„არა, რა სისულელეა, ეგეთ დროს პოლიციაში ვინ დარეკავს? რა მშობლებთან? არც მათთან. მაგ დროს მეგობრები არსებობენ, მგონი ყველა ჩემი თანატოლი ასე იქცევა“, - გვითხრა 20 წლის სანდრომ.
ჩვენი შეკითხვა კი ასეთი იყო: ახალგაზრდებს შორის კონფლიქტის შემთხვევაში, დაძაბულობის განსამუხტად რა გზას აირჩევდნენ მისი თანატოლები.
სანდროს ისიც ვკითხეთ, რატომ ხდება, რომ ძალადობრივი კონფლიქტების დროს არასრულწლოვნებს და ზოგადად, ახალგაზრდებს, ისევ ურჩევნიათ, დახმარება უბანში, სამეგობროში ითხოვონ და საქმე ჩუმად გაარჩიონ, ვიდრე პოლიციაში დარეკონ, ან სულაც მშობელს გაენდონ.
რა არის ამის მიზეზი, პოლიციისადმი უნდობლობა და შიში? მშობლებთან დისტანცია? თანატოლების მხრიდან აგრესიისთვის თავის არიდება და სირცხვილის შიში?
სანდრო გვიზიარებს როგორც თავის, ისე მეგობრების აზრს და გამოცდილებას და ამბობს:
თუ ლაპარაკით მოგვარება შესაძლებელია, რა საჭიროა პოლიციის ჩარევა?
„მე რა გამოცდილებაც მაქვს მსგავსი კონფლიქტების, როგორც წესი, ძალიან სულელური მიზეზების გამო დაწყებულ ჩხუბში, ლაპარაკით მოგვიგვარებია და აქედან ვვარაუდობ, რომ ახალგაზრდების 90% პოლიციაში არ დარეკავს. მაგრამ ხანდახან ჩხუბში ძალით „კაი ბიჭები“ ერთვებიან. ეგეთები დღესაც არსებობენ, პლიუსების დაწერა რომ უნდათ კრიმინალური სამყაროს წინაშე. ჩემი დაკვირვებით, ყველაზე ცუდი ის არის,რომ ჩხუბი არაფრის გამო შეიძლება ატყდეს და ისეთი შედეგით დასრულდეს, როგორც აი, ფეხბურთელის შემთხვევაში მოხდა. მაგრამ ეგეთ დროსაც პოლიციაში არავის დარეკავს, ყველას ეშინია, თვითონ არ გაერიოს, თვითონ არ გახდეს მსხვერპლი, თუნდაც გამშველებელი იყოს. და მეორე მომენტიც არის, როგორ გაბედე და "ჩაუშვი" ვიღაც. ამას ყველა ერიდება“, - უთხრა 20 წლის სანდრომ რადიო თავისუფლებას.
19 წლის ფეხბურთელის,გიორგი შაქარაშვილის საქმე, სამი წლის წინ, ხორავას ქუჩაზე მომხდარი მკვლელობის შემდეგ, ახალგაზრდებს შორის ჯგუფური დაპირისპირების და გარჩევის კიდევ ერთ გახმაურებულ ამბად იქცა.
აქაც, როგორც დავით სარალიძის მკვლელობის დროს, ერთმანეთს ახალგაზრდების ჯგუფები დაუპირისპირდნენ, "დახმარება" მეგობრებს სთხოვეს. პოლიციაში არც მაშინ დაურეკავთ.
რატომ ხდება ეს, რატომ არ იცვლება ტრადიცია?
„ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრში“ (EMC) მიაჩნიათ, რომ სახელმწიფოს ბევრი სამუშაო აქვს განათლების და დანაშაულის პრევენციის კუთხით იმისთვის, რომ ახალგაზრდებში კრიმინალური მენტალიტეტი არ ვრცელდებოდეს.
ორგანიზაციაში ფიქრობენ, რომ სახელმწიფო ამ პრობლემასთან ბრძოლისას სამართალდამცავი სისტემას ეყრდნობა, რომელიც მკაცრი ხელისა და მკაცრი კანონის რიტორიკას ეფუძნება, მაგრამ ეს მიდგომა სრულად გამორიცხავს ამ პრობლემის უფრო ღრმა, სოციალურ და კულტურულ განზომილებას.
გურამ იმნაძე, რომელიც EMC-ს მართლმსაჯულებისა და დემოკრატიის პროგრამას ხელმძღვანელობს, რადიო თავისუფლებას უზიარებს, რომ ხორავას ქუჩაზე მომხდარ გახმაურებულ მკვლელობაში ჩართული მოზარდების პოლიციასთან თანამშრომლობის ხარისხმა ყველას კარგად დაანახა, რამდენად ღრმა ფესვები აქვს პრობლემას.
მისი თქმით, გამოჩნდა ისიც, რომ სკოლა არ არის თავისუფალი კრიმინალური მენტალიტეტის გავლენებისგან, არც საქმის გარჩევის ტრადიცია გამქრალა.
„ჩემთვის გიორგი შაქარაშვილის საქმეც ამის დასტურია, სოფელ ჩუმლაყში ორიოდე დღის წინ მომხდარი მკვლელობაც და სხვა არაერთი მსგავსი ფაქტიც, რაც ბოლო დროს მოხდა. იქნებ მეტი უნდა ვისაუბროთ არა მხოლოდ კონკრეტულ ფაქტებსა და მათ შინაარსზე, არამედ ზოგადადაც, იმ ძალადობრივ გარემოზე, რაც მარტივს ხდის თავად ძალადობის ჩადენას?“
რა არის მიზეზი იმისა, რომ დღემდე, ახალგაზრდები, მათ შორის, არასრულწოვნებიც, კონფლიქტის მოგვარების ძალადობრივ გზას ირჩევენ?
ეს არის ერთ დროს პოპულარული ე.წ. ქურდული მენტალიტეტის გაგრძელება და მემკვიდრეობა თუ რამე სხვა, სამართალდამცველებისადმი უნდობლობით გამოწვეული ქმედება?
ამაზე ცალსახა პასუხი არ არსებობს, რადგან "ეს საკითხი სიღრმისეულად არავის უკვლევია", - გვეუბნება გურამ იმნაძე:
„არ ვიცი, ეკითხებიან კი მასწავლებლები მოსწავლეებს, როგორ მოიქცეოდნენ ისინი კონფლიქტის დროს? განიხილავენ კონკრეტულ მაგალითებს სკოლებში. საინტერესო იქნებოდა მოზარდების პასუხები - როგორ მოიქცეოდნენ. ვის მიმართავდნენ საშველად - უბანს, მშობელს, პოლიციას თუ ვის?“
თუმცა გურამ იმნაძეს მთელ ამ სქემაში ყველაზე დიდი პრობლემად მაინც ის მიაჩნია, რომ საქართველოში გამართულად არ მუშაობს არც ერთი სახელმწიფო ინსტიტუტი.
„ცვლილებისთვის ხორავას ქუჩის საქმე თითქოს ძალიან მკაფიო მაგალითი უნდა გამხდარიყო. გავიდა სამი წელი და ახლაც ვხედავთ, რომ გიორგი შაქარაშვილის საქმეზეც 17 ადამიანია დაკავებული. ეს არ არის შემთხვევითი“, - ამბობს გურამ იმნაძე და იქვე იხსენებს ლუკა სირაძის გახმაურებული თვითმკვლელობის ამბავსაც, რომელშიც, მისი სიტყვებით, შეცდომა დაუშვა როგორც განათლების სისტემის რგოლმა, სკოლამ, ისე პოლიციამ, რომელმაც უხეშად შელახა ბავშვის უფლებები.
მისი სიტყვებით, არასრულწლოვანს, ახალგაზრდას არასოდეს აქვს გარანტია, რომ პოლიციასთან მისი ურთიერთობა კონფიდენციალური დარჩება.
ეს გარანტია რომც არსებობდეს, არავინ იცის, რამდენად მეგობრული ურთიერთობა ექნება პოლიციას მასთან არა საფეხბურთო მოედანზე, არამედ რეალურ ცხოვრებაში, მის კაბინეტში.
„ალბათ, წლები უნდა გავიდეს რომ პოლიციის მიმართ ნდობა გაჩნდეს“
ასე ფიქრობს ფსიქოლოგი ქეთი თავართქილაძე, რომელიც უკვე წლებია, როგორც ტრენერი, მუშაობს პოლიციასთან. და ასევე, აქვს კონფლიქტის მონაწილე არასრულწლოვანებთან მუშაობის გამოცდილებაც.
ქეთი ამბობს, რომ 19-20 წლის ახალგაზრდებისათვის (ამ ასაკს გვიან მოზარდობასაც უწოდებენ), ავტორიტეტად მაინც რჩებიან თანატოლები. და ამიტომაც ირჩევენ სწორედ მათ პრობლემის გადამჭრელებად.
მეორე კრიტიკული კითხვა ასე ისმის:
არსებობს კი, ის ურთიერთობა შვილებს და მშობლებს შორის, რომ კრიტიკულ მომენტში სწორედ მათ მიმართონ?
„აქ მე ემოციურ კავშირს ვგულისხმობ და არა იმას, რომ მშობელი ზრუნავს შვილზე - ეს ბუნებრივია. იქნებ ეს ორიენტირი სულ სხვა მხარესაა მიმართული, მაგალითად იქით, რომ შვილმა სპორტში რაღაც დიდ წარმატებას მიაღწიოს? მე დარწმუნებული ვარ, რომ თუ მათ შორის ემოციური კავშირი არსებობს, მოზარდი თუ ახალგაზრდა აუცილებლად მოუყვება მომხდარზე მშობელსაც. და, ცხადია, ამას ემატება პოლიციისადმი უნდობლობაც. ჩემი დაკვირვებით, სასიკეთო ცვლილებები არის, მაგრამ ცხადია, ყველა ერთნაირად სწორად ვერ აფასებს და ვერ მოქმედებს. საბოლოოდ მაინც ჩანს ის შემთხვევა, როცა პოლიციელი არ მოიქცა ისე, როგორც მოვალე იყო. ეს უკვე მიზეზია, რომ მას არ ენდონ“.
ქეთი თავართქილაძის დაკვირვებით, მშობლები ხშირად მიიჩნევენ, რომ პრობლემის მოგვარება ძალადობით უფრო ადვილია და არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როცა ისინი თავად მოუწოდებენ შვილებს, ძირითადად, ვაჟებს, საკუთარი ძალებით „მოაგვარონ ეს პრობლემა“:
„სინამდვილეში, არ იაზრებენ, რომ ძალადობა ძალადობას წარმოშობს და უარეს შედეგს ვიღებთ. ძალადობის მთელი საშინელებაც ეგ არის, რომ ის თაობიდან თაობას გადაეცემა - როგორც წესი, როგორც გამოსავალი. ვთქვათ, ბავშვი პატარაა და მშობელს არ უჯერებს. მშობლების აბსოლუტური უმრავლესობა მას იმორჩილებს ყურის აწევით, თავში წარტყმით, დასჯით. სწორედ ასე სწავლობენ შემდეგ ბავშვებიც სხვების დამორჩილებას“.
არც ჩვენ ვიტყოდით
სოფო ბაჩილავა, რომელიც სამოქალაქო განათლების პედაგოგია, ამბობს, რომ კონფლიქტების მოგვარების საკითხზე მას და მის მოსწავლეებს ხშირად უსაუბრიათ - კონფლიქტების თემა სკოლის პროგრამის ნაწილია.
სოფო იხსენებს, რომ დისკუსია განსაკუთრებით აქტიური იყო ხოლმე ხორავას ქუჩაზე მომხდარი მკვლელობის პერიოდში და მაშინ ბავშვები ღიად ამბობდნენ, რომ ვერც ისინი იტყოდნენ ხმამაღლა ბევრ რამეს, ვერ გამოუტყდებოდნენ მშობლებს და მით უმეტეს, პოლიციას. და ამბობდნენ, რომ ისინი თავიანთ თანატოლებს ჩარევდნენ საქმეში და მათ გაუზიარებდნენ პრობლემას:
„მე მგონია, რომ ეს ჩვენგან, უფროსებისგან მოდის. ჩვენც ვართ ამის მიზეზი. ბავშვმა არ იცის რას ელოდეს უფროსისგან, მშობლისგან. თანატოლის იმედი უფრო აქვს, რომ ის საიდუმლოს შეუნახავს. მეორე ნაწილია - საზოგადოების აზრის გათვალისწინება, ისინიც ისე ფიქრობენ, როგორც დიდები, ხალხი რას იტყვის? ამ მიზეზით ძალიან ბევრი რამე იმალება უფროსებშიც და იგივე მოდელი ვრცელდება მოზარდებზეც. და ბოლოს, დიდებიც ხომ ასე ვიქცევით ხშირად, როცა რაღაც პრობლემის მოგვარება გვინდა? ერთმანეთს მივმართავთ ჯერ და მერე სამართალდამცველებს“.
მაშინაც, როცა ხორავას ქუჩის საქმეზე მსჯელობდნენ, ბავშვები ამბობდნენ, რომ სავარაუდოდ, ისინი მოერიდებოდნენ „ჩამშვების“ იარლიყის მიწებების შიშით ლაპარაკს. კლასში მაშინ ასეთი შეკითხვაც დაისვა:
ვის მიმართავდით, თუ წარმატებული, ძლიერი მოსწავლე ხართ, მაგრამ გადახვედით სხვა ქვეყანაში, სადაც არ გყავთ მეგობრები, უბნელები, იქ კი თქვენი დაჩაგვრა მოინდომეს?
მაშინ სოფოს მოსწავლეებმა უპასუხეს, რომ ასეთ შემთხვევაში ისინი მშობელს, მასწავლებელს ან პოლიციას გაუზიარებდნენ თავიანთ პრობლემას.
„ჩვენ არ უნდა გავიშვიროთ ხელი მათკენ, ჩვენ უნდა ვასწავლოთ მათ კონფლიქტების სწორად მართვა და როგორც პატარებს არ ვუშვებთ ქუჩაში, სანამ წესებს არ ვასწავლით, ასე ვასწავლოთ მათ, რა ჯობს, როდის უნდა თქვან "არა" და როდის ითხოვონ რეალური დახმარება და არა ისეთი დახმარება, რაც ვითარებას უფრო გააუარესებს“, - უთხრა სოფო ბაჩილავამ რადიო თავისუფლებას.
