორაცია, მაშინ როცა ის მთლიანად სახელმწიფო კორპორაცია იყო და მუშაობდა ძალიან მკაცრ სოციალურ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. ამის გაკეთება სხვა ქვეყნებშიც შეიძლება. და ეს მოხდება კიდეც. მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ კერძო კაპიტალს სულ მცირე ჩაჩოჩება მოუწევს.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ბრძანეთ, რომ კაპიტალიზმი კრიზისს განიცდის და რომ სახელმწიფოები მასში ფულს დებენ ეკონომიკური ვარდნის შესაჩერებლად და კრიზისის სტაბილიზების მისაღწევად.
ბორის კაგარლიცკი: საქმე ისაა, რომ სიტუაციის დასასტაბილურებლად ისე, რომ, ამასთანავე, სტრუქტურულად არაფერი შეიცვალოს, ხელისუფლებებს უწევს უზარმაზარი ფულის ხარჯვა მთელ მსოფლიოში. ამერიკამ პირველმა დაიწყო ეს, მერე აჰყვა დასავლეთ ევროპა, რუსეთი, ჩინეთი. ისინი, უბრალოდ, ფულს ხარჯავენ, რომ კომპანიები არ გაკოტრდნენ, ანუ კომპანიებს აძლევენ სახელმწიფო კრედიტებს ან, უბრალოდ, აძლევენ სახელმწიფო ფულს თავიანთი ვალების დასაფარად. ამ დროს ბალანსი აღდგება, ანუ გაკოტრება არ ხდება, მაგრამ პრობლემები, რამაც ეს გამოიწვია, მოუგვარებელი რჩება. შესაბამისად, ეს პრობლემები ხელახლა ჩნდება, სახელმწიფოს კი ხელახლა უწევს კომპანიებს კიდევ მისცეს ფული, კიდევ უფრო მეტი და მეტი ფული მისცეს… იმიტომ რომ, როცა სისტემა მორღვეულია, ხვრელები სულ უფრო ხშირად ჩნდება და, სისტემის რეფორმირების ნაცვლად, იძულებული ხარ ამ ხვრელების ამოვსებას შეეცადო. შედეგად, სახელმწიფო კარგავს მართვის საშუალებას. მეორე მხრივ, უზარმაზარი მასა ფულისა ხვდება იმ კორპორაციების ხელში, რომლებიც არაეფექტურად მუშაობენ. ეფექტურად რომ მუშაბდნენ, ხომ ეს ფულიც არ დასჭირდებოდათ, არ დასჭირდებოდათ სახელმწიფოსგან ფულის აღება. ეს სიტუაცია ქმნის პირობებს სპეკულაციისთვის. ამ კომპანიებისთვის პრობლემიდან თავის დაღწევის ყველაზე სწრაფი გზა სპეკულაცია ხდება. სპეკულაცია არა მარტო აქციებით, არამედ, პირველ რიგში, საქონლით - განსაკუთრებით იმ საქონლით, რომელიც დიდხანს ინახება. ნავთობი, მაგალითად, მარცვლეული, ბურღულეული. ამ საქონელზე ფასები ყველაზე სწრაფად იზრდება, ანუ ფასები იზრდება, პირველ რიგში, იმ საქონელზე, რომელიც ღარიბთა ჯიბეს ურტყამს. მაგალითად, მარცვლეული და ბურღულეული შეიძლება თვეობით ეწყოს საწყობებში და ამ პერიოდში მათი გადაყიდვა შეიძლება ბევრჯერ მოხდეს - საწყობი იგივეა, საქონელი იგივეა, მაგრამ პატრონი იცვლება ბევრჯერ და ფასი ყოველ ჯერზე იზრდება. ამ საქონელს 50-მდე პატრონი შეიძლება გამოეცვალოს, სანამ ის უშუალო მომხმარებლამდე მივა. შედეგად, ყველაზე ღარიბები ყველაზე მეტად ზარალდებიან. ხორცს, მაგალითად, ამდენ ხანს ვერ შეინახავ, მას ელექტროენერგია, მაცივრები სჭირდება, ხარისხი კი მაინც ეკარგება. შესაბამისად, ხორცით ასეთი სპეკულაცია ვერ ხერხდება, მაგრამ ხორცს, მოგეხსენებათ, მოსახლეობის ღარიბი ფენები ნაკლებად ეტანებიან. შედეგად ჩვენ ვიღებთ მზარდ სოციალურ უკმაყოფილებას და ადამიანების რისხვას სრულიად უაზრო პროცესის გამო: ყველაფერი ძვირდება და გაუგებარია რატომ.
სპეკულაცია მასობრივ ხასიათს იღებს, იმიტომ რომ ის ხდება ყველაზე მომგებიანი ბიზნესი დღესდღეობით. ამიტომ ხალხს ფული მიაქვს წარმოებებიდან და დებს მას სპეკულაციაში. რატომ? იმიტომ რომ ეს ყველაზე სწრაფი გზაა ფულის შოვნისა. მაგრამ ეს ეკონომიკას ანგრევს.
რადიო თავისუფლება: ამ სიტუაციაში გამოსავალს სად ხედავთ? რევოლუციაში?
ბორის კაგარლიცკი: რევოლუცია არის გამოსავალი მაშინ, როცა არ არსებობს სხვა გამოსავალი.
რადიო თავისუფლება: სხვა გამოსავალი რა არის?
ბორის კაგარლიცკი: რეფორმები. მაგრამ, როგორც წესი, ხელისუფლებები არ მიდიან რეფორმებზე, თუ მათ რევოლუციის შიში არა აქვთ. 1849 წელს იყო ე.წ. საოცრებათა ღამე. ეს იყო ღამე, როცა დანიის მეფემ პირველივე სახალხო უკმაყოფილების პასუხად შეცვალა კანონმდებლობა, წავიდა აბსოლუტური ავტორიტარული მონარქიიდან კონსტიტუციური მონარქიისკენ. ამ გზით მან რევოლუცია აიცილა. მაგრამ დანიაში ეს მოხდა იმიტომ, რომ მანამდე რევოლუციამ საფრანგეთში ჩამოაგდო ხელისუფლება, ავსტრიასა და უნგრეთში რევოლუციები დაიწყო, მთელ გერმანიაში ბარიკადებს აშენებდნენ. მეფე ჭკვიანი იყო და მიხვდა, რომ არ იყო აუცილებელი ლოდინი. მან იფიქრა: მოდი, პროცესს დავასწროთ და იგივე შედეგი მივიღოთ რეფორმების გზით. ამ გაგებით, რევოლუცია და რეფორმები ერთმანეთის ალტერნატივა არ არის. რევოლუცია ხელს ჰკრავს რეფორმებს და ეს ერთიანი პროცესია.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ლაპარაკობდით დემოკრატიასა და ცენტრალიზებულ სტრუქტურაზე, როგორც პარადოქსზე.
ბორის კაგარლიცკი: ეს ვთქვი მე ვენესუელაზე საუბრის დროს. იცით, დემოკრატიას აქვს ბევრი მხარე. მაგალითად, ლიბერალები ამბობენ, რომ დემოკრატია არის პროცედურები. ანუ თუ პროცედურებს სწორად მისდევ, ესე იგი შენ გაქვს დემოკრატია. მაგალითად, მემარცხენეების აზრით, იმავე სოციალ-დემოკრატების აზრით, დემოკრატია არის ინსტიტუტები, ანუ თუ თქვენ გაქვთ მრავალპარტიული სისტემა და არ არღვევთ ოპოზიციის უფლებებს, თქვენი დადანაშაულება არაფერში არ შეიძლება. უგო ჩავესი ვენესუელაში ამ პრინციპით ხელმძღვანელობს. ანუ არის ვენესუელაში დემოკრატია? დიახ, არის, რადგან ოპოზიციურ პარტიებს არავინ კრძალავს, ისინი იგებენ არჩევნებს რეგიონებში. მაგალითად, კარაკასში ჩავესმა წააგო არჩევნები, კარაკასის მერი დღეს მისი მტერია. არავინ არ ცდილობს ამ მერის ჩასმას, მოხსნას ან არჩევნების გაუქმებას. ტელევიზიაში არხების უმრავლესობა აკრიტიკებს ჩავესს. ანუ თითქოს ყველაფერი წესრიგშია. მაგრამ ჩავესის პარტია, რომელიც მოსახლეობის უმრავლესობის მხარდაჭერით სარგებლობს, შიგნით არანაირად დემოკრატიული არაა. ყველაფერს წყვეტს ერთი ადამიანი და მისი უახლოესი გარემოცვა, ზევიდან ქვევით გასცემს ბრძანებებს, ყველაფერი ვერტიკალურად, ბიუროკრატიულად იმართება. ყველა, ვინც ბელადს არ ეთანხმება, პარტიიდან მიდის.
რადიო თავისუფლება: ხალხი ამას მხარს რატომ უჭერს?
ბორის კაგარლიცკი: ხალხი ამას მხარს სულ უფრო ნაკლებად უჭერს, თვიდან თვემდე ჩვენ ვხედავთ რევოლუციური ბანაკის დასუსტებას - არა იმიტომ, რომ ხალხი რევოლუციის წინააღმდეგია, არამედ იმის ხარჯზე, რომ ხალხი წინააღმდეგია იმ მეთოდისა, რა მეთოდითაც რევოლუცია იმართება. ანუ ბევრი ადამიანი მიდის ჩავესისგან, მაგრამ, ამავე დროს, მხარს უჭერს ზოგადად ამ პოლიტიკას. მაგრამ ადამიანებს უნდათ, რომ მათ უსმენდნენ; მათ სურთ, რომ იყოს დისკუსია, მათ უნდათ, რომ ყველამ ერთად საკუთარი ნებით აკეთოს საქმე და არა ბრძანებით. ამ გაგებით, არის კიდევ ერთი განმარტება: დემოკრატია არის ხალხის მმართველობა - როცა ინიციატივა ქვევიდან ზევით მიდის, როცა ხდება განხილვა, დისკუსია და ამ დისკუსიის შედეგად მიიღება საერთო გადაწყვეტილებები ხმათა უმრავლესობით, სადაც კი არ ნიშნავენ ლიდერებს, არამედ მათ ნამდვილად ირჩევენ და, საჭიროების შემთხვევაში, თავისუფლად გაიწვევენ ან ანაცვლებენ. ამ გაგებით, ვენესუელაში პრობლემაა. საინტერესოა, რომ არაბული ქვეყნები გვაჩვენებენ საინტერესო გამოცდილებას ქვევიდან ორგანიზებისა, როცა ხალხი თვითორგანიზებას იწყებს, ქმნის სახალხო კომიტეტებს ან თავდაცვის კომიტეტებს, თვითონ ირჩევენ საკუთარ ლიდერებს, თვითონ ქვევიდან იწყებენ ახალი პარტიების შექმნას და ძველების ჩანაცვლებას. მეჩვენება, რომ, ამ გაგებით, არაბებს შეუძლიათ ბევრი რამ ასწავლონ ევროპელებს.
რადიო თავისუფლება: ზუსტად ამის კითხვა მინდოდა. რატომ ხდება ეს დღეს და იქ, სადაც ხდება? ეს, უბრალოდ, ამ ხალხის მზაობაა?
ბორის კაგარლიცკი: მგონია, რომ არაბული სამყარო ახლა სამოქალაქო საზოგადოების ახალგაზრდობის ფაზაშია, რომელიც ევროპამ გაიარა მეცხრამეტე საუკუნეში. ანუ ის ემოციურ-კულტურული ფაზა, რომელიც ევროპაში იყო ას ორმოცდაათი წლის წინ, ახლა არის არაბულ სამყაროში. ეს დემოკრატიის გაახალგაზრდავების პროცესია. ბებერმა ევროპამ ბევრი რამ ასწავლა მთელ მსოფლიოს. რა მოხდა, ახლა არაბებმა ასწავლონ ბებერ ევროპას.
რადიო თავისუფლება: პოსტსაბჭოთა სივრცე. თქვენი აზრით, რა უნდა მოხდეს იმისათვის, რომ დემოკრატიამ აქ ეფექტურად იმუშაოს?
ბორის კაგარლიცკი: მიწევს გამეორება, რომ უნდა ვისწავლოთ არაბებისგან. იმიტომ რომ ახლა ძალიან ძლიერი განწყობებია რუსულ ინტელიგენციაში. იმავე ბლოგებში ვკითხულობ ამას, ფეისბუკში... ისინი ამბობენ: ჩვენ ხომ თითქოსდა ევროპული ხალხები ვართ და არაბებმა გაცილებით მეტად გამოავლინეს სამოქალაქო გამბედაობა და ორგანიზების უნარი, ვიდრე ჩვენ. მაგრამ უნდა ითქვას, რომ პოსტსაბჭოთა საზოგადოება დემორალიზებული საზოგადოებაა. ეს არის საზოგადოება, რომელიც დაცლილია შიდა სტრუქტურისგან. მისთვის ძალიან ძნელია ორგანიზება, გაერთიანება. მაგრამ მგონია, რომ კაპიტალიზმის ოცმა წელიწადმა ბევრი რამ გვასწავლა, მათ შორის, ასწავლა ადამიანებს, რომ მათ პრობლემებს მათ მაგივრად არავინ მოაგვარებს, თუ ისინი თვითონ არ დაიწყებენ გაერთიანებას. ამიტომ მგონია, რომ რევოლუციური ტალღა აღმოსავლეთ ევროპასაც გადაედება, მათ შორის -რუსეთსაც.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ბრძანეთ, რომ დემოკრატიზაციის პროცესი დაიწყო და მისი შეჩერება შეუძლებელია. თქვენ ეს დაუკავშირეთ კაპიტალიზმის სტრუქტურულ კრიზისს.
ბორის კაგარლიცკი: ცალკეულმა რევოლუციურმა გამოსვლებმა შესაძლოა კრახი განიცადონ; ამას გარდა, თავად რევოლუციებმა შესაძლოა გამოიყენონ ავტორიტარული მეთოდები, მაგრამ უკან გზა აღარ არის. მოდით, გავიხსენოთ საფრანგეთის რევოლუცია. დიდ ფრანგულ რევოლუციას მოჰყვა ბურბონების დაბრუნება. შემდეგ იყო ახალი რევოლუციები. რყევები გაგრძელდა მანამ, სანამ არ ჩამოყალიბდა თანამედროვე ფრანგული დემოკრატია. იგივე ხდება არაბულ სამყაროში. უკან დაბრუნება უკვე აღარ შეიძლება. სოციალურ დონეზე, ადამიანების ქცევის დონეზე - რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ქვედა ორგანიზების დონეზე - არაბული სამყარო შეიცვალა. ეს პრინციპული ცვლილებაა. ეს არ ჰგავს 50-იან და 60-იან წლებში იქ მომხდარ ცვლილებებს. მაშინ ცვლილებები ზევიდან ქვევით ხდებოდა, ცვლილებები ხდებოდა სამხედრო გადატრიალების ფორმით, ზოგიერთ შემთხვევაში ეს იყო პროგრესული გადატრიალებები, რომელსაც საზოგადოება მხარს უჭერდა, მაგრამ თავად საზოგადოებას არაფერი მოეთხოვებოდა - უკეთეს შემთხვევაში, მას შეეძლო მხარი დაეჭირა მათთვის, ვინც გადატრიალებას აწყობდა.
რადიო თავისუფლება: რა დევს ამ რადიკალური ცვლილების ფუნდამენტში?
ბორის კაგარლიცკი: დღეს პოლიტიკაში მონაწილეობს მთელი საზოგადოება. პრაქტიკულად ყველა მოქალაქე ასე თუ ისე ჩართულია პოლიტიკურ პროცესში. ავტორიტარულ სტრუქტურებში დაბრუნება ვეღარ მოხდება. ხალხი ახლა დაიწყებს პოლიტიკური პარტიების შექმნას, ხალხი დაიწყებს რაღაც გაერთიანებების შექმნას საკუთარი ინტერესების დასაცავად. ეს პარტიები შესაძლოა მოვიდნენ ხელისუფლებაში, შესაძლოა ისინი აკრძალონ, მაგრამ ამას ვეღარ გააჩერებ. თუ წარსულში იყო მცირერიცხოვან ინტელიგენტთა ჯგუფები, რომელთა ჩახშობა, დაშინება ან გადასახლება ადვილი იყო, დღეს ცვლილებები უკვე მილიონებს უნდათ და ამის შეჩერება შეუძლებელია.
რადიო თავისუფლება: რატომ გგონიათ, რომ დემოკრატიზაციის პროცესს აუცილებლობით ახლავს სოციალური ფორმაციის ჩამოყალიბება?
ბორის კაგარლიცკი: დემოკრატია არ არის, უბრალოდ, პროცედურების კომპლექტი. დემოკრატია მეთოდია და როცა ადამიანებმა იციან ბრძოლა დამოკრატიისთვის, როგორც წესი, ისინი საკუთარ ინტერესებს ფართოდ იცავენ. ეს კი სიტუაციას მარცხნივ ანაცვლებს. რადგან რა უნდა ხალხს? არაბულ რევოლუციებში ხალხმა ცალსახად თქვა, რომ მათ სურთ სამუშაო და თავისუფლება. ანუ მოგვეცით ჩვენ ის, რის მოცემაც თანამედროვე არაბულ კაპიტალიზმს არ შეუძლიაო. ანუ მინიმუმ საჭიროა სოციალური სისტემის რადიკალური შეცვლა.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ თუ კაპიტალიზმს შეაკეთებ? მას შეუძლია ხომ მოგცეს სამუშაო და თავისუფლება? რატომ - სოციალიზმი?
ბორის კაგარლიცკი: საქმე ისაა, რომ არაბულ კაპიტალიზმს არ შეუძლია მოგცეს სამუშაო და თავისუფლება. იმისათვის, რომ შენ მიიღო სიკეთეები არაბულ ქვეყნებში, შენ უნდა იყო დაახლოებული მმართველ პარტიებთან, მმართველი კლანების წევრი უნდა იყო და როცა მილიონები ითხოვენ სოციალურ უფლებებს, რას იწვევს ეს? ეს იწვევს სოციალურ გადანაწილებას, იმიტომ რომ შეუძლებელია ვიღაცამ მიიღოს და ამასთან ვიღაცამ არ დაკარგოს რაღაცები. ანუ ელიტებს რაღაც უნდა წაართვა, ეს კი ნიშნავს საზოგადოებრივი სექტორის გაფართოებას, შესაძლოა ეს იყოს სახელმწიფო სექტორი ეკონომიკაში. ანუ უნდა შეიქმნას რაღაც მექანიზმი, რომელიც შეძლებს განვითარების დაჩქარებას უმრავლესობის ინტერესების სასარგებლოდ. ანუ წარმოებებმა არა მარტო მოგება უნდა ნახონ, არამედ მათ სოციალური სარგებელი უნდა მოიტანონ - მაგალითად, ხელი შეუწყონ რეგიონების განვითარებას. მაგალითად, ფინეთში ჩვენ ვხედავდით წარმოებებს, რომლებიც მოწოდებულნი იყვნენ, რომ განევითარებინათ სპეციფიკური რეგიონები ან გადაეწყვიტათ რაიმე სოციალური პრობლემა. მაგალითად, ცნობილი კორპორაცია „სიტრა“ იყო მომგებიანი, ეფექტური კორპორაცია, მაშინ როცა ის მთლიანად სახელმწიფო კორპორაცია იყო და მუშაობდა ძალიან მკაცრ სოციალურ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. ამის გაკეთება სხვა ქვეყნებშიც შეიძლება. და ეს მოხდება კიდეც. მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ კერძო კაპიტალს სულ მცირე ჩაჩოჩება მოუწევს.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ბრძანეთ, რომ კაპიტალიზმი კრიზისს განიცდის და რომ სახელმწიფოები მასში ფულს დებენ ეკონომიკური ვარდნის შესაჩერებლად და კრიზისის სტაბილიზების მისაღწევად.
ბორის კაგარლიცკი: საქმე ისაა, რომ სიტუაციის დასასტაბილურებლად ისე, რომ, ამასთანავე, სტრუქტურულად არაფერი შეიცვალოს, ხელისუფლებებს უწევს უზარმაზარი ფულის ხარჯვა მთელ მსოფლიოში. ამერიკამ პირველმა დაიწყო ეს, მერე აჰყვა დასავლეთ ევროპა, რუსეთი, ჩინეთი. ისინი, უბრალოდ, ფულს ხარჯავენ, რომ კომპანიები არ გაკოტრდნენ, ანუ კომპანიებს აძლევენ სახელმწიფო კრედიტებს ან, უბრალოდ, აძლევენ სახელმწიფო ფულს თავიანთი ვალების დასაფარად. ამ დროს ბალანსი აღდგება, ანუ გაკოტრება არ ხდება, მაგრამ პრობლემები, რამაც ეს გამოიწვია, მოუგვარებელი რჩება. შესაბამისად, ეს პრობლემები ხელახლა ჩნდება, სახელმწიფოს კი ხელახლა უწევს კომპანიებს კიდევ მისცეს ფული, კიდევ უფრო მეტი და მეტი ფული მისცეს… იმიტომ რომ, როცა სისტემა მორღვეულია, ხვრელები სულ უფრო ხშირად ჩნდება და, სისტემის რეფორმირების ნაცვლად, იძულებული ხარ ამ ხვრელების ამოვსებას შეეცადო. შედეგად, სახელმწიფო კარგავს მართვის საშუალებას. მეორე მხრივ, უზარმაზარი მასა ფულისა ხვდება იმ კორპორაციების ხელში, რომლებიც არაეფექტურად მუშაობენ. ეფექტურად რომ მუშაბდნენ, ხომ ეს ფულიც არ დასჭირდებოდათ, არ დასჭირდებოდათ სახელმწიფოსგან ფულის აღება. ეს სიტუაცია ქმნის პირობებს სპეკულაციისთვის. ამ კომპანიებისთვის პრობლემიდან თავის დაღწევის ყველაზე სწრაფი გზა სპეკულაცია ხდება. სპეკულაცია არა მარტო აქციებით, არამედ, პირველ რიგში, საქონლით - განსაკუთრებით იმ საქონლით, რომელიც დიდხანს ინახება. ნავთობი, მაგალითად, მარცვლეული, ბურღულეული. ამ საქონელზე ფასები ყველაზე სწრაფად იზრდება, ანუ ფასები იზრდება, პირველ რიგში, იმ საქონელზე, რომელიც ღარიბთა ჯიბეს ურტყამს. მაგალითად, მარცვლეული და ბურღულეული შეიძლება თვეობით ეწყოს საწყობებში და ამ პერიოდში მათი გადაყიდვა შეიძლება ბევრჯერ მოხდეს - საწყობი იგივეა, საქონელი იგივეა, მაგრამ პატრონი იცვლება ბევრჯერ და ფასი ყოველ ჯერზე იზრდება. ამ საქონელს 50-მდე პატრონი შეიძლება გამოეცვალოს, სანამ ის უშუალო მომხმარებლამდე მივა. შედეგად, ყველაზე ღარიბები ყველაზე მეტად ზარალდებიან. ხორცს, მაგალითად, ამდენ ხანს ვერ შეინახავ, მას ელექტროენერგია, მაცივრები სჭირდება, ხარისხი კი მაინც ეკარგება. შესაბამისად, ხორცით ასეთი სპეკულაცია ვერ ხერხდება, მაგრამ ხორცს, მოგეხსენებათ, მოსახლეობის ღარიბი ფენები ნაკლებად ეტანებიან. შედეგად ჩვენ ვიღებთ მზარდ სოციალურ უკმაყოფილებას და ადამიანების რისხვას სრულიად უაზრო პროცესის გამო: ყველაფერი ძვირდება და გაუგებარია რატომ.
სპეკულაცია მასობრივ ხასიათს იღებს, იმიტომ რომ ის ხდება ყველაზე მომგებიანი ბიზნესი დღესდღეობით. ამიტომ ხალხს ფული მიაქვს წარმოებებიდან და დებს მას სპეკულაციაში. რატომ? იმიტომ რომ ეს ყველაზე სწრაფი გზაა ფულის შოვნისა. მაგრამ ეს ეკონომიკას ანგრევს.
რადიო თავისუფლება: ამ სიტუაციაში გამოსავალს სად ხედავთ? რევოლუციაში?
ბორის კაგარლიცკი: რევოლუცია არის გამოსავალი მაშინ, როცა არ არსებობს სხვა გამოსავალი.
რადიო თავისუფლება: სხვა გამოსავალი რა არის?
ბორის კაგარლიცკი: რეფორმები. მაგრამ, როგორც წესი, ხელისუფლებები არ მიდიან რეფორმებზე, თუ მათ რევოლუციის შიში არა აქვთ. 1849 წელს იყო ე.წ. საოცრებათა ღამე. ეს იყო ღამე, როცა დანიის მეფემ პირველივე სახალხო უკმაყოფილების პასუხად შეცვალა კანონმდებლობა, წავიდა აბსოლუტური ავტორიტარული მონარქიიდან კონსტიტუციური მონარქიისკენ. ამ გზით მან რევოლუცია აიცილა. მაგრამ დანიაში ეს მოხდა იმიტომ, რომ მანამდე რევოლუციამ საფრანგეთში ჩამოაგდო ხელისუფლება, ავსტრიასა და უნგრეთში რევოლუციები დაიწყო, მთელ გერმანიაში ბარიკადებს აშენებდნენ. მეფე ჭკვიანი იყო და მიხვდა, რომ არ იყო აუცილებელი ლოდინი. მან იფიქრა: მოდი, პროცესს დავასწროთ და იგივე შედეგი მივიღოთ რეფორმების გზით. ამ გაგებით, რევოლუცია და რეფორმები ერთმანეთის ალტერნატივა არ არის. რევოლუცია ხელს ჰკრავს რეფორმებს და ეს ერთიანი პროცესია.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ლაპარაკობდით დემოკრატიასა და ცენტრალიზებულ სტრუქტურაზე, როგორც პარადოქსზე.
ბორის კაგარლიცკი: ეს ვთქვი მე ვენესუელაზე საუბრის დროს. იცით, დემოკრატიას აქვს ბევრი მხარე. მაგალითად, ლიბერალები ამბობენ, რომ დემოკრატია არის პროცედურები. ანუ თუ პროცედურებს სწორად მისდევ, ესე იგი შენ გაქვს დემოკრატია. მაგალითად, მემარცხენეების აზრით, იმავე სოციალ-დემოკრატების აზრით, დემოკრატია არის ინსტიტუტები, ანუ თუ თქვენ გაქვთ მრავალპარტიული სისტემა და არ არღვევთ ოპოზიციის უფლებებს, თქვენი დადანაშაულება არაფერში არ შეიძლება. უგო ჩავესი ვენესუელაში ამ პრინციპით ხელმძღვანელობს. ანუ არის ვენესუელაში დემოკრატია? დიახ, არის, რადგან ოპოზიციურ პარტიებს არავინ კრძალავს, ისინი იგებენ არჩევნებს რეგიონებში. მაგალითად, კარაკასში ჩავესმა წააგო არჩევნები, კარაკასის მერი დღეს მისი მტერია. არავინ არ ცდილობს ამ მერის ჩასმას, მოხსნას ან არჩევნების გაუქმებას. ტელევიზიაში არხების უმრავლესობა აკრიტიკებს ჩავესს. ანუ თითქოს ყველაფერი წესრიგშია. მაგრამ ჩავესის პარტია, რომელიც მოსახლეობის უმრავლესობის მხარდაჭერით სარგებლობს, შიგნით არანაირად დემოკრატიული არაა. ყველაფერს წყვეტს ერთი ადამიანი და მისი უახლოესი გარემოცვა, ზევიდან ქვევით გასცემს ბრძანებებს, ყველაფერი ვერტიკალურად, ბიუროკრატიულად იმართება. ყველა, ვინც ბელადს არ ეთანხმება, პარტიიდან მიდის.
რადიო თავისუფლება: ხალხი ამას მხარს რატომ უჭერს?
ბორის კაგარლიცკი: ხალხი ამას მხარს სულ უფრო ნაკლებად უჭერს, თვიდან თვემდე ჩვენ ვხედავთ რევოლუციური ბანაკის დასუსტებას - არა იმიტომ, რომ ხალხი რევოლუციის წინააღმდეგია, არამედ იმის ხარჯზე, რომ ხალხი წინააღმდეგია იმ მეთოდისა, რა მეთოდითაც რევოლუცია იმართება. ანუ ბევრი ადამიანი მიდის ჩავესისგან, მაგრამ, ამავე დროს, მხარს უჭერს ზოგადად ამ პოლიტიკას. მაგრამ ადამიანებს უნდათ, რომ მათ უსმენდნენ; მათ სურთ, რომ იყოს დისკუსია, მათ უნდათ, რომ ყველამ ერთად საკუთარი ნებით აკეთოს საქმე და არა ბრძანებით. ამ გაგებით, არის კიდევ ერთი განმარტება: დემოკრატია არის ხალხის მმართველობა - როცა ინიციატივა ქვევიდან ზევით მიდის, როცა ხდება განხილვა, დისკუსია და ამ დისკუსიის შედეგად მიიღება საერთო გადაწყვეტილებები ხმათა უმრავლესობით, სადაც კი არ ნიშნავენ ლიდერებს, არამედ მათ ნამდვილად ირჩევენ და, საჭიროების შემთხვევაში, თავისუფლად გაიწვევენ ან ანაცვლებენ. ამ გაგებით, ვენესუელაში პრობლემაა. საინტერესოა, რომ არაბული ქვეყნები გვაჩვენებენ საინტერესო გამოცდილებას ქვევიდან ორგანიზებისა, როცა ხალხი თვითორგანიზებას იწყებს, ქმნის სახალხო კომიტეტებს ან თავდაცვის კომიტეტებს, თვითონ ირჩევენ საკუთარ ლიდერებს, თვითონ ქვევიდან იწყებენ ახალი პარტიების შექმნას და ძველების ჩანაცვლებას. მეჩვენება, რომ, ამ გაგებით, არაბებს შეუძლიათ ბევრი რამ ასწავლონ ევროპელებს.
რადიო თავისუფლება: ზუსტად ამის კითხვა მინდოდა. რატომ ხდება ეს დღეს და იქ, სადაც ხდება? ეს, უბრალოდ, ამ ხალხის მზაობაა?
ბორის კაგარლიცკი: მგონია, რომ არაბული სამყარო ახლა სამოქალაქო საზოგადოების ახალგაზრდობის ფაზაშია, რომელიც ევროპამ გაიარა მეცხრამეტე საუკუნეში. ანუ ის ემოციურ-კულტურული ფაზა, რომელიც ევროპაში იყო ას ორმოცდაათი წლის წინ, ახლა არის არაბულ სამყაროში. ეს დემოკრატიის გაახალგაზრდავების პროცესია. ბებერმა ევროპამ ბევრი რამ ასწავლა მთელ მსოფლიოს. რა მოხდა, ახლა არაბებმა ასწავლონ ბებერ ევროპას.
რადიო თავისუფლება: პოსტსაბჭოთა სივრცე. თქვენი აზრით, რა უნდა მოხდეს იმისათვის, რომ დემოკრატიამ აქ ეფექტურად იმუშაოს?
ბორის კაგარლიცკი: მიწევს გამეორება, რომ უნდა ვისწავლოთ არაბებისგან. იმიტომ რომ ახლა ძალიან ძლიერი განწყობებია რუსულ ინტელიგენციაში. იმავე ბლოგებში ვკითხულობ ამას, ფეისბუკში... ისინი ამბობენ: ჩვენ ხომ თითქოსდა ევროპული ხალხები ვართ და არაბებმა გაცილებით მეტად გამოავლინეს სამოქალაქო გამბედაობა და ორგანიზების უნარი, ვიდრე ჩვენ. მაგრამ უნდა ითქვას, რომ პოსტსაბჭოთა საზოგადოება დემორალიზებული საზოგადოებაა. ეს არის საზოგადოება, რომელიც დაცლილია შიდა სტრუქტურისგან. მისთვის ძალიან ძნელია ორგანიზება, გაერთიანება. მაგრამ მგონია, რომ კაპიტალიზმის ოცმა წელიწადმა ბევრი რამ გვასწავლა, მათ შორის, ასწავლა ადამიანებს, რომ მათ პრობლემებს მათ მაგივრად არავინ მოაგვარებს, თუ ისინი თვითონ არ დაიწყებენ გაერთიანებას. ამიტომ მგონია, რომ რევოლუციური ტალღა აღმოსავლეთ ევროპასაც გადაედება, მათ შორის -რუსეთსაც.
