რადიო თავისუფლების მსმენელმა იცის, რომ ივნისის ბოლოს ავტორიტეტიანმა საერთაშორისო ორგანიზაცია „ფრიდომ ჰაუსმა“ გამოაქვეყნა ყოველწლიური ანგარიში, რომელსაც „გარდამავალი ქვეყნები“ ეწოდება და ევრაზიის ქვეყნებში დემოკრატიზაციის ხარისხს აანალიზებს.
ანგარიში სულ 29 ქვეყანას მოიცავს, რომლებიც პოლიტიკური კლიმატით ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან - ჩამონათვალში შედიან ევროკავშირის აღმოსავლელი წევრი, სრული დემოკრატიის მქონე სახელმწიფოები და ყოფილი საბჭოთა კავშირის კონსოლიდირებული ავტორიტარიზმის მქონე სახელმწიფოები, მათ შორის, მსოფლიოს მასშტაბით ორი, ყველაზე რეპრესიულ რეჟიმად მიჩნეული - თურქმენეთი და უზბეკეთი.
ზოგადად, ბალტიისპირეთის 3 ქვეყნის გამოკლებით, დარჩენილი 12 პოსტსაბჭოთა ქვეყნიდან „კონსოლიდირებული ავტორიტარიზმის“ კატეგორიაში 8 ქვეყანაა მოხვედრილი. ორი - სომხეთი და მოლდავეთი - „ნახევრად კონსოლიდირებულ ავტორიტარიზმად“ არიან მიჩნეული; კიდევ ორ ქვეყანას კი - საქართველოსა და უკრაინას - შედარებით უკეთესი მაჩვენებელი აქვთ: „ფრიდომ ჰაუსი“ „გარდამავალ-ჰიბრიდულ“ სისტემად მიიჩნევს.
ანგარიშის შესახებ სასაუბროდ რადიო თავისუფლების პრაღის შტაბბინას ამ კვირაში ესტუმრა „ფრიდომ ჰაუსის“ კვლევის განყოფილების ხელმძღვანელი და ანგარიშის თანაავტორი, ქრისტოფერ უოკერი. ჩვენ შემთხვევით ვისარგებლეთ და მასთან ინტერვიუ ჩავწერეთ. პირველი შეკითხვა, ცხადია, საქართველოს ზოგად მაჩვენებელს ეხებოდა:
ქრისტოფერ უოკერი: საქართველოსთან დაკავშირებით ჩვენი შთაბეჭდილება ის არის, რომ ბოლო წლების განმავლობაში ამ ქვეყანას ერთგვარი უძრაობის ხანა უდგას. ეს ძალიან სამწუხაროა, ვინაიდან, ჩვენი აზრით, საქართველოს დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებისთვის უდიდესი პოტენციალი აქვს. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უძრაობას რამდენიმე ფაქტორმა შეუწყო ხელი - 2008 წლის ომმა, 2007 წლის პოლიტიკურმა არეულობამ. ამ და სხვა გარემოებებმა დიდწილად გამოიწვია იმ მოლოდინების გაცრუება, რომელიც საქართველოსთან მიმართებით მიმდინარე ათწლეულის შუა წლებში არსებობდა.
რადიო თავისუფლება: "ფრიდომ ჰაუსი" განსაკუთრებით კრიტიკულად მედიის თავისუფლების ხარისხს აფასებს. საქართველოში პრესა კვლავ "ნაწილობრივ თავისუფლის" კატეგორიაში რჩება - და მას მხოლოდ ორი ადგილი აშორებს "არათავისუფლის" კატეგორიაში მოხვედრას. მედია ნამდვილად ყველაზე პრობლემური სეგმენტია?
ქრისტოფერ უოკერი: ვფიქრობ, აქ რამდენიმე ფაქტორი უნდა გავითვალისწინოთ. შეფარდებით თუ ვილაპარაკებთ, ბალტიისპირეთის გამოკლებით, ყოფილ საბჭოთა სივრცეში საქართველო იმ ქვეყნებს შორის არის, რომლებსაც მედიის თავისუფლების კუთხით საუკეთესო მაჩვენებელი აქვთ. ამ რეგიონში მედიის თავისუფლება ძალიან იშვიათია - ამ 12 ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკიდან მხოლოდ 2 არ მოხვდა „არათავისუფლის“ კატეგორიაში მედიის თავისუფლების შესახებ ჩვენს ანგარიშში. საქართველოს მაჩვენებელს "საშუალოს" ვუწოდებდით. პრესის თავისუფლების ხარისხის ანალიზისას იურიდიულ, ეკონომიკურ, პოლიტიკურ ფაქტორებს ვაანალიზებთ ხოლმე. ბოლო 2 წლის განმავლობაში, პოლიტიკური არეულობის, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების და ომის გათვალისწინებით, საქართველოს პოზიცია გაუარესდა. ამას რამდენიმე კონკრეტულმა ფაქტმაც შეუწყო ხელი - „იმედში“ შეჭრამ, მაგალითად. თუმცა, ყველა ამ პრობლემის გათვალისწინებით, ის მაინც უნდა ითქვას, რომ საქართველო, უკრაინასთან ერთად, დანარჩენ 10 ქვეყანაზე წინ არის. ქვეყანაში, მართალია, ნაწილობრივ, მაგრამ მაინც არსებობს მედიის თავისუფლება - და ჩვენს ანგარიშში საქართველოს მაჩვენებელი სწორედ ამას ასახავს. თუმცა პრობლემები, ცხადია, არის. საქართველოში ხშირ შემთხვევაში მედიის მფლობელების საკითხი ბუნდოვნად რჩება, რაც, ჩვენი აზრით, უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა. არსებობს პასუხგაუცემელი შეკითხვები ლიცენზირების პროცედურასა და საზოგადოებრივ მაუწყებელთან დაკავშირებით. ყოველივე ამის გამო, საქართველოში მედია "თავისუფალის" კატეგორიას ვერც კი უახლოვდება.
რადიო თავისუფლება: შეფარდებით სურათზე როცა ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ საქართველოს მაჩვენებელს, მაგალითად, შუა აზიის ქვეყნებთან ან რუსეთთან მიმართებით, არა? თქვენს ანგარიშში, რომელშიც გარდამავალი სახელმწიფოებია შესწავლილი, საქართველოს მაჩვენებელი ამ ავტორიტარული ქვეყნების ფონზეა უკეთესი, ასეა?
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა.
რადიო თავისუფლება: როცა "უძრაობაზე" საუბრობთ, რა გაქვთ მხედველობაში - რომელ სფეროში შეეძლო საქართველოს მეტის გაკეთება და რა არ გააკეთა მან?
ქრისტოფერ უოკერი: ვფიქრობ, ქართულ საზოგადოებას მნიშვნელოვანი მისწრაფებები ჰქონდა და 2004 -2005 წლებში - ძირითადად, სახელმწიფოებრივი მშენებლობის სფეროში -შთამბეჭდავი ნაბიჯებიც გადაიდგა. ჩვენს ანგარიშებში აღრიცხული გვაქვს, მაგალითად, კორუფციასთან ბრძოლაში მიღწეული პროგრესი. ვფიქრობ, შესაძლებელია იმის მტკიცება, რომ ამ მისწრაფებებისა და საზოგადოებაში არსებული პლურალიზმის ზოგადი დონის გათვალისწინებით, ბევრ სფეროში უფრო მეტი პროგრესის მიღწევა შეიძლებოდა - მათ შორის, მედიის თავისუფლების კუთხით. მეტიც - მე ვიტყოდი, რომ საქართველოში მედიის თავისუფლება ძალიან ადვილი მისაღწევია, თან ძალიან ახლო მომავალში, თუკი სწორ პოლიტიკურ ნებაზე დამყარებული ზომები გატარდება.
რადიო თავისუფლება: ანუ, თქვენი აზრით, მთავარი პრობლემა მთავრობის მხრიდან პოლიტიკური ნების უქონლობაა?
ქრისტოფერ უოკერი: ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორია, თუმცა არა ერთადერთი. ყველა ამ კომპლექსური საკითხის ირგვლივ ბევრი გარეშე ფაქტორიც არსებობს - განსაკუთრებით ისეთ ვითარებაში, როცა საქმე გვაქვს მწვავე პოლიტიკურ კონფლიქტთან, რომელიც დემოკრატიულ ჩარჩოებს სცდება. ეს საქმეს ძალიან ართულებს. თუმცა, საბოლოო ჯამში, რასაკვირველია, ძალიან მნიშვნელოვანია მკაფიო, არაორაზროვანი პოლიტიკური ნების ქონა როგორც მთავრობის, ისე ქვეყანაში მოქმედი სხვა პოლიტიკური ელიტების მხრიდან.
რადიო თავისუფლება: თქვენი ორგანიზაცია ბევრ ანგარიშს აქვეყნებს - "გარდამავალი ქვეყნები" და ანგარიში პრესის თავისუფლების შესახებ მხოლოდ ორია ვრცელ ჩამონათვალში. კიდევ გამოსცემთ ანგარიშს "უარესები უარესთა შორის", რომელშიც იმ ქვეყნებს თუ ტერიტორიებს აფასებთ, სადაც ყველაზე მძიმე მდგომარეობაა დემოკრატიის კუთხით. მიმდინარე წელს ამ სიაში სამხრეთ ოსეთიც მოხვდა. თუ შეიძლება, გვითხარით, ეს რამ გამოიწვია - და ასევე, ძალიან მოკლედ, როგორია აფხაზეთში არსებული ვითარება?
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, ჩვენს ერთ-ერთ ანალიტიკურ ანგარიშში მართლაც ვსწავლობთ საკამათო ტერიტორიებზე არსებულ ვითარებას. სამხრეთ ოსეთის მაჩვენებელი მართლაც ძალიან ცუდი იყო რამდენიმე კუთხით - და სწორედ ამან გამოიწვია მისი მოხვედრა პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების თვალსაზრისით ყველაზე უარეს სიაში. ვფიქრობ, ეს იმ გარემოებას ასახავს, რომ დღევანდელ დღეს ამ საკამათო რეგიონში ძალაუფლების მქონე პირებს არაფერი აკონტროლებს. კოკოითის მთავრობის პირობებში კორუფციის დონემ არნახულ მასშტაბს მიაღწია. ანგარიშმა სწორედ ეს ფაქტორები ასახა. რაც შეეხება აფხაზეთს, საქმე კარგად არც იქ არის და ჩვენს გლობალურ, 190-ზე მეტ ადგილიან სიაში ის სუსტი მაჩვენებლის მქონეთა შორის მოხვდა. მაგრამ, სამხრეთ ოსეთთან შედარებით, აფხაზეთში ვითარება აშკარად უკეთესია პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების კუთხით.
რადიო თავისუფლება: მაინც, რომ დავაზუსტოთ: საქართველოს ზოგად მაჩვენებელზე აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მონაცემები გავლენას არ ახდენს, ხომ ასეა? ამ ორ სეპარატისტულ ერთეულს ცალკე, სხვა ანგარიშში შეისწავლით.
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა. ახლა საუბარი გვაქვს ჩვენს გლობალურ სიაზე, რომელიც „გარდამავალი ქვეყნების“ ანგარიშისგან განსხვავდება.
რადიო თავისუფლება: თქვენს გამოსვლებში ერთ საინტერესო საკითხს გამოყოფთ ხოლმე - რომ ე.წ. "ფერადმა რევოლუციებმა" ზოგადად, მთელი რეგიონის მასშტაბით, წინააღმდეგობა და უკურეაქცია გამოიწვია და უარყოფითი გავლენა იქონია დემოკრატიულ განვითარებაზე. რატომ თვლით ასე?
ქრისტოფერ უოკერი: ეს საკმაოდ რთული საკითხია. ვფიქრობ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც ახლა - გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ - გამოჩნდა, ის არის, თუ რაოდენ დიდი მოლოდინები არსებობდა თავიდან, ამ სამივე ე.წ. „ფერადი რევოლუციის“ საწყის სტადიაზე. დღევანდელი პერსპექტივიდან ბუნებრივად ჩანს, რომ ინსტიტუციური რეფორმები უკიდურესად რთული იქნებოდა. ეს, რაც შეეხება საქართველოში, უკრაინასა და ყირგიზეთში განვითარებულ შიდაპოლიტიკურ პროცესებს და მოლოდინებს.
მეორე მხრივ, საკუთრივ ეს პროცესები და მათთან დაკავშირებული იმპულსი, უკეთესი მთავრობები და ინსტიტუტები შექმნილიყო, რეგიონის ზოგიერთმა უფრო მეტად ავტორიტარულმა რეჟიმმა დიდ საფრთხედ აღიქვა. ამ რეჟიმების წარმომადგენლებმა მიიჩნიეს, რომ ამ საფრთხისთვის ყურადღება უნდა მიექციათ. თუმცა აქვე ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში - მათ შორის, რუსეთში - დემოკრატიულ ინსტიტუტებზე ზეწოლა ამ რევოლუციებამდეც გაძლიერდა. მასმედია ამის ნათელი მაგალითია: ჯერ კიდევ 2000- 2001 წლებში და, უკვე აშკარად, 2002 წელს - საუბარია ვლადიმირ პუტინის პრეზიდენტობის პერიოდზე - მედიის კრემლისთვის დამორჩილების პროცესი უკვე დაწყებული იყო. ამდენად, შესაძლებელია ითქვას, რომ საქართველოში, უკრაინასა და ყირგიზეთში განვითარებულმა პროცესებმა ერთგვარი კატალიზატორის ფუნქცია შეასრულა - ავტორიტარულმა მთავრობებმა კიდევ უფრო მეტად გააძლიერეს ოპონენტებზე ზეწოლა და მედიის თავისუფლების შეზღუდვა, მოიგონეს ცენზურისა და აკრძალვების ახალი ფორმები.
რადიო თავისუფლება: ამასთან, მათ ამ რევოლუციების დემონიზაციაც მოახდინეს - ისინი წარმოაჩინეს როგორც უკიდურესად ნეგატიური მოვლენები.
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა.
რადიო თავისუფლება: საუბრის ბოლოს რუსეთის შესახებ მინდა გკითხოთ. დღეს ზოგიერთი ექსპერტი საუბრობს იმის შესახებ, რომ ავტორიტარული ქვეყნები დემოკრატიის წინააღმდეგ, მასთან დასაპირისპირებლად ერთგვარ კონტრიდეოლოგიურ ფორმულებს ეძებენ და იგონებენ - ხშირად ამისათვის ჩინეთის მაგალითიც მოჰყავთ. რამდენად შესაძლებელია რუსეთის "მართული დემოკრატიის" კონცეფცია მივიჩნიოთ ასეთ კონტრფორმულად?
და ზოგადად, რა პროცესები იკვეთება ამ ქვეყანაში?
ქრისტოფერ უოკერი: ჩემი აზრით, "მართული დემოკრატიის" ცნება საფუძველშივე მცდარი და არასწორია, ვინაიდან დღეს რუსეთში დემოკრატია თითქმის არ არსებობს. ამას მოწმობს ის ანგარიშები, რომლებსაც „ფრიდომ ჰაუსი“ და სხვა მნიშვნელოვანი ორგანიზაციები აქვეყნებენ - ისინი, ვინც დემოკრატიული თუ ინსტიტუციური ანგარიშვალდებულებისა თუ გამჭვირვალობის ხარისხის ყველაზე მნიშვნელოვან ინდიკატორებს სწავლობენ. ამ ანგარიშების თანახმად, რუსეთში ეს პირობები არ იკვეთება.
რადიო თავისუფლება: ამდენად, მედვედევის გაპრეზიდენტების შემდეგ ბევრი არაფერი შეცვლილა?
ქრისტოფერ უოკერი: ჩემი აზრით, მას შემდეგ გარკვეული დისკუსია დაიწყო - მაგალითად, კორუფციასთან ბრძოლის მისწრაფების შესახებ. თუმცა პრეზიდენტმა მედვედევმა რამდენიმე დღის წინ თავად აღიარა, რომ ყველა ამ ინიციატივის მიუხედავად, ამ საქმეში მნიშვნელოვანი პროგრესი მიღწეული არ არის. ვფიქრობ, ეს ფაქტი მოწმობს, რომ კორუფციასთან ბრძოლა მაშინ არის ეფექტიანი, როცა ის ანგარიშვალდებული ინსტიტუტების, გამჭვირვალობისა და კანონის უზენაესობის პირობებში ხორციელდება. სანამ რუსეთში ეს პირობები არ არის შექმნილი, კორუფცია აყვავებული იქნება.
ანგარიში სულ 29 ქვეყანას მოიცავს, რომლებიც პოლიტიკური კლიმატით ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან - ჩამონათვალში შედიან ევროკავშირის აღმოსავლელი წევრი, სრული დემოკრატიის მქონე სახელმწიფოები და ყოფილი საბჭოთა კავშირის კონსოლიდირებული ავტორიტარიზმის მქონე სახელმწიფოები, მათ შორის, მსოფლიოს მასშტაბით ორი, ყველაზე რეპრესიულ რეჟიმად მიჩნეული - თურქმენეთი და უზბეკეთი.
ზოგადად, ბალტიისპირეთის 3 ქვეყნის გამოკლებით, დარჩენილი 12 პოსტსაბჭოთა ქვეყნიდან „კონსოლიდირებული ავტორიტარიზმის“ კატეგორიაში 8 ქვეყანაა მოხვედრილი. ორი - სომხეთი და მოლდავეთი - „ნახევრად კონსოლიდირებულ ავტორიტარიზმად“ არიან მიჩნეული; კიდევ ორ ქვეყანას კი - საქართველოსა და უკრაინას - შედარებით უკეთესი მაჩვენებელი აქვთ: „ფრიდომ ჰაუსი“ „გარდამავალ-ჰიბრიდულ“ სისტემად მიიჩნევს.
ანგარიშის შესახებ სასაუბროდ რადიო თავისუფლების პრაღის შტაბბინას ამ კვირაში ესტუმრა „ფრიდომ ჰაუსის“ კვლევის განყოფილების ხელმძღვანელი და ანგარიშის თანაავტორი, ქრისტოფერ უოკერი. ჩვენ შემთხვევით ვისარგებლეთ და მასთან ინტერვიუ ჩავწერეთ. პირველი შეკითხვა, ცხადია, საქართველოს ზოგად მაჩვენებელს ეხებოდა:
ქრისტოფერ უოკერი: საქართველოსთან დაკავშირებით ჩვენი შთაბეჭდილება ის არის, რომ ბოლო წლების განმავლობაში ამ ქვეყანას ერთგვარი უძრაობის ხანა უდგას. ეს ძალიან სამწუხაროა, ვინაიდან, ჩვენი აზრით, საქართველოს დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებისთვის უდიდესი პოტენციალი აქვს. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უძრაობას რამდენიმე ფაქტორმა შეუწყო ხელი - 2008 წლის ომმა, 2007 წლის პოლიტიკურმა არეულობამ. ამ და სხვა გარემოებებმა დიდწილად გამოიწვია იმ მოლოდინების გაცრუება, რომელიც საქართველოსთან მიმართებით მიმდინარე ათწლეულის შუა წლებში არსებობდა.
რადიო თავისუფლება: "ფრიდომ ჰაუსი" განსაკუთრებით კრიტიკულად მედიის თავისუფლების ხარისხს აფასებს. საქართველოში პრესა კვლავ "ნაწილობრივ თავისუფლის" კატეგორიაში რჩება - და მას მხოლოდ ორი ადგილი აშორებს "არათავისუფლის" კატეგორიაში მოხვედრას. მედია ნამდვილად ყველაზე პრობლემური სეგმენტია?
ქრისტოფერ უოკერი: ვფიქრობ, აქ რამდენიმე ფაქტორი უნდა გავითვალისწინოთ. შეფარდებით თუ ვილაპარაკებთ, ბალტიისპირეთის გამოკლებით, ყოფილ საბჭოთა სივრცეში საქართველო იმ ქვეყნებს შორის არის, რომლებსაც მედიის თავისუფლების კუთხით საუკეთესო მაჩვენებელი აქვთ. ამ რეგიონში მედიის თავისუფლება ძალიან იშვიათია - ამ 12 ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკიდან მხოლოდ 2 არ მოხვდა „არათავისუფლის“ კატეგორიაში მედიის თავისუფლების შესახებ ჩვენს ანგარიშში. საქართველოს მაჩვენებელს "საშუალოს" ვუწოდებდით. პრესის თავისუფლების ხარისხის ანალიზისას იურიდიულ, ეკონომიკურ, პოლიტიკურ ფაქტორებს ვაანალიზებთ ხოლმე. ბოლო 2 წლის განმავლობაში, პოლიტიკური არეულობის, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების და ომის გათვალისწინებით, საქართველოს პოზიცია გაუარესდა. ამას რამდენიმე კონკრეტულმა ფაქტმაც შეუწყო ხელი - „იმედში“ შეჭრამ, მაგალითად. თუმცა, ყველა ამ პრობლემის გათვალისწინებით, ის მაინც უნდა ითქვას, რომ საქართველო, უკრაინასთან ერთად, დანარჩენ 10 ქვეყანაზე წინ არის. ქვეყანაში, მართალია, ნაწილობრივ, მაგრამ მაინც არსებობს მედიის თავისუფლება - და ჩვენს ანგარიშში საქართველოს მაჩვენებელი სწორედ ამას ასახავს. თუმცა პრობლემები, ცხადია, არის. საქართველოში ხშირ შემთხვევაში მედიის მფლობელების საკითხი ბუნდოვნად რჩება, რაც, ჩვენი აზრით, უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა. არსებობს პასუხგაუცემელი შეკითხვები ლიცენზირების პროცედურასა და საზოგადოებრივ მაუწყებელთან დაკავშირებით. ყოველივე ამის გამო, საქართველოში მედია "თავისუფალის" კატეგორიას ვერც კი უახლოვდება.
რადიო თავისუფლება: შეფარდებით სურათზე როცა ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ საქართველოს მაჩვენებელს, მაგალითად, შუა აზიის ქვეყნებთან ან რუსეთთან მიმართებით, არა? თქვენს ანგარიშში, რომელშიც გარდამავალი სახელმწიფოებია შესწავლილი, საქართველოს მაჩვენებელი ამ ავტორიტარული ქვეყნების ფონზეა უკეთესი, ასეა?
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა.
რადიო თავისუფლება: როცა "უძრაობაზე" საუბრობთ, რა გაქვთ მხედველობაში - რომელ სფეროში შეეძლო საქართველოს მეტის გაკეთება და რა არ გააკეთა მან?
ქრისტოფერ უოკერი: ვფიქრობ, ქართულ საზოგადოებას მნიშვნელოვანი მისწრაფებები ჰქონდა და 2004 -2005 წლებში - ძირითადად, სახელმწიფოებრივი მშენებლობის სფეროში -შთამბეჭდავი ნაბიჯებიც გადაიდგა. ჩვენს ანგარიშებში აღრიცხული გვაქვს, მაგალითად, კორუფციასთან ბრძოლაში მიღწეული პროგრესი. ვფიქრობ, შესაძლებელია იმის მტკიცება, რომ ამ მისწრაფებებისა და საზოგადოებაში არსებული პლურალიზმის ზოგადი დონის გათვალისწინებით, ბევრ სფეროში უფრო მეტი პროგრესის მიღწევა შეიძლებოდა - მათ შორის, მედიის თავისუფლების კუთხით. მეტიც - მე ვიტყოდი, რომ საქართველოში მედიის თავისუფლება ძალიან ადვილი მისაღწევია, თან ძალიან ახლო მომავალში, თუკი სწორ პოლიტიკურ ნებაზე დამყარებული ზომები გატარდება.
რადიო თავისუფლება: ანუ, თქვენი აზრით, მთავარი პრობლემა მთავრობის მხრიდან პოლიტიკური ნების უქონლობაა?
ქრისტოფერ უოკერი: ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორია, თუმცა არა ერთადერთი. ყველა ამ კომპლექსური საკითხის ირგვლივ ბევრი გარეშე ფაქტორიც არსებობს - განსაკუთრებით ისეთ ვითარებაში, როცა საქმე გვაქვს მწვავე პოლიტიკურ კონფლიქტთან, რომელიც დემოკრატიულ ჩარჩოებს სცდება. ეს საქმეს ძალიან ართულებს. თუმცა, საბოლოო ჯამში, რასაკვირველია, ძალიან მნიშვნელოვანია მკაფიო, არაორაზროვანი პოლიტიკური ნების ქონა როგორც მთავრობის, ისე ქვეყანაში მოქმედი სხვა პოლიტიკური ელიტების მხრიდან.
რადიო თავისუფლება: თქვენი ორგანიზაცია ბევრ ანგარიშს აქვეყნებს - "გარდამავალი ქვეყნები" და ანგარიში პრესის თავისუფლების შესახებ მხოლოდ ორია ვრცელ ჩამონათვალში. კიდევ გამოსცემთ ანგარიშს "უარესები უარესთა შორის", რომელშიც იმ ქვეყნებს თუ ტერიტორიებს აფასებთ, სადაც ყველაზე მძიმე მდგომარეობაა დემოკრატიის კუთხით. მიმდინარე წელს ამ სიაში სამხრეთ ოსეთიც მოხვდა. თუ შეიძლება, გვითხარით, ეს რამ გამოიწვია - და ასევე, ძალიან მოკლედ, როგორია აფხაზეთში არსებული ვითარება?
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, ჩვენს ერთ-ერთ ანალიტიკურ ანგარიშში მართლაც ვსწავლობთ საკამათო ტერიტორიებზე არსებულ ვითარებას. სამხრეთ ოსეთის მაჩვენებელი მართლაც ძალიან ცუდი იყო რამდენიმე კუთხით - და სწორედ ამან გამოიწვია მისი მოხვედრა პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების თვალსაზრისით ყველაზე უარეს სიაში. ვფიქრობ, ეს იმ გარემოებას ასახავს, რომ დღევანდელ დღეს ამ საკამათო რეგიონში ძალაუფლების მქონე პირებს არაფერი აკონტროლებს. კოკოითის მთავრობის პირობებში კორუფციის დონემ არნახულ მასშტაბს მიაღწია. ანგარიშმა სწორედ ეს ფაქტორები ასახა. რაც შეეხება აფხაზეთს, საქმე კარგად არც იქ არის და ჩვენს გლობალურ, 190-ზე მეტ ადგილიან სიაში ის სუსტი მაჩვენებლის მქონეთა შორის მოხვდა. მაგრამ, სამხრეთ ოსეთთან შედარებით, აფხაზეთში ვითარება აშკარად უკეთესია პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების კუთხით.
რადიო თავისუფლება: მაინც, რომ დავაზუსტოთ: საქართველოს ზოგად მაჩვენებელზე აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მონაცემები გავლენას არ ახდენს, ხომ ასეა? ამ ორ სეპარატისტულ ერთეულს ცალკე, სხვა ანგარიშში შეისწავლით.
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა. ახლა საუბარი გვაქვს ჩვენს გლობალურ სიაზე, რომელიც „გარდამავალი ქვეყნების“ ანგარიშისგან განსხვავდება.
რადიო თავისუფლება: თქვენს გამოსვლებში ერთ საინტერესო საკითხს გამოყოფთ ხოლმე - რომ ე.წ. "ფერადმა რევოლუციებმა" ზოგადად, მთელი რეგიონის მასშტაბით, წინააღმდეგობა და უკურეაქცია გამოიწვია და უარყოფითი გავლენა იქონია დემოკრატიულ განვითარებაზე. რატომ თვლით ასე?
ქრისტოფერ უოკერი: ეს საკმაოდ რთული საკითხია. ვფიქრობ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც ახლა - გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ - გამოჩნდა, ის არის, თუ რაოდენ დიდი მოლოდინები არსებობდა თავიდან, ამ სამივე ე.წ. „ფერადი რევოლუციის“ საწყის სტადიაზე. დღევანდელი პერსპექტივიდან ბუნებრივად ჩანს, რომ ინსტიტუციური რეფორმები უკიდურესად რთული იქნებოდა. ეს, რაც შეეხება საქართველოში, უკრაინასა და ყირგიზეთში განვითარებულ შიდაპოლიტიკურ პროცესებს და მოლოდინებს.
მეორე მხრივ, საკუთრივ ეს პროცესები და მათთან დაკავშირებული იმპულსი, უკეთესი მთავრობები და ინსტიტუტები შექმნილიყო, რეგიონის ზოგიერთმა უფრო მეტად ავტორიტარულმა რეჟიმმა დიდ საფრთხედ აღიქვა. ამ რეჟიმების წარმომადგენლებმა მიიჩნიეს, რომ ამ საფრთხისთვის ყურადღება უნდა მიექციათ. თუმცა აქვე ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში - მათ შორის, რუსეთში - დემოკრატიულ ინსტიტუტებზე ზეწოლა ამ რევოლუციებამდეც გაძლიერდა. მასმედია ამის ნათელი მაგალითია: ჯერ კიდევ 2000- 2001 წლებში და, უკვე აშკარად, 2002 წელს - საუბარია ვლადიმირ პუტინის პრეზიდენტობის პერიოდზე - მედიის კრემლისთვის დამორჩილების პროცესი უკვე დაწყებული იყო. ამდენად, შესაძლებელია ითქვას, რომ საქართველოში, უკრაინასა და ყირგიზეთში განვითარებულმა პროცესებმა ერთგვარი კატალიზატორის ფუნქცია შეასრულა - ავტორიტარულმა მთავრობებმა კიდევ უფრო მეტად გააძლიერეს ოპონენტებზე ზეწოლა და მედიის თავისუფლების შეზღუდვა, მოიგონეს ცენზურისა და აკრძალვების ახალი ფორმები.
რადიო თავისუფლება: ამასთან, მათ ამ რევოლუციების დემონიზაციაც მოახდინეს - ისინი წარმოაჩინეს როგორც უკიდურესად ნეგატიური მოვლენები.
ქრისტოფერ უოკერი: დიახ, სწორედ ასეა.
რადიო თავისუფლება: საუბრის ბოლოს რუსეთის შესახებ მინდა გკითხოთ. დღეს ზოგიერთი ექსპერტი საუბრობს იმის შესახებ, რომ ავტორიტარული ქვეყნები დემოკრატიის წინააღმდეგ, მასთან დასაპირისპირებლად ერთგვარ კონტრიდეოლოგიურ ფორმულებს ეძებენ და იგონებენ - ხშირად ამისათვის ჩინეთის მაგალითიც მოჰყავთ. რამდენად შესაძლებელია რუსეთის "მართული დემოკრატიის" კონცეფცია მივიჩნიოთ ასეთ კონტრფორმულად?
და ზოგადად, რა პროცესები იკვეთება ამ ქვეყანაში?
ქრისტოფერ უოკერი: ჩემი აზრით, "მართული დემოკრატიის" ცნება საფუძველშივე მცდარი და არასწორია, ვინაიდან დღეს რუსეთში დემოკრატია თითქმის არ არსებობს. ამას მოწმობს ის ანგარიშები, რომლებსაც „ფრიდომ ჰაუსი“ და სხვა მნიშვნელოვანი ორგანიზაციები აქვეყნებენ - ისინი, ვინც დემოკრატიული თუ ინსტიტუციური ანგარიშვალდებულებისა თუ გამჭვირვალობის ხარისხის ყველაზე მნიშვნელოვან ინდიკატორებს სწავლობენ. ამ ანგარიშების თანახმად, რუსეთში ეს პირობები არ იკვეთება.
რადიო თავისუფლება: ამდენად, მედვედევის გაპრეზიდენტების შემდეგ ბევრი არაფერი შეცვლილა?
ქრისტოფერ უოკერი: ჩემი აზრით, მას შემდეგ გარკვეული დისკუსია დაიწყო - მაგალითად, კორუფციასთან ბრძოლის მისწრაფების შესახებ. თუმცა პრეზიდენტმა მედვედევმა რამდენიმე დღის წინ თავად აღიარა, რომ ყველა ამ ინიციატივის მიუხედავად, ამ საქმეში მნიშვნელოვანი პროგრესი მიღწეული არ არის. ვფიქრობ, ეს ფაქტი მოწმობს, რომ კორუფციასთან ბრძოლა მაშინ არის ეფექტიანი, როცა ის ანგარიშვალდებული ინსტიტუტების, გამჭვირვალობისა და კანონის უზენაესობის პირობებში ხორციელდება. სანამ რუსეთში ეს პირობები არ არის შექმნილი, კორუფცია აყვავებული იქნება.
