„რუსეთის ორი პრეზიდენტი ცდილობდა ჩემს მოხსნას საგარეო საქმეთა მინისტრის პოსტიდან, [ზედმეტად პროდასავლურობის გამო]. ჯერ ელცინი, მაგრამ ის, ასე ვთქვათ, სტაბილური მდგომარეობით ვერ დაიკვეხნიდა, ამიტომ მიზანს ვერ მიაღწია. აი, პუტინმა კი, როგორც კი ხელისუფლებაში მოვიდა, შეძლო და პრეზიდენტ კუჩმასგან მიიღო ჩემი პოსტიდან გათავისუფლება“, - ეუბნება უკრაინის მუდმივი წარმომადგენელი ევროსაბჭოში, უკრაინის ორგზის საგარეო საქმეთა მინისტრი და ყოფილი ელჩი ნატოში, ბორის ტარასიუკი რადიო თავისუფლებას. ვაჟა თავბერიძემ ინტერვიუ ვეტერან დიპლომატთან, რომელიც დამოუკიდებელი უკრაინის ყოველი ნაბიჯის მომსწრეა, უკრაინის დამოუკიდებლობის დღის წინ რუსეთში მომხდარი ინციდენტით დაიწყო.
რადიო თავისუფლება: ინტერვიუს დაწყებას ამ კითხვით ნამდვილად არ ვაპირებდი, მაგრამ რადგან ყველა ბატონი პრიგოჟინის სავარაუდო აღსასრულზე საუბრობს, ნება მიბოძეთ, გკითხოთ - უკრაინისთვის პრიგოჟინის თამაშიდან საბოლოოდ გამოსვლა კარგია თუ, პირიქით, ნიშნავს, რომ პუტინმა თავისი, ალფა-მამრის ადგილი დაიბრუნა კრემლში?
ბორის ტარასიუკი: ეს არ მგონია, ჩვენი თავსატეხი იყოს. ეს რუსული პრობლემებია, ჰოდა, თავიც რუსებმა იტეხონ. პრიგოჟინი ჩვენთვის გმირი არც არასდროს ყოფილა და არც იქნება - უკრაინას მან მხოლოდ სიკვდილი და განადგურება მოუტანა, მაგრამ მაინც, ეს არ იყო კაცი, რომელსაც რაიმე გადამწყვეტი სიტყვა ეთქმოდა უკრაინის ომში. მისი ყოფნა-არყოფნა ვერ მოახდენს გავლენას იმაზე, თუ როგორ გავუმკლავდებით რუსულ აგრესიას.
რადიო თავისუფლება: მაშინ მთავარ თემაზე გადავიდეთ - უკრაინის დამოუკიდებლობის 32 წელი - და ამ დამოუკიდებლობის გამოცხადების დღიდან თქვენ უშუალოდ იყავით ჩართული ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის შექმნაში, უკრაინამ ეს გზა თქვენ თვალწინ გაიარა - როგორი იყო იგი 90-იან წლებში და როგორია ახლა?
ბორის ტარასიუკი: 90-იან წლებში უკრაინის რესპუბლიკაში დამოუკიდებლობის ნაყოფი უკვე მომწიფებული იყო. ათწლეულების განმავლობაში, მთელი საუკუნის განმავლობაში ეს იყო ქვეყანა, რომელიც დამოუკიდებლობის მიღწევას ლამობდა. 90-იანი წლების უკრაინა კი იყო ჭეშმარიტი პოსტსაბჭოთა ქვეყანა, საბჭოთა გადმონაშთებით - იქნებოდა ეს ქვეყნის მართვა, ბიზნესის წარმოება თუ სხვა რამ - უკრაინა საბჭოურად ფიქრობდა, საბჭოურად ცხოვრობდა... დღევანდელი უკრაინა, ეს სულ სხვა ქვეყანაა - 32 წლის მანძილზე განვლილმა გზამ მიგვიყვანა სახელმწიფომდე, რომელსაც დღეს მსოფლიოში ყველაზე ძლიერი ეროვნული იდენტობა აქვს. დღევანდელი უკრაინა არის ევროპული ღირებულებების უკრაინა, ქვეყანა, სადაც აფასებენ თავისუფლებას, დემოკრატიას. მას, რა თქმა უნდა, აქვს ყველა ის პრობლემა და გამოწვევა, რაც ახალგაზრდა დემოკრატიებს აქვთ ხოლმე, მაგრამ ესაა ქვეყანა, რომელიც აღარ ყოყმანობს, რომელმაც გააკეთა არჩევანი რუსეთსა და დასავლეთს შორის. დღეს ვართ ერი, რომელმაც საკუთარი იდენტობა ხელახლა იპოვა, ერი, რომელიც გაერთიანდა საერთო მიზნის - აგრესორის დამარცხების გარშემო. ჩვენთვის ეს ძალიან ღირებული მიზანია, მეტიც, მე ვიტყოდი, რომ ეს უკრაინის ისტორიული მისიაა, და გვესმის, რომ მარტო საკუთარ თავს კი არ ვიცავთ დღეს, არამედ მთელ დემოკრატიულ სამყაროს ვიცავთ რუსული საფრთხისგან.
რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება ისტორიას, და კერძოდ იმ შფოთიან 90-იან წლებს - არ ვიცი, თქვენ ნახეთ თუ არა, მაგრამ ახლახან, დიდ ბრიტანეთში გამოქვეყნებულ, გრიფახსნილ საარქივო დოკუმენტებში, ჩანს, რომ ბრიტანული დაზვერვა ჯერ კიდევ მაშინ, 30 წლის წინ ელოდა, რომ რუსეთი ყირიმის მიტაცებას ეცდებოდა. იმავე დოკუმენტში თქვენც ხართ ნახსენები - ბრიტანელი კოლეგები მაშინ თქვენთან სათათბიროდ ჩამოვიდნენ, რათა გაერკვიათ, რამდენად დიდი იყო ყირიმის მიტაცების საფრთხე... მაშინ უკრაინამ ეს თავიდან აირიდა, განსხვავებით მოლდოვისა და საქართველოსგან - როგორ მოახერხეთ ეს?
ბორის ტარასიუკი: 90-იანების დასაწყისშივე არანაირი ილუზიები არ გვაწუხებდა იმის შესახებ, რომ რუსეთი კარგად მოიქცეოდა და, რომ მათგან რამე კარგის მოლოდინი უნდა გვქონოდა. ვიცოდით, რომ რუსეთი ვერ იგუებდა უკრაინის დამოუკიდებელ საგარეო პოლიტიკას, ვერ შეეგუებოდა დამოუკიდებელი, დემოკრატიული უკრაინის არსებობას, რომელსაც სურდა, დემოკრატიული სამყაროს ნაწილი გამხდარიყო. 90-იანებში ვნახეთ, როგორ ცდილობდნენ წყლის ამღვრევას და ჩვენთვის პრობლემების შექმნას ყირიმში - საბოტაჟი იქნებოდა ეს, ძირგამომთხრელი აქტები თუ სხვა რამ. გავიხსენოთ - დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან თითქმის დაუყოვნებლივ, ელცინის პრესსპიკერმა გვამცნო: უკრაინამ სახელმწიფო საზღვრების ხელშეუხებლობაზე არც უნდა იოცნებოსო. ეს იყო ღია მინიშნება, რომ ისინი არ შეეგუებოდნენ უკრაინას 91 წლით დადგენილ საზღვრებში. ყირიმში არსებული დაძაბულობის განეიტრალებას მაშინ ჩვენმა ხელისუფლებამ, ვფიქრობ, ეფექტურად გაართვა თავი - ყირიმს სპეციალური სტატუსი მივეცით, ყირიმის თვითგამოცხადებული პრეზიდენტი მეშკოვი თავიდან მოვიშორეთ და მივაღწიეთ მეტ-ნაკლებად მდგრად სტატუს-კვოს. მაგრამ მე ჯერ კიდევ მაშინ ვთვლიდი, რომ ჩვენ დავუშვით ძალიან დიდი შეცდომა, როდესაც დავთანხმდით რუსული შავი ზღვის ფლოტის სევასტოპოლის ბაზაზე დატოვებას. ეს, ჩემი აზრით, იყო მოწიკწიკე ბომბი უკრაინისათვის და ეს ბომბი 2014 წელს აფეთქდა. ამით იმის თქმა მსურს, რომ შეცდომები ჩვენც დავუშვით, მაგრამ ეს სხვა ისტორიაა, ამას არ მიუყვანია რუსეთი 2014 წლის გადაწყვეტილებამდე - მათ ეს გადაწყვეტილება მიიღეს ღირსების რევოლუციის შემდეგ, როდესაც დაინახეს, რომ უკრაინამ რუსეთს დასავლეთი, მსახურებას კი თავისუფლება არჩია. მაშინ გადაწყვიტეს, რომ დადგა დრო, ყირიმი მიეტაცებინათ. ახლა უკვე ვიცით, რომ მარტო ამაზე არ ეჭირათ თვალი, მთელი უკრაინის ხელში ჩაგდებაზე ოცნებობდნენ - 24-მა თებერვალმა ყველას დაანახა ეს. ჯერ კიდევ 90-იანებში მახსოვს ერთი რუსი პოლიტიკოსის ნათქვამი - რუსეთი უკრაინაზე კონტროლის მოპოვების მცდელობას არ შეეშვებაო... სწორედ ამას აკეთებდნენ 32 წელი, სანამ არ მიხვდნენ, რომ არაფერი გამოუვიდოდათ და შედეგად მივიდნენ იმ სიგიჟემდე, რასაც 2022 წლის 24 თებერვალი ჰქვია - ფატალურ გადაწყვეტილებამდე, უკრაინის მთლიანად დაპყრობა ეცადათ.
რადიო თავისუფლება: ამ ფატალურ გადაწყვეტილებაზე აუცილებლად გკითხავთ, მაგრამ მანამდე 90-იანი წლების კიდევ ერთ რელიქტზე ვისაუბროთ - ბუდაპეშტის მემორანდუმს ვგულისხმობ, სადაც უკრაინამ ბირთვული არსენალი დათმო, სანაცვლოდ კი დაპირებები მიიღეთ უსაფრთხოებაზე - როგორც დრომ გვანახა, ეს დაპირებები ფუჭი გამოდგა... თქვენ მაშინ აქტიურად მონაწილეობდით მოლაპარაკებებში. დღევანდელი გადმოსახედიდან როგორ აღიქმება ეს ყველაფერი - შეცდომა იყო? წინდაუხედაობა? რამდენად ძვირად დაუჯდა ის უკრაინას?
ბორის ტარასიუკი: 90-იანების დასაწყისში შეერთებული შტატების მთავარი საზრუნავი უკრაინასთან მიმართებით იყო ბირთვული არსენალი - მეტიც, ერთ-ერთი პირობა, რომლის შემდეგაც ამერიკამ უკრაინის დამოუკიდებლობა ცნო, სწორედ ის იყო, რომ უკრაინის ბირთვული განიარაღება მოხდებოდა. ასე რომ, 90-იან წლებში აღმოვჩნდით ასეთ რეალობაში - მსოფლიოს ორ მთავარ სუპერძალას ერთი და იგივე პოზიცია ჰქონდა უკრაინის საკითხზე, მათი სტრატეგიული ინტერესები ერთმანეთს ემთხვეოდა. არც მოკავშირეები გვყავდა, არც მეგობრები, და ვაშინგტონიც გვაწვებოდა და მოსკოვიც, რომ ბირთვული არსენალის დათმობაზე თანხმობა გვეთქვა. ფაქტობრივად, ეს იყო წინაპირობა, რომელიც ვაშინგტონს ჰქონდა - თუ ამერიკასთან ნორმალური ურთიერთობა გვინდოდა, ბირთვული არსენალი უნდა დაგვეთმო, სხვანაირი რეალობის მიღებაზე ისინი უარს აცხადებდნენ. ანალოგიური პოზიცია ჰქონდა რუსეთსაც. მარტო ვიყავით და მოგვიწია არჩევანის გაკეთება. მოსკოვის არჩევას ნამდვილად არ ვაპირებდით, ვაშინგტონი და დასავლეთი გვერჩივნა. ანუ, საკითხი იდგა ასე: რას ირჩევს უკრაინა? სცენარი პირველი: იყოს დამოუკიდებელი - რეალურად დამოუკიდებელი რუსეთისგან, მაგრამ დათმოს ბირთვული არსენალი... სცენარი მეორე: არ დავთმოთ ბირთვული არსენალი, მაგრამ დავრჩეთ რუსეთზე გამობმულები... აი, ასეთი დილემის წინაშე ვიდექით - და რაც მთავარია, ჩვენ ვერ შევძლებდით ბირთვული იარაღის ექსპლუატაციას, ვინაიდან ჩვენს ტერიტორიაზე არსებული ბირთვული რაკეტების უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად კომუნიკაციის ყველა ხაზი მოსკოვში იყო. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, ჩვენ გვიწევდა აგვერჩია...
რადიო თავისუფლება: დიდი არჩევანი არ გქონდათ, მარტივად რომ ვთქვათ.
ბორის ტარასიუკი: ჰო, ასეა. ან დამოუკიდებლობა, აშშ-სთან მეგობრობა და ბირთვული შეიარაღების დათმობა, ან ჩაბღაუჭება ამ ბირთვულ შეიარაღებაზე, რომლის მართვის და გამოყენების შესაძლებლობაც არ გვქონდა, რომლის გასაღებიც მოსკოვში ინახებოდა, გამოდიოდა, რომ ჩვენ თვითონვე, ხელმეორედ ვექვემდებარებოდით რუსებს და მათ ჭკუაზე უნდა გვევლო... უკრაინა კი დანარჩენი მსოფლიოსთვის პოტენციურ ბირთვული დარტყმის სამიზნედ დარჩებოდა...
რადიო თავისუფლება: არის კიდევ ერთი საკამათო თემა ამ დოკუმენტის გარშემო... ერთგვარი სიტყვათა თამაში „გარანტიებსა“ და „რწმუნებანი” („assurances”)-ს შორის. და აი, რას ამბობს ამაზე როუზ გოტმიოლერი, ვინც შემდეგში ნატოს გენერალური მდივნის მოადგილე გახდა, მაშინ კი მოლაპარაკებებში იყო ჩართული, როგორც სახელმწიფო მდივნის მოადგილე იარაღის კონტროლისა და საერთაშორისო უსაფრთხოების საკითხებში. „მემორანდუმის რუსულ და უკრაინულ ვერსიებში „გარანტიები“ ეწერა, ინგლისურში კი - „რწმუნებანი”, ოღონდ ყველა მხარეს ესმოდა, რომ არანაირ გარანტიებს არ ვიძლეოდით”-ო... საოცარი ციტატაა - პოლიტიკური სატირიდან წამოღებულს უფრო ჰგავს, ვიდრე რეალურ ფრაზას...
ბორის ტარასიუკი: რა გითხრათ... აშშ-მ თავიდანვე ღიად გვითხრა, რომ კონგრესს ვერ დაითანხმებდნენ, თუ ამ დოკუმენტს სამართლებრივად სავალდებულო ძალა ექნებოდა. მეორე მხრივ, გვაწვებოდა ვერხოვნა რადა, სადაც ითხოვდნენ, რომ სწორედ „გარანტიები“ ყოფილიყო დოკუმენტში... ამიტომაც ბოლომდე ვცდილობდით გაგვეტანა ჩვენი და ეს სიტყვა ჩაწერილიყო დოკუმენტში - საბოლოოდ შევჯერდით ასეთ კომპრომისზე, რომ რუსულ და უკრაინულ ტექსტში გარანტიები იქნებოდა, ინგლისურ ვერსიაში კი სიტყვა “assurances”. რა თქმა უნდა, გვესმოდა განსხვავება გარანტიებს და “assurances”-ს შორის, მაგრამ ეს იყო ის კომპრომისი, რისი მიღწევაც შევძელით ჩვენსა და შეერთებულ შტატებს შორის...
რადიო თავისუფლება: დღევანდელ მოვლენებზე გადავიდეთ - მიმდინარე ომზე. როგორც გამოცდილ დიპლომატს, რამდენად გჯერათ, რომ შესაძლებელია ამ ომის დიპლომატიური ძალისხმევით დამთავრება? რომ შესაძლებელია რაიმე შეთანხმების დადება პუტინთან - რა შეიძლება იყოს ასეთი შეთანხმება და რას მოუტანდა იგი უკრაინას?
ბორის ტარასიუკი: არ მგონია, რომ პუტინთან რამე შეთანხმების მიღწევა შესაძლებელია. სანამ ის ხელისუფლებაშია, შეთანხმება შეუძლებელია - რადგან ჩვენთვის ერთადერთი მისაღები გამოსავალი არის 91 წლის საზღვრებში დაბრუნება. არის კი მზად პუტინი, ეს მიიღოს? არა, არ არის. იმიტომ, რომ ეს, სავარაუდოდ, ძალაუფლების დაკარგვად დაუჯდება. შესაბამისად, ერთადერთი გზა, რომელიც ამ გამოსავალთან მიგვიყვანს, ბრძოლის ველზე გადის. პუტინთან დიპლომატიის მცდელობები უნაყოფოა.
რადიო თავისუფლება: და იმათ რას ეტყოდით - და ასეთები საკმაოდ მრავლად არიან - ვინც თვლის, რომ უკრაინა ვერ შეძლებს გამარჯვების ბრძოლის ველზე მოპოვებას და მშვიდობის მისაღწევად ერთადერთი გზაა, რიგ ტერიტორიებს შეელიოთ?
ბორის ტარასიუკი: ასეთებმა უნდა გაიაზრონ, რომ ერთადერთი, რასაც ეს მოიტანს, არის ის, რომ რუსები ცოტა ხანი ომისგან შეისვენებენ, ძალებს აღიდგენენ და შემდეგ ისევ განაახლებენ აგრესიას. რუსეთს ძალისა და ღონის გარდა არაფერი ესმის. ამიტომ არ მგონია, ჭკვიანური იყოს, რომ ცეცხლის დროებით შეწყვეტის ნაცვლად რუსებს ჩვენი ტერიტორიები გადავულოცოთ. ჩვენ მოგვიწევს ჩვენი ტერიტორიების გათავისუფლება, მათ კი მოუწევთ ამ ტერიტორიების დატოვება - თავისით იზამენ ამას თუ ჩვენი ჯარი გააძევებს მათ, ეს სხვა საკითხია, მაგრამ ამის გარეშე მშვიდობა არ დადგება, ცეცხლის შეწყვეტა მხოლოდ რუსეთის ახალი ომისთვის მზადებას შეუწყობს ხელს.
