კაცი, რომელმაც სამყარო შეცვალა

ხუთშაბათს 95 წლის ასაკში გარდაიცვალა ნელსონ მანდელა, სამხრეთ აფრიკაში აპარტეიდის საწინააღმდეგო მოძრაობის ლიდერი, რომელმაც თავისი ცხოვრების ერთი მესამედი პატიმრობაში გაატარა და ქვეყნის პირველი შავკანიანი პრეზიდენტი გახდა. ნელსონ მანდელა იყო სიმბოლო სამხრეთ აფრიკის გარდაქმნისა მრავალრასობრივ, სრულყოფილ დემოკრატიად. ის ჯერ კიდევ სრულიად ახალგაზრდა ჩაუდგა სათავეში იატაკქვეშა წინააღმდეგობის მოძრაობას, შემდეგ სამი ათეული წელი ციხეში გაატარა, როგორც პოლიტიკურმა პატიმარმა, და ბოლოს, ქვეყნის პრეზიდენტი გახდა.

როლიჰლალა მანდელა სამხრეთ აფრიკის ტრანსკეის პროვინციაში დაიბადა 1918 წელს. ის ადგილობრივი ტომის ბელადის შვილი იყო. სახელი „ნელსონი“ მას სკოლის მასწავლებელმა შეარქვა, რომლისთვისაც „ნელსონი“ ალბათ უფრო იოლი წარმოსათქმელი იყო, ვიდრე როლიჰლალა.

ოჯახის წყალობით მანდელამ განათლება მიიღო უნივერსიტეტში. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის ცოტა ხნით იოჰანესბურგში, პრაქტიკანტად მუშაობდა ერთ იურიდიულ ფირმაში. თუმცა აშკარა იყო, რომ კანის ფერის გამო მისთვის დაწინაურების შესაძლებლობა მეტად შეზღუდული იყო.

1948 წელს სამხრეთ აფრიკაში არჩევნები მოიგო ნაციონალურმა პარტიამ, რომელიც მხარს უჭერდა აპარტეიდის პოლიტიკას - ერთმანეთისგან რასების სრულ განცალკევებას. ამ პოლიტიკის გამო შავკანიანებმა ის უმნიშვნელო უფლებებიც დაკარგეს, მანამდე რომ ჰქონდათ. მათ სამსახურებიდან ითხოვდნენ, უზღუდავდნენ თეთრკანიანებთან კონტაქტსა და საკუთარ ქვეყანაში გადაადგილებას, რის შედეგადაც თანდათან ისინი სრულიად გარიყეს საზოგადოებიდან.

აპარტეიდის სისტემის შემქმნელი, პრემიერ-მინისტრი ჰენდრიკ ფრენს ფერვურდი 1950-იან წლებში ხშირად ახსენებდა საკუთარ მხარდამჭერებს, რომ მისი პოლიტიკის მიზანი იყო ქვეყანაში თეთრკანიანთა უწყვეტი ბატონობის უზრუნველყოფა: „მეგობრებო, ეს რესპუბლიკა ამ სამყაროში თეთრკანიანი ადამიანის სამფლობელოს ნაწილია!“ - ასე მიმართა ერთ-ერთ გამოსვლაში ფერვურდმა თავის მხარდამჭერებს.

ნელსონ მანდელა აფრიკის ეროვნული კონგრესის ახალგაზრდულ ფრთას შეუერთდა. ეს მოძრაობა მხარს უჭერდა არაძალადობრივ წინააღმდეგობას და უპირისპირდებოდა იმ კანონებს, რომელთა წყალობითაც პოლიტიკურსა და საზოგადოებრივ ცხოვრებას სრულად აკონტროლებდნენ თეთრკანიანები.

რამდენიმე ათეული წლით ადრე, სანამ აპარტეიდის მკაცრ კანონებს შემოიღებდნენ, იმჟამად ნაკლებად ცნობილი ინდოელი ადვოკატი, მაჰათმა განდი შთააგონა იმ ჩაგვრამ, რაც მან სამხრეთ აფრიკაში განიცადა. განდიმ სწორედ ამის შემდეგ გადაწყვიტა, თავის სამშობლოში, ინდოეთში დაეწყო არაძალადობრივი ბრძოლა რასობრივი თანასწორობისთვის.

თავის მხრივ, მანდელას არაერთხელ უთქვამს, რომ განდი მისი შთაგონების წყარო იყო. თითქმის ოცი წელი ის ერთგულად მიჰყვებოდა განდის გზას. მაგრამ 60-იანი წლების დასაწყისში მანდელა და მისი თანამებრძოლები მიხვდნენ, რომ მათი მოძრაობა წინ არ მიიწევდა.

მთავრობამ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, უფრო ხშირად იყენებდა ძალადობას წინააღმდეგობის ჩასახშობად და აპარტეიდის საწინააღმდეგო ყოველ გამოსვლას უსწორდებოდა. მანდელას თქმით, ამ გარემოებამ აფრიკის ეროვნული კონგრესი აიძულა, „ძალადობისთვის ძალადობითვე ეპასუხა“.

აფრიკის სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით, აფრიკის ეროვნულმა კონგრესმა გადაწყვიტა, არ დაეწყო პარტიზანული ომი და საფრთხე არ შეექმნა მოქალაქეთა სიცოცხლისთვის. მათი ტაქტიკა სამთავრობო ობიექტებზე საბოტაჟის მოწყობა იყო. ისინი აფეთქებდნენ საფოსტო განყოფილებებსა და სატელეფონო სადგურებს. 1962 წელს მანდელა დაიჭირეს და ხუთწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს.

ერთი წლის შემდეგ, ჯერ კიდევ ციხეში ყოფნისას, მანდელასა და აფრიკის ეროვნული კონგრესის სხვა აქტივისტებს ბრალი დასდეს მთავრობის გადაგდების მიზნით შეთქმულების მოწყობაში. 1964 წელს მანდელასა და მის შვიდ თანამოაზრეს სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯეს.

სასამართლოზე მანდელამ, შთამბეჭდავ ოთხსაათიან გამოსვლაში, დაიცვა საკუთარი მოქმედებები, განმარტა თეთრკანიანთა რეჟიმის წინააღმდეგ შერჩეული ტაქტიკა და მკაფიოდ ჩამოაყალიბა აფრიკის ეროვნული კონგრესის მოთხოვნები. კონგრესის ლიდერთა და მხარდამჭერთა უმთავრესი მოთხოვნა იყო შავკანიანი უმცირესობისთვის სრული პოლიტიკური თანასწორობა. მაშინ ზოგი ფიქრობდა, რომ მანდელას სასიკვდილო განაჩენს გამოუტანდნენ. პროცესის მსვლელობაში განსასჯელმა პირდაპირ უთხრა კიდეც მოსამართლეს, ჩამომახრჩეთ, თუ გამბედაობა გეყოფათო: „მე ვებრძოდი თეთრკანიანთა ბატონობას. მე ასევე ვებრძოდი შავკანიანთა ბატონობას. ეს არის იდეალი, რომელსაც ვუძღვნი ჩემს ცხოვრებას. თუმცა, ღვთის სახელით, თუ საჭიროა, მზად ვარ ამ იდეალისთვის მოვკვდე“, თქვა მანდელამ სასამართლო პროცესზე.

მოსამართლე შედრკა და მანდელა გადაიყვანეს კუნძულ რობენის ავადსახსენებელ ციხეში, სადაც მან 27 წელი გაატარა. ციხეში ყოფნისას მანდელას ავტორიტეტი კიდევ უფრო გაიზარდა და აპარტეიდის საწინააღმდეგო მოძრაობამ საერთაშორისო განზომილება შეიძინა. გაერომ სამხრეთ აფრიკას დაუწესა იარაღის ემბარგო, გაიზარდა ბოიკოტების რიცხვი და მანდელა თანდათან იქცა მსოფლიოში ყველაზე ცნობილ „სინდისის პატიმრად“.

1990 წელს, ციხიდან გამოსვლისას, მას გმირივით შეეგება მთელი ქვეყანა. სამხრეთ აფრიკაში ახალი ეპოქა იწყებოდა. მომდევნო სამი წლის განმავლობაში, მანდელა სამხრეთ აფრიკის პრეზიდენტ ფრედერიკ დე კლერკთან ერთად ნიადაგს უმზადებდა აპარტეიდის ეპოქის დასასრულს. მათმა თანამშრომლობამ გზა გაუხსნა ქვეყნის პირველ, სრულფასოვან, დემოკრატიულ არჩევნებს. ამ მიღწევისთვის მანდელა და დე კლერკი ნობელის სამშვიდობო პრემიით დააჯილდოვეს.

1994 წელს ნელსონ მანდელამ გაიმარჯვა ქვეყნის პირველ, მრავალრასობრივ საპრეზიდენტო არჩევნებში. პრეზიდენტობის პერიოდში მანდელა აქტიურად ატარებდა შერიგებისა და შემწყნარებლობის პოლიტიკას, რისთვისაც საერთაშორისო აღიარება დაიმსახურა უკვე როგორც პოლიტიკურმა მოღვაწემ.

1999 წელს, როცა მანდელამ პრეზიდენტის თანამდებობა დატოვა, სამხრეთ აფრიკაში, მართალია, ჯერაც უამრავი პრობლემა რჩებოდა მოსაგვარებელი, მაგრამ ქვეყანამ მაინც უზარმაზარი ნაბიჯები გადადგა წინ.

მოგვიანებით ნელსონ მანდელა აქტიურად ჩაება შიდსის წინააღმდეგ ბრძოლის მოძრაობაში და მხარს უჭერდა საზოგადოების უკეთ ინფორმირებულობის კამპანიას. მისი უფროსი ვაჟი სწორედ შიდსით გამოწვეული გართულებებისგან დაიღუპა. მანდელამ კიდევ ერთხელ გამოავლინა გამბედაობა და საჯაროდ ისაუბრა შვილის სიკვდილზე იმ დროს, როცა შიდსზე საუბარი, შეიძლება ითქვას, ტაბუირებული იყო.

საჯარო ცხოვრებას ნელსონ მანდელა 2004 წელს ჩამოცილდა. თავისი მოღვაწეობით მანდელამ უზარმაზარი კვალი დაამჩნია სამხრეთ აფრიკის - და არა მარტო ამ ქვეყნის - საზოგადოებრივ ცხოვრებას. ბევრისთვის ის მაჰათმა განდის მსგავსი გმირია, რომელმაც საკუთარი ქვეყანა შეცვალა არა ძალის გამოყენებით, არამედ სხვებისთვის მორალური მაგალითის მიცემით.