რადიო თავისუფლება: ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვისაუბრებთ საბჭოთა წარსულზე, მაგრამ მე მაინც დავიწყებ ასეთი შეკითხვით: როგორ ფიქრობთ, საით მიემართება, ან იქნებ, უკეთესი იყოს სიტყვა - მიექანება, რუსეთი? როგორ გეცხოვრებათ იქ?
გვეგონა, რომ ჩვენი გაფრთხილებები იმუშავებდა და არავის მოუნდებოდა კიდევ ერთხელ დაებიჯებინა... არავის მოუნდებოდა კვლავ აღმოჩენილიყო ვითარებაში, რომელიც ასეთი ტკივილებით, ასეთი უსაზღვრო დანაკარგებით, გვეგონა, გადავლახეთ.
ირინა ოსტროვსკაია: დიდი შფოთვით ვცხოვრობთ - დიდი შფოთვით, ღელვითა და ნერვიულობით. ამასთან, ვიტყოდი, რომ არ ვიცი სიტყვები, რომლებითაც შესაძლებელი იქნებოდა ჩვენი ღელვის ხარისხისა და გრადუსის განსაზღვრა.
ჩვენ არასდროს ვყოფილვართ რამე მსგავს ვითარებაში, ჩვენ - ისტორიკოსები. ჩვენ შეგვეძლო მხოლოდ გვეცადა გაგვეფრთხილებინა იმ მაგალითების მოშველიებით, რაც ემართებოდათ ჩვენს მცხოვრებლებს, ჩვენს მოქალაქეებს, ჩვენი საზოგადოების საუკეთესო წარმომადგენლებს. ვცდილობდით და გვეგონა, რომ ჩვენი გაფრთხილებები იმუშავებდა და არავის მოუნდებოდა კიდევ ერთხელ დაებიჯებინა... არავის მოუნდებოდა კვლავ აღმოჩენილიყო ვითარებაში, რომელიც ასეთი ტკივილებით, ასეთი უსაზღვრო დანაკარგებით, გვეგონა, გადავლახეთ.
რადიო თავისუფლება: იყო დრო, როცა ასე გეგონათ?
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ, დიახ, დიახ.
რადიო თავისუფლება: როდის იყო ეს?
შესაძლებლობების კარი არ დახურულა და, როგორც ირკვევა, არც წარსულის კარი დახურულა...
ირინა ოსტროვსკაია: 1990-იანებსა და 2000-იანების დასაწყისში გვეგონა, რომ გვქონდა შანსი.
იცით რა, შეიძლება ეს წმინდად ადამიანურია, გულუბრყვილობაა, დაუძლეველი ოპტიმიზმია, მაგრამ სულ მეჩვენება, რომ კარი არ მიხურულა, აი, როგორც ყოველთვის გეჩვენება ხოლმე...
რადიო თავისუფლება: წარსულის კარი?
ეს არის ალბათ, ერთ-ერთი იმ კოშმარულ სირთულეთაგან, რომელსაც ახლა ვეჯახებით - ეს ხომ ასეთი გასაგებია, რომ ასე არ შეიძლება!
ირინა ოსტროვსკაია: არა, შესაძლებლობების კარი არ დახურულა და, როგორც ირკვევა, არც წარსულის კარი დახურულა...
ყოველთვის გეჩვენება, რომ, აი, კიდევ ერთს ვიტყვი და ჩემსას გაიგონებენ და გაიგებენ, ეს ხომ ასე აშკარაა, ასე გასაგებია - რა არის კარგი და რა არის ცუდი, რა არის ბოროტება და რა არის სიკეთე. ბოროტება ხომ არავის უნდა? ყველას ხომ სიკეთე უნდა? ყველას ხომ კარგი დასასრული უნდა?
რადიო თავისუფლება: ვის ყველას?
ირინა ოსტროვსკაია: ყველას, ყველა ადამიანს. ჩვენ ყველანი დედებმა და მამებმა აღგვზარდეს. მგონია, რომ ყველანი აღვგზარდეს კეთილ ზღაპრებზე, და მგონია, რომ ეს ძალიან გასაგებია და ძალიან ადამიანური.
ეს არის ალბათ, ერთ-ერთი იმ კოშმარულ სირთულეთაგან, რომელსაც ახლა ვეჯახებით - ეს ხომ ასეთი გასაგებია, რომ ასე არ შეიძლება!
რადიო თავისუფლება: მაგრამ, თუკი...
ირინა ოსტროვსკაია: მაგრამ, მე მგონი, ვინაიდან ჩვენი გამოფენის გახსნაზე ვლაპარაკობთ...
რადიო თავისუფლება: ამაზეც ვილაპარაკებთ, რა თქმა უნდა.
ირინა ოსტროვსკაია: ესეც ხომ იგივეზეა - რატომაც ვხსნით მას ახლა, საქართველოში, თბილისში და სწორედ ახლა.
რადიო თავისუფლება: აი, რატომ?
ჩემთვის წარსული არის ის, რისი გაგების გარეშეც მე არ შემიძლია აწმყოს გაგება, რისი ცოდნის გარეშეც არ შემიძლია აწმყოს გაგება.
ირინა ოსტროვსკაია: ეს ჩვენი მეთოდია, ეს ჩვენი შესაძლებლობაა ვაჩვენოთ და ავხსნათ - ჩვენ ხომ მოგვივიდა ეს შეცდომები, მაგრამ ასე როგორ შეიძლება?! ასე ხომ არ უნდა იყოს?! ჩვენ ვლაპარაკობთ კონკრეტული ადამიანების ბედზე. თქვენი ნებართვით, ალბათ, მე დღევანდელობიდან წავალ იქ, რისთვისაც ამ ყველაფერს ვაკეთებდით, რამდენი წელი ვაკეთებდით და საერთოდ, ჩვენ რითი ვართ დაკავებულები, ჩვენ - „მემორიალი“. ჩვენ ვართ ორგანიზაცია, რომელიც უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით...
რადიო თავისუფლება: დიახ, მაგრამ რისთვის დაიწყეთ ამის კეთება?
ირინა ოსტროვსკაია: რისთვის დავიწყეთ? მხოლოდ იმისთვის, რომ გვცოდნოდა. ოცი წელია „მემორიალში“ ვმუშაობ და უნდა გითხრათ, რომ შესანიშნავად მახსოვს ადამიანები, რომლებიც ჩვენთან მოდიოდნენ ოცი წლის წინ და ვხედავ იმ ადამიანებს, რომლებიც დღეს მოგვმართავენ. მათ არაფერი იციან. იმ დროს არ იცოდნენ თავიანთ მშობლებზე და ახლა არ იციან თავიანთ ბაბუებსა და დიდ ბაბუებზე. ერთადერთი ადგილი, სადაც შეუძლიათ ამ ინფორმაციისთვის მოსვლა, რჩევისთვის, კონსულტაციისთვის - ვის მიმართონ, რომელი კარის (მოდით, ეს „კარი“ დღევანდელ ჩვენს საუბარში ავიღოთ, როგორც მხატვრული სახე) გაღება უნდა სცადონ, რომ გაიგონ საკუთარ თავზე: ვინ ვარ? რა ვარ? საიდან ვარ?..
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რა საჭიროა ეს ცოდნა? ხომ აქვს რაღაც მიზანი?
ირინა ოსტროვსკაია: რომ გაიგო რატომ ცხოვრობ.
რადიო თავისუფლება: რომ გაიგო დღევანდელობა?
ირინა ოსტროვსკაია: მათ შორის.
არ ვიცი, როგორ გიპასუხოთ ამ შეკითხვაზე. შემიძლია გაგიმეოროთ, რაც ვთქვი - ამის შესაბამისი სიტყვები არ ვიცი.
რადიო თავისუფლება: იმიტომაც დავიწყე დღევანდელობით.
ირინა ოსტროვსკაია: მათ შორის, მათ შორის...
რადიო თავისუფლება: და, ეს საბჭოთა წარსული - საქართველოშიც ასე ვუწოდებთ „საბჭოთა წარსული“ - ვიღაცისთვის ეს წარსულია, ვიღაცისთვის სულაც არ არის წარსული, არამედ რაღაც ძალიან ძვირფასი, რომელიც წაართვეს და საჭიროა მისი დაბრუნება, ნებისმიერ ფასად. თქვენთვის რა არის საბჭოთა წარსული? წარსულია სინამდვილეში?
ირინა ოსტროვსკაია: ეს კითხვების კითხვაა - ფილოსოფიური კითხვა, რა არის ჩემთვის წარსული. ჩემთვის წარსული არის ის, რისი გაგების გარეშეც მე არ შემიძლია აწმყოს გაგება, რისი ცოდნის გარეშეც არ შემიძლია აწმყოს გაგება. ვინაიდან, ვფიქრობ, იმ ადამიანებმა, რომლებისთვისაც, როგორც თქვით, ეს [საბჭოთა წარსული] რაღაც ძვირფასია, უბრალოდ არ იციან ეს წარსული, არ ესმით ის.
შემიძლია ეს საკითხი გადავიტანო ისევ იმ კონკრეტული ადამიანების ბედზე, რომლებმაც თავის დროზე შემძრეს და რომლებიც თავის დროზე ჩემთვის იქცნენ ცნობიერების სამყაროს ერთგვარ კამერტონებად - როცა ადამიანი მოდის და ირკვევა, რომ მთელი ცხოვრება სრულ სიბრმავეში გაატარა, არაფერი იცოდა საკუთარ თავზე. ცხოვრობს გამოგონილ სამყაროში. და შემდეგ, როგორ ეჯახება სინამდვილეს - ვიღაც ეუბნება ამ შეჯახებისას: ეს არ არის სიმართლე, ეს არ მომხდარა, არ მინდა ეს ვიცოდე. ესენი არიან, ვინც დღეს თვლის, რომ [საბჭოთა წარსული] რაღაც ძვირფასი იყო.
ფორმალურ მიზეზად წერია, რომ ჩვენ ვართ უცხოეთის აგენტები - გარკვეული ხანია ასეთი კარტი თამაშდება და რომ დროულად არ მოვინიშნეთ თავი, როგორც „უცხოეთის აგენტებმა“.
არიან ისეთებიც, რომელთა მსოფლმხედველობაც ყირავდება და რომლებსაც თვალი ეხილებათ. ეს ყოველთვის ძნელია, ძალიან ძნელია იმის გაგება, რომ ვცდებოდი - იმის გაგება, რომ ამიერიდან აღარ ვცხოვრობ ჩვეულ რელსებზე, ჩვეული კატეგორიებით, არამედ მჭირდება ძალისხმევა და ძალისხმევა ყოველთვის რთულია. ძალისხმევის გაწევა ხანდახან მტკივნეულიცაა. არ გინდა, რომ ძალისხმევა გაწიო.
რადიო თავისუფლება: დიახ, რთულია და როგორ ფიქრობთ, რუსეთში უფრო და უფრო რთულდება, თუ როგორ?.. რომ გაიაზრო ყველაფერი.
ირინა ოსტროვსკაია: რუსეთში უბრალოდ უფრო რთულდება.
რადიო თავისუფლება: გეშინიათ?
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ.
რადიო თავისუფლება: რატომ?
ირინა ოსტროვსკაია: განა, რატომ გეშინია ხოლმე?.. მეშინია.
რადიო თავისუფლება: არ ვიცი, მრავალნაირი მიზეზი შეიძლება იყოს.
ირინა ოსტროვსკაია: არ ვიცი. არ ვიცი, როგორ გიპასუხოთ ამ შეკითხვაზე. შემიძლია გაგიმეოროთ, რაც ვთქვი - ამის შესაბამისი სიტყვები არ ვიცი.
რადიო თავისუფლება: კარგით...
„საერთაშორისო მემორიალის“ ლიკვიდაცია მოხდა მიმდინარე წლის მარტის დასაწყისში თუ თებერვლის ბოლოს?
ირინა ოსტროვსკაია: შეიძლება ითქვას, თებერვლის ბოლოს.
რადიო თავისუფლება: მაშინ, როცა უკრაინის წინააღმდეგ ომი სულ ახალი დაწყებული იყო.
ერთი და იგივე რამისთვის ჩვენ ორჯერ დაგვსაჯეს, რაც იურისპრუდენციაში ზოგადად მიუღებელია...
ირინა ოსტროვსკაია: სინამდვილეში, გადაწყვეტილება მიღებული იყო გასული წლის ბოლოს, ზუსტად ახალი წლის წინ, მგონი 28 რიცხვში, როცა უკვე არდადეგები დაიწყო. შემდეგ უბრალოდ ვცდილობდით ამ გადაწყვეტილებების გაპროტესტებას, მივმართეთ უზენაეს სასამართლოს, აქეთ, იქით. ეს უცნაური ვითარება იყო...
რადიო თავისუფლება: რამდენ ხანს გაგრძელდა ეს „აქეთ, იქით“?
ირინა ოსტროვსკაია: ჩემი თვალთახედვით, აღქმით - უსაზღვროდ დიდხანს, ისე კი, ალბათ 3 თვეს.
რადიო თავისუფლება: ვის ან რას უშლიდით? რა წერია მიზეზად გადაწყვეტილებაში, არ ვიცი.
ირინა ოსტროვსკაია: ფორმალურ მიზეზად?
რადიო თავისუფლება: დიახ.
ირინა ოსტროვსკაია: ფორმალურ მიზეზად წერია, რომ ჩვენ ვართ უცხოეთის აგენტები - გარკვეული ხანია ასეთი კარტი თამაშდება და რომ დროულად არ მოვინიშნეთ თავი, როგორც „უცხოეთის აგენტებმა“. კანონისა და სამართლის კუთხით, ჩვენ მართლაც რამდენჯერმე გამოვტოვეთ ეს და არ გავაკეთეთ, მაგრამ გადავიხადეთ ჯარიმები. ამიტომ, გამოდის, ერთი და იგივე რამისთვის ჩვენ ორჯერ დაგვსაჯეს, რაც იურისპრუდენციაში ზოგადად მიუღებელია, მითუმეტეს, რომ ყველა ვადა გასული იყო და ყველა ეს წვრილმანი შეცოდებები უკვე დაფარული იყო, ვინაიდან ვადები გავიდა.
არ შემიძლია გიპასუხოთ რატომ აკრძალეს "მემორიალი", რადგან ლოგიკური ახსნა არ არსებობს.
რადიო თავისუფლება: რას ნიშნავს ლიკვიდაცია? თქვენ პირადად რა სტატუსი გაქვთ ახლა?
ირინა ოსტროვსკაია: ლიკვიდაცია ნიშნავს, რომ „მემორიალის“ ერთ-ერთი ორგანიზაცია ლიკვიდირებული იყო, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მოღვაწეობა და საქმიანობა, რასაც ვეწევით უკვე მრავალი წელია, აკრძალულია. ამიტომ, ვაგრძელებთ ჩვენს საქმიანობას. მაგალითად, ჩემზე თუ ვიტყვით, ჩემი ერთ-ერთი საქმე არის ადამიანებისთვის კონსულტაციის გაწევა - რომელ უწყებას მიმართონ ინფორმაციისთვის. ვის შეუძლია ამის კეთება ამიკრძალოს?..
რადიო თავისუფლება: არ ვიცი.
ირინა ოსტროვსკაია: მწერენ ჩემს მისამართზე, მე ვპასუხობ.
რადიო თავისუფლება: აბა, ორგანიზაცია რატომ აკრძალეს? ესეც ხომ სიგიჟეა...
ირინა ოსტროვსკაია: ეს უცნაური საკითხია. არ შემიძლია გიპასუხოთ რატომ აკრძალეს, რადგან ლოგიკური ახსნა არ არსებობს.
რადიო თავისუფლება: ხომ შეიძლება ვინმე გამოჩნდეს და ისიც აგიკრძალოთ, რასაც დღეს აკეთებთ?
ირინა ოსტროვსკაია: არ ვიცი უფალმა ღმერთმა შეიძლება ამირკძალოს ან ალაჰმა. არ ვიცი.
რადიო თავისუფლება: მოიძებნება ვინმე დედამიწაზე, რუსეთში.
ირინა ოსტროვსკაია: მითუმეტეს, არ ვიცი... ვის შეუძლია ამიკრძალოს? მე ხომ კერძო პირი ვარ, ბოლოს და ბოლოს, შემიძლია ამის კეთება. ორგანიზაცია კი ლიკვიდირებულია, მაგრამ საქმიანობა აკრძალული არ არის.
მანქურთები ხომ არ ვართ, რომ ჩვენი არსებობის ათვლა დავიწყოთ 2001 წლიდან? რა, მანამდე არაფერი იყო? იყო. და, არსად წასულა. არსად წასულა ჩვენი ცხოვრების ყველა გამოვლინებაში...
რადიო თავისუფლება: რას და ვის დაეხმარა, რასაც აკეთებდით მთელი ამ წლების განმავლობაში?
ირინა ოსტროვსკაია: საკმაოდ ბევრი ადამიანი ვიცი (ჰმ, სასაცილოა...), რომლებიც ყოველდღე ლოცულობენ ჩემი კარგად ყოფნისთვის, სხვადასხვა ენაზე და სხვადასხვა კონფესიის წარმომადგენლები. ეს მე მეხმარება, რომ ვიცოცხლო.
რადიო თავისუფლება: იმის გამო, რომ მათ წარსული უპოვნეთ?
ირინა ოსტროვსკაია: იმის გამო, რომ ვუპოვნე მათ ის, რის შესახებაც არ იცოდნენ და მე მათ ამაში დავეხმარე. ამასთან, ეს ყოველთვის საკმაოდ რთული პროცესია, რადგან ვიღაცას უნდა უთხრა, რომ მისი მამა იყო პროკურორი და ბრალი მიუძღვის დანაშაულის ჩადენაში. მისი ქალიშვილისთვის კი ის მამაა. რა უნდა ქნა? როგორ უნდა უთხრა, რომ მამაშენის ხელმოწერა არის საშიშ დოკუმენტებზე, საშიშზე! მისთვის ხომ ის მამაა?.. რა უნდა ქნა?..
ეს არის დიდი, დიდი სირთულე საბჭოთა კავშირის, მთელი საბჭოთა კავშირის, რადგან ბევრი, ვისაც დანაშაულში მიუძღოდა ბრალი, შემდეგ მსხვერპლებად იქცნენ.
კი, ისინი მსხვერპლები არიან - დანაშაულის შემადგენლის გარეშე დაწერილი განაჩენის, მძიმე განაჩენის, შეუქცევადი განაჩენის მსხვერპლები. თუმცა, მანამდე...
მთელ მსოფლიოში იმ ადამიანების სახლებზე, საიდანაც ისინი წავიდნენ და აღარ დაბრუნებულან, რომელიც იყო მათი ბოლო მისამართი, ბოლო სახლი, ბოლო ძახილი, ვამაგრებთ პატარა დაფებს. თბილისშიც არის უკვე ასეთი დაფები.
რადიო თავისუფლება: დიახ, ასე იყო საქართველოშიც...
ირინა ოსტროვსკაია: თუმცა, მანამდე მათ დიდი ძალისხმევა გასწიეს, რომ ეს შესაძლებელი გამხდარიყო და როგორი დამოკიდებულება უნდა გვქონდეს მათ მიმართ?..
რადიო თავისუფლება: კარზე რომ ამბობდით - წარსულის კარზე...
ირინა ოსტროვსკაია: იცით, ეს ხომ ჩვენი წარსულია, ჩვენ ხომ იქიდან ამოვიზარდეთ და კვლავაც განვაგრძობთ ზრდას? ჩვენი შვილები და შვილიშვილებიც ამ წარსულის შედეგია? როგორ ვიყოთ მის გარეშე? ყველაფერი ხომ გაუგებარი იქნება? მანქურთები ხომ არ ვართ, რომ ჩვენი არსებობის ათვლა დავიწყოთ 2001 წლიდან? რა, მანამდე არაფერი იყო? იყო. და, არსად წასულა. არსად წასულა ჩვენი ცხოვრების ყველა გამოვლინებაში და შესანიშნავია, რომ ვახერხებთ, ვახერხებდით და იმედი მაქვს, მოვახერხებთ სიმართლის დაბრუნებას, ვინაიდან მთელი ჩვენი მოღვაწეობა მდგომარეობს სიმართლის დაბრუნებაში. ყველაფერში ასეა - საარქივო დოკუმენტებისა და მასალების ძეიბაშიც, იმ სახელების დაბრუნებაშიც, რომელთაგან აღარაფერია დარჩენილი. ამასთან, ეს შეიძლება გამოიხატებოდეს სხვადასხვა ფორმით. ეს შეიძლება იყოს ისეთი პროექტი, რომელიც შედარებით ახალია, ჩვენი თითქმის ბოლო ასეთი წარმატებული პროექტია, როცა მთელ მსოფლიოში იმ ადამიანების სახლებზე, საიდანაც ისინი წავიდნენ და აღარ დაბრუნებულან, რომელიც იყო მათი ბოლო მისამართი, ბოლო სახლი, ბოლო ძახილი, ვამაგრებთ პატარა დაფებს. თბილისშიც არის უკვე ასეთი დაფები. პროექტს ასეც ეწოდება - „უკანასკნელი მისამართი“. ის არის ყველგან: საფრანგეთშიც, საქართველოშიც, ბალტიისპირეთის ქვეყნებშიც, უკრაინაშიც, რუსეთშიც, ყველგან, ყველგან... უკვე რამდენიმე ათასი ასეთი დაფა გვაქვს მიმაგრებული. ეს კეთდება მხოლოდ იმისთვის, რომ სახელი ამ ადამიანის, რომელიც არ არის ცნობილი - არც მანდელშტამია, არც მეიერჰოლდი ან ბაბელი. ეს არც თუ დიდი ადამიანია, რომელიც მნიშვნელოვანია სწორედ იმ ადგილისთვის, საიდანაც წავიდა. მგონია, რომ ეს ძალიან მნიშვნელოვანია არა იმდენად მისთვის, რამდენადაც ჩვენთვის - ჩვენთვის ყველასთვის, ვინც ვცხოვრობთ ამ ქალაქში, ამ სახლში და უნდა ვიცოდეთ, რომ ამ სახლსაც ჰქონდა ასეთი წარსული და ასეთი ისტორია.
იქნებ, ისტორიით კი არ უნდა დავკავებულიყავით, არამედ სკოლებში წავსულიყავით, აღზრდისთვის მოგვეკიდა ხელი. ამას ახლა ვამბობ. 30 წლის წინ სულ სხვა შედეგზე გვქონდა გათვლა.
ჩვენ გვაქვს პროექტი, რომელიც მრავალი წელია მუშაობს - როცა შემოდგომაზე მოედნებზე ვკითხულობთ სახელებს და ჰქვია „სახელების დაბრუნება“. ამ დროს ვკითხულობთ ადამიანის სახელს, ასაკს, პროფესიას და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მისი სახელი იყოს წარმოთქმული ხმამაღლა, ვინაიდან ყველაფერი ეფუძნება ისტორიას. როცა ადამიანს აპატიმრებდნენ და მიჰყავდათ, ეს ხდებოდა ღამით, რომ არავის დაენახა, ნაკლები მოწმე ყოფილიყო. როცა ხვრეტდნენ, ესეც ღამით ხდებოდა, რომ არავის სცოდნოდა, არავის დაენახა. არათუ ფარულად ხვრეტდნენ, არამედ შემდეგ მრავალი წლის განმავლობაში ცრუობდნენ, რომ დახვრეტილი კი არ არის, არამედ მიმოწერის უფლების გარეშეა გადასახლებული - თითქოსდა სადღაც ცხოვრობს, თქვენ კი ელოდეთ და არ შეეცადოთ გაპროტესტებას. ის კი მერე, ოდესღაც დაგიბრუნდებათ. შემდეგ კი გაირკვა, რომ ეს ტყუილი იყო. მოგვიანებით, ვისაც რეაბილიტაცია შეეხო, ეს მიიღეს ჩუმად, თითქოს მალულად. ამიტომაც, ხმამაღლა, მოედანზე სახელის, გვარის, ასაკის, პროფესიის წარმოთქმა ძალიან მნიშვნელოვანია. ჩვენ ასე გვგონია. ამიტომაც, ამასვე ეხება ჩვენი გამოფენაც - კონკრეტული სახელების დაბრუნებას, მათ ისტორიებთან ერთად.
რადიო თავისუფლება: აღმოჩნდა, რომ ეს ვიღაცას არ მოსწონს რუსეთში.
ირინა ოსტროვსკაია: ვიღაცას არ მოსწონს...
რადიო თავისუფლება: როგორც ისტორიკოსს, როგორ გგონიათ, რა დრო დასჭირდება დღევანდელ დღეზე სიმართლის გაგებას? იმ ადამიანების ბედზე, რომლებიც...
მახსოვს, რომ მამაჩემმა მაშინ მითხრა არ დაელოდო, ის შენ არ მოგწერსო.
ირინა ოსტროვსკაია: მგონია, რომ დრო ისე აჩქარდა, აღარ დაგვჭირდება 80 წელი ლოდინი.
...იმედი მაქვს, აღარ დაგვჭირდება.
რადიო თავისუფლება: თქვენ მოგმართავენ ადამიანები, რომლებიც სულ ახლახან დაკარგულებს ეძებენ?
ირინა ოსტროვსკაია: დღეს?
რადიო თავისუფლება: დიახ.
ირინა ოსტროვსკაია: დღეს ისინი მიმართავენ „მემორიალის“ უფლებადაცვით ცენტრს. ჩვენ ისტორიკოსები ვართ და საბჭოთა წარსულით ვართ დაკავებულები.
რადიო თავისუფლება: და მაინც, რატომ არ მოხერხდა ზურგსუკან კარის მოხურვა, საბჭოთა კავშირის კარის? ...თუკი ყველას სიკეთე უნდოდა, უკეთესი უნდოდა...
ირინა ოსტროვსკაია: იქნებ, ჩვენ არ ვიმუშავეთ საკმარისად. იქნებ, ისტორიით კი არ უნდა დავკავებულიყავით, არამედ სკოლებში წავსულიყავით, აღზრდისთვის მოგვეკიდა ხელი. ამას ახლა ვამბობ. 30 წლის წინ სულ სხვა შედეგზე გვქონდა გათვლა.
რადიო თავისუფლება: ინტერნეტში თქვენს ტექსტს გადავაწყდი, ჰელენკაზე...
ირინა ოსტროვსკაია: არ ვიცი.
რადიო თავისუფლება: არ გახსოვთ?
ირინა ოსტროვსკაია: არ მახსოვს.
რადიო თავისუფლება: ჩეხ გოგონაზე, პრაღიდან.
ირინა ოსტროვსკაია: არ მახსოვს.
რადიო თავისუფლება: აი, ეს ტექსტია.
დედა იყო სწორედ რეპრესირებული ოჯახიდან. დედაჩემს ძალიან ტრაგიკული ბედი ჰქონდა. მას დაუხვრიტეს მამა, ქმარი, მამამთილი და მას ეშინოდა, როგორც რუსულად იტყვიან, ეტლის ჭრიალისაც კი.
ირინა ოსტროვსკაია: აა, 1968 წელი? მე ის ვერ ვიპოვნე...
რადიო თავისუფლება: ყირიმში რომ დამეგობრდით.
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ, დიახ, დიახ, მე ის ვერ ვიპოვნე.
რადიო თავისუფლება: 1968 წელი.
ირინა ოსტროვსკაია: აგვისტო.
რადიო თავისუფლება: 1968 წლის აგვისტო.
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ.
რადიო თავისუფლება: ტრაგიკული წელი.
...და მას თქვენთვის აღარ მოუწერია და ვერც ვერასდროს იპოვნეთ.
ირინა ოსტროვსკაია: ვერა.
მახსოვს, რომ მამაჩემმა მაშინ მითხრა არ დაელოდო, ის შენ არ მოგწერსო.
რადიო თავისუფლება: დიახ, სწორედ ამაზე ყვებით.
ირინა ოსტროვსკაია: მაშინ არ მესმოდა, პატარა ვიყავი.
რადიო თავისუფლება: დიახ და თქვენ წერთ, რომ თავად რეპრესირებული ოჯახიდან ხართ.
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ.
რადიო თავისუფლება: და წერთ, რომ მამა ძალიან ფრთხილად, შელამაზებული ფრაზებით ცდილობდა აეხსნა, რომ თქვენი მეგობარი არასდროს მოგწერდათ. როგორი გაკვეთილი იყო ეს თქვენთვის?
ირინა ოსტროვსკაია: აქ ცოტათი განსხვავებული ამბავი იყო, რადგან მამა შელამაზებული ფრაზებით მიხსნიდა, დედამ კი ყველაფერი მითხრა, როგორც იყო.
რადიო თავისუფლება: აჰა.
ირინა ოსტროვსკაია: დედა იყო სწორედ რეპრესირებული ოჯახიდან. დედაჩემს ძალიან ტრაგიკული ბედი ჰქონდა. მას დაუხვრიტეს მამა, ქმარი, მამამთილი და მას ეშინოდა, როგორც რუსულად იტყვიან, ეტლის ჭრიალისაც კი. თუმცა, ის, რაც მან თავის დროზე მამამისზე ამიხსნა, სწორად მოიქცა - ჩვენ მისი შვილიშვილები და მისი გამგრძელებლები ვართ. რაც შეეხება მის რეპრესირებულ პირველ ქმარსა და მის ოჯახს, მათგან არავინ დარჩა. მართალია, ისინი ჩემი ნათესავები არ არიან, მე ვალდებული ვარ, მათი ხსოვნა შევინარჩუნო და მე ვინახავ.
ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ ჩვენი დიდი ხნის წინ დაგეგმილი გამოფენა, რომელიც უნდა გაგვეხსნა ჯერ კიდევ 2020 წელს, როგორც იქნა, იხსნება. სულ რაღაც ხდებოდა. ხან პანდემია დაიწყო, ხან კიდევ რაღაც საშინელი მოვლენები...
რადიო თავისუფლება: ჩემს შემდეგ შეკითხვაზე პასუხი ალბათ ადვილი არ იქნება. თქვენ რჩებით რუსეთში. დარწმუნებული ვარ, ფიქრობთ თქვენს ხვალინდელ დღეზე - დღევანდელზეც, ხვალინდელზეც. შვილები გყავთ?
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ.
რადიო თავისუფლება: ისინი რუსეთში არიან?
ირინა ოსტროვსკაია: არა.
რადიო თავისუფლება: თქვენს ნებაზე თუ იქნება, ცხადია, გსურთ სამშობლოში დარჩეთ.
ირინა ოსტროვსკაია: დიახ.
რადიო თავისუფლება: გეშინიათ ხვალინდელი დღის?
ირინა ოსტროვსკაია: ძალიან მაშფოთებს.
რადიო თავისუფლება: რას ნიშნავს თქვენთვის საქართველოში ჩამოსვლა?
ირინა ოსტროვსკაია: საქართველოში ჩამოსვლა ჩემთვის არის დიდი, დიდი, დიდი სიხარული. უპირველესად, მე ძალიან ბედნიერი ვარ, რომ ჩვენი დიდი ხნის წინ დაგეგმილი გამოფენა, რომელიც უნდა გაგვეხსნა ჯერ კიდევ 2020 წელს, როგორც იქნა, იხსნება. სულ რაღაც ხდებოდა. ხან პანდემია დაიწყო, ხან კიდევ რაღაც საშინელი მოვლენები... ამიტომ, ეს ძალიან დიდი სიხარულია, რომ ბოლოს და ბოლოს ჩვენი გამოფენა იხსნება. მგონია, რომ ის იმდენად საყოველთაოდ გასაგებია, შინაარსი, რომელსაც ის გადმოსცემს, იმდენად ზოგადსაკაცობრიოა, რომ ადამიანები, რომლებიც მას ნახავენ, გულგრილები ვერ დარჩებიან და მიხვდებიან, რისთვის გაკეთდა ეს გამოფენა.
ჩვენ მართლაც ძალიან ბევრი წელი მივუძღვენით ოჯახურ ისტორიებს და მაშინ, როცა ეს ასე ჟღერს „ოჯახური ისტორიების შესახებ მეხსიერების აღდგენა“ - ეს ყველაფერი სიტყვებია და ბევრს არაფერს გამოხატავს, მაგრამ, როცა კონკრეტულ ადამიანებზე ვლაპარაკობთ და ვეხებით კონკრეტული ადამიანების ბედს, გასაგები ხდება, რადგან ეს ზოგადსაკაცობრიოა - ქალიშვილის ან ვაჟის სიამაყე მამის გამო, მამობრივი სიყვარული და გასაგები ხდება, თუ რა არის მძიმე, კატასტროფული მოვლენების დროს უმთავრესი - ამის გადმოცემა გვინდოდა.
საზოგადოება, როგორც ყოველთვის, ზუსტად ორად არის გაყოფილი. არ ვიცნობ ადამიანებს, რომლებიც ამას მხარს უჭერენ. გამიმართლა.
გვსურდა გადმოგვეცა, რამდენად მნიშვნელოვანია მათთვის, ვინც იმ დროს, როცა თავიანთი მამები დაკარგეს, პატარა ბავშვები იყვნენ და ფაქტობრივად არ იცნობდნენ თავიანთ მამებს, 3-4 წლისები იყვნენ და მათთვის მამა იყო ერთგვარი არწივი და მეტი არაფერი... რამდენად მნიშვნელოვანია მათთვის იმის ცოდნა, რომ მამა სრულიად უდანაშაულოა და რომ ის შეეჯახა გადაულახავ ძალას და ამ ძალად იქცა სახელმწიფო, სწორედაც სახელმწიფო, სწორედაც ხელისუფლება, რომელსაც შეეძლო ვიღაც დაესაჯა და ვიღაც შეეწყალებინა - რატომ? რის საფუძველზე? ისინი ხომ სრულიად უდანაშაულოები იყვნენ?.. ჩვენ ვლაპარაკობთ მხოლოდ მათზე, ვინც უდანაშაულოდ დაზარალდნენ. ასეთი ძალიან ბევრი იყო, ძალიან ბევრი - მილიონობით. როცა ვამბობთ, რომ იყვნენ მილიონობით და ყველანი ბანაკების მტვრად იქცნენ, ესეც საშინელებაა, კოშმარულია, წარმოუდგენელია და უპატიებელი, მაგრამ ეს რაღაცნაირად გაბუნდოვანებული სურათია, აბსტრაქტულია. მაგრამ, როცა ვლაპარაკობთ ერთ კონკრეტულ ადამიანზე - შესანიშნავზე, გადასარევზე, რომელსაც ფრთები დააწყვიტეს, ჩააქრეს მისი ვარსკვლავი - ყველა ადამიანი ხომ თავისთავად კოსმოსია, არა? და, ადამიანი არაფრის გულისთვის გაანადგურეს... აღარ ვლაპარაკობ როგორი დანაკარგი იყო ეს კაცობრიობისთვის, კიდევ რამდენი შესანიშნავი საქმის გაკეთება შეეძლო, მაგრამ მისი ქალიშვილისთვის, რომელმაც სიცოცხლე გადადო, რომ მისი საქმე გაეგრძელებინა... როგორც ერთი სრულიად გენიალური ადამიანის სრულიად შესანიშნავმა ქალიშვილმა მითხრა, მამაზე სწორება ჩემი ცხოვრების ორიენტირად იქცაო.
რადიო თავისუფლება: რამდენი ქალიშვილი და ვაჟია დღეს, რომელთა მამებიც დღეს მიჰყავთ ომში უკრაინაში...
ირინა ოსტროვსკაია: ბევრია...
რადიო თავისუფლება: და რამდენი დედა და მამა ელაპარაკება თავიანთ შვილებს შელამაზებული ფრაზებით...
ირინა ოსტროვსკაია: არ ვიცი. მე ხომ ასეთებს არ ვხვდები.
რადიო თავისუფლება: არ ხვდებით?
ირინა ოსტროვსკაია: არა.
რადიო თავისუფლება: ეგ როგორ ხდება?
ირინა ოსტროვსკაია: საზოგადოება, როგორც ყოველთვის, ზუსტად ორად არის გაყოფილი. არ ვიცნობ ადამიანებს, რომლებიც ამას მხარს უჭერენ.
გამიმართლა.
ვერ ვხვდები ასეთებს.
რადიო თავისუფლება: დიახ, რა თქმა უნდა, გაგიმართლათ.
