საქართველოში წინასაარჩევნო გარემოზე, ამერიკისა და საქართველოს ურთიერთობებსა და დემოკრატიაზე რადიო თავისუფლება ალექს კულის გაესაუბრა. ის კოლუმბიის უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა პროფესორია, იკვლევს პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს - ძირითადად, ცენტრალურ აზიასა და კავკასიას.მისი მოსაზრებები იბეჭდება New York Times-ში, Wall Street Journal-ში, Foreign Policy-ში და Foreign Affairs.-ში. ალექს კულის ნიკო ნერგაძე ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: მოხსენებაში, რომელიც ორი წლის წინ დაწერეთ ლინკოლნ მიტჩელთან ერთად, წერდით, რომ 2012 წლის არჩევნები იქნება მაჩვენებელი იმისა, ვითარდება თუ არა დემოკრატია საქართველოში. მოხსენება მაინცდამაინც ოპტიმისტურად არ ჟღერდა, მაგრამ თქვენ შანსს უტოვებდით ქართულ დემოკრატიას. არჩევნებამდე კიდევ რამდენიმე თვეა, მაგრამ თუ შეგიძლიათ ამჟამინდელი კლიმატის შეფასება...
ალექს კული: ამ შეკითხვაში თავისთავად იგულისხმება, რომ დემოკრატია მეტია, ვიდრე, უბრალოდ, არჩევნების დღე. მართალია, ჩვენ, დასავლეთსა და ამერიკაში, მუდმივად ვუწოდებთ მომავალ არჩევნებს ქართული დემოკრატიის ტესტს, მაგრამ საჭიროა, რომ სურათს უფრო ფართოდ შევხედოთ. აქ კი მე ვხედავ ნიშნებს, რომლებიც შეშფოთების მიზეზს იძლევა. მე მგონია, საქართველომ დაამტკიცა, რომ ძალიან ეფექტიანი მოდერნიზატორი ქვეყანაა. ამას ვხედავთ ბევრ რამეში - ქვეყნის იმიჯის რებრენდინგში, დასავლეთისკენ სწრაფვაში, ბიზნესისათვის მეგობრული საინვესტიციო გარემოს იმიჯის შექმნაში და, რა თქმა უნდა, სახელმწიფო ინსტიტუტების რეფორმასა და წვრილ კორუფციასთან ბრძოლაში. მაგრამ მე მგონია, რომ დემოკრატიის საკითხები განსხვავდება მოდერნიზაციისაგან. ეს მთავრობა კა ამ ორ ცნებას აერთიანებს. ისინი მიუთითებენ მოდერნიზაციის რეალურ მაჩვენებლებზე და ამას დემოკრატიზაციის მაჩვენებლებს უწოდებენ, ან ცდილობენ, რომ მოდერნიზაცია დემოკრატიასთან შედარებით პრიორიტეტულად წარმოაჩინონ. ამიტომაც, დემოკრატიას თუ შევხედავთ, ბოლო 4-5 წლის განმავლობაში სტაგნაციის ნიშნებს დავინახავთ. ყველა მთავარი პრობლემა მედიის ხელმისაწვდომობაა - ოპოზიციური მედიაორგანიზაციები არსებობს, მაგრამ რამდენად აქვს მოსახლეობას მისი თანაბარი და სამართლიანი წვდომის საშუალება?
რადიო თავისუფლება: ლინკოლნ მიტჩელი წერდა, რომ საქართველოს მთავრობამ ისწავლა არჩევნების ისე ჩატარება, რომ დასავლეთი დააკმაყოფილოს. ანუ, ერთი მხრივ, არჩევნები იმდენად სამართლიანია, რომ ეუთოს და სხვა დამკვირვებლების გულგრილი თავის დაქნევა მიიღოს, მეორე მხრივ კი, იმდენად არასამართლიანია, რომ ერთი პარტიის გამარჯვება უზრუნველყოს. ეთანხმებით ამ შეფასებას? ანუ საქართველომ სისტემის თავის სასარგებლოდ გამოყენება ისწავლა?
ალექს კული: ნამდვილად ვეთანხმები ლინკოლნის შეფასებას არჩევნების მიმდინარეობასთან დაკავშირებით, მაგრამ სხვა საკითხებსაც რომ შევხედოთ, მსგავსი ტიპის დამოკიდებულებას აღმოვაჩენთ. მაგალითად ავიღოთ საქართველოში ინვესტიციების კლიმატის საკითხი და ბიზნესის დაწყების სიმარტივის რეიტინგში დაწინაურება. სწორედ ახლა ვნახე ამის რეკლამა. ეს ისეთი რამეა, რაზეც მთავრობამ ფოკუსირება მოახდინა - თავად რეიტინგის ინდიკატორებზე. ასე რომ, ცხადია, ინდიკატორებით დაწინაურება კარგია, მაგრამ ამას თან უნდა ახლდეს ინსტიტუციური პრაქტიკაც და თანმხლები რეალური ცვლილებებიც. მე მგონია, რომ ამ მთავრობის შემთხვევაში სტილი და იმიჯი ჯაბნის შინაარსს. მნიშვნელოვანია, რომ იმიჯის ცვლილებას თან ახლდეს რეალური შინაარსობრივი ცვლილებები.
რადიო თავისუფლება: მომისმენია ასეთი შეფასება, რომ ხანდახან ბრძოლისას ყველა წესი დასაშვებია. რომ, აი, გამოჩნდა მილიარდერი, რომელიც შეიძლება რუსეთთან იყოს დაკავშირებული, შეიძლება არც იყოს, მაგრამ ქვეყანა უკან დასწიოს... არასწორია ასეთი შეფასება?
ალექს კული: არ შეიძლება სულ არჩიო და თქვა, რომ ახლა ოპოზიცია არასერიოზულია, ახლა ძალიან პრორუსულია, ახლა კი მეტისმეტად მდიდარია. ასე, თუ დაველოდეთ მომენტს, როდესაც ყველაფერი იდეალურადაა, დიდხანს მოგვიწევს ცდა. ჩემი აზრით, ხელისუფლება ყოველთვის აწებებდა ოპოზიციას იმგვარ იარლიყებს, რაც მასთან კავშირის დისკრედიტაციას მოახდენდა. მე მგონია, რომ ეს დასასრულს უახლოვდება, თუნდაც იმიტომ, რომ ამ ოპოზიციას ვაშინგტონში გაცილებით მეტი წვდომა აქვს, ვიდრე ეს წარსულში ყოფილა.
რადიო თავისუფლება: ასეა?
ალექს კული: მე მგონი, ასეა. ახლა გაცილებით მეტი მესიჯი მოდის იქიდან ქართული დემოკრატიის ნაკლოვანებებზე, ვიდრე მანამდე. თუნდაც ელჩის, ჯონ ბასის კომენტარები რომ ნახოთ, სადაც მან ბევრ საკითხზე გაამახვილა ყურადღება, მათ შორის - მედიაზე.
რადიო თავისუფლება: შეიძლება, რომ საქართველოს რაიმე ქმედებამ შეცვალოს ამერიკის დამოკიდებულება მის მიმართ? ვთქვათ, სააკაშვილმა გადაწყვიტა პრემიერ-მინისტრობა... შეცვლის ეს დამოკიდებულებას პრინციპულად?
ალექს კული: ეს ძალიან საინტერესო საკითხია. ამიტომ, მოდი, ორ ნაწილად განვიხილოთ. პირველი - შეუძლია თუ არა საქართველოს გააკეთოს რამე, რაც ამერიკის კიდევ მეტ ჩართულობას გამოიწვევს და მას პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩააყენებს. მე მგონია, რომ პასუხი ამაზე არის - კი, და საქართველომ უკვე აჩვენა, რომ ამის გაკეთება შეუძლია. ბუშის ადმინისტრაციის დროს საქართველო თავისუფლების საკითხს აყენებდა წინ, იმიტომ რომ ეს ბუშის ადმინისტრაციისათვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი იყო. ობამას ადმინისტრაციის დროს ეს შეიცვალა. რა იყო მნიშვნელოვანი ობამასთვის? ავღანეთი. საქართველომაც, ჩემი აზრით, პოლიტიკურად ბრძნული გადაწყვეტილება მიიღო და გაზარდა თავისი კონტრიბუცია ავღანეთში და გაზარდა როლი ჩრდილოეთის დისტრიბუციის ქსელში. საქართველოს მთავრობა მიხვდა, რომ სწორედ ეს იყო ამერიკის საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტი. ასე რომ, საქართველომ აჩვენა ნება, ხელი შეუწყოს ამერიკის საგარეო სტრატეგიის პრიორიტეტებს. რაც შეეხება ხელისუფლების გადაცემას, რაც ვნახეთ რუსეთში, პუტინის და მედვედევის მოფიქრებული სქემა, ეს იმდენად ცინიკური იყო, რომ ძალიან ბევრი გააღიზიანა. მარტო იმის გამო კი არა, რომ ხელისუფლებაში ყოფნის ვადების სულისკვეთება დაარღვიეს, არამედ უფრო იმიტომ, რომ ეს წინასწარ იყო გათვლილი და შემდეგ ამით იკვეხნიდნენ. ამ რუსული პრეცედენტის გათვალისწინებით, აქ რომ მსგავსი რამე მოხდეს, - თანამდებობების როლის ხელახალი განსაზღვრა, - მე არა მგონია, რომ ვაშინგტონში საქართველოს ყველაზე ძლიერმა მხარდამჭერებმაც კი მოახერხონ ამის დადებითი მხრით წარმოჩენა.
რადიო თავისუფლება: მოხსენებაში, რომელიც ორი წლის წინ დაწერეთ ლინკოლნ მიტჩელთან ერთად, წერდით, რომ 2012 წლის არჩევნები იქნება მაჩვენებელი იმისა, ვითარდება თუ არა დემოკრატია საქართველოში. მოხსენება მაინცდამაინც ოპტიმისტურად არ ჟღერდა, მაგრამ თქვენ შანსს უტოვებდით ქართულ დემოკრატიას. არჩევნებამდე კიდევ რამდენიმე თვეა, მაგრამ თუ შეგიძლიათ ამჟამინდელი კლიმატის შეფასება...
ალექს კული: ამ შეკითხვაში თავისთავად იგულისხმება, რომ დემოკრატია მეტია, ვიდრე, უბრალოდ, არჩევნების დღე. მართალია, ჩვენ, დასავლეთსა და ამერიკაში, მუდმივად ვუწოდებთ მომავალ არჩევნებს ქართული დემოკრატიის ტესტს, მაგრამ საჭიროა, რომ სურათს უფრო ფართოდ შევხედოთ. აქ კი მე ვხედავ ნიშნებს, რომლებიც შეშფოთების მიზეზს იძლევა. მე მგონია, საქართველომ დაამტკიცა, რომ ძალიან ეფექტიანი მოდერნიზატორი ქვეყანაა. ამას ვხედავთ ბევრ რამეში - ქვეყნის იმიჯის რებრენდინგში, დასავლეთისკენ სწრაფვაში, ბიზნესისათვის მეგობრული საინვესტიციო გარემოს იმიჯის შექმნაში და, რა თქმა უნდა, სახელმწიფო ინსტიტუტების რეფორმასა და წვრილ კორუფციასთან ბრძოლაში. მაგრამ მე მგონია, რომ დემოკრატიის საკითხები განსხვავდება მოდერნიზაციისაგან. ეს მთავრობა კა ამ ორ ცნებას აერთიანებს. ისინი მიუთითებენ მოდერნიზაციის რეალურ მაჩვენებლებზე და ამას დემოკრატიზაციის მაჩვენებლებს უწოდებენ, ან ცდილობენ, რომ მოდერნიზაცია დემოკრატიასთან შედარებით პრიორიტეტულად წარმოაჩინონ. ამიტომაც, დემოკრატიას თუ შევხედავთ, ბოლო 4-5 წლის განმავლობაში სტაგნაციის ნიშნებს დავინახავთ. ყველა მთავარი პრობლემა მედიის ხელმისაწვდომობაა - ოპოზიციური მედიაორგანიზაციები არსებობს, მაგრამ რამდენად აქვს მოსახლეობას მისი თანაბარი და სამართლიანი წვდომის საშუალება?
რადიო თავისუფლება: ლინკოლნ მიტჩელი წერდა, რომ საქართველოს მთავრობამ ისწავლა არჩევნების ისე ჩატარება, რომ დასავლეთი დააკმაყოფილოს. ანუ, ერთი მხრივ, არჩევნები იმდენად სამართლიანია, რომ ეუთოს და სხვა დამკვირვებლების გულგრილი თავის დაქნევა მიიღოს, მეორე მხრივ კი, იმდენად არასამართლიანია, რომ ერთი პარტიის გამარჯვება უზრუნველყოს. ეთანხმებით ამ შეფასებას? ანუ საქართველომ სისტემის თავის სასარგებლოდ გამოყენება ისწავლა?
ალექს კული: ნამდვილად ვეთანხმები ლინკოლნის შეფასებას არჩევნების მიმდინარეობასთან დაკავშირებით, მაგრამ სხვა საკითხებსაც რომ შევხედოთ, მსგავსი ტიპის დამოკიდებულებას აღმოვაჩენთ. მაგალითად ავიღოთ საქართველოში ინვესტიციების კლიმატის საკითხი და ბიზნესის დაწყების სიმარტივის რეიტინგში დაწინაურება. სწორედ ახლა ვნახე ამის რეკლამა. ეს ისეთი რამეა, რაზეც მთავრობამ ფოკუსირება მოახდინა - თავად რეიტინგის ინდიკატორებზე. ასე რომ, ცხადია, ინდიკატორებით დაწინაურება კარგია, მაგრამ ამას თან უნდა ახლდეს ინსტიტუციური პრაქტიკაც და თანმხლები რეალური ცვლილებებიც. მე მგონია, რომ ამ მთავრობის შემთხვევაში სტილი და იმიჯი ჯაბნის შინაარსს. მნიშვნელოვანია, რომ იმიჯის ცვლილებას თან ახლდეს რეალური შინაარსობრივი ცვლილებები.
რადიო თავისუფლება: მომისმენია ასეთი შეფასება, რომ ხანდახან ბრძოლისას ყველა წესი დასაშვებია. რომ, აი, გამოჩნდა მილიარდერი, რომელიც შეიძლება რუსეთთან იყოს დაკავშირებული, შეიძლება არც იყოს, მაგრამ ქვეყანა უკან დასწიოს... არასწორია ასეთი შეფასება?
ალექს კული: არ შეიძლება სულ არჩიო და თქვა, რომ ახლა ოპოზიცია არასერიოზულია, ახლა ძალიან პრორუსულია, ახლა კი მეტისმეტად მდიდარია. ასე, თუ დაველოდეთ მომენტს, როდესაც ყველაფერი იდეალურადაა, დიდხანს მოგვიწევს ცდა. ჩემი აზრით, ხელისუფლება ყოველთვის აწებებდა ოპოზიციას იმგვარ იარლიყებს, რაც მასთან კავშირის დისკრედიტაციას მოახდენდა. მე მგონია, რომ ეს დასასრულს უახლოვდება, თუნდაც იმიტომ, რომ ამ ოპოზიციას ვაშინგტონში გაცილებით მეტი წვდომა აქვს, ვიდრე ეს წარსულში ყოფილა.
რადიო თავისუფლება: ასეა?
ალექს კული: მე მგონი, ასეა. ახლა გაცილებით მეტი მესიჯი მოდის იქიდან ქართული დემოკრატიის ნაკლოვანებებზე, ვიდრე მანამდე. თუნდაც ელჩის, ჯონ ბასის კომენტარები რომ ნახოთ, სადაც მან ბევრ საკითხზე გაამახვილა ყურადღება, მათ შორის - მედიაზე.
რადიო თავისუფლება: შეიძლება, რომ საქართველოს რაიმე ქმედებამ შეცვალოს ამერიკის დამოკიდებულება მის მიმართ? ვთქვათ, სააკაშვილმა გადაწყვიტა პრემიერ-მინისტრობა... შეცვლის ეს დამოკიდებულებას პრინციპულად?
ალექს კული: ეს ძალიან საინტერესო საკითხია. ამიტომ, მოდი, ორ ნაწილად განვიხილოთ. პირველი - შეუძლია თუ არა საქართველოს გააკეთოს რამე, რაც ამერიკის კიდევ მეტ ჩართულობას გამოიწვევს და მას პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩააყენებს. მე მგონია, რომ პასუხი ამაზე არის - კი, და საქართველომ უკვე აჩვენა, რომ ამის გაკეთება შეუძლია. ბუშის ადმინისტრაციის დროს საქართველო თავისუფლების საკითხს აყენებდა წინ, იმიტომ რომ ეს ბუშის ადმინისტრაციისათვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი იყო. ობამას ადმინისტრაციის დროს ეს შეიცვალა. რა იყო მნიშვნელოვანი ობამასთვის? ავღანეთი. საქართველომაც, ჩემი აზრით, პოლიტიკურად ბრძნული გადაწყვეტილება მიიღო და გაზარდა თავისი კონტრიბუცია ავღანეთში და გაზარდა როლი ჩრდილოეთის დისტრიბუციის ქსელში. საქართველოს მთავრობა მიხვდა, რომ სწორედ ეს იყო ამერიკის საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტი. ასე რომ, საქართველომ აჩვენა ნება, ხელი შეუწყოს ამერიკის საგარეო სტრატეგიის პრიორიტეტებს. რაც შეეხება ხელისუფლების გადაცემას, რაც ვნახეთ რუსეთში, პუტინის და მედვედევის მოფიქრებული სქემა, ეს იმდენად ცინიკური იყო, რომ ძალიან ბევრი გააღიზიანა. მარტო იმის გამო კი არა, რომ ხელისუფლებაში ყოფნის ვადების სულისკვეთება დაარღვიეს, არამედ უფრო იმიტომ, რომ ეს წინასწარ იყო გათვლილი და შემდეგ ამით იკვეხნიდნენ. ამ რუსული პრეცედენტის გათვალისწინებით, აქ რომ მსგავსი რამე მოხდეს, - თანამდებობების როლის ხელახალი განსაზღვრა, - მე არა მგონია, რომ ვაშინგტონში საქართველოს ყველაზე ძლიერმა მხარდამჭერებმაც კი მოახერხონ ამის დადებითი მხრით წარმოჩენა.
