"მარი, წადი ექიმთან" - ვინ დაეხმარება შშმ ბავშვების მშობლებს შიშსა და დეპრესიასთან გამკლავებაში?

„ჯოჯოხეთი მოვიარე. ახლა ნელ-ნელა გამოვდივარ მდგომარეობიდან. წამალს ვსვამ, ფსიქოლოგიურ თერაპიას გავდივარ... მაგრამ 3-4 თვის წინ ძალიან ცუდად ვიყავი“, - მარი კორკოტაძე, სამოქალაქო აქტივისტი და ორგანიზაციის „ოჯახები დისკრიმინაციის წინააღმდეგ“ ხელმძღვანელი, არ ერიდება თავის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე ხმამაღლა ლაპარაკს.

მარის აუტისტური სპექტრის მქონე შვილი ჰყავს. წლებია ის საკუთარი შვილისა და აუტისტური სპექტრის მქონე სხვა ბავშვების უფლებებისთვის იბრძვის. მარის ხმა და სახელი ყველგან ისმის, სადაც კი ამ თემაზე ლაპარაკობენ, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ შვილის დიაგნოზსა და მასთან დაკავშირებულ სირთულეებთან მრავალწლიანმა გამკლავებამ, მის ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე მძიმე გავლენა იქონია.

„მარი, წადი ექიმთან!“

„მე კიდევ დიდხანს ვიყავი კარგად“, - მეუბნება მარი და ეს სიტყვები თითქოს უცნაურად ისმის მისგან, ქალისგან, რომელსაც დაუღალავი მებრძოლის, აქტივისტის სახელი აქვს:

„თავდაპირველად ბავშვის დიაგნოზი, შემდეგ მუდმივი ბრძოლა მისთვის საჭირო სერვისების მოსაპოვებლად, სახელმწიფოს მხრიდან ბულინგისა და ფსიქოლოგიური ძალადობის ატანა, სადამდე უნდა გეყოს ნერვები, ვერ ვხვდები. დღესაც, სრულიად შემთხვევით ვიგებთ, რომ ილიას ბავშვთა და მოზარდთა განვითარების ცენტრი იხურება, რადგან ილიას უნივერსიტეტის მთავარი შენობა უნდა დაინგრეს და ასზე მეტი აუტისტი ბავშვი დარჩეს თერაპიის გარეშე. ამდენი წელია ვარ ამ ბრძოლაში და ეს მდგომარეობა იმდენად გამჯდარი მქონდა, ვერც კი ვხვდებოდი, რომ ცუდად ვიყავი, რომ დახმარება მჭირდებოდა, რომ საკუთარი თავისთვის უნდა მეთქვა, მარი, წადი ექიმთან“, - ამბობს მარი, რომელსაც იმისთვის, რომ თან სამსახური არ დაეკარგა და თან აუტისტური სპექტრის მქონე შვილისთვის არ მოეკლო ყურადღება, წლების განმავლობაში, ცხრა ნაწილად უწევდა გახლეჩა:

„სამსახურის შესვენების დროს, როცა წესით უნდა დამესვენა, მე ბავშვთან გამოვრბოდი, თან ეს ყველაფერი ერთ საათში უნდა მომესწრო, რომ მერე საყვედური არ მიმეღო სამსახურში და სამსახური არ დამეკარგა. ამას დამატებული მუდმივი შიში, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩემი შვილისთვის სიმწრით მოპოვებული სერვისი ბეწვზე ჰკიდია. ყოველი ახალი სასწავლო წლის დასაწყისში, ან ასისტენტი აღარ გხვდება სკოლაში, ან აუტიზმის პროგრამით გაწერილი სერვისის შემცირების საფრთხის წინაშე აღმოჩნდები და მის მოსაპოვებლად თავიდან უნდა იბრძოლო... ეს ყველაფერი მძიმედ აისახება ჩემს ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე, საბოლოოდ დამჭირდა ორი ოპერაციის გადატანა და ახლა მძიმე ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობასთან ერთად, მაქსიმუმ ხუთი კილოგრამის აწევა თუ შემიძლია“.

რომ არა „ადამიანის უფლებათა ცენტრისგან“ მოპოვებული ინდივიდუალური გრანტი, რომელიც ქალი აქტივისტების გაძლიერებასა და ფსიქო-ემოციურ გაჯანსაღებას ეხება, დღეს მარი ფსიქოთერაპევტის მომსახურების საფასურის გადახდას ვერ შეძლებდა:

„ჩემი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო სამსახურიც დავკარგე და ამან უარეს მდგომარეობაში ჩამაგდო. გამიმართლა, რომ „ადამიანის უფლებათა ცენტრისგან“ 1500-ლარიანი გრანტი მივიღე და ახლა ამ თანხით ვიხდი ფსიქოთერაპევტის სეანსებს. სახელმწიფოსთვის შშმ ბავშვის მშობლის ჯანმრთელობის მდგომარეობა არანაირად არ არის პრიორიტეტული. მე დღეს თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ემოციური ძალადობის მსხვერპლი ვარ. არავინ დამდევს იარაღით, მაგრამ ეს ემოციური ძალადობა ჩემთვის იგივეა, როგორც იარაღის დამიზნებით სროლა. მე დღეს აღარ ვვარგივარ. ახლაც რომ ვლაპარაკობ, ისე ვღელავ, ცოტა მაკლია და ტირილს დავიწყებ. აქტივიზმიც აღარ შემიძლია. სოციალურ ქსელშიც ძალიან იშვიათად შემოვდივარ და ფაქტობრივად, როგორც მოქალაქე, მკვდარი ვარ, რადგან მე აღარაფერი შემიძლია“.

დახმარება, რომელიც შშმ ბავშვების მშობლებს სჭირდებათ და არ აქვთ

მარი არ არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის ერთადერთი მშობელი, რომელიც დღეს მძიმე ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობას ებრძვის. მარისთვის ამ თემაზე ლაპარაკი შედარებით ადვილია, რადგან ის მიჩვეულია ღიად ლაპარაკს, ჟურნალისტებთან ურთიერთობას, ხმამაღალ ბრძოლას საკუთარი და შვილის უფლებებისთვის, მაგრამ მისგან განსხვავებით, საქართველოში ცხოვრობენ ქალები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილების დედები, აქვთ მძიმე ფსიქოლოგიური პრობლემები, დეპრესიის ნიშნები, ფიქრები სუიციდზე, ისინი ამ პრობლემების წინაშე არიან მარტონი და, რაც მთავარია, ამაზე დუმან.

დღეს ქვეყანაში არ არსებობს სერვისი, რომელიც შშმ ბავშვების მშობლებს ფსიქოლოგიურ დახმარებას შესთავაზებს. არადა, საერთაშორისო სტანდარტების თანახმად, შშმ ბავშვების მდგომარეობის გაუმჯობესების ერთ-ერთი მთავარი საფუძველი სწორედ მშობლების ფსიქო-ემოციური ჯანმრთელობაა.

მარიამ დალაქიშვილი აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვის დედა და ქალთა და შშმ პირთა მხარდამჭერი ცენტრის „ილაპარაკე" დამფუძნებელია. მარიამმა ფსიქოლოგებსა და ფსიქიატრებთან კონსულტაციის შემდეგ გადაწყვიტა შეექმნა პროექტი, რომელიც სწორედ შშმ ბავშვების მშობლების ფსიქო-ემოციური ჯანმრთელობის შენარჩუნებასა და მართვაზე იზრუნებდა. პირველ ეტაპზე, ლაპარაკია აუტისტური სპექტრისა და დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვების მშობლებზე.

ახლა მისი მიზანია, რომ ჯერ თავად, დონორების დაფინანსებით მოახერხოს პროექტის განხორციელება და უახლოეს პერიოდში, სახელმწიფოს დაანახვოს, რომ მსგავსი სერვისი კერძო ინიციატივად არ უნდა დარჩეს და ის სახელმწიფო სერვისად უნდა გარდაიქმნას.

მარიამს თავად აქვს გამოცდილი ბრძოლა როგორც გარშემო, საზოგადოებასთან, ისე ოჯახის საკუთარ წევრებთან, რომლებთანაც უწევდა მტკიცება, რომ მის შვილს ჯანმრთელობის პრობლემა ჰქონდა და ბრაზი და შეურაცხყოფა კი არა, მასაც და მის შვილსაც, დახმარება სჭირდებოდათ:

„ძალიან რთულია ამაში დააჯერო ხშირად თუნდაც ქმარი, თუნდაც საკუთარი დედა. ჩემს ქმარს არ სჯეროდა, რომ ჩვენს შვილს პრობლემა ჰქონდა. წარმოიდგინეთ, რამხელა სტრესის ქვეშაა დედა, რომელსაც ოჯახის წევრებთანაც კი უწევს ამ თემაზე კამათი, რომ აღარაფერი ვთქვათ გარშემო, სოციუმის დამოკიდებულებაზე შშმ ბავშვების, განსაკუთრებით კი, აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვების მიმართ.

ჩემი შვილი 7 წლისაა, ამ წლების განმავლობაში მეც და ისიც არაერთხელ გავხდით ბულინგის მსხვერპლნი როგორც სააღმზრდელო დაწესებულებაში, ისე სხვა, საჯარო სივრცეებში. ეს კი, რა თქმა უნდა, პირდაპირ ისახებოდა ჩემს ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე“.

და ამ ბრძოლას დამატებული იზოლაცია, რომელიც, როგორც მარიამი ამბობს, ერთ-ერთი ყველაზე რთული დასაძლევი ბარიერია:

„სახელმწიფო გეუბნება, რომ თუკი შენს შვილს არ აქვს აუტიზმის მძიმე ფორმა, შინმოვლის ასისტენტს ვერ დაგინიშნავს. სამწუხაროდ, ისიც უნდა ითქვას, რომ შშმ ბავშვების დედები ხშირად მარტოები რჩებიან, რადგან ქმრები, მამები გარბიან და დედა იძულებული ხდება ბავშვის მოვლა სრულად აიღოს საკუთარ თავზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბოლომდე სწყდები სოციუმს, ძალიან ხშირად, სამსახურს და ერთ დღესაც აღმოაჩენ, რომ შენც, შენი შვილის მსგავსად, ხარ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანი, ხარ ვაკუუმში, ვეღარ მუშაობ, რადგან არ გყავს ბავშვის დამტოვებელი და ამ ყველაფერს შენი ფსიქიკა ვეღარ უძლებს. ამიტომ არის საჭირო, რომ ამ ადამიანების ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე იზრუნოს სახელმწიფომ, ამიტომ შევიმუშავე პროგრამა ფსიქოლოგებთან და ფსიქიატრებთან ერთად, რომ დედები, რომლებსაც შვილები დაჰყავთ თერაპიაზე, თავადაც საჭიროებენ დახმარებას, მათ თვალის ერთი შევლებითაც ეტყობათ დეპრესიული ფონი და, მეტიც, არაერთი მათგანი ლაპარაკობს სუიციდზე“.

ნათია კიკვაძე, ფსიქოთერაპევტი, წლებია მუშაობს შშმ ბავშვების მშობლებთან. საქართველოს მასშტაბით, პირადად იკვლია მათი ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა. ამბობს, რომ შშმ ბავშვების მშობლების ფსიქიკური ჯანმრთელობა უმეტეს შემთხვევაში მყიფეა და ისინი დახმარებას საჭიროებენ:

„სამწუხაროდ, ვხვდებით ბევრ მიტოვებულ დედას, ყოველგვარი მხარდაჭერის გარეშე. არიან ჩაკეტილნი, იზოლირებულნი. გარდა ამისა, როგორც კვლევებმა აჩვენა, მათ, ერთი მხრივ, ფაქტობრივად, ყოველდღიურად უწევთ შეურაცხყოფის ატანა საზოგადოების მხრიდან და, მეორე მხრივ, ვიცით, რომ ფსიქიკური დარღვევების არასრულწლოვნებში ძალიან ხშირია უმართავი ქცევა, მათ შორის, საჯარო სივრცეში და მშობლებს ფორსმაჟორში უწევთ ამ მდგომარეობის მართვაც, რაც ასევე ძალიან მძიმედ აისახება მათ ემოციურ მდგომარეობაზე. დღეს სახელმწიფო მეტ-ნაკლებად ჩართულია შშმ ბავშვების მართვის პროცესში, მაგრამ თუკი ჩვენ რეალურად გვინდა პრობლემის გადაწყვეტა, მაშინ სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს მათი მშობლების გაძლიერებაზე“.

„მე შევიცვალე“

„უკვე ვეღარ ვიხსენებ დროს, როდესაც უდარდელი ცხოვრება მქონდა. არადა, მეხსიერებისთვის 17 წლის წინანდელი შეგრძნება არც ისე შორია. თავიდან, ალბათ, როცა ახალი იყო ეს ყველაფერი, ბევრად უფრო მძაფრი იყო ტკივილიც, შიშიც, დარდიც... ახლა ეს ცხოვრებაა ჩემთვის ჩვეულებრივი. დარდიც, ტკივილიც, შიშიც ისევ არსებობს, მაგრამ გავბრაზდი და მივუჩინე თავისი ადგილი. „შენ ძლიერი ხარ, გაუძლებ, მაგარი ხარ“, - როცა ამას მეუბნებიან, მეღიმება. სულაც არა. ამ ყველაფერს „სხვა გზა არ მაქვს“ ჰქვია სინამდვილეში“, - ეს არის ნაწყვეტი წიგნიდან „მე აქ ვარ“, რომელიც თათია მელაშვილმა, აუტიზმის სპექტრის მქონე ლუკას დედამ, ერთი წლის წინ დაწერა.

მისთვის კარგად არის ნაცნობი ის ემოციური მდგომარეობა, რასაც შშმ ბავშვების მშობლები განიცდიან. ამბობს, რომ ზოგი, მის მსგავსად, პოულობს თავში ძალას, გაუმკლავდეს შიშს და ელდას, მაგრამ ბევრისთვის ამ ტალღასთან დამოუკიდებლად გამკლავება შეუძლებელია და ასეთ დროს საჭიროა, რომ მათ ჰქონდეთ წვდომა ფსიქოლოგიური დახმარების სერვისზე.

„მერე რა, რომ მე ძლიერი გამოვდექი და დავეხმარე საკუთარ თავს, ასეთი შეიძლება ათში ერთი იყოს“, - მეუბნება და აგრძელებს:

„დაემთხვა, რომ ყოველთვის დატვირთული სამსახური მქონდა, შესაბამისად, არ მქონდა იმის შესაძლებლობა, ძალიან ბევრი მეფიქრა ჩემს დარდზე. მაგრამ ბევრმა დედამ დაანება თავი სამსახურს, უბრალოდ ვეღარ იპოვა თავში ძალა, სამსახურიც გაეგრძელებინა და ბავშვისთვისაც სათანადოდ მიეხედა. მე მაშინვე მივხვდი, რომ ეს დამღუპავდა. მივხვდი, რომ მე თუ მხოლოდ ამ დარდში ჩავიხარშებოდი, ძალიან მძიმე სიტუაციაში აღმოვჩნდებოდი და აღარც ჩემი შვილისთვის ვივარგებდი. მაგრამ ეს ყველას არ შეუძლია. დღეს ძალიან ბევრი მშობელი, განსაკუთრებით დედები, შვილების დიაგნოზით გამოწვეულ დეპრესიას და შფოთვას ებრძვიან და მათ პროფესიონალების დახმარება სჭირდებათ, რაზეც სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს“, - ამბობს თათია მელაშვილი.