ბლოგები

ბელგიელმა რეჟისორებმა, ძმებმა დარდენებმა, ერთხელ უკვე “წაართვეს” პედრო ალმოდოვარს “ოქროს პალმა”. 1999 წელს მათმა ფილმმა “როზეტამ” მოუგო ალმოდოვარის სურათს “ყველაფერი დედაჩემის შესახებ”, რომელიც ფესტივალის ბოლომდე კრიტიკოსთა ყველა გამოკითხვაში ლიდერობდა.

“ყველაფერი დედაჩემის შესახებ” დღემდე ითვლება ალმოდოვარის ერთ-ერთ საუკეთესო ფილმად, “როზეტა” კი ისეთი არაფერია. თავიანთი მთავარი ფილმები დარდენებმა მოგვიანებით გადაიღეს და ცოტა ხანში მეორედ მოიპოვეს “ოქროს პალმა”, განსხვავებით ალმოდოვარისგან, რომელიც დღემდე ვერ ეღირსა კანის ფესტივალის მთავარ ჯილდოს.

დღეს ალმოდოვარი და ძმები დარდენები ისევ კონკურენტები არიან. დღეს კრიტიკოსთა გამოკითხვებში ალმოდოვარი კანში ისევ ლიდერობს, ძმები დარდენების ფილმი “ყმაწვილი აჰმედი” კი აუტსაიდერია. მიუხედავად ოვაციებისა, რომელიც მოუწყვეს ბელგიელ რეჟისორებს მათი ახალი ფილმის პრემიერის შემდეგ, კრიტიკა უკმაყოფილოა - წერენ, რომ აჰმედის ამბავი არადამაჯერებელია, უფრო თამამები კი დარდენებს მთლად ისლამოფობიაში სდებენ ბრალს.

დარდენების კინოკომპანიის, “Les Films du Fleuve”-ის, ფანჯარა ქალაქ ლიეჟში მდინარე მაასსა და ლიეჟის პოსტინდუსტრიულ უბანზე, სერენზე, დევნილებისა და ღატაკების უბანზე გადის. “ეს ფანჯარა გვჭირდება იმისთვის, რომ დავინახოთ ჩვენი პერსონაჟები, - ამბობენ ძმები დარდენები. - ჩვენ არაფერს ვიგონებთ, ეს ისტორიები ნამდვილი ისტორიებია”.

თუკი 13 წლის ბიჭის, აჰმედის ამბავი, რომელსაც გვიამბობენ ჟან-პიერ და ლუკ დარდენები, მართლაც ნამდვილი ამბავია, მაშინ ყველამ ერთად უნდა გავიკვირვოთ - როგორ “გამოტოვა” კინოხელოვნებამ ამ პატარა ბიჭის ტრაგედია, როგორ არ ასახა აქამდე კინოკამერამ. მაგრამ საქმე სწორედ ისაა, რომ კინორეჟისორებს ფანჯარა, საიდანაც უყურებენ სამყაროს ძმები დარდენები, დიდი ხანია, - ვგონებ, ნეორეალიზმის მერე, - ამოქოლილი აქვთ. სოციალური კინო არსებობს, რასაკვირველია. აგერ კენ ლოუჩი მერამდენედ დებს ფიცს, რომ უკანასკნელ ფილმს იღებს, მაგრამ ვერ ეშვება კინოს და კვლავ გვიამბობს სისტემის მიერ დაჩაგრულ ადამიანებზე. ეგაა, რომ ვერავინ, ამას ხაზგასმით ვიმეორებ, ვერავინ ბედავს უსამართლო სისტემისა და ძალაუფლების ინსტიტუტებისგან დაჩაგრული, დათრგუნვილი და, როგორც აქ, “ყმაწვილ აჰმედში”, მოტყუებული ადამიანი წარმოადგინოს როგორც წამებული, როგორც წმინდანი. კენ ლოუჩთან ჩაგრული გმირის დასაცავად აუცილებლად გამოჩნდება ვინმე - მუშათა კლასი, პროფკავშირები, ოჯახის წევრები... ძმებ დარდენებთან - არასდროს! ერთადერთი, ვინც შეიძლება მოულოდნელად მოევლინოს დარდენების წამებულ გმირს, არის თითქმის გაღმერთებული კინოკამერა. და აქაც გადაჭარბების გარეშე უნდა ითქვას, რომ არც ერთ სხვა რეჟისორთან კინოში, დრეიერის, როსელინისა და პაზოლინის შემდეგ (დარდენები სწორედ მათ ასახელებენ ხოლმე თავიანთ მასწავლებლებად), კამერა არ ყოფილა ასეთი “განსულიერებული”, ასეთი პრინციპულად მნიშვნელოვანი.

დარდენების ამ ახალ ფილმსაც, ფაქტობრივად, ორი მთავარი გმირი ჰყავს - ყმაწვილი აჰმედი და კინოკამერა. აჰმედი სკოლაში სწავლობს, თუმცა მისი ფიქრები მთლიანად მოცულია ინტერნეტწინასწარმეტყველებისა და ადგილობრივი იმამის ქადაგებებით. იცავს რიტუალებს და გულმოდგინედ იბანს ხელებს ყოველი ლოცვის წინ.

დედამისი სვამს. უფროსი და, რომელსაც აჰმედი ბოზს ეძახის, ბიჭებს ხვდება. მაგრამ დარდენების გმირს ოჯახის წევრები უკვე აღარ აინტერესებს, მას სხვა მიზანი აქვს - მოკლას თავისი მასწავლებელი. ჯერ ხელს არ ართმევს (“ნამდვილი მუსლიმი არასდროს ჩამოართმევს ხელს ქალს”), მერე კი, როცა შეიტყობს, რომ მასწავლებელს ებრაელი ბოიფრენდი ჰყავს, მის მოკვლას გადაწყვეტს.

13 წლის აჰმედი დარწმუნებულია, რომ მის რელიგიას მტრები ჰყავს. მტერი უნდა განადგურდეს, რათა აჰმედს სამოთხეში მოხვედრის შანსი მიეცეს. სიტყვები, ფრაზები, აზრები, რომლებსაც აჰმედი იმეორებს, ნაცნობია ყოველი ჩვენგანისთვის. და არა აქვს მნიშვნელობა, ვისგან გვესმის ეს ფრაზები: იმისგან, ვინც თავის თავს “მაჰმადიანს” უწოდებს, თუ იმისგან, ვინც ამბობს - “მართლმადიდებელი ქრისტიანი ვარ და ქრისტიანობა არ კრძალავს თავისი მტრის განადგურებასო”.

ალმოდოვარისა არ იყოს, კრიზისის ნიშნები ბოლო დროს ძმებ დარდენებსაც დაეტყოთ. მათი ბოლო ნამუშევრები მათ შედევრებს - პირველ რიგში კი, ფილმს “ვაჟიშვილი” - ვერ უტოლდებიან. “ყმაწვილი აჰმედის” პრემიერის წინ დარწმუნებული ვიყავი, რომ დარდენების ახალი სურათი იმ კლიშეებით იქნებოდა სავსე, რომლებიც მრავლად ვიხილეთ ტერორიზმსა და ემიგრაციაზე გადაღებულ ევროპულ ფილმებში. ამ სურათების ავტორები დაჟინებით გვიმტკიცებენ, რომ “ტერორიზმი პოეზიაა”, “ტერორიზმი, პირველ რიგში, სოციალური მოვლენაა”, “ტერორისტებსაც უნდა გავუგოთ” და ა.შ... მაგრამ არა, დარდენებმა სულ სხვა მიმართულებით შემოაბრუნეს ეს თემა - ევროპა “ყმაწვილ აჰმედში” არაფერს დაინანებს აჰმედის “გამოსასწორებლად”; ფსიქოლოგების, სოციალური მუშაკების, პედაგოგების მთელი ჯარი ჩაერთვება აჰმედის აღზრდაში. მაგრამ კათარზისი მოხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც დარდენების გმირი თავად იგრძნობს, რა არის ტკივილი. ჰოდა, ბავშვს როცა სტკივა, ვის ეძახის, პირველ რიგში? სულ ერთია, მუსლიმია, ქრისტიანი თუ, საერთოდ, ურჯულო? ცხადია, დედას. პირველ რიგში, დედას ეძახის.

თავის დროზე ლუკ დარდენი ემანუელ ლევინასთან სწავლობდა, მერე კი არაერთხელ აღნიშნა, რომ სწორედ ფრანგი ფილოსოფოსის იდეებმა მოახდინა გადამწყვეტი გავლენა მის ფილმებზე. დარდენებისთვის ყოფიერება თვითუარყოფის და ასე, საკუთარი თავის მიტოვების შემდეგ, “შინ ხელახალი დაბრუნების” პროცესს გამოხატავს. “სხვაში შესვლის” ამ რიტუალს ბელგიელ რეჟისორებთან სწორედ კინოკამერა ასრულებს - ადამიანი, რომელსაც ზურგიდან იღებს კინოკამერა, და ქალაქის გარეუბანში, ავტობანთან, ტყეში გაქცეული გმირი - ის სახეები, რომლითაც ეგრევე იცნობთ ძმებ დარდენების ხელწერას. კამერა ამ ადამიანს დასდევს - ჩამორჩება და დაეწევა ხოლმე. უკან არ იხევს და არ ერიდება აღწეროს მისი ტანჯვა, - თან ისე აღწეროს, რომ, ფაქტობრივად, წმინდანები გახადოს ეს ხალხი.

ყმაწვილი აჰმედი წმინდანობაზე ოცნებობდა. წერილიც დაუწერა დედას, ვიცი, რომ იამაყებ ჩემითო. რამდენად წარმატებით დაასრულებს ის თავის ჩანაფიქრს, ამას ნახავთ, როცა ძმებ დარდენების ახალი ფილმი ჩვენს ეკრანებზე გამოვა (იმედია!). მაგრამ ძმებ დარდენების კინოკამერა რომ აჰმედს წმინდანად გადააქცევს, ამის წინასწარ თქმას არ მოვერიდები.

ჩემი პალმა ჟან-პიერ და ლუკ დარდენებს! ისინი იმსახურებენ მესამე “ოქროს პალმის რტოს”!

19 მაისის რიგგარეშე არჩევნების შემდეგ „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ ერთ-ერთმა ლიდერმა, ნიკა მელიამ, გააკრიტიკა ზოგიერთი ის „ოპოზიციონერი პოლიტიკოსი“, ვინც ხალხს რევოლუციისკენ მოუწოდებს. მელიას განცხადებით, ამგვარი მოწოდებები ისედაც სასოწარკვეთილ ამომრჩეველს უარეს მდგომარეობაში აგდებს. მის განცხადებას მხარი დაუჭირა „გაერთიანებული ოპოზიციის“ ერთ-ერთმა ლიდერმა, გიორგი ვაშაძემაც, რომელმაც აღნიშნა, რომ მელია შეცდომების გააზრების აუცილებლობაზე ლაპარაკობდა.

მართალია, არც მელიას და არც ვაშაძეს არ დაუკონკრეტებიათ, თუ რომელ პოლიტიკოს(ებ)ს გულისხმობდნენ, მაგრამ საფუძველი გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ ეს განცხადებები მიხეილ სააკაშვილს ეხებოდა. სააკაშვილმა ფეისბუქზე გაავრცელა მიმართვა, რომელშიც აცხადებს, რომ ივანიშვილი ხალხმა არჩევნებისთვის გვერდის ავლით უნდა მოიშოროს. სააკაშვილის თქმით: „ივანიშვილი და არჩევნები შეუთავსებელია“. მართალია, იგი იქვე ამატებს, რომ მას „მშვიდობიანი ტალღის“ აგორება აქვს მხედველობაში, მაგრამ აშკარაა, რომ არჩევნების გარეშე ხელისუფლების შეცვლა ამ კონტექსტში რევოლუციას ნიშნავს.

სააკაშვილის ასეთი და სხვა სახის მოსაზრებები მხოლოდ ამჟამინდელ თანაგუნდელებში არ იწვევს პროტესტს. აპრილში „ევროპული საქართველოს“ ლიდერმა, სააკაშვილის ყოფილმა თანაგუნდელმა გიგა ბოკერიამ მის ერთ-ერთ განცხადებას „უაღრესად საზიანო“ უწოდა. ბოკერიას ყოფილმა პრეზიდენტმა ჩვეული მოურიდებლობით, რიტორიკული კითხვით უპასუხა: „ეს ასეთი შტერი არ იყო და აბა, რა, თავს იშტერებს?“

ორი წლის წინ, როდესაც „ევროპული საქართველო“ „ნაციონალურ მოძრაობას“ გამოეყო, განშორების პროცესს თან ახლდა გიგი უგულავასა და სააკაშვილის დაპირისპირება, როდესაც უგულავამ ყოფილი პრეზიდენტი შეადარა „მანქანას, რომელიც ჯართში შეგიძლია მოისროლო“. ეს დაპირისპირება, როგორც გახსოვთ, 2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ დასრულდა. სააკაშვილმა ჰელსინკიში უგულავასთან შეხვედრის შემდეგ განაცხადა, ჩვენ ყველანი მივხვდით, რომ სინამდვილეში „ერთი ოჯახი“ ვართო.

შეიძლებოდა მოგვეყვანა სააკაშვილთან მოქმედი და ყოფილი თანაგუნდელების დაპირისპირების სხვა მაგალითებიც (ვთქვათ, გრიგოლ ვაშაძე რომ არ დაეთანხმა სააკაშვილის მოწოდებებს საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ და სხვ.), რომელთა დეტალურად განხილვა შორს წაგვიყვანდა. უამისოდაც თამამად შეგვიძლია ვივარაუდოთ,, რომ გარკვეული დაძაბულობა სააკაშვილსა და მის თანაგუნდელებსა და მოკავშირეებს შორის დღემდე არსებობს.

ამ დაძაბულობის ერთ-ერთი მთავარი გამომწვევი მიზეზი ის არის, რომ სააკაშვილი თავს აღიქვამს ერთპიროვნულ ბელადად, მესიად, და მიიჩნევს, რომ თავად უნდა გადაწყვიტოს, რა იქნება ყველასთვის უკეთესი. ასეთი აღქმის საშუალებას მას თანამებრძოლთა ერთი ნაწილის ზომაზე მეტად აღტყინებული და რაციონალობას მოკლებული დამოკიდებულება აძლევს. შედეგად, სააკაშვილის პიროვნების კულტი არა მხოლოდ მის პარტიაზე, არამედ მთელ ოპოზიციაზე და მთლიანად ქვეყანაზე ახდენს უარყოფით გავლენას. ოპოზიციის უფრო მეტად გაძლიერებასაც დიდწილად ეს ფაქტორი უშლის ხელს.

ამ შემთხვევაში პიროვნების კულტის არსებობა, პირველ რიგში, იმით გამოიხატება, რომ სააკაშვილის მხარდამჭერთა ნაწილისთვის ცალკე „ნაციონალური მოძრაობის“ არსებობას ან მის შემადგენლობას იმდენად დიდი მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენადაც თავად პარტიის ლიდერის ფიგურას. პოლიტიკას ამგვარი პერსპექტივიდან ვინც უყურებს, იმათთვის „ნაციონალური მოძრაობა“ არის სააკაშვილის ქმნილება, რომელიც მან საკუთარი შეხედულებების მიხედვით, როგორც უნდა, ისე უნდა გამოძერწოს. აქტივისტთა და მხარდამჭერთა ამ ჯგუფისთვის არც იმას აქვს მნიშვნელობა, თუ რომელ იდეოლოგიურ პლატფორმაზე იდგება სააკაშვილი, რა მიმართულებით წაიყვანს პარტიას (და პერსპექტივაში, მთლიანად ქვეყანას): ლიბერალი იქნება, თუ კონსერვატორი, მემარცხენე იქნება, თუ მემარჯვენე, პროდასავლური იქნება, თუ „პროქართული“ (პრორუსულობაზე, ალბათ, მაინც მწვავე რეაქცია ექნებათ) და ა. შ. მთავარი ის არის, რომ მან - მათი წარმოდგენით, ყოვლისმცოდნე და შეუმცდარმა ადამიანმა - თავად განსაზღვროს, თუ რა სჭირდება სინამდვილეში ერს. სააკაშვილს შეუძლია მოჰკვეთოს ნებისმიერი ადამიანი საკუთარი პარტიიდან ისე, რომ არავის მიმართ ანგარიშვალდებულად არ ჩათვალოს თავი. ბევრი ამგვარი თვისებით ის გაჭრილი ვაშლივით ჰგავს თავის მთავარ მეტოქეს - ივანიშვილს.

საქართველოში პიროვნების კულტისა და მესიანისტური მოლოდინის არსებობა ახალი ამბავი არ არის. ზოგიერთისთვის, შედარებით უფრო ნაკლებად, ბიძინა ივანიშვილი არის ასეთივე ბელადი და მესია, რომელსაც თურმე აფხაზეთიც კი უნდა დაებრუნებინა თავისი ფულით (არაფერს ვამბობ იმაზე, რომ ერთი ხელის მოსმით „ქარხნები“ უნდა აეგუგუნებინა)...

სააკაშვილსა და ივანიშვილზე უფრო ადრე არსებობდა (და, ზოგ შემთხვევაში, დღემდე არსებობს) ტრაგიკულად გარდაცვლილი (თუ მოკლული?) ქვეყნის პირველი პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას, კულტი. ბევრი ადამიანისთვის ასევე ჩვეულებრივი ამბავია რელიგიური ავტორიტეტების ამგვარ ჭრილში აღქმა, მაგრამ ასეთ დამოკიდებულებას ის გამართლება მაინც აქვს, რომ საქმე რელიგიურ რწმენას ეხება და ეს რწმენა, თავისი არსით, ირაციონალური და საკრალურია.

რელიგიური რწმენისგან განსხვავებით, პოლიტიკოსისადმი რწმენა ირაციონალური არ უნდა იყოს, არამედ ის, წესით, გარკვეულ რაციონალურ არგუმენტაციას, იდეოლოგიურ თანმიმდევრობას და, ზოგ შემთხვევაში, მეცნიერულ ცოდნასაც კი უნდა ეფუძნებოდეს. ამისგან განსხვავებით, საქართველოში პოლიტიკური ბელადების სწამთ იმისდა მიუხედავად, თუ რეალურად რას წარმოადგენენ ისინი - მაგალითად, როგორი წარსული აქვთ, როგორი პიროვნული თვისებები ან შეხედულებები.

ამ მოურჩენელი მესიანიზმისა და მძიმე პოლიტიკური წარსულის გამო სააკაშვილი საკუთარი გუნდისა და მთლიანად ოპოზიციის მთავარ მუხრუჭად იქცა. „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერთა ერთი ნაწილი დღემდე ვერ ახერხებს მისი პიროვნებისა და მოღვაწეობის რაციონალურ ჭრილში გადააზრებას. მათ უჭირთ იმის აღქმა, რომ სააკაშვილი იყო ჩვენ მიერ დაქირავებული ხელისუფალი - ჩვეულებრივი ადამიანი, რომელიც ხალხის მიმართ იყო და არის პასუხისმგებელი.

პიროვნების კულტის შენარჩუნების შემთხვევაში, „ნაციონალური მოძრაობა“, „ქართული ოცნების“ მსგავსად, ვერ ჩამოყალიბდება დასავლური ტიპის პარტიად. ასეთი ტიპის პარტიაში ლიდერი არც შეუცვლელი უნდა იყოს და არც კულისებიდან მართავდეს სხვებს, მარიონეტებივით. ასეთ პარტიაში უნდა არსებობდეს შიდაპარტიული დემოკრატიის მძლავრი მექანიზმები, რომელთა მეშვეობით მიღებულ გადაწყვეტილებებს ყველაზე გავლენიანი ლიდერებიც კი დაემორჩილებიან. ამის საპირისპიროდ, დღევანდელი „ნაციონალური მოძრაობისა“ და „ქართული ოცნების“ ლიდერებს - სააკაშვილსა და ივანიშვილს - შეუძლიათ ყველაფერი გადაწყვიტონ თავიანთ პარტიებში ისე, რომ არავის არაფერი ჰკითხონ. იქიდან გამომდინარე, რომ ნელ-ნელა ეს პარტიები მთელ პოლიტიკურ სივრცეს ეპატრონებიან, თუ არაფერი შეიცვალა, ძალიან მალე მთელ საზოგადოებას - მისი მართვისა და ფუნქციონირების წესს - ასეთი პირველყოფილი „ბელადოკრატია“ განსაზღვრავს.

თუ ოპოზიციას მართლა უნდა, რომ მოიშოროს ის ოლიგარქიული, მორალურად დამამცირებელი რეჟიმი, რომელშიც ახლა ვიმყოფებით, ამისათვის საჭიროა, რომ მან ფუნდამენტურად გარდაქმნას საკუთარი თავი. ოპოზიცია უნდა გათავისუფლდეს მესიანიზმისა და პიროვნების კულტისგან და დაიწყოს პრობლემების რაციონალურ და მორალურ ჭრილში აღქმა. სხვა შემთხვევაში, ამ ორი პარტიისა და მათი ბელადების მონაცვლეობით, საზოგადოება ვერც პოლიტიკურად და ვერც ეკონომიკურად ვერ განვითარდება.