ბლოგები

„პირველ რიგში უნდა გადავარჩინოთ ამერიკა, პირველ რიგში ამერიკა უნდა გავხადოთ სტაბილური, პირველ რიგში ამერიკა უნდა ავაყვავოთ, პირველ რიგში ამერიკაზე უნდა ვიფიქროთ, პირველ რიგში ამერიკა უნდა განვადიდოთ, პირველ რიგში ამერიკას უნდა ვეთაყვანოთ!“ - 1920 წლის 10 იანვარს საპრეზიდენტო კანდიდატმა, სენატორმა უორენ ჰარდინგმა, რამდენჯერმე გამოიყენა სლოგანი America First!, რათა დაეგმო პრეზიდენტ ვუდრო უილსონის (1913-1921) საგარეო პოლიტიკა.

როგორც კონგრესში, ისე მოსახლეობაში, ვუდრო უილსონის პოლიტიკა - ამერიკის ჩარევა ევროპის დიდ ომში - მასობრივად იქნა დაგმობილი: „რა სარგებელი მოგვიტანა 1917 წლის აპრილში ევროპაში ჯარების გაგზავნამ? ბრიტანელებისა და ფრანგების გადასარჩენად მობილიზებული იყო ოთხი მილიონი კაცი, ქვეყნის მთელი რესურსები! 116 ათასზე მეტი სამხედრო დავკარგეთ! უილსონმა ხუთი თვე გაატარა პარიზში ვერსალის ხელშეკრულების შესათანხმებლად და ერთა ლიგის, უილსონის ამ ახირების, დასაარსებლად! და რა შედეგები მივიღეთ? ამერიკულ იდეალებს პატივს არ სცემენ - გუშინდელი მოკავშირეები აგრძელებენ თავიანთ იმპერიალისტურ პოლიტიკას! არც მადლიერებას გამოხატავენ და არც ომის დროს აღებული ვალების დაფარვას აპირებენ! არა, შეერთებულმა შტატებმა კიდევ ერთხელ არ უნდა გაყოს თავი ხაფანგში! როგორც ჯორჯ ვაშინგტონმა გვირჩია 1796 წელს, თავი უნდა შევიკავოთ ევროპის ინტრიგებში ჩარევისგან!“

უილსონის შემდეგ, ამერიკის ყველაზე არაიზოლაციონისტი პრეზიდენტი გახლდათ ფრანკლინ რუზველტი (1933-1945). თუმცა უილსონის ამ ყოფილმა მარჯვენა ხელმა, რომელიც საზღვაო ძალების მინისტრის თანაშემწის რანგში მონაწილეობდა პირველ მსოფლიო ომში, საკუთარი საპრეზიდენტო კარიერა დაიწყო როგორც იზოლაციონისტმა. რუზველტი და ჰიტლერი ერთი თვის სხვაობით გახდებიან გერმანიისა და ამერიკის ლიდერები. თუმცა 1933 წელს, დიდი დეპრესიის ფონზე, რუზველტს არ ეცალა ევროპისთვის. რუზველტის პირველი მანდატის პერიოდში კონგრესი მიიღებს მთელ რიგ კანონებს, რომლებსაც „ბოროტი ძალებისათვის“ ხელი უნდა შეეშალა „უცხო ქარიშხალში“ ქვეყნის ჩათრევაში: 1934 წლის კანონი ფედერალურ მთავრობას აუკრძალავს სესხების გაცემას იმ ქვეყნებისთვის, რომლებსაც არ ჰქონდათ დაფარული პირველი მსოფლიო ომის დროს აღებული ვალები. 1935 წლიდან 1937 წლამდე კონგრესი ემბარგოს დააწესებს მეომარი ქვეყნებისთვის იარაღის ან სხვა სამხედრო დანიშნულების მასალის მიყიდვაზე. 1937 წლის 1 მაისს „cash and carry“-ის პროგრამა ფედერალურ მთავრობას საშუალებას მისცემს, მიეყიდათ იარაღი მეომარი ქვეყნებისთვის იმ პირობით, თუ ისინი ნაღდი ფულით გადაიხდიდნენ და თვითონვე გაიტანდნენ იარაღს ამერიკის პორტებიდან.

1937 წლის 5 ოქტომბერს, მას შემდეგ, რაც იაპონელები დაიწყებენ საომარ მოქმედებებს ჩინეთის წინააღმდეგ, რუზველტი შეეცდება თანამემამულეების გაფრთხილებას: „საერთაშორისო ანარქია ანგრევს მშვიდობის საფუძვლებს. აგრესორები კარანტინზე უნდა იყვნენ აყვანილი [...], რათა დავიცვათ მსოფლიო საზოგადოების ჯანმრთელობა დაავადების გავრცელებისგან“. იზოლაციონისტების რეაქცია მყისიერი იქნება: „თავი დაანებეთ მსოფლიო საქმეებში ჩარევას!“. რუზველტი უკან დაიხევს.

1939 წელს ევროპაში დიდი ომი დაიწყება და რუზველტი თავის თანამემამულეებს მოუწოდებს, რომ დარჩნენ „ნეიტრალურები საქმით და არა ფიქრით“... წინ 1940 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები იყო და რუზველტს სიფრთხილე სჭირდებოდა. და მართლაც, 1940 წლის საარჩევნო კამპანიაში რუზველტი დაუღალავად იმეორებდა: „მშვიდობისთვის ვმუშაობ. სიცოცხლის ბოლომდე მხოლოდ მშვიდობისთვის ვიმუშავებ. გპირდებით, რომ ამერიკა არ ჩაერთვება სხვების ომში“.

არჩევნების შემდეგ კიდევ ერთი ნაბიჯი გადაიდგმება. შეერთებული შტატები ბრიტანეთს შესთავაზებს ლენდ-ლიზის პროგრამას, რომლითაც იარაღს და საბრძოლო მასალას მისცემდა ლონდონს სესხის სახით. თუმცა რუზველტი აგრძელებდა ფრთხილ პოლიტიკას: 1941 წლის 17 ოქტომბერს და 1 ნოემბერს, ანუ პერლ-ჰარბორზე იაპონელების თავდასხმამდე, გერმანული წყალქვეშა ნავები მოახდენენ ამერიკული ესკორტის გემების (რომლებსაც ბრიტანეთისთვის იარაღი გადაჰქონდათ), ტორპედირებას, რის შედეგადაც 120-ზე მეტი ამერიკელი მეზღვაური დაიღუპება. რუზველტი ჩათვლის, რომ ეს არ იყო casus belli ამერიკისათვის და რომ საქმე ისევ „სხვების ომთან“ ჰქონდა (საინტერესოა, სხვათა შორის, რა მოხდებოდა, იაპონელები რომ თავს არ დასხმოდნენ ამერიკას, ხოლო ჰიტლერს ომი რომ არ გამოეცხადებინა ამერიკისთვის).

არც მეორე მსოფლიო ომის გამოცდილება შეცვლის ბევრს: მიუხედავად იმ განუზომელი სახეცვლილებისა, რომელიც რუზველტის ამერიკამ განიცადა მეორე მსოფლიო ომის დროს, იზოლაციონიზმი მაინც მყარად დარჩება ქვეყნის გენებში. თვით ნატოს შექმნა - რომელიც ბრიტანელების იდეა იყო - ამერიკელების მიერ აღიქმებოდა როგორც რაღაც დროებითი. პირადად დუაიტ აიზენჰაუერი, ევროპის განმათავისუფლებელი გენერალი, რომელიც თვლიდა რომ სსრკ-ს მიმართ შეკავების პოლიტიკა (containement) უნდა ჩანაცვლებულიყო უკუგდების პოლიტიკით (roll-back), 1952 წელს პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ დარწმუნებული იყო, რომ სულ რაღაც ორ წელიწადში მოახერხებდა ევროპიდან ამერიკის ჯარების გაყვანას...

მოგვიანებით განვითარებული მოვლენები მკითხველს კარგად ახსოვს: ევროპის მიერ საკუთარი უსაფრთხოების ამერიკისთვის გადაბარება, ცივი ომის დასასრული, ევროპის ცენტრალურიდან პერიფერიულ სცენაზე გადაბარგება, ძველი კონტინენტის გეოპოლიტიკური ანესთეზია, მისი უუნარობა, იზრუნოს საკუთარ თავდაცვაზე...

ამასობაში კი (2009 წლიდან მოყოლებული), ლიბერალური ინტერნაციონალიზმით გაწბილებული ამერიკა ნელ-ნელა თავის ჩვეულ კალაპოტს უბრუნდებოდა. როგორც 1920 წელს სენატორი უორენ ჰარდინგი განიხილავდა აშშ-ს უილსონის პოლიტიკის მთავარ მსხვერპლად, ასევე თვლის დღევანდელი ტრამპისტი ამერიკას კლინტონისა თუ ბუშის პოლიტიკის მთავარ ხელმოცარულად: „ჩვენ ჩვენი ევროპელი მოკავშირეების მძევლები უფრო ვართ, ვიდრე ჩვენი მტრებისა“. ამიტომაც, სენატორ უორდინგ ჰარდინგის მიერ ასი წლის წინ წარმოთქმული სიტყვა დღესაც ძალიან აქტუალურია ამერიკელებისათვის: America First! ისე, არის ამაში რაიმე საკვირველი?

ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.

ეს დნესტრისპირეთის სეპარატისტული რეგიონის მოლდოვასთან რეინტეგრაციის შესაძლებლობაა. ევროკავშირის ოპტიმიზმს ძირითადად განაპირობებს სამი ფაქტორი: ევროკავშირის გაფართოება, ომი უკრაინაში და რუსეთის ინტერესის კლება.

თუმცა, მოლდოვის ოფიციალური პირები კვლავ ფრთხილობენ. სეპარატისტულ ანკლავს მდინარე დნესტრის მარცხენა სანაპიროზე კვლავაც ჰყავს დაახლოებით 1500 ჯარისკაცი რუსული პასპორტებით თავის მიწაზე და საკუთარ საქმეებს მოსკოვის მხარდაჭერით მართავს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. 1990-იანი წლების დასაწყისიდან.

სინამდვილეში, მოლდოვის ოფიციალურ პირებს უფრო მეტად აშფოთებთ მიმდინარე ენერგეტიკული კრიზისი, რომელმაც შეიძლება კიშინიოვში წლის ბოლოს კრემლისადმი უფრო მეგობრულად განწყობილი მთავრობა მოიყვანოს. 1 იანვარს რუსეთის ბუნებრივი აირის მიწოდება შეჩერდა უკრაინასთან ხელშეკრულების ვადის ამოწურვის გამო. მოლდოვასა და დნესტრისპირეთს გაზის, გათბობისა და ცხელი წყლის გარეშე უწევთ ყოფნა.

არადა აშკარაა, რომ მოლდოვა ევროკავშირს უახლოვდება. არსებობს დიდი იმედი, როგორც ბრიუსელში, ასევე კიშინიოვში, რომ უახლოეს ხანებში გაიხსნება გაწევრიანების 33-დან 7 თავი.

გასულ კვირას ახალმა კომისარმა ევროკავშირის გაფართოების საკითხებში მარტა კოსმა თქვა, რომ, მისი აზრით, 2029 წლისთვის ევროკავშირის სამი კანდიდატი ქვეყანა მზად იქნება წევრობისთვის. ამ სამში თითქმის დანამდვილებით მოლდოვაც იგულისხმება.

ბრიუსელში ბევრ ოფიციალურ პირს ძალიან სურს, რომ ბლოკს აღმოსავლეთის მინიმუმ ერთი ქვეყანა მაინც შეუერთდეს. საქართველოში დემოკრატია მცირდება, უკრაინა კვლავაც ომის ალშია გახვეული და ევროკავშირს ჯერ კიდევ სჭირდება მტკივნეული რეფორმების გავლა მსხვილი ახალი წევრის მისაღებად. მოლდოვა, როგორც ჩანს, ამჟამად ძალიან კარგად არის პოზიციონირებული.

მოლდოვის სასარგებლოდ მუშაობს ისიც, რომ ევროკავშირის არცერთ სხვა წევრ ქვეყანას არ გამოუთქვამს წინააღმდეგობა ქვეყნის გაწევრიანებასთან დაკავშირებით, განსხვავებით, მაგალითად, უკრაინისაგან, რომლის წინააღმდეგაც სლოვაკეთი და უნგრეთი გამოდიან.

კიდევ ერთი ფაქტორია ომი უკრაინაში. მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთს აქ გარკვეული წინსვლა აქვს, მისი ძალები სერიოზულად გადატვირთულია. კრემლი დნესტრისპირეთის ჯარს ალბათ სხვაგან უფრო გამოიყენებდა. (აქ გასათვალისწინებელია, რომ დნესტრისპირეთში რუსული ძალა ადგილობრივი მოსახლეობისგან შედგება და მათ რუსეთისთვის ბრძოლა შეიძლება არ სურდეთ.)

ასევე ნახეთ

ნიკოლაი პატრუშევი: "უკრაინა გაქრება, მოლდოვა დაიშლება..."

ისედაც, რამდენად უღირს რუსეთს დნესტრისპირეთის შენარჩუნება?

2024 წლის ნოემბერში რუმინეთში მომხდარი ამბების შემდეგ, როდესაც რუსული გავლენის სავარაუდო ოპერაციამ გამოიწვია საპრეზიდენტო არჩევნების პირველი ტურის გაუქმება, საკითხავია, ხომ არ ურჩევნია მოსკოვს, დნესტრის ტერიტორია დანარჩენ მოლდოვას დაუბრუნდეს?

დნესტრისპირეთში 350,000 ადამიანი ცხოვრობს. მათი უმეტესობა ან რუსულენოვანია, ან კი რუსეთისადმი სიმპათიითაა განწყობილი. მათი მოლდოვის პოლიტიკაში ჩართვა შეარყევდა ისედაც უკიდურესად მყიფე კონსენსუსს ევროპასთან დაახლოებაზე.

ბრიუსელში რამდენიმე ოფიციალურ პირსა და დიპლომატს ვესაუბრე, რომელთა აზრითაც, მოსკოვისთვის უფრო იაფი და ეფექტიანი იქნებოდა მოლდოვის ამგვარი დესტაბილიზაცია, სეპარატისტული რეგიონის დაფინანსებასა და გამყარებასთან შედარებით.

მთავარი გამოცდა ახლა ყველა მხარისთვის გაზის კრიზისია. რუსეთი ამტკიცებს, რომ მოლდოვას გაზის 700 მილიონ დოლარზე მეტის გადაუხდელი დავალიანება აქვს. კიშინიოვი ამტკიცებს, რომ დავალიანება არ გააჩნია. თვის დასაწყისში საერთაშორისო მედიასთან, მათ შორის რადიო თავისუფლებასთან საუბრისას, მოლდოვის პრემიერ-მინისტრმა დორინ რეჩანმა აღნიშნა, რომ რუსეთს სურს „ხელოვნურად შექმნას რეგიონში ჰუმანიტარული კრიზისი არასტაბილურობის გამოწვევით და საბოლოოდ გავლენის მოხდენა მოლდოვის საპარლამენტო არჩევნებზე წლის ბოლოს“.

ახლა საკითხავია, რომელი ნარატივი გაიმარჯვებს დნესტრისპირეთში, რუსეთი ამტკიცებს, რომ კიშინიოვი, უკრაინა და დასავლეთი არიან პასუხისმგებელნი ენერგეტიკის დეფიციტზე. დნესტრისპირეთში ამ კრიზისმა შეიძლება გააძლიეროს აზრი, რომ მოსკოვი მაინცდამაინც დაინტერესებული არ არის მათი კეთილდღეობით. რუსეთის მიერ სირიაში პრეზიდენტ ბაშარ ალ-ასადის რეჟიმის სწრაფად გაწირვამაც შეიძლება აფიქრებინოს, რომ მოსკოვი მოკავშირეებს იოლად იშორებს თავიდან.

თუმცა, რთულია იმის დადგენა, თუ რას ფიქრობს ხალხი დნესტრისპირეთში. მოლდოვის ოფიციალური პირები აღიარებენ, რომ სეპარატისტული რეგიონის საინფორმაციო სივრცეში შეღწევა ძნელია. რუსეთს კვლავაც შეუძლია მხსნელის როლი ითამაშოს, თუ ის სეპარატისტულ რეგიონში გაზის ნაკადების აღდგენას გადაწყვეტს. სეპარატისტული რეგიონის ლიდერი ახლახან მოსკოვში იმყოფებოდა და დნესტრისპირელებს დაჰპირდა, რომ მალე დაიწყება გაზის შეზღუდული „ჰუმანიტარული მიწოდება“ - და, რაც მთავარია, არა უკრაინის გავლით.

ასევე ნახეთ

რუსეთმა მოლდოვას შეუწყვიტა დნესტრისპირეთისთვის განკუთვნილი გაზის მიწოდება

თუმცა, გაუგებარია, როგორ მოხვდება რუსული გაზი დნესტრისპირეთში. თუ ის უკრაინას არ გაივლის, მაშინ მოლდოვა უნდა გაიაროს. რუსული გაზის მიწოდების ყველაზე სავარაუდო ალტერნატიული გზა არის თურქეთის, ბულგარეთის, რუმინეთისა და შემდეგ მოლდოვის გავლით. ამგვარი მარშრუტი მოლდოვას აძლევს უპირატესობას არა მხოლოდ ტრანზიტის გადასახადებიდან პოტენციური შემოსავლის თვალსაზრისით, არამედ გაზის მარცხენა სანაპიროზე გადინების კონტროლის შესაძლებლობით. რუმინეთი აქაც საკვანძო მოთამაშეა, და ის მიანიშნებს, რომ წინააღმდეგია რუსული გაზის თავის ტერიტორიაზე გატარებისა.

თუ მოსკოვს სურს იყოს დნესტრისპირეთის მხსნელი, შესაძლოა, საბოლოოდ, იძულებული გახდეს გაზი ევროკავშირის ბაზარზე იყიდოს, რაც ძვირი დაუჯდება.

დნესტრისპირეთიდან მომავალი ბოლო ცნობების თანახმად, რეგიონის დე ფაქტო ხელმძღვანელობა მზად არის, კიშინიოვიდან გაზი მიიღოს. თუმცა, უცნობია, როდის შეიძლება მოხდეს ასეთი მიწოდება ან ფულს ვინ გადაიხდის.

ენერგეტიკული კრიზისის შემსუბუქების კიდევ ერთი ვარიანტია არა გაზი, არამედ ქვანახშირი. ეს გამოსავალი რუსეთს არ უნდა აძლევდეს ხელს. დნესტრისპირეთის ელექტროსადგურები იყენებენ აღმოსავლეთ უკრაინის ნახშირს, ძირითადად იმ ტერიტორიიდან, რომელსაც ამჟამად კრემლი აკონტროლებს. ამ მხარეში მძიმე ბრძოლებმა სამთო მოპოვება მნიშვნელოვნად გაართულა და ექსპორტს შესაძლოა დრო დასჭირდეს. გარდა ამისა, მოსკოვისთვის დაწესებული ევროკავშირის სანქციები შეიძლება ნიშნავდეს, რომ ნახშირის იმპორტი რუსეთის მიერ კონტროლირებადი უკრაინიდანაც შეუძლებელია.

დნესტრისპირელებს მოლდოვასთან გარიგებისაკენ შეიძლება საბოლოოდ უბიძგოს იმან, რომ კიშინიოვმა ჯერჯერობით მოახერხა ელექტროენერგიის შეწყვეტის თავიდან აცილება. მან ეს დიდწილად გააკეთა დნესტრისპირეთის კურჩუგანის ელექტროსადგურზე დამოკიდებულების შემცირებით, რომელიც რუსულ გაზზე მუშაობდა და სანაცვლოდ ელექტროენერგია და გაზი რუმინეთიდან მიიღო. ეს მოლდოვის მთავრობას ძვირი უჯდება, თუმცა მას ეხმარება ბრიუსელის 1,8 მილიარდი ევროს ღირებულების ფინანსური დახმარების პაკეტი.

6 იანვარს უცხოური მედიისთვის ჩატარებულ ბრიფინგზე პრემიერ-მინისტრმა დორინ რეჩანმა დაადასტურა, რომ ეს სუბსიდიები მოლდოვის მცხოვრებლებისთვის ყველაზე ცივ პერიოდს მოიცავს, იანვრიდან მარტამდე.

პრესისთვის მიცემულ კომენტარებში რეჩანმა გაიმეორა მოლდოვის დიდი ხნის ამოცანა - „ქვეყნის სრული რეინტეგრაცია მშვიდობიანი გზებით“. მოლდოვის ოფიციალურმა პირებმა არაერთხელ აღნიშნეს, რომ რეინტეგრაცია შეიძლება დაიწყოს მხოლოდ რუსული ჯარების გაყვანით და გაეროს მანდატით სამოქალაქო სამშვიდობო მისიის შემოღებით.

მოლდოვაში ნებისმიერი შესაძლო რეინტეგრაცია რჩება უაღრესად სენსიტიურ თემად, იმის გამო, რომ, სავარაუდოდ, ზაფხულში საპარლამენტო არჩევნები დაძაბული იქნება. თუმცა, ამჟამინდელი ვითარება კიშინიოვს შესაძლებლობას აძლევს, რეინტეგრაციის ნიადაგი მოსინჯოს. დნესტრისპირეთში უფრო მეტი ადამიანი სარგებლობს მოლდოვის პენსიებით, სკოლითა და სამედიცინო დახმარებით, ვიდრე ოდესმე.

აღსანიშნავია ისიც, რომ მოლდოვისა და დნესტრისპირეთის ფისკალური და საბაჟო პოლიტიკის შეთავსების შედეგად სეპარატისტული რეგიონის საგარეო ვაჭრობის 70 პროცენტი ევროკავშირის ქვეყნებზე მოდის. ეს რიცხვი მხოლოდ გაიზრდება, თუ მოლდოვა ბლოკს დაუახლოვდება.