ის, რაც ტრადიციულ - განსაკუთრებით, ტელემედიის - ეთერში არ ხვდება, ხშირად სოციალური ქსელების მთავარი თემაა. რადიო თავისუფლება ესაუბრა მედიის მკვლევარს და ანალიტიკოსს ზვიად ქორიძეს, რომლის ვარაუდითაც, იმის გამო, რომ სოციალური ქსელები და ზოგადად ინტერნეტი პრობლემატური თემების წინ წამოწევას ახერხებს, ხელისუფლება შეეცდება ინტერნეტზე კონტროლი გაამკაცროს. ამ მიმართულებით, ზვიად ქორიძის აზრით, კონკრეტული ნაბიჯები უკვე იდგმება. ზვიად ქორიძეს დავით ჩაგანავა ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: გაზეთები გამოსავალს ეძებენ პარლამენტში. არის ლაპარაკი იმაზე, რომ მედიას სჭირდება დაცვა, იურიდიული დახმარება, თუმცა მეორე მხარეს არის ინტერნეტი, რომელიც აძლევს გაზეთს საშუალებას მკითხველთან პირდაპირ კავშირზე გავიდეს. გაზეთები ამ გზას არ იყენებენ. თუ გიცდიათ გაზეთის ინტერნეტ-ვებგვერდების მონახულება? უმრავლესობას ეს, უბრალოდ, არა აქვს. და თან ისინი დიდ დროს უთმობენ საუბრებს პარლამენტში.
ზვიად ქორიძე: ამოსავალ წერტილად ავიღოთ ის, რომ საქართველო არ არის თანამედროვე სახელმწიფო. აქ არ გამოიყენება კომუნიკაციის ის თანამედროვე მიღწევები, რომელთაც დღეს განვითარებული დასავლური სახელმწიფოები იყენებენ. ასეთ სისტემებში არსებითი არის მოქალაქე. ჩვენ რომ გვქონდეს ასეთი სახელმწიფო, მაშინ, რა თქმა უნდა, ის სოციალური ქსელები, რომლებიც უკვე ვითარდება, საქართველოში ჩამოყალიბდებოდა სოციალურ მედიად. მაშინ, რა თქმა უნდა, ხელისუფლებას არ დასჭირდებოდა ისეთი ფსევდობერკეტის გამოყენება, როგორიც არის ლიცენზიების შეზღუდვა ან გაუცემლობა, არ დაიწყებდა ხელისუფლება წუწუნს იმაზე, უნდა გახდეს თუ არა გამჭვირვალე იმ პიროვნებების ვინაობა, ვინც ელექტრონულ მედიას ფლობს საქართველოში და, მეტიც, იმ ფინანსების წარმომავლობა, რომელიც ამ მედიაში შედის. ზუსტად ამიტომ გაუჩნდა სურვილი იმ ჯგუფსაც ჟურნალისტებისა, ვინც პარლამენტს მიადგა, გამოსავალი კანონმდებლობაში ეძებოს, რადგანაც ისინი თვლიან, რომ ეს არის მოკლე გზა იმისათვის, რომ მედიაგარემო გაჯანსაღდეს.
რადიო თავისუფლება: ანუ გამოდის, რომ საზოგადოება არ არის მზად. ფული მოდის დონორებისგან გრანტების, დახმარების მეშვეობით. მეორე მხრივ, დამცავ ჩარჩოს გაზეთები პარლამენტში ეძებენ და გამოდის, რომ მოქალაქეები, უბრალოდ, თამაშგარეშე არიან. ისინი არ მონაწილეობენ. რადგან ასე რომ არ იყოს, გაზეთები მათთან დაკავშირებას ინტერნეტის მეშვეობით შეეცდებოდნენ, თანამედროვე მედიუმით გავიდოდნენ კავშირზე.
ზვიად ქორიძე: უნდა აღვნიშნო ერთი, რომ ინტერნეტის წვდომა ჯერ დაბალია. მეორე, მოსახლეობა პირდაპირ გადახდას და ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას შეჩვეული არაა. ამიტომ ძირითადი წყარო ფულისა მედიისთვის დღეს საქართველოში არის სამი. ერთი არის სახელმწიფო ბიუჯეტი, მეორე არის დონორები და მესამე არის გაურკვეველი - პირობითად მე მაინც დავარქმევდი ამას შავ ფულს, რომლის წარმომავლობა არ ვიცით და რომელიც მედიაში ჩნდება. სახელმწიფოს ფული ღიად მიდის, მაგალითად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში - ანუ მთლიანი შიდა ეროვნული პროდუქტის 0.12 პროცენტი - და ეს არის ზუსტად ის ფორმა, რომელშიც უნდა მონაწილეობდეს მოქალაქე. როდესაც ორი წლის წინ ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს დაფინანსების ეს ფორმა გაეუქმებინა და შემოეღო პირდაპირი საბიუჯეტო დაფინანსების წესი, ამას რეაქცია არ მოჰყოლია საქართველოში. ანუ ჩვენ, გადამხდელები, არ გამოვსულვართ და არ გაგვიპროტესტებია. შეიძლება იყო ინდივიდუალური პროტესტი, რამდენიმე ადამიანს ჰქონდა პროტესტი, მაგრამ ეს არ გამხდარა საზოგადოებრივი პროტესტის საგანი, არ მისულა საზოგადოება იმავე პარლამენტთან და არ უთქვამს დეპუტატებისთვის, რომ თქვენ ჩვენ გვართმევთ მართვის ბერკეტს, ჩვენ ამ ფორმით ვმართავთ საზოგადოებრივ მაუწყებელს. იმიტომ რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელს, პირველ რიგში, არავინ მართავს და, მეორე რიგში, არავინ უყურებს.
რადიო თავისუფლება: არავინ უყურებს… ანუ გამოდის, რომ, ერთი მხრივ, არ ვიხდით, არ ვმონაწილეობთ, მაგრამ არა შეუგნებლად, გაუცნობიერებლად, არამედ თითქოსდა შეგნებულად პასიურ მდგომარეობაში ვართ - არ ვიხდით, და თან არც ვუყურებთ?
ზვიად ქორიძე: ერთ ტიპიურ მაგალითს გეტყვით. სამ იანვარს თბილისში მოხდა, მიმაჩნია, საკმაოდ ანტიდემოკრატიული ქმედება, როდესაც მიტინგი გარეკეს. სამ იანვარს ეს ფაქტი არ გააშუქა არც ერთმა ტელემაუწყებელმა, თუ არ ჩავთვლით „კავკასიას“, რომელსაც უყურებს მხოლოდ თბილისის მოსახლეობის ნაწილი. ოთხ რიცხვში ეს თემა აღარ განვითარებულა, მიუხედავად იმისა, რომ ფეისბუკზე და სხვა სოციალურ ქსელებში იყო საკმაოდ დრამატულად ეს თემა. ხუთ იანვარს ტელევიზიებმა ეს თემა ახსენეს, მაგრამ ნიუსი იყო ასეთი: დღეს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ თავისი რიგებიდან დაითხოვა თანამშრომელი ოთარ გვენეტაძე. მხოლოდ ეს. არანაირი კადრი, არანაირი ახსნა, ვინ არის ეს კაცი, რატომ დაითხოვეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს რიგებიდან. მხოლოდ ტიტრები გადიოდა, სადაც იწერებოდა მინისტრის ბრძანება და ამის შემდეგ გამოჩნდა ამერიკის შეერთებული შტატების ელჩი ჯონ ბასი, რომელმაც თქვა, რომ გამოხატვის თავისუფლება შეერთებულ შტატებში არის უდიდესი ღირებულება და ჩვენ ყველა უნდა ვიცავდეთ მას და მიხარია, რომ საქართველოშიც ვიღაცამ დაიწყო ამ ღირებულების მიმართ ერთგულება და კარგია, რაც გააკეთა შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, რომ ეს კაცი გაუშვა საკუთარი რიგებიდან, რადგან მან დაარღვია ეს ღირებულება. ეს იყო. საზოგადოებრივი პროტესტი არ ყოფილა. საზოგადოებრივი პროტესტი იყო მხოლოდ მეორე დღეს, ოთხ იანვარს - არა სამ იანვარს, როდესაც გარეკეს მიტინგი, არამედ ოთხ იანვარს, როცა ადგილზე მივიდა ოცდაათამდე ადამიანი პროტესტის გამოსახატავად და ათჯერ მეტი პოლიციელი დახვდათ ადგილზე. იქ რომ ყოფილიყო სამი ან ხუთი ათასი კაცი, რომელიც გამოთქვამდა პროტესტს, რომ გამოხატვის თავისუფლება ქვეყანაში არ უნდა შეიზღუდოს, მაშინ ცოტა სხვანაირად იმოქმედებდა ხელისუფლება. დღეს პრაქტიკულად რა გამოვიდა? შეერთებული შტატების რაიმე ფორმის ზემოქმედების შემდგომ ხელისუფლებამ მიიღო ასეთი გადაწყვეტილება? ეს ჩვენი მოსაპოვებელია. მე მგონია, რომ როდესაც დემოკრატიას ასე ლანგარზე მოგართმევენ და შენ მას არ მოიპოვებ, შენ მას ასევე ადვილად დაკარგავ.
მოსახლეობის ასეთი პასიურობით, მედიაგათიშულობით და იზოლაციით შექმნილი ვაკუუმით ძალიან კარგად სარგებლობს ხელისუფლება. უბრალოდ, ამ ბოლო შემთხვევაში მათ ვერ გათვალეს, რომ სოციალურ ქსელებს შეეძლო უცბად შეეცვალა გარემო. ახლა ხელისუფლებამ სიგნალი მიიღო პრაქტიკულად ამ ერთი კონკრეტული ნაბიჯით, რომ ეს ძალაა და, ვფიქრობ, ისინი ახლა გამძაფრებით დაუპირისპირდებიან სოციალურ ქსელებს. იმიტომ რომ ხელისუფლებას ეს არ აწყობს. ამიტომაც მიდის გაუგებარი საუბარი იმაზე, რომ თურმე კომუნიკაციების კომისიამ უნდა დაიწყოს დომეინების რეგისტრაცია, ცალკეული დომეინების პროგრამული, ტექნიკური ანგარიშების ჩაბარება და ასე შემდეგ. ანუ ხელისუფლებას ინტერესი გაუჩნდა, რომ უკვე ეს ღია სივრცეც ჩაკეტოს.
რადიო თავისუფლება: გაზეთები გამოსავალს ეძებენ პარლამენტში. არის ლაპარაკი იმაზე, რომ მედიას სჭირდება დაცვა, იურიდიული დახმარება, თუმცა მეორე მხარეს არის ინტერნეტი, რომელიც აძლევს გაზეთს საშუალებას მკითხველთან პირდაპირ კავშირზე გავიდეს. გაზეთები ამ გზას არ იყენებენ. თუ გიცდიათ გაზეთის ინტერნეტ-ვებგვერდების მონახულება? უმრავლესობას ეს, უბრალოდ, არა აქვს. და თან ისინი დიდ დროს უთმობენ საუბრებს პარლამენტში.
ზვიად ქორიძე: ამოსავალ წერტილად ავიღოთ ის, რომ საქართველო არ არის თანამედროვე სახელმწიფო. აქ არ გამოიყენება კომუნიკაციის ის თანამედროვე მიღწევები, რომელთაც დღეს განვითარებული დასავლური სახელმწიფოები იყენებენ. ასეთ სისტემებში არსებითი არის მოქალაქე. ჩვენ რომ გვქონდეს ასეთი სახელმწიფო, მაშინ, რა თქმა უნდა, ის სოციალური ქსელები, რომლებიც უკვე ვითარდება, საქართველოში ჩამოყალიბდებოდა სოციალურ მედიად. მაშინ, რა თქმა უნდა, ხელისუფლებას არ დასჭირდებოდა ისეთი ფსევდობერკეტის გამოყენება, როგორიც არის ლიცენზიების შეზღუდვა ან გაუცემლობა, არ დაიწყებდა ხელისუფლება წუწუნს იმაზე, უნდა გახდეს თუ არა გამჭვირვალე იმ პიროვნებების ვინაობა, ვინც ელექტრონულ მედიას ფლობს საქართველოში და, მეტიც, იმ ფინანსების წარმომავლობა, რომელიც ამ მედიაში შედის. ზუსტად ამიტომ გაუჩნდა სურვილი იმ ჯგუფსაც ჟურნალისტებისა, ვინც პარლამენტს მიადგა, გამოსავალი კანონმდებლობაში ეძებოს, რადგანაც ისინი თვლიან, რომ ეს არის მოკლე გზა იმისათვის, რომ მედიაგარემო გაჯანსაღდეს.
რადიო თავისუფლება: ანუ გამოდის, რომ საზოგადოება არ არის მზად. ფული მოდის დონორებისგან გრანტების, დახმარების მეშვეობით. მეორე მხრივ, დამცავ ჩარჩოს გაზეთები პარლამენტში ეძებენ და გამოდის, რომ მოქალაქეები, უბრალოდ, თამაშგარეშე არიან. ისინი არ მონაწილეობენ. რადგან ასე რომ არ იყოს, გაზეთები მათთან დაკავშირებას ინტერნეტის მეშვეობით შეეცდებოდნენ, თანამედროვე მედიუმით გავიდოდნენ კავშირზე.
ზვიად ქორიძე: უნდა აღვნიშნო ერთი, რომ ინტერნეტის წვდომა ჯერ დაბალია. მეორე, მოსახლეობა პირდაპირ გადახდას და ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას შეჩვეული არაა. ამიტომ ძირითადი წყარო ფულისა მედიისთვის დღეს საქართველოში არის სამი. ერთი არის სახელმწიფო ბიუჯეტი, მეორე არის დონორები და მესამე არის გაურკვეველი - პირობითად მე მაინც დავარქმევდი ამას შავ ფულს, რომლის წარმომავლობა არ ვიცით და რომელიც მედიაში ჩნდება. სახელმწიფოს ფული ღიად მიდის, მაგალითად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში - ანუ მთლიანი შიდა ეროვნული პროდუქტის 0.12 პროცენტი - და ეს არის ზუსტად ის ფორმა, რომელშიც უნდა მონაწილეობდეს მოქალაქე. როდესაც ორი წლის წინ ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს დაფინანსების ეს ფორმა გაეუქმებინა და შემოეღო პირდაპირი საბიუჯეტო დაფინანსების წესი, ამას რეაქცია არ მოჰყოლია საქართველოში. ანუ ჩვენ, გადამხდელები, არ გამოვსულვართ და არ გაგვიპროტესტებია. შეიძლება იყო ინდივიდუალური პროტესტი, რამდენიმე ადამიანს ჰქონდა პროტესტი, მაგრამ ეს არ გამხდარა საზოგადოებრივი პროტესტის საგანი, არ მისულა საზოგადოება იმავე პარლამენტთან და არ უთქვამს დეპუტატებისთვის, რომ თქვენ ჩვენ გვართმევთ მართვის ბერკეტს, ჩვენ ამ ფორმით ვმართავთ საზოგადოებრივ მაუწყებელს. იმიტომ რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელს, პირველ რიგში, არავინ მართავს და, მეორე რიგში, არავინ უყურებს.
რადიო თავისუფლება: არავინ უყურებს… ანუ გამოდის, რომ, ერთი მხრივ, არ ვიხდით, არ ვმონაწილეობთ, მაგრამ არა შეუგნებლად, გაუცნობიერებლად, არამედ თითქოსდა შეგნებულად პასიურ მდგომარეობაში ვართ - არ ვიხდით, და თან არც ვუყურებთ?
ზვიად ქორიძე: ერთ ტიპიურ მაგალითს გეტყვით. სამ იანვარს თბილისში მოხდა, მიმაჩნია, საკმაოდ ანტიდემოკრატიული ქმედება, როდესაც მიტინგი გარეკეს. სამ იანვარს ეს ფაქტი არ გააშუქა არც ერთმა ტელემაუწყებელმა, თუ არ ჩავთვლით „კავკასიას“, რომელსაც უყურებს მხოლოდ თბილისის მოსახლეობის ნაწილი. ოთხ რიცხვში ეს თემა აღარ განვითარებულა, მიუხედავად იმისა, რომ ფეისბუკზე და სხვა სოციალურ ქსელებში იყო საკმაოდ დრამატულად ეს თემა. ხუთ იანვარს ტელევიზიებმა ეს თემა ახსენეს, მაგრამ ნიუსი იყო ასეთი: დღეს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ თავისი რიგებიდან დაითხოვა თანამშრომელი ოთარ გვენეტაძე. მხოლოდ ეს. არანაირი კადრი, არანაირი ახსნა, ვინ არის ეს კაცი, რატომ დაითხოვეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს რიგებიდან. მხოლოდ ტიტრები გადიოდა, სადაც იწერებოდა მინისტრის ბრძანება და ამის შემდეგ გამოჩნდა ამერიკის შეერთებული შტატების ელჩი ჯონ ბასი, რომელმაც თქვა, რომ გამოხატვის თავისუფლება შეერთებულ შტატებში არის უდიდესი ღირებულება და ჩვენ ყველა უნდა ვიცავდეთ მას და მიხარია, რომ საქართველოშიც ვიღაცამ დაიწყო ამ ღირებულების მიმართ ერთგულება და კარგია, რაც გააკეთა შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, რომ ეს კაცი გაუშვა საკუთარი რიგებიდან, რადგან მან დაარღვია ეს ღირებულება. ეს იყო. საზოგადოებრივი პროტესტი არ ყოფილა. საზოგადოებრივი პროტესტი იყო მხოლოდ მეორე დღეს, ოთხ იანვარს - არა სამ იანვარს, როდესაც გარეკეს მიტინგი, არამედ ოთხ იანვარს, როცა ადგილზე მივიდა ოცდაათამდე ადამიანი პროტესტის გამოსახატავად და ათჯერ მეტი პოლიციელი დახვდათ ადგილზე. იქ რომ ყოფილიყო სამი ან ხუთი ათასი კაცი, რომელიც გამოთქვამდა პროტესტს, რომ გამოხატვის თავისუფლება ქვეყანაში არ უნდა შეიზღუდოს, მაშინ ცოტა სხვანაირად იმოქმედებდა ხელისუფლება. დღეს პრაქტიკულად რა გამოვიდა? შეერთებული შტატების რაიმე ფორმის ზემოქმედების შემდგომ ხელისუფლებამ მიიღო ასეთი გადაწყვეტილება? ეს ჩვენი მოსაპოვებელია. მე მგონია, რომ როდესაც დემოკრატიას ასე ლანგარზე მოგართმევენ და შენ მას არ მოიპოვებ, შენ მას ასევე ადვილად დაკარგავ.
მოსახლეობის ასეთი პასიურობით, მედიაგათიშულობით და იზოლაციით შექმნილი ვაკუუმით ძალიან კარგად სარგებლობს ხელისუფლება. უბრალოდ, ამ ბოლო შემთხვევაში მათ ვერ გათვალეს, რომ სოციალურ ქსელებს შეეძლო უცბად შეეცვალა გარემო. ახლა ხელისუფლებამ სიგნალი მიიღო პრაქტიკულად ამ ერთი კონკრეტული ნაბიჯით, რომ ეს ძალაა და, ვფიქრობ, ისინი ახლა გამძაფრებით დაუპირისპირდებიან სოციალურ ქსელებს. იმიტომ რომ ხელისუფლებას ეს არ აწყობს. ამიტომაც მიდის გაუგებარი საუბარი იმაზე, რომ თურმე კომუნიკაციების კომისიამ უნდა დაიწყოს დომეინების რეგისტრაცია, ცალკეული დომეინების პროგრამული, ტექნიკური ანგარიშების ჩაბარება და ასე შემდეგ. ანუ ხელისუფლებას ინტერესი გაუჩნდა, რომ უკვე ეს ღია სივრცეც ჩაკეტოს.
