როგორც წინა გადაცემებში შეგპირდით, დღეს გიამბობთ ჩემს შთაბეჭდილებებზე ბაიროითის ფესტივალის შესახებ.
მოგახსენებთ, რომ წილად მხვდა ბედნიერება დავსწრებოდი ვაგნერის "ლოენგრინს", რომლის შესახებაც წინა გადაცემაში ვისაუბრეთ. მაგრამ სანამ უშუალოდ მუსიკალურ შესრულებაზე მოგიყვებოდეთ, მანამდე ორიოდე სიტყვით დადგმებს მინდა შევეხო: ბაიროითში ამ ბოლო ხანს საკმაოდ ბევრს საუბრობენ ვაგნერის ოპერების სკანდალურ სარეჟისორო ინტრეპრეტაციებზე. ეს საუბრები მას შემდეგ გახდა აქტუალური, რაც ბაიროითის ფესტივალი ვაგნერის ორმა შვილთაშვილმა, კატარინა და ევა ვაგნერებმა ჩაიბარეს. ამ ქალბატონებმა მიზნად დაისახეს - უპირველეს ყოვლისა, სცენიური ინტერპრეტაციების თვალსაზრისით - ბაიროითის ფესტივალის კლასიკად ქცეული ტრადიციების უარყოფა და რაც შეიძლება მეტი შოკის გამოწვევა საზოგადოებაში. შეიძლება ითქვას, რომ ამ სურვილის მანიფესტად იქცა თავად 32 წლის კატარინა ვაგნერის მიერ დადგმული "ნიურნბერგელი მაისთერზინგერები", სადაც რეჟისორმა ოპერის გმირებს თავისი ორი დიდი ბაბუის, ვაგნერისა და ლისტის ნიღბები გაუკეთა სახეზე. წარმოიდგინეთ, ფარდა იხსნებოდა და სცენაზე ათეულობით ვაგნერი და ლისტი იდგა, მათ შორის ქალი-ვაგნერები და ქალი-ლისტები. ალბათ, კრიტიკოსი არ დარჩენილა, რომელიც თავს არ დასხმოდა ვაგნერების შთამომავლებს. საქმე იქამდეც მივიდა, რომ უკვე სერიოზულად დაიწყეს ფიქრი ბავარიაში ვაგნერების ამ ფესტივალიდან ჩამოცილების შესახებ, რამაც, ბუნებრივია, დიდი პროტესტი გამოიწვია ვაგნერების ვეებერთელა კლანის მხრიდან.
წლევანდელი "ლოენგრინიც", რომლის იონას კაუფმანისეული შესრულებაც შეიძლება ჯეიმს კინგისა და პლასიდო დომინგოს შესრულებაზე მაღლაც კი დავაყენოთ, დადგმის თვალსაზრისით კვლავინდებურად უამრავ შეკითხვას აჩენდა. ჩემი დაკვირვებით, გერმანელ რეჟისორთა ერთ ნაწილს უკვე წესად ექცა ნებისმიერ სიუჟეტში ნაცისტური კონტექსტის შეტანა. აქაც, მისტიკური ზღაპრის მაგივრად ვიხილეთ ექსპერიმენტული ლაბორატორია, რომელშიც მხოლოდ და მხოლოდ ორმეტრიანი ვირთხები სახლობენ. ეს ვირთხები მღერიან ვაგნერის გენიალურ საგუნდო პარტიებს, ეს ვირთხები დაძრწიან სცენაზე სიმფონიური პაუზების დროს და ეს ვირთხებივე რჩებიან ლოენგრინის მიერ განჯადოვებული ბრაბანტის ჰერცოგის, ამ შემთხვევაში კი რაღაც აპოკალიპტური ჭიპლარმოუჭრელი მუტანტის ამარა. გულწრფელად გეტყვით, იონას კაუფმანის ხმის მოსმენისას ზოგჯერ ძალიან მინდოდა თვალების დახუჭვა, რათა ის ყველაფერი არ დამენახა, რაც სცენაზე ხდებოდა.
იმედია, პათეტიკაში არ ჩამომართმევთ, მაგრამ ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს კაცობრიობას დღეს ზღაპრის მოყოლისა სცხვენოდეს. ყოველ შემთხვევაში, თუ კაცობრიობას არა, კაცობრიობის წამყვან რეჟისორებს მაინც. რეჟისორები თითქოსდა პაროდირებენ იმას, რაც ვაგნერმა შექმნა. ანუ, ინტერპრეტაციის მათეული გზა მხოლოდ პაროდიაა. ისინი მიზანმიმართულად თუ ძალაუნებურად ხელს უწყობენ იმ არასამართლიანი სტერეოტიპის გამყარებას, რომ თითქოს გერმანული ნაციზმი ვაგნერის შემოქმედებიდან იღებს სასიცოცხლო იმპულსებს. ასეთი მოსაზრება მხოლოდ იმას შეიძლება გაუჩნდეს, ვინც ზედაპირულად იცნობს ვაგნერის შემოქმედებას. ეს მით უფრო დამაბნეველია, როცა სწორად ბაიროითში იდგმება ასეთი პათოსის სპექტაკლები.
თუმცა ჩვენი კრიტიკა არ ეხება მუსიკალურ ინტერპრეტაციას. მაგალითად, "ნიბელუნგის ბეჭდის" მუსიკალური ინტერპრეტატორი, თანამედროვე დირიჟორი ქრისტიან ტილემანი, კრიტიკოსთა აზრით, ვაგნერის მუსიკის უპირველეს შემსრულებლად ითვლება. მისი შესრულებული "ნიბელუნგის ბეჭდის" მოსმენით, ვფიქრობ, ვაგნერიც კი კმაყოფილი დარჩებოდა. და მეც დასარულს სწორედ ქრისტიან ტილემანის შესრულებით მოგასმენინებთ "ტანჰოიზერის" უვერტიურის ნაწყვეტს.
მოგახსენებთ, რომ წილად მხვდა ბედნიერება დავსწრებოდი ვაგნერის "ლოენგრინს", რომლის შესახებაც წინა გადაცემაში ვისაუბრეთ. მაგრამ სანამ უშუალოდ მუსიკალურ შესრულებაზე მოგიყვებოდეთ, მანამდე ორიოდე სიტყვით დადგმებს მინდა შევეხო: ბაიროითში ამ ბოლო ხანს საკმაოდ ბევრს საუბრობენ ვაგნერის ოპერების სკანდალურ სარეჟისორო ინტრეპრეტაციებზე. ეს საუბრები მას შემდეგ გახდა აქტუალური, რაც ბაიროითის ფესტივალი ვაგნერის ორმა შვილთაშვილმა, კატარინა და ევა ვაგნერებმა ჩაიბარეს. ამ ქალბატონებმა მიზნად დაისახეს - უპირველეს ყოვლისა, სცენიური ინტერპრეტაციების თვალსაზრისით - ბაიროითის ფესტივალის კლასიკად ქცეული ტრადიციების უარყოფა და რაც შეიძლება მეტი შოკის გამოწვევა საზოგადოებაში. შეიძლება ითქვას, რომ ამ სურვილის მანიფესტად იქცა თავად 32 წლის კატარინა ვაგნერის მიერ დადგმული "ნიურნბერგელი მაისთერზინგერები", სადაც რეჟისორმა ოპერის გმირებს თავისი ორი დიდი ბაბუის, ვაგნერისა და ლისტის ნიღბები გაუკეთა სახეზე. წარმოიდგინეთ, ფარდა იხსნებოდა და სცენაზე ათეულობით ვაგნერი და ლისტი იდგა, მათ შორის ქალი-ვაგნერები და ქალი-ლისტები. ალბათ, კრიტიკოსი არ დარჩენილა, რომელიც თავს არ დასხმოდა ვაგნერების შთამომავლებს. საქმე იქამდეც მივიდა, რომ უკვე სერიოზულად დაიწყეს ფიქრი ბავარიაში ვაგნერების ამ ფესტივალიდან ჩამოცილების შესახებ, რამაც, ბუნებრივია, დიდი პროტესტი გამოიწვია ვაგნერების ვეებერთელა კლანის მხრიდან.
წლევანდელი "ლოენგრინიც", რომლის იონას კაუფმანისეული შესრულებაც შეიძლება ჯეიმს კინგისა და პლასიდო დომინგოს შესრულებაზე მაღლაც კი დავაყენოთ, დადგმის თვალსაზრისით კვლავინდებურად უამრავ შეკითხვას აჩენდა. ჩემი დაკვირვებით, გერმანელ რეჟისორთა ერთ ნაწილს უკვე წესად ექცა ნებისმიერ სიუჟეტში ნაცისტური კონტექსტის შეტანა. აქაც, მისტიკური ზღაპრის მაგივრად ვიხილეთ ექსპერიმენტული ლაბორატორია, რომელშიც მხოლოდ და მხოლოდ ორმეტრიანი ვირთხები სახლობენ. ეს ვირთხები მღერიან ვაგნერის გენიალურ საგუნდო პარტიებს, ეს ვირთხები დაძრწიან სცენაზე სიმფონიური პაუზების დროს და ეს ვირთხებივე რჩებიან ლოენგრინის მიერ განჯადოვებული ბრაბანტის ჰერცოგის, ამ შემთხვევაში კი რაღაც აპოკალიპტური ჭიპლარმოუჭრელი მუტანტის ამარა. გულწრფელად გეტყვით, იონას კაუფმანის ხმის მოსმენისას ზოგჯერ ძალიან მინდოდა თვალების დახუჭვა, რათა ის ყველაფერი არ დამენახა, რაც სცენაზე ხდებოდა.
იმედია, პათეტიკაში არ ჩამომართმევთ, მაგრამ ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს კაცობრიობას დღეს ზღაპრის მოყოლისა სცხვენოდეს. ყოველ შემთხვევაში, თუ კაცობრიობას არა, კაცობრიობის წამყვან რეჟისორებს მაინც. რეჟისორები თითქოსდა პაროდირებენ იმას, რაც ვაგნერმა შექმნა. ანუ, ინტერპრეტაციის მათეული გზა მხოლოდ პაროდიაა. ისინი მიზანმიმართულად თუ ძალაუნებურად ხელს უწყობენ იმ არასამართლიანი სტერეოტიპის გამყარებას, რომ თითქოს გერმანული ნაციზმი ვაგნერის შემოქმედებიდან იღებს სასიცოცხლო იმპულსებს. ასეთი მოსაზრება მხოლოდ იმას შეიძლება გაუჩნდეს, ვინც ზედაპირულად იცნობს ვაგნერის შემოქმედებას. ეს მით უფრო დამაბნეველია, როცა სწორად ბაიროითში იდგმება ასეთი პათოსის სპექტაკლები.
თუმცა ჩვენი კრიტიკა არ ეხება მუსიკალურ ინტერპრეტაციას. მაგალითად, "ნიბელუნგის ბეჭდის" მუსიკალური ინტერპრეტატორი, თანამედროვე დირიჟორი ქრისტიან ტილემანი, კრიტიკოსთა აზრით, ვაგნერის მუსიკის უპირველეს შემსრულებლად ითვლება. მისი შესრულებული "ნიბელუნგის ბეჭდის" მოსმენით, ვფიქრობ, ვაგნერიც კი კმაყოფილი დარჩებოდა. და მეც დასარულს სწორედ ქრისტიან ტილემანის შესრულებით მოგასმენინებთ "ტანჰოიზერის" უვერტიურის ნაწყვეტს.
