ზურაბ ნოღაიდელმა სიტყვით მიმართა რადიოს თანამშრომლებს, შემდეგ კი მათს შეკითხვებს უპასუხა. დღესვე რადიო "თავისუფლების" ქართულ სამსახურს მიეცა მასთან ექსკლუზიური ინტერვიუს ჩაწერის შესაძლებლობა. საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარეს დავით კაკაბაძე ესაუბრება.
რადიო "თავისუფლება": ბატონო ზურაბ, ჩემი პირველი შეკითხვა ეხება მსოფლიო ბანკის იმ ანგარიშს, რომელიც თქვენ თქვენს გამოსვლაშიც ახსენეთ. შარშანდელი მაჩვენებლებით, მსოფლიო ბანკის ამ ანგარიშის თანახმად, საქართველო მსოფლიოს ნომერ პირველ რეფორმატორად გამოცხადდა. 175-ქვეყნიან სიაში საქართველოს 37-ე ადგილი ერგო, რაც 75 ადგილით უკეთესია წინა წლის მაჩვენებელთან შედარებით. როგორც ჩანს, მსოფლიო ბანკის ექსპერტებისთვის შთამბეჭდავი გამოდგა ის ნაბიჯები, რომელიც საქართველოს ხელისუფლებამ გადადგა ბიზნესის წარმოების გამარტივების თვალსაზრისით. რა კეთდება საქართველოში იმისთვის, რომ ეს მაჩვენებლები მომავალში კიდევ უფრო გაუმჯობესდეს?
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენ შარშან ვიყავით ნომერი პირველი, იმის წინ - ნომერი მეორე, წელსაც აუცილებლად ლიდერ რეფორმატორებს შორის ვიქნებით. თუმცა, ჩვენ ცოტა უფრო ამბიციურ ამოცანებს ვისახავთ: არა მარტო ვიყოთ რეფორმატორებს შორის, არამედ რეალურად წინ წავიწიოთ ამ რეიტინგში ისეთნაირად, რომ საქართველოში ბიზნესის წარმოება ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი და ადვილი იყოს მთელს მსოფლიოში. და ჩვენ ამ მიმართულებით საკმაოდ სერიოზული ნაბიჯები გადავდგით წინა წლებშიც და გასული ერთი წლის განმავლობაშიც. მაგრამ მთავარი ეს არ არის. მთავარია ის, რომ ეს რეფორმები და ეს რეიტინგები საბოლოო ჯამში ტრანსფორმირდება ქვეყნის ეკონომიკის რეალურ წარმატებებში. შარშან ქვეყნის ეკონომიკა 9,4 პროცენტით გაიზარდა, საქართველოს ეკონომიკაში დაახლოებით 80 ათასი სამუშაო ადგილი შეიქმნა; წელს ეკონომიკა დაახლოებით 12-15 პროცენტით გაიზრდება. ჩვენ დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში დავაზუსტებთ ამ წლის პროგნოზებს პირველი კვარტლის მონაცემების საფუძველზე და საქართველოს ეკონომიკაში წელს დაახლოებით 85-90 ათასი ახალი სამუშაო ადგილი შეიქმნება. ეს ფორმალურად არსებული სამუშაო ადგილების თითქმის 13 პროცენტია, რაც ძალიან მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია და ასეთი სწრაფი ტემპით სამუშაო ადგილები ბევრ ეკონომიკაში არ იქმნება ხოლმე. ასევე მნიშვნელოვანია ის, რომ ჩვენი ეკონომიკური წარმატებები ასევე ტრანსფორმირდება საბოლოო ჯამში ამ რეფორმების საზოგადოებრივ მხარდაჭერაში, რაც, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია საქართველოს შემდგომი განვითარებისთვის და წინსვლითვის.
რადიო "თავისუფლება": იმავე ანგარიშში რამდენიმე კრიტიკული შენიშვნაც არის გამოთქმული - მსოფლიო ბანკის ანგარიშს ვგულისხმობ. კერძოდ, ინვესტორთა დაცვის სფეროში საქართველო არცთუ სახარბიელო 135-ე ადგილზეა. რა გაკეთდა ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ ამ ექვსი თვის განმავლობაში?
ზურაბ ნოღაიდელი: სწორედ ამ ნაწილში გაკეთდა გაკოტრების კანონის ახალი რედაქცია, სწორედ ამ ნაწილს ეხება, ასევე, მინორიტარული აქციონერების ინტერესების დაცვა - ეს სწორედ ინვესტორების დაცვის სფეროს რეფორმებია.
რადიო "თავისუფლება": გავრცელებული ცნობებით, 2006 წელს საქართველოში მილიარდ დოლარამდე უცხოური ინვესტიცია გაკეთდა...
ზურაბ ნოღაიდელი: ...მილიარდ 149 მილიონი დოლარი, უფრო ზუსტად თუ გნებავთ.
რადიო "თავისუფლება": ესე იგი, მილიარდზე მეტი. აქედან, თუ არ ვცდები, 700 მილიონზე მეტი დაბანდდა მომსახურების სფეროში. იქნებ საქმეში ნაკლებად ჩახედული მსმენელი - მეც მათ შორის გახლავართ - გაგვარკვიოთ, რას ნიშნავს ეს? ეს ტურიზმია, ალბათ...
ზურაბ ნოღაიდელი: მომსახურების სფერო, პირველ რიგში, ტურიზმის სფეროა საქართველოში.
რადიო "თავისუფლება": და კიდევ რა სფეროები?
ზურაბ ნოღაიდელი: ტურიზმთან დაკავშირებული ინფრასტრუქტურაა მომსახურების სფერო საქართველოში. თუმცა, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, მომსახურებასთან დაკავშირებული სხვა - ირიბად - სხვა სფეროებიც შესაძლებელია, იყოს. იმიტომ, რომ შარშან ძალიან სწრაფად იზრდებოდა საბანკო სექტორი. ამიტომ საკმაოდ სერიოზული იყო უცხოური ინვესტიციები შარშან საბანკო სექტორში. სწრაფად იზრდებოდა მომსახურების სფეროს სხვა მიმართულებები - იგივე ტურიზმის სექტორი და, ბუნებრივია, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს ეკონომიკა იზრდება დივერსიფიცირებულად და არა მხოლოდ ერთი რომელიმე კონკრეტული სექტორის ხარჯზე. ეს ჩვენთვის არის ძალიან მნიშვნელოვანი - ასეთი დივერსიფიცირებული ეკონომიკური ბაზის შექმნის შედეგად მომავალ წლებში კიდევ უფრო სწრაფი ეკონომიკური ზრდის შესაძლებლობა ექნება საქართველოს.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც უკავშირდება ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას, უდავოდ არის კერძო საკუთრების დაცვის პრობლემა. ფაქტია, რომ საკუთრების ხელყოფის გახმაურებული შემთხვევები ვერ უწყობს ხელს ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას. ამასთან დაკავშირებით რას გვეტყოდით?
ზურაბ ნოღაიდელი: აქ ჩვენ უფრო მეტი პრობლემა, როგორც თქვენ აღნიშნეთ, სწორედ ისე გვაქვს: "საკუთრების ხელყოფის" გახმაურებული შემთხვევები. ჩვენ გვქონდა და გვაქვს ისეთი შემთხვევები, როდესაც ან ბიუროკრატების დახმარებით ან სხვა მაქინაციებით ადამიანები ახერხებდნენ საკმაოდ სერიოზული ქონების ხელში ჩაგდებას (ასე უნდა ვთქვათ), რასაც ჩვენ, ბუნებრივია, ვერ შევეგუებით. თუ პროცედურები დარღვეულ იქნა, შესაბამისად, კანონიერება აუცილებლად უნდა აღდგეს. მეორე მხრივ, ბუნებრივია, დღის წესრიგში დგება მფლობელის და მესაკუთრის კანონიერი ინტერესების დაცვა, რაც აუცილებლად გაკეთდება; რაც კეთდება კიდეც და ამ მიმართულებითაც საკმაოდ სერიოზული ნაბიჯებია გადადგმული საქართველოში ამ რეფორმის პერიოდში, მათ შორის, ეს ამ რეიტინგშიც არის ასახული. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სარეიტინგო ქულა ჩვენ მივიღეთ მიწის და საკუთრების რეგისტრაციის პროცედურების გამარტივებაში და, შესაბამისად, ამ პროცედურების მაქსიმალურად შემოკლებაში. ეს არის სწორედ ერთ-ერთი ელემენტი, რომელიც იცავს მესაკუთრის ინტერესებს, ოღონდ მესაკუთრის კანონიერ ინტერესებს - მინდა, ამას აუცილებლად გავუსვა ხაზი. ჩვენთვის პრინციპულია, ნებისმიერი საზოგადოებისთვის პრინციპულია, რომ საკუთრება ჩვენმა თანამოქალაქემ მიიღოს კანონიერად. და, ბუნებრივია, ნებისმიერი საზოგადოება ვალდებულია, უკანონოდ ხელში ჩაგდებული საკუთრება კანონიერ მფლობელს დაუბრუნოს - ზოგიერთ შემთხვევაში ეს სახელმწიფოა, არის შემთხვევები, როცა ეს სხვა კერძო მფლობელია.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთ ანგარიშს მინდა შევეხო, თუ მოხსენებას. სულ ახლახან, მაისში, საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა გამოაქვეყნა საგანგებო მოხსენება, რომელშიც საუბარია შუა აზიისა და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ეკონომიკურ პერსპექტივებზე. საქართველო ამ ანგარიშში ქებით არის მოხსენიებული. აღნიშნულია, რომ ეკონომიკის ზრდა ბოლო ოთხი წლის მანძილზე საშუალოდ 9 პროცენტს შეადგენდა, წელს კი მოსალოდნელია ამ მაჩვენებლის კიდევ უფრო გაზრდა, როგორც თქვენც აღნიშნეთ დასაწყისში. შემცირდა ინფლაცია - 15-დან 9 პროცენტამდე. თუმცა, გარკვეული კრიტიკა გაისმა მაღალი საბიუჯეტო ხარჯების მისამართით. აპირებთ თუ არა ამ კრიტიკაზე რეაგირებას?
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენი მაღალი საბიუჯეტო ხარჯები არ წარმოადგენს მაკროეკონომიკურ პრობლემას, როგორც ეს ორი-სამი წლის წინ იყო. იმდენად დიდია უცხოური ვალუტის შემოდინება, უცხოური ინვესტიციების შემოდინება - და ეს არის უკვე ძირითადი მიზეზი ფულის მასის ზრდის (არ ვიცი, რამდენად საჭიროა ამ აუდიტორიაში ასეთი სპეციფიკური ტერმინოლოგიით საუბარი), მაგრამ ინფლაციის და მაკროეკონომიკური რისკების მთავარი წყარო აღარ არის საქართველოში უკვე ბოლო ორი-სამი წელია საბიუჯეტო ხარჯები და უფრო მეტად ეს არის უცხოური ვალუტის შემოდინება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ხარჯზე; რაც პროცესია, რომელიც ჩვენ უნდა ვმართოთ, ვმართავთ კიდეც მას წარმატებით. თქვენ აღნიშნეთ, რომ შარშან ამ დროს დაახლოებით 15 პროცენტამდე იყო 12-თვიანი ინფლაცია. წლის ბოლოსთვის ჩვენ ის 9 პროცენტამდე დავიყვანეთ. ახლა 12-თვიანი ინფლაცია 7,3 პროცენტია. ეს ციფრობრივი დადასტურებაა იმისა, რომ ჩვენი მაკროეკონომიკური პოლიტიკა წარმატებულია და, შესაბამისად, ჩვენ ერთდროულად უნდა გავართვათ თავი - და გავართმევთ კიდეც! - აუცილებელი სახელმწიფო ხარჯების გაწევას და სტაბილური მაკროეკონომიკური გარემოს შენარჩუნებას. ეს არის ამოცანები, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, ჩემს პირად ამოცანებს შორის მთავარია და ჩვენ ამას აუცილებლად გავართმევთ თავს - წარმატებით!
რადიო "თავისუფლება": როცა მაკროეკონომიკურ წარმატებებზე ვსაუბრობთ, ლოგიკურად ჩნდება კითხვა: როდის იგრძნობს უბრალო მოქალაქე ამ მაკროეკონომიკური წარმატებების სიკეთეს და შედეგებს?
ზურაბ ნოღაიდელი: მაკროეკონომიკური წარმატების სიკეთეს ჩვენი მოსახლეობა გრძნობს უკვე ამ რეფორმების მთელი პერიოდის განმავლობაში, პრაქტიკულად. ჩვენ ვახსენეთ და კიდევ ერთხელ მინდა გავიმეორო: ჩვენი ამოცანა არ არის, ბუნებრივია, ვიყოთ რეიტინგებში პირველი. ჩვენი ამოცანა არ არის, შეგვაფასონ მხოლოდ საერთაშორისო ექსპერტებმა ან საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებმა ან ვინმემ საზღვარგარეთიდან. ჩვენთვის, როგორც პოლიტიკოსებისთვის, მთავარი ამოცანაა, საბოლოო ჯამში, ჩვენი თანამოქალაქეების შეფასება. და ჩვენი წარმატება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენ კი არ გვაქვს, უბრალოდ, ნომერ პირველი რეფორმატორის რეიტინგი მსოფლიო ბანკის ამ ანგარიშში, არამედ ეს იყო ტრანსფორმირებული სწრაფ ეკონომიკურ ზრდაში - 9,4 პროცენტი შარშან; ეს იყო ტრანსფორმირებული ახალი სამუშაო ადგილების შექმნაში - 80 ათასი ახალი სამუშაო ადგილი შარშან; და ეს იყო ტრანსფორმირებული საზოგადოების პოლიტიკურ მხარდაჭერაში. შარშან, წლის ბოლოს, ჩატარდა, როგორც მოგეხსენებათ, ადგილობრივი არჩევნები, სადაც ჩვენ, მთავრობამ, მივიღეთ დამატებითი მანდატი უკვე ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებში და, შესაბამისად, ეს წარმატებაცაა. მეორე მხრივ, დამატებით ვალდებულებებს და ამოცანებს გვაკისრებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მომავალში კიდევ უფრო მეტი უნდა გავაკეთოთ და გავაკეთებთ კიდეც, რაც - ისევ ციფრებით რომ ვილაპარაკოთ - იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ კვლავ ვიქნებით რეიტინგში მაღლა, ლიდერ რეფორმატორთა შორის, ჩვენი ეკონომიკა კვლავ მაღალი მაჩვენებლით გაიზრდება - წელს, ალბათ, 12-15 პროცენტით; წელს კიდევ უფრო მეტი სამუშაო ადგილი შეიქმნება, 85-90 ათასი დამატებითი სამუშაო ადგილი შეიქმნება საქართველოში 2007 წლის განმავლობაში და ჩვენ კვლავ მივიღებთ ჩვენი საზოგადოების, ჩვენი თანამოქალაქეების პოლიტიკურ მხარდაჭერას და კვლავ გავაგრძელებთ ამ რეფორმებს.
რადიო "თავისუფლება": ბატონო ზურაბ, ერთ-ერთი სფერო, რომელთან დაკავშირებითაც ქება გაისმის თქვენი მთავრობისა და, ზოგადად, საქართველოს ხელისუფლების მისამართით, კორუფციასთან ბრძოლაა. რა არის ის ძირითადი მექანიზმები, რომელსაც ეს ბრძოლა ემყარება?
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენ, ბუნებრივია, ვხელმძღვანელობდით ადმინისტრაციული მეთოდებით იქ, სადაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ ადმინისტრაციული მეთოდებით. ჩვენ გავაგრძელებთ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლას ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტში და ამ ბრძოლას არავითარ შემთხვევაში არ შევანელებთ. შესაბამისად, ვინც კორუფციაში ან სხვა ფინანსურ მაქინაციაში იქნება მხილებული, აუცილებლად იქნება დასჯილი და აქ ჩვენ ჩვენს მცდელობებს არ შევაჩერებთ, არ შევანელებთ, მაგრამ წარმატების მთავარი საწინდარი იყო ინსტიტუციური ცვლილებები, პროცედურების მაქსიმალური გამარტივება. ჩვენი ამოცანა, ჩვენი ფილოსოფია, თავიდანვე იყო სახელმწიფოს მინიმალური ჩარევა ეკონომიკაში. ამიტომაც ჩავატარეთ მასობრივი პრივატიზაცია, და ეს პროცესი გრძელდება. სახელმწიფო სულ უფრო და უფრო მეტად, ასე ვთქვათ, გამოდის ბიზნესიდან და უშუალოდ ბიზნესში აღარ მონაწილეობს. მე იმედი მაქვს, რომ საერთოდ, სახელმწიფოს როლი ბიზნესის წარმოებაში ნამდვილ მინიმუმზე დავა და ამ მხრივ საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე ლიბერალური სახელმწიფო იქნება, ალბათ, მთელს მსოფლიოში. ეს პირველი ნაწილი, მაქსიმალურად მინიმალური მთავრობა - რაოდენობრივად 60 პროცენტით არის ბიუროკრატია შემცირებული ამ სამი წლის განმავლობაში, ესეც უნდა აღინიშნოს. მაგრამ მთავარი აქ მაინც იყო ყველა იმ პროცედურის გამარტივება და, შესაბამისად, საშუალო დონის ბიუროკრატიასა და ბიზნესმენეჯერებს შორის ურთიერთობის მინიმიზაცია. იმიტომ, რომ წლების განმავლობაში, პრაქტიკულად, ენდემური გახდა კორუფცია და კორუფცია უკვე, პრაქტიკულად ინსტიტუციონალიზებული იყო და, შესაბამისად, მას მარტო ადმინისტრაციული მეთოდებით ჩვენ ვერაფერს ვუზამდით. ამიტომაც იყო საჭირო პროცედურების გამარტივება, და ამან ნამდვილად გაამართლა, ამან ჩვენ მოგვიტანა წარმატება. ჩვენ, ბუნებრივია, კმაყოფილი ვართ ამის პირდაპირი, ციფრობრივი შედეგებითაც, კმაყოფილი ვართ საზოგადოების მიერ ამ პროცესების შეფასებითაც, კმაყოფილი ვართ გამოკითხვების შედეგებითაც, კმაყოფილი ვართ, ბუნებრივია, უცხოელი ექსპერტების და სხვა ქვეყნების ლიდერების შეფასებითაც, მაგრამ ჩვენთვის მთავარი, საბოლოო ჯამში, იქნება ჩვენი საზოგადოების შეფასება.
რადიო "თავისუფლება": ვიდრე გადავიდოდეთ საერთაშორისო პოლიტიკის საკითხებზე, იქნებ გვითხრათ, რით არ ხართ კმაყოფილი? რომელია ის სფეროები, სადაც, თქვენი აზრით, რეფორმები ან არასათანადოდ განხორციელდა, ან ვერ განხორციელდა? რა არის, თქვენი აზრით, ძირითადი წარუმატებლობა თქვენი მთავრობისა?
ზურაბ ნოღაიდელი: სადაც დავიწყეთ ჩვენ რეფორმები, საბედნიეროდ, ყველა მათგანი წარმატებულია და წარმატებით არის ან ბოლომდე მიყვანილი ან წარმატებით ვითარდება. ბუნებრივია, რეფორმები გარკვეული პროცესია. ამიტომ მე კმაყოფილი ვარ ყველა მათგანით. რაღაც განსაკუთრებული კორექტივები შესატანი რომ ყოფილიყო, ამას აუცილებლად გავაკეთებდით კიდეც. მაგრამ, ბუნებრივია, რაც უფრო მეტს აკეთებ, რეფორმები და, საერთოდ, ქვეყნის მართვა - მით უმეტეს, გარდამავალ ეპოქაში - პანდორას ყუთივითაა: რაც უფრო მეტს აკეთებ, მით უფრო მეტია გასაკეთებელი, რაც ბუნებრივია. ნებისმიერ შემთხვევაში, საქართველოს ვერც ერთი მთავრობა ვერ იქნებოდა კმაყოფილი თავისი შედეგებით, სანამ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის პრობლემები მოუგვარებელი აქვს და, შესაბამისად, სანამ საქართველო გამთლიანდება. მანამდე ჩვენ ბოლომდე კმაყოფილი ჩვენი გაკეთებული საქმეებით ვერ ვიქნებით, თუმცა დარწმუნებული ვარ, რომ უახლოეს პერიოდში მოდის დრო, როდესაც ჩვენ ყველაზე მთავარით ვიქნებით კმაყოფილი.
რადიო "თავისუფლება": ჩვენ ახლა პრაღაში ვიმყოფებით, სადაც ჩვენს რადიოს უკვე 12 წელია, ბინა უდევს. თუ გამონახავთ დროს და შეივლით პრაღის სუპერმარკეტებში, შეიძლება წააწყდეთ ქართულ ღვინოს. მაგრამ თუ უფრო ყურადღებით დაათვალიერებთ ღვინის დახლებს, აღმოაჩენთ, რომ გაცილებით უფრო მრავალფეროვანი არჩევანია, ვთქვათ, ბულგარული, რუმინული ღვინოებისა, თუნდაც მოლდავური ღვინოებისა, რომელსაც ჩვენ ყოველთვის "ზევიდან" და ალმაცერად ვუყურებდით...
ზურაბ ნოღაიდელი: ქართული სახელებით ხომ არა?
რადიო "თავისუფლება": არა, არა. თქვენ წარმოიდგინეთ, ნამდვილი მოლდავური ღვინოებია და გაცილებით მეტი სახისა, ვიდრე ქართული. რაში გვჯობნიან, თქვენი აზრით, კონკურენტები?
ზურაბ ნოღაიდელი: ვერ ვიტყოდი მე ასე, მართალი გითხრათ. ჩვენთვის, ჩვენი მეღვინეებისთვის, პრიორიტეტი იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი იყო, უპირველეს ყოვლისა. შესაბამისად, ისინი იმ ბაზარზე იყვნენ კონცენტრირებულები და შედარებით ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ სხვა ბაზრებს - ეს უნდა ითქვას რეალურად. თან, ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი იმდენად მზარდი იყო ბოლო წლების განმავლობაში, რომ, პრაქტიკულად, ყურძენი არ გვყოფნიდა ჩვენ სხვა ბაზარზე ყურადღების გასამახვილებლად. მაგრამ ამ ბოლო პერიოდის განმავლობაში, ბუნებრივია, ეს პროცესი მიდის. მას შემდეგ, რაც რუსეთის ბაზარი ქართული ღვინისთვის დაკეტილია, ჩვენ ყველა მიმართულებით გავასამმაგეთ, ზოგიერთი მიმართულებით გავაოთხმაგეთ კიდეც გაყიდვები. ჩეხეთიც სწორედ ასეთ წარმატებულ ქვეყნებს შორის არის. მაგრამ იმდენად ცოტა იყო გაყიდვები მანამდე, რომ გასამმაგებაც და გაოთხმაგებაც რაღაც განსაკუთრებით სერიოზულ რაოდენობებში - რუსეთთან შედარებით - ჯერ არ გადასულა, მართალი რომ გითხრათ. ამიტომ ამ მიმართულებით ბევრია გასაკეთებელი. ჩვენ ვართ ღვინის აკვანი, ჩვენ ვართ ღვინის ბაზარზე ჩვენი სპეციფიკური, განუმეორებელი, ასე ვთქვათ, ნიშის მქონე ქვეყანა და ჩვენ ჩვენს ადგილს ნამდვილად ვერავინ ვერ წაგვართმევს, ჩვენს ადგილს აუცილებლად დავიკავებთ. ჩვენი მეღვინეები ამაზე მუშაობენ უკვე და, შესაბამისად, ჩეხეთშიც, სხვაგანაც აღმოსავლეთ ევროპაში, ჩვენ დავიბრუნებთ ჩვენს კუთვნილ ადგილს.
რადიო "თავისუფლება": სხვათა შორის, იმავე პრაღის სუპერმარკეტებში ეს ბოლო ორი წელია, გაჩნდა თხილი საქართველოდან, რაც ჩვენ ძალიან გვახარებს. ეს ნიშანია იმისა, რომ სხვა სფეროებშიც ამოქმედდა ექსპორტი. ხომ არ არის კიდევ რაიმე ისეთი - სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებს ვგულისხმობ - რაც უახლოეს წლებში გაგვახარებს?
ზურაბ ნოღაიდელი: კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: ამას შეცდომაც არ ჰქვია, იმიტომ, რომ იმდენად მზარდი იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი... პრაქტიკულად, ყოველ წელიწადს ორმაგდებოდა მოთხოვნა იმ ბაზრებზე და, შესაბამისად, საქართველოს აგრარული პროდუქციის მწარმოებლები, მათ შორის, ღვინის მწარმოებლებიც, სხვა პროდუქციის მწარმოებლებიც, ძირითადად ამ ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარზე იყვნენ ორიენტირებული. დღეს სხვა ამოცანებია. შესაბამისად, როგორც თქვენ ამბობთ, გაჩნდა თხილი უკვე ჩეხეთის ბაზარზე, გაჩნდება აუცილებლად სხვა პროდუქციაც - ბოსტნეულიც და ხილიც - და, შესაბამისად, საქართველოში წარმოებული პროდუქცია სხვა ბაზრებზეც დაიკავებს ადგილს. გამოჩნდა ქართული თხილი ჩეხეთში, ის გამოჩნდება აუცილებლად სხვა ბაზრებზეც და, შესაბამისად, ჩვენ დავიმკვიდრებთ ამ მხრივაც ჩვენს ადგილს.
რადიო "თავისუფლება": ჩეხეთს უკავშირდება ჩემი შემდეგი შეკითხვაც. თქვენ ახსენეთ "ენერგოპრო" - კომპანია, რომელმაც საქართველოს ენერგოობიექტების ნაწილი იყიდა. ამ გარიგების გარშემო დიდი მითქმა-მოთქმა იყო ერთ დროს, მერე ცოტა მიწყნარდა... თითქოს "ენერგოპროს" უკან რუსეთის ფული იყოს. და საზოგადოებაში ძალიან ნეგატიურად გამოეხმაურა ბევრი ამ გარიგებას, როცა მის შესახებ გამოცხადდა. ენერგოუსაფრთხოების ამ საკითხების ფონზე, რომლებიც ბოლო ხანს გახდა აქტუალური - დასავლეთ ევროპისთვისაც, არა მარტო ჩვენთვის - რუსეთის როლზე, რომელსაც ის ასრულებს და იყენებს ენერგოუსაფრთხოების საკითხს ერთგვარ ბერკეტად პოლიტიკური ზეწოლისთვის. მე იმას არ ვამტკიცებ, რომ ეს მითქმა-მოთქმა მართლაც რაიმე რეალურ საფუძველს ემყარებოდა, მაგრამ როგორ უყურებთ თქვენ, საერთოდ, ამ საკითხს? ამბობენ, ფულს სუნი არ ასდისო, მაგრამ მართლა არ ასდის?
ზურაბ ნოღაიდელი: მე ამ საკითხს ვუყურებ ძალიან მარტივად და წყნარად. პირველ რიგში, ამ მითქმა-მოთქმას არანაირი საფუძველი არ ჰქონდა. ნებისმიერს შეუძლია გადაამოწმოს, - თქვენ სხვასთან შედარებით უფრო ადვილად, იმიტომ, რომ აქ ხართ, პრაღაში - თუ სადაური კომპანიაა "ენერგოპრო". რაც მთავარია, არანაირი საჭიროება არ არსებობს იმისა, რომ რუსული კომპანია ჩეხური კომპანიის მეშვეობით შემოვიდეს საქართველოში. იმიტომ, რომ ჩვენ შეზღუდვები რუსულ კომპანიებზე არ გვქონია. და, შესაბამისად, რუსული კომპანია პირდაპირვე შეიძლებოდა შემოსულიყო საქართველოს ელექტროენერგიის ბაზარზე. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: ჩვენ ამ მიმართულებით შეზღუდვები არ გვაქვს და არც მომავალში გვექნება. საქართველოს არის, იქნება - დარწმუნებული ვარ, მომავალშიც - ლიბერალური ეკონომიკის ქვეყანა და, შესაბამისად, ჩვენ ქვეყნებზე, პარტნიორებზე, აქციონერებზე ან რაღაც სხვა მიმართუოლებით შეზღუდვები არ გვექნება. ერთადერთი შეზღუდვა შეიძლება იყოს დაკავშირებული მხოლოდ მონოპოლიასთან და, შესაბამისად, ესეც, ბუნებრივია, შეეხება უკვე ყველა, ნებისმიერი ქვეყნის წარმომადგენელს. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: რუსულ კომპანიას არ ჰქონდა არანაირი საჭიროება - თუ ჰქონდა საქართველოს ელექტროენერგეტიკის სექტორში ინვესტირების ინტერესი - შემოსულიყო პირდაპირ, რუსული კომპანიის სახელით და რუსულმა კომპანიებმა ეს იცოდნენ კიდეც...
რადიო "თავისუფლება": ...და ამის საშუალება ექნებოდათ?
ზურაბ ნოღაიდელი: მონაწილეობდნენ კიდეც იმ პროცესებში, მაგრამ გამარჯვებული აღმოჩნდა ჩეხური კომპანია, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ ამას ძალიან მკაფიოდ. ჩვენი ენერგოპოლიტიკა გულისხმობს ალტერნატიულ მოწოდების წყაროებს, გულისხმობს ალტერნატიულ ელექტროენერგიის და, საერთოდ, ენერგორესურსების წარმოების წყაროებს, მაგრამ არ გულისხმობს არავითარ შემთხვევაში შეზღუდვებს ქვეყნების მიხედვით. ჩვენ ვიყიდით გაზს რუსეთისგანაც და აზერბაიჯანისგანაც, თუ, ბუნებრივია, ნორმალური პირობები იქნება. მაგრამ თუ რუსეთი შემოგვთავაზებს, როგორც შემოგვთავაზა შარშან - 235 დოლარად - ბუნებრივია, ჩვენ ვეცდებით, გაზი ვიყიდოთ უფრო იაფად და უფრო საიმედო პარტნიორისგან.
რადიო "თავისუფლება": ჩემი შეკითხვა კიდევ ერთ ასპექტს შეიცავდა, რომელიც თქვენ გაკვრით ახსენეთ. ამაზე მინდა, ყურადღება გავამახვილო. ბუნებრივია, ქვეყანა გაზს იმისგან იყიდის, ვინც მას კარგ პირობებს შესთავაზებს და სადაც უფრო იაფი იქნება, ის მისთვის უფრო ხელსაყრელია - ცხადია და ლოგიკური. მაგრამ ლაპარაკი ამაზე არ არის. ლაპარაკია იმაზე, რომ რუსეთი, ვთქვათ, გაძლევს გაზს 100 დოლარად და თან გეუბნება, მოდი, შენ ნატოში შესვლაზე უარი თქვიო. აი, ამაზეა ლაპარაკი, რომ გარიგებების საგნად აქციონ ეს... გაზის ფასი იქნება, თუ ნავთობის ფასი, თუ კიდევ სხვა რამ.
ზურაბ ნოღაიდელი: ჯერ ერთი, რუსეთის გაზს არ გვთავაზობს 100 დოლარად და, შესაბამისად...
რადიო "თავისუფლება": მე გავაზვიადე, ცხადია.
ზურაბ ნოღაიდელი: (იცინის) ... მაგას არ გვთავაზობს, ყოველ შემთხვევაში, გაზის ფასთან დაკავშირებით. მაგრამ ქვეყნის მთავარი პრიორიტეტები, მთავარი საგარეოპოლიტიკური ორიენტირები, არ გაიცვლება არც გაზში, არც, მით უმეტეს, გაზის ფასში და არც სხვა რამეში. ბუნებრივია, საქართველოს დამოუკიდებლობა, თავისუფლება, ტერიტორიული მთლიანობა და უსაფრთხოება არ გაიცვლება არც ერთ ფასად, ამას ფასი არა აქვს.
რადიო "თავისუფლება": სულ ორიოდე დღის წინ გაიმართა საქართველოსა და რუსეთის პრეზიდენტების შეხვედრა სანკტ-პეტერბურგში. ამ შეხვედრაზე საუბარი შეეხო რუსეთის სანქციების ეტაპობრივ მოხსნას და ქვეყნების ტერიტორიული მთლიანობის საკითხს. ამაზე დღეს საუბრობენ კოსოვოს კონტექსტში. იმიტომ, რომ ამას დაემთხვა ბუშის შეხვედრა პუტინთან და ბუშის განცხადება, რომ კოსოვომ რაც შეიძლება მალე უნდა მოიპოვოს დამოუკიდებლობა. როგორია საქართველოს მთავრობის პოზიცია? მოგეხსენებათ, რომ ხშირად ავლებენ პარალელებს კოსოვოსა და აფხაზეთის, კოსოვოსა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტებს შორის. საქართველოს მთავრობისთვის ეს პარალელები მიუღებელია. როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგოთ ამ პარალელების გავლებას და რამდენად სახიფათოა კოსოვოს პრეცედენტი, თუ კოსოვო მართლაც დამოუკიდებლად იქცა?
ზურაბ ნოღაიდელი: პირველ რიგში, პრეზიდენტების შეხვედრა იყო ძალიან პოზიტიური. ეს არის არა მარტო ჩვენი შეფასება, არამედ, მე მგონი, რუსების შეფასებაც, რასაც ყველამ ძალიან დიდი მნიშვნელობა უნდა მივანიჭოთ. მაგრამ იმავდროულად უნდა დაველოდოთ, ბუნებრივია, პრაქტიკულ შედეგებს. ამ შეხვედრის შედეგად იქნება კონკრეტული სამუშაო კონტაქტები პრეზიდენტების დავალებების შესაბამისად და როდესაც ეს რაღაც პრაქტიკულ სახეს მიიღებს, ალბათ მაშინ სჯობს გავაკეთოთ უკვე საბოლოო შეფასებები. რაც შეეხება კოსოვოს შესაძლო პრეცედენტის მნიშვნელობას ჩვენთვის და ამ პროცესს, ბუნებრივია, ჩვენ ამ პროცესს ძალიან ინტენსიურად და ძალიან ყურადღებით ვაკვირდებით. ვაკვირდებით იმიტომ, რომ რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა არაერთხელ გაავლეს ეს პარალელი. აქ პარალელი არ არსებობს, მაგრამ გაავლეს რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა პარალელი, თან როდესაც პარალელებზე იყო საუბარი, საუბარი იყო განსაკუთრებით გამორჩეულად აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე და სხვა ტერიტორიები იქ არ დასახელებულა. ამიტომაც ჩვენ, ბუნებრივია, ყურადღებით ვადევნებთ თვალს ამ პროცესებს. თქვენ თქვით, როგორ... ბუნებრივია, ჩვენ ამას შევეწინააღმდეგებით და არ დავუშვებთ ამას, ეს არის აბსოლუტურად გამორიცხული, ეს რომ მოხდეს და ჩვენ რომ ეს დავუშვათ. ჩვენ არ გვაქვს დასაკარგი ტერიტორიები. ჩვენი პრინციპი ძალიან მკაფიოდ არის ჩამოყალიბებული: ეს კონფლიქტები უნდა მოგვარდეს მშვიდობიანად, ეს კონფლიქტები უნდა მოგვარდეს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ფარგლებში, და სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის მომავალზე გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს არა დღეს იქ მცხოვრებმა... ბანდებმა, პირდაპირ უნდა ვთქვათ, რომლებმაც მოახერხეს სხვა დროში - ასე უნდა ვთქვათ - ამ ტერიტორიების ეთნიკური გაწმენდა ქართველებისგან პირველ რიგში, თუმცა არა მარტო; და, შესაბამისად, ახლა მათი კურატორების წაქეზებით თითქოს ცდილობენ დამოუკიდებლობის მოპოვებას. ეს გამორიცხულია! ეს არის ძალიან სახიფათო სიგნალი მსოფლიოსთვის. ამ პრეცედენტის დაშვება იმას ნიშნავს, რომ მსოფლიო სეპარატისტებს პრაქტიკულად ეუბნება: თუ შენ შეძლებ შენი ტერიტორიის ეთნიკურად გაწმენდას სხვა ხალხისგან, სხვა ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლებისგან, ესე იგი, შენ შეგიძლია მოითხოვო დამოუკიდებლობა. ეს, პრაქტიკულად, თავდაყირა დააყენებს დღეს არსებულ ელემენტარულ, საკმაოდ რთულ მსოფლიო წესრიგს და მე დარწმუნებული ვარ, რომ ეს არავითარ შემთხვევაში არ მოხდება. ჩვენ ჩვენი მხრიდან, ბუნებრივია - კიდევ ერთხელ ვიმეორებ - არავითარ შემთხვევაში არ შევეგუებით და ვერ დავუშვებთ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევას.
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენ შარშან ვიყავით ნომერი პირველი, იმის წინ - ნომერი მეორე, წელსაც აუცილებლად ლიდერ რეფორმატორებს შორის ვიქნებით. თუმცა, ჩვენ ცოტა უფრო ამბიციურ ამოცანებს ვისახავთ: არა მარტო ვიყოთ რეფორმატორებს შორის, არამედ რეალურად წინ წავიწიოთ ამ რეიტინგში ისეთნაირად, რომ საქართველოში ბიზნესის წარმოება ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი და ადვილი იყოს მთელს მსოფლიოში. და ჩვენ ამ მიმართულებით საკმაოდ სერიოზული ნაბიჯები გადავდგით წინა წლებშიც და გასული ერთი წლის განმავლობაშიც. მაგრამ მთავარი ეს არ არის. მთავარია ის, რომ ეს რეფორმები და ეს რეიტინგები საბოლოო ჯამში ტრანსფორმირდება ქვეყნის ეკონომიკის რეალურ წარმატებებში. შარშან ქვეყნის ეკონომიკა 9,4 პროცენტით გაიზარდა, საქართველოს ეკონომიკაში დაახლოებით 80 ათასი სამუშაო ადგილი შეიქმნა; წელს ეკონომიკა დაახლოებით 12-15 პროცენტით გაიზრდება. ჩვენ დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში დავაზუსტებთ ამ წლის პროგნოზებს პირველი კვარტლის მონაცემების საფუძველზე და საქართველოს ეკონომიკაში წელს დაახლოებით 85-90 ათასი ახალი სამუშაო ადგილი შეიქმნება. ეს ფორმალურად არსებული სამუშაო ადგილების თითქმის 13 პროცენტია, რაც ძალიან მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია და ასეთი სწრაფი ტემპით სამუშაო ადგილები ბევრ ეკონომიკაში არ იქმნება ხოლმე. ასევე მნიშვნელოვანია ის, რომ ჩვენი ეკონომიკური წარმატებები ასევე ტრანსფორმირდება საბოლოო ჯამში ამ რეფორმების საზოგადოებრივ მხარდაჭერაში, რაც, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია საქართველოს შემდგომი განვითარებისთვის და წინსვლითვის.
რადიო "თავისუფლება": იმავე ანგარიშში რამდენიმე კრიტიკული შენიშვნაც არის გამოთქმული - მსოფლიო ბანკის ანგარიშს ვგულისხმობ. კერძოდ, ინვესტორთა დაცვის სფეროში საქართველო არცთუ სახარბიელო 135-ე ადგილზეა. რა გაკეთდა ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ ამ ექვსი თვის განმავლობაში?
ზურაბ ნოღაიდელი: სწორედ ამ ნაწილში გაკეთდა გაკოტრების კანონის ახალი რედაქცია, სწორედ ამ ნაწილს ეხება, ასევე, მინორიტარული აქციონერების ინტერესების დაცვა - ეს სწორედ ინვესტორების დაცვის სფეროს რეფორმებია.
რადიო "თავისუფლება": გავრცელებული ცნობებით, 2006 წელს საქართველოში მილიარდ დოლარამდე უცხოური ინვესტიცია გაკეთდა...
ზურაბ ნოღაიდელი: ...მილიარდ 149 მილიონი დოლარი, უფრო ზუსტად თუ გნებავთ.
რადიო "თავისუფლება": ესე იგი, მილიარდზე მეტი. აქედან, თუ არ ვცდები, 700 მილიონზე მეტი დაბანდდა მომსახურების სფეროში. იქნებ საქმეში ნაკლებად ჩახედული მსმენელი - მეც მათ შორის გახლავართ - გაგვარკვიოთ, რას ნიშნავს ეს? ეს ტურიზმია, ალბათ...
ზურაბ ნოღაიდელი: მომსახურების სფერო, პირველ რიგში, ტურიზმის სფეროა საქართველოში.
რადიო "თავისუფლება": და კიდევ რა სფეროები?
ზურაბ ნოღაიდელი: ტურიზმთან დაკავშირებული ინფრასტრუქტურაა მომსახურების სფერო საქართველოში. თუმცა, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, მომსახურებასთან დაკავშირებული სხვა - ირიბად - სხვა სფეროებიც შესაძლებელია, იყოს. იმიტომ, რომ შარშან ძალიან სწრაფად იზრდებოდა საბანკო სექტორი. ამიტომ საკმაოდ სერიოზული იყო უცხოური ინვესტიციები შარშან საბანკო სექტორში. სწრაფად იზრდებოდა მომსახურების სფეროს სხვა მიმართულებები - იგივე ტურიზმის სექტორი და, ბუნებრივია, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს ეკონომიკა იზრდება დივერსიფიცირებულად და არა მხოლოდ ერთი რომელიმე კონკრეტული სექტორის ხარჯზე. ეს ჩვენთვის არის ძალიან მნიშვნელოვანი - ასეთი დივერსიფიცირებული ეკონომიკური ბაზის შექმნის შედეგად მომავალ წლებში კიდევ უფრო სწრაფი ეკონომიკური ზრდის შესაძლებლობა ექნება საქართველოს.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც უკავშირდება ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას, უდავოდ არის კერძო საკუთრების დაცვის პრობლემა. ფაქტია, რომ საკუთრების ხელყოფის გახმაურებული შემთხვევები ვერ უწყობს ხელს ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას. ამასთან დაკავშირებით რას გვეტყოდით?
ზურაბ ნოღაიდელი: აქ ჩვენ უფრო მეტი პრობლემა, როგორც თქვენ აღნიშნეთ, სწორედ ისე გვაქვს: "საკუთრების ხელყოფის" გახმაურებული შემთხვევები. ჩვენ გვქონდა და გვაქვს ისეთი შემთხვევები, როდესაც ან ბიუროკრატების დახმარებით ან სხვა მაქინაციებით ადამიანები ახერხებდნენ საკმაოდ სერიოზული ქონების ხელში ჩაგდებას (ასე უნდა ვთქვათ), რასაც ჩვენ, ბუნებრივია, ვერ შევეგუებით. თუ პროცედურები დარღვეულ იქნა, შესაბამისად, კანონიერება აუცილებლად უნდა აღდგეს. მეორე მხრივ, ბუნებრივია, დღის წესრიგში დგება მფლობელის და მესაკუთრის კანონიერი ინტერესების დაცვა, რაც აუცილებლად გაკეთდება; რაც კეთდება კიდეც და ამ მიმართულებითაც საკმაოდ სერიოზული ნაბიჯებია გადადგმული საქართველოში ამ რეფორმის პერიოდში, მათ შორის, ეს ამ რეიტინგშიც არის ასახული. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სარეიტინგო ქულა ჩვენ მივიღეთ მიწის და საკუთრების რეგისტრაციის პროცედურების გამარტივებაში და, შესაბამისად, ამ პროცედურების მაქსიმალურად შემოკლებაში. ეს არის სწორედ ერთ-ერთი ელემენტი, რომელიც იცავს მესაკუთრის ინტერესებს, ოღონდ მესაკუთრის კანონიერ ინტერესებს - მინდა, ამას აუცილებლად გავუსვა ხაზი. ჩვენთვის პრინციპულია, ნებისმიერი საზოგადოებისთვის პრინციპულია, რომ საკუთრება ჩვენმა თანამოქალაქემ მიიღოს კანონიერად. და, ბუნებრივია, ნებისმიერი საზოგადოება ვალდებულია, უკანონოდ ხელში ჩაგდებული საკუთრება კანონიერ მფლობელს დაუბრუნოს - ზოგიერთ შემთხვევაში ეს სახელმწიფოა, არის შემთხვევები, როცა ეს სხვა კერძო მფლობელია.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთ ანგარიშს მინდა შევეხო, თუ მოხსენებას. სულ ახლახან, მაისში, საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა გამოაქვეყნა საგანგებო მოხსენება, რომელშიც საუბარია შუა აზიისა და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ეკონომიკურ პერსპექტივებზე. საქართველო ამ ანგარიშში ქებით არის მოხსენიებული. აღნიშნულია, რომ ეკონომიკის ზრდა ბოლო ოთხი წლის მანძილზე საშუალოდ 9 პროცენტს შეადგენდა, წელს კი მოსალოდნელია ამ მაჩვენებლის კიდევ უფრო გაზრდა, როგორც თქვენც აღნიშნეთ დასაწყისში. შემცირდა ინფლაცია - 15-დან 9 პროცენტამდე. თუმცა, გარკვეული კრიტიკა გაისმა მაღალი საბიუჯეტო ხარჯების მისამართით. აპირებთ თუ არა ამ კრიტიკაზე რეაგირებას?
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენი მაღალი საბიუჯეტო ხარჯები არ წარმოადგენს მაკროეკონომიკურ პრობლემას, როგორც ეს ორი-სამი წლის წინ იყო. იმდენად დიდია უცხოური ვალუტის შემოდინება, უცხოური ინვესტიციების შემოდინება - და ეს არის უკვე ძირითადი მიზეზი ფულის მასის ზრდის (არ ვიცი, რამდენად საჭიროა ამ აუდიტორიაში ასეთი სპეციფიკური ტერმინოლოგიით საუბარი), მაგრამ ინფლაციის და მაკროეკონომიკური რისკების მთავარი წყარო აღარ არის საქართველოში უკვე ბოლო ორი-სამი წელია საბიუჯეტო ხარჯები და უფრო მეტად ეს არის უცხოური ვალუტის შემოდინება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ხარჯზე; რაც პროცესია, რომელიც ჩვენ უნდა ვმართოთ, ვმართავთ კიდეც მას წარმატებით. თქვენ აღნიშნეთ, რომ შარშან ამ დროს დაახლოებით 15 პროცენტამდე იყო 12-თვიანი ინფლაცია. წლის ბოლოსთვის ჩვენ ის 9 პროცენტამდე დავიყვანეთ. ახლა 12-თვიანი ინფლაცია 7,3 პროცენტია. ეს ციფრობრივი დადასტურებაა იმისა, რომ ჩვენი მაკროეკონომიკური პოლიტიკა წარმატებულია და, შესაბამისად, ჩვენ ერთდროულად უნდა გავართვათ თავი - და გავართმევთ კიდეც! - აუცილებელი სახელმწიფო ხარჯების გაწევას და სტაბილური მაკროეკონომიკური გარემოს შენარჩუნებას. ეს არის ამოცანები, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, ჩემს პირად ამოცანებს შორის მთავარია და ჩვენ ამას აუცილებლად გავართმევთ თავს - წარმატებით!
რადიო "თავისუფლება": როცა მაკროეკონომიკურ წარმატებებზე ვსაუბრობთ, ლოგიკურად ჩნდება კითხვა: როდის იგრძნობს უბრალო მოქალაქე ამ მაკროეკონომიკური წარმატებების სიკეთეს და შედეგებს?
ზურაბ ნოღაიდელი: მაკროეკონომიკური წარმატების სიკეთეს ჩვენი მოსახლეობა გრძნობს უკვე ამ რეფორმების მთელი პერიოდის განმავლობაში, პრაქტიკულად. ჩვენ ვახსენეთ და კიდევ ერთხელ მინდა გავიმეორო: ჩვენი ამოცანა არ არის, ბუნებრივია, ვიყოთ რეიტინგებში პირველი. ჩვენი ამოცანა არ არის, შეგვაფასონ მხოლოდ საერთაშორისო ექსპერტებმა ან საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებმა ან ვინმემ საზღვარგარეთიდან. ჩვენთვის, როგორც პოლიტიკოსებისთვის, მთავარი ამოცანაა, საბოლოო ჯამში, ჩვენი თანამოქალაქეების შეფასება. და ჩვენი წარმატება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენ კი არ გვაქვს, უბრალოდ, ნომერ პირველი რეფორმატორის რეიტინგი მსოფლიო ბანკის ამ ანგარიშში, არამედ ეს იყო ტრანსფორმირებული სწრაფ ეკონომიკურ ზრდაში - 9,4 პროცენტი შარშან; ეს იყო ტრანსფორმირებული ახალი სამუშაო ადგილების შექმნაში - 80 ათასი ახალი სამუშაო ადგილი შარშან; და ეს იყო ტრანსფორმირებული საზოგადოების პოლიტიკურ მხარდაჭერაში. შარშან, წლის ბოლოს, ჩატარდა, როგორც მოგეხსენებათ, ადგილობრივი არჩევნები, სადაც ჩვენ, მთავრობამ, მივიღეთ დამატებითი მანდატი უკვე ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებში და, შესაბამისად, ეს წარმატებაცაა. მეორე მხრივ, დამატებით ვალდებულებებს და ამოცანებს გვაკისრებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მომავალში კიდევ უფრო მეტი უნდა გავაკეთოთ და გავაკეთებთ კიდეც, რაც - ისევ ციფრებით რომ ვილაპარაკოთ - იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ კვლავ ვიქნებით რეიტინგში მაღლა, ლიდერ რეფორმატორთა შორის, ჩვენი ეკონომიკა კვლავ მაღალი მაჩვენებლით გაიზრდება - წელს, ალბათ, 12-15 პროცენტით; წელს კიდევ უფრო მეტი სამუშაო ადგილი შეიქმნება, 85-90 ათასი დამატებითი სამუშაო ადგილი შეიქმნება საქართველოში 2007 წლის განმავლობაში და ჩვენ კვლავ მივიღებთ ჩვენი საზოგადოების, ჩვენი თანამოქალაქეების პოლიტიკურ მხარდაჭერას და კვლავ გავაგრძელებთ ამ რეფორმებს.
რადიო "თავისუფლება": ბატონო ზურაბ, ერთ-ერთი სფერო, რომელთან დაკავშირებითაც ქება გაისმის თქვენი მთავრობისა და, ზოგადად, საქართველოს ხელისუფლების მისამართით, კორუფციასთან ბრძოლაა. რა არის ის ძირითადი მექანიზმები, რომელსაც ეს ბრძოლა ემყარება?
ზურაბ ნოღაიდელი: ჩვენ, ბუნებრივია, ვხელმძღვანელობდით ადმინისტრაციული მეთოდებით იქ, სადაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ ადმინისტრაციული მეთოდებით. ჩვენ გავაგრძელებთ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლას ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტში და ამ ბრძოლას არავითარ შემთხვევაში არ შევანელებთ. შესაბამისად, ვინც კორუფციაში ან სხვა ფინანსურ მაქინაციაში იქნება მხილებული, აუცილებლად იქნება დასჯილი და აქ ჩვენ ჩვენს მცდელობებს არ შევაჩერებთ, არ შევანელებთ, მაგრამ წარმატების მთავარი საწინდარი იყო ინსტიტუციური ცვლილებები, პროცედურების მაქსიმალური გამარტივება. ჩვენი ამოცანა, ჩვენი ფილოსოფია, თავიდანვე იყო სახელმწიფოს მინიმალური ჩარევა ეკონომიკაში. ამიტომაც ჩავატარეთ მასობრივი პრივატიზაცია, და ეს პროცესი გრძელდება. სახელმწიფო სულ უფრო და უფრო მეტად, ასე ვთქვათ, გამოდის ბიზნესიდან და უშუალოდ ბიზნესში აღარ მონაწილეობს. მე იმედი მაქვს, რომ საერთოდ, სახელმწიფოს როლი ბიზნესის წარმოებაში ნამდვილ მინიმუმზე დავა და ამ მხრივ საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე ლიბერალური სახელმწიფო იქნება, ალბათ, მთელს მსოფლიოში. ეს პირველი ნაწილი, მაქსიმალურად მინიმალური მთავრობა - რაოდენობრივად 60 პროცენტით არის ბიუროკრატია შემცირებული ამ სამი წლის განმავლობაში, ესეც უნდა აღინიშნოს. მაგრამ მთავარი აქ მაინც იყო ყველა იმ პროცედურის გამარტივება და, შესაბამისად, საშუალო დონის ბიუროკრატიასა და ბიზნესმენეჯერებს შორის ურთიერთობის მინიმიზაცია. იმიტომ, რომ წლების განმავლობაში, პრაქტიკულად, ენდემური გახდა კორუფცია და კორუფცია უკვე, პრაქტიკულად ინსტიტუციონალიზებული იყო და, შესაბამისად, მას მარტო ადმინისტრაციული მეთოდებით ჩვენ ვერაფერს ვუზამდით. ამიტომაც იყო საჭირო პროცედურების გამარტივება, და ამან ნამდვილად გაამართლა, ამან ჩვენ მოგვიტანა წარმატება. ჩვენ, ბუნებრივია, კმაყოფილი ვართ ამის პირდაპირი, ციფრობრივი შედეგებითაც, კმაყოფილი ვართ საზოგადოების მიერ ამ პროცესების შეფასებითაც, კმაყოფილი ვართ გამოკითხვების შედეგებითაც, კმაყოფილი ვართ, ბუნებრივია, უცხოელი ექსპერტების და სხვა ქვეყნების ლიდერების შეფასებითაც, მაგრამ ჩვენთვის მთავარი, საბოლოო ჯამში, იქნება ჩვენი საზოგადოების შეფასება.
რადიო "თავისუფლება": ვიდრე გადავიდოდეთ საერთაშორისო პოლიტიკის საკითხებზე, იქნებ გვითხრათ, რით არ ხართ კმაყოფილი? რომელია ის სფეროები, სადაც, თქვენი აზრით, რეფორმები ან არასათანადოდ განხორციელდა, ან ვერ განხორციელდა? რა არის, თქვენი აზრით, ძირითადი წარუმატებლობა თქვენი მთავრობისა?
რადიო "თავისუფლება": ჩვენ ახლა პრაღაში ვიმყოფებით, სადაც ჩვენს რადიოს უკვე 12 წელია, ბინა უდევს. თუ გამონახავთ დროს და შეივლით პრაღის სუპერმარკეტებში, შეიძლება წააწყდეთ ქართულ ღვინოს. მაგრამ თუ უფრო ყურადღებით დაათვალიერებთ ღვინის დახლებს, აღმოაჩენთ, რომ გაცილებით უფრო მრავალფეროვანი არჩევანია, ვთქვათ, ბულგარული, რუმინული ღვინოებისა, თუნდაც მოლდავური ღვინოებისა, რომელსაც ჩვენ ყოველთვის "ზევიდან" და ალმაცერად ვუყურებდით...
ზურაბ ნოღაიდელი: ქართული სახელებით ხომ არა?
რადიო "თავისუფლება": არა, არა. თქვენ წარმოიდგინეთ, ნამდვილი მოლდავური ღვინოებია და გაცილებით მეტი სახისა, ვიდრე ქართული. რაში გვჯობნიან, თქვენი აზრით, კონკურენტები?
ზურაბ ნოღაიდელი: ვერ ვიტყოდი მე ასე, მართალი გითხრათ. ჩვენთვის, ჩვენი მეღვინეებისთვის, პრიორიტეტი იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი იყო, უპირველეს ყოვლისა. შესაბამისად, ისინი იმ ბაზარზე იყვნენ კონცენტრირებულები და შედარებით ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ სხვა ბაზრებს - ეს უნდა ითქვას რეალურად. თან, ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი იმდენად მზარდი იყო ბოლო წლების განმავლობაში, რომ, პრაქტიკულად, ყურძენი არ გვყოფნიდა ჩვენ სხვა ბაზარზე ყურადღების გასამახვილებლად. მაგრამ ამ ბოლო პერიოდის განმავლობაში, ბუნებრივია, ეს პროცესი მიდის. მას შემდეგ, რაც რუსეთის ბაზარი ქართული ღვინისთვის დაკეტილია, ჩვენ ყველა მიმართულებით გავასამმაგეთ, ზოგიერთი მიმართულებით გავაოთხმაგეთ კიდეც გაყიდვები. ჩეხეთიც სწორედ ასეთ წარმატებულ ქვეყნებს შორის არის. მაგრამ იმდენად ცოტა იყო გაყიდვები მანამდე, რომ გასამმაგებაც და გაოთხმაგებაც რაღაც განსაკუთრებით სერიოზულ რაოდენობებში - რუსეთთან შედარებით - ჯერ არ გადასულა, მართალი რომ გითხრათ. ამიტომ ამ მიმართულებით ბევრია გასაკეთებელი. ჩვენ ვართ ღვინის აკვანი, ჩვენ ვართ ღვინის ბაზარზე ჩვენი სპეციფიკური, განუმეორებელი, ასე ვთქვათ, ნიშის მქონე ქვეყანა და ჩვენ ჩვენს ადგილს ნამდვილად ვერავინ ვერ წაგვართმევს, ჩვენს ადგილს აუცილებლად დავიკავებთ. ჩვენი მეღვინეები ამაზე მუშაობენ უკვე და, შესაბამისად, ჩეხეთშიც, სხვაგანაც აღმოსავლეთ ევროპაში, ჩვენ დავიბრუნებთ ჩვენს კუთვნილ ადგილს.
რადიო "თავისუფლება": სხვათა შორის, იმავე პრაღის სუპერმარკეტებში ეს ბოლო ორი წელია, გაჩნდა თხილი საქართველოდან, რაც ჩვენ ძალიან გვახარებს. ეს ნიშანია იმისა, რომ სხვა სფეროებშიც ამოქმედდა ექსპორტი. ხომ არ არის კიდევ რაიმე ისეთი - სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებს ვგულისხმობ - რაც უახლოეს წლებში გაგვახარებს?
ზურაბ ნოღაიდელი: კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: ამას შეცდომაც არ ჰქვია, იმიტომ, რომ იმდენად მზარდი იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარი... პრაქტიკულად, ყოველ წელიწადს ორმაგდებოდა მოთხოვნა იმ ბაზრებზე და, შესაბამისად, საქართველოს აგრარული პროდუქციის მწარმოებლები, მათ შორის, ღვინის მწარმოებლებიც, სხვა პროდუქციის მწარმოებლებიც, ძირითადად ამ ყოფილი საბჭოთა კავშირის ბაზარზე იყვნენ ორიენტირებული. დღეს სხვა ამოცანებია. შესაბამისად, როგორც თქვენ ამბობთ, გაჩნდა თხილი უკვე ჩეხეთის ბაზარზე, გაჩნდება აუცილებლად სხვა პროდუქციაც - ბოსტნეულიც და ხილიც - და, შესაბამისად, საქართველოში წარმოებული პროდუქცია სხვა ბაზრებზეც დაიკავებს ადგილს. გამოჩნდა ქართული თხილი ჩეხეთში, ის გამოჩნდება აუცილებლად სხვა ბაზრებზეც და, შესაბამისად, ჩვენ დავიმკვიდრებთ ამ მხრივაც ჩვენს ადგილს.
რადიო "თავისუფლება": ჩეხეთს უკავშირდება ჩემი შემდეგი შეკითხვაც. თქვენ ახსენეთ "ენერგოპრო" - კომპანია, რომელმაც საქართველოს ენერგოობიექტების ნაწილი იყიდა. ამ გარიგების გარშემო დიდი მითქმა-მოთქმა იყო ერთ დროს, მერე ცოტა მიწყნარდა... თითქოს "ენერგოპროს" უკან რუსეთის ფული იყოს. და საზოგადოებაში ძალიან ნეგატიურად გამოეხმაურა ბევრი ამ გარიგებას, როცა მის შესახებ გამოცხადდა. ენერგოუსაფრთხოების ამ საკითხების ფონზე, რომლებიც ბოლო ხანს გახდა აქტუალური - დასავლეთ ევროპისთვისაც, არა მარტო ჩვენთვის - რუსეთის როლზე, რომელსაც ის ასრულებს და იყენებს ენერგოუსაფრთხოების საკითხს ერთგვარ ბერკეტად პოლიტიკური ზეწოლისთვის. მე იმას არ ვამტკიცებ, რომ ეს მითქმა-მოთქმა მართლაც რაიმე რეალურ საფუძველს ემყარებოდა, მაგრამ როგორ უყურებთ თქვენ, საერთოდ, ამ საკითხს? ამბობენ, ფულს სუნი არ ასდისო, მაგრამ მართლა არ ასდის?
ზურაბ ნოღაიდელი: მე ამ საკითხს ვუყურებ ძალიან მარტივად და წყნარად. პირველ რიგში, ამ მითქმა-მოთქმას არანაირი საფუძველი არ ჰქონდა. ნებისმიერს შეუძლია გადაამოწმოს, - თქვენ სხვასთან შედარებით უფრო ადვილად, იმიტომ, რომ აქ ხართ, პრაღაში - თუ სადაური კომპანიაა "ენერგოპრო". რაც მთავარია, არანაირი საჭიროება არ არსებობს იმისა, რომ რუსული კომპანია ჩეხური კომპანიის მეშვეობით შემოვიდეს საქართველოში. იმიტომ, რომ ჩვენ შეზღუდვები რუსულ კომპანიებზე არ გვქონია. და, შესაბამისად, რუსული კომპანია პირდაპირვე შეიძლებოდა შემოსულიყო საქართველოს ელექტროენერგიის ბაზარზე. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: ჩვენ ამ მიმართულებით შეზღუდვები არ გვაქვს და არც მომავალში გვექნება. საქართველოს არის, იქნება - დარწმუნებული ვარ, მომავალშიც - ლიბერალური ეკონომიკის ქვეყანა და, შესაბამისად, ჩვენ ქვეყნებზე, პარტნიორებზე, აქციონერებზე ან რაღაც სხვა მიმართუოლებით შეზღუდვები არ გვექნება. ერთადერთი შეზღუდვა შეიძლება იყოს დაკავშირებული მხოლოდ მონოპოლიასთან და, შესაბამისად, ესეც, ბუნებრივია, შეეხება უკვე ყველა, ნებისმიერი ქვეყნის წარმომადგენელს. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: რუსულ კომპანიას არ ჰქონდა არანაირი საჭიროება - თუ ჰქონდა საქართველოს ელექტროენერგეტიკის სექტორში ინვესტირების ინტერესი - შემოსულიყო პირდაპირ, რუსული კომპანიის სახელით და რუსულმა კომპანიებმა ეს იცოდნენ კიდეც...
რადიო "თავისუფლება": ...და ამის საშუალება ექნებოდათ?
ზურაბ ნოღაიდელი: მონაწილეობდნენ კიდეც იმ პროცესებში, მაგრამ გამარჯვებული აღმოჩნდა ჩეხური კომპანია, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ ამას ძალიან მკაფიოდ. ჩვენი ენერგოპოლიტიკა გულისხმობს ალტერნატიულ მოწოდების წყაროებს, გულისხმობს ალტერნატიულ ელექტროენერგიის და, საერთოდ, ენერგორესურსების წარმოების წყაროებს, მაგრამ არ გულისხმობს არავითარ შემთხვევაში შეზღუდვებს ქვეყნების მიხედვით. ჩვენ ვიყიდით გაზს რუსეთისგანაც და აზერბაიჯანისგანაც, თუ, ბუნებრივია, ნორმალური პირობები იქნება. მაგრამ თუ რუსეთი შემოგვთავაზებს, როგორც შემოგვთავაზა შარშან - 235 დოლარად - ბუნებრივია, ჩვენ ვეცდებით, გაზი ვიყიდოთ უფრო იაფად და უფრო საიმედო პარტნიორისგან.
რადიო "თავისუფლება": ჩემი შეკითხვა კიდევ ერთ ასპექტს შეიცავდა, რომელიც თქვენ გაკვრით ახსენეთ. ამაზე მინდა, ყურადღება გავამახვილო. ბუნებრივია, ქვეყანა გაზს იმისგან იყიდის, ვინც მას კარგ პირობებს შესთავაზებს და სადაც უფრო იაფი იქნება, ის მისთვის უფრო ხელსაყრელია - ცხადია და ლოგიკური. მაგრამ ლაპარაკი ამაზე არ არის. ლაპარაკია იმაზე, რომ რუსეთი, ვთქვათ, გაძლევს გაზს 100 დოლარად და თან გეუბნება, მოდი, შენ ნატოში შესვლაზე უარი თქვიო. აი, ამაზეა ლაპარაკი, რომ გარიგებების საგნად აქციონ ეს... გაზის ფასი იქნება, თუ ნავთობის ფასი, თუ კიდევ სხვა რამ.
ზურაბ ნოღაიდელი: ჯერ ერთი, რუსეთის გაზს არ გვთავაზობს 100 დოლარად და, შესაბამისად...
რადიო "თავისუფლება": მე გავაზვიადე, ცხადია.
ზურაბ ნოღაიდელი: (იცინის) ... მაგას არ გვთავაზობს, ყოველ შემთხვევაში, გაზის ფასთან დაკავშირებით. მაგრამ ქვეყნის მთავარი პრიორიტეტები, მთავარი საგარეოპოლიტიკური ორიენტირები, არ გაიცვლება არც გაზში, არც, მით უმეტეს, გაზის ფასში და არც სხვა რამეში. ბუნებრივია, საქართველოს დამოუკიდებლობა, თავისუფლება, ტერიტორიული მთლიანობა და უსაფრთხოება არ გაიცვლება არც ერთ ფასად, ამას ფასი არა აქვს.
რადიო "თავისუფლება": სულ ორიოდე დღის წინ გაიმართა საქართველოსა და რუსეთის პრეზიდენტების შეხვედრა სანკტ-პეტერბურგში. ამ შეხვედრაზე საუბარი შეეხო რუსეთის სანქციების ეტაპობრივ მოხსნას და ქვეყნების ტერიტორიული მთლიანობის საკითხს. ამაზე დღეს საუბრობენ კოსოვოს კონტექსტში. იმიტომ, რომ ამას დაემთხვა ბუშის შეხვედრა პუტინთან და ბუშის განცხადება, რომ კოსოვომ რაც შეიძლება მალე უნდა მოიპოვოს დამოუკიდებლობა. როგორია საქართველოს მთავრობის პოზიცია? მოგეხსენებათ, რომ ხშირად ავლებენ პარალელებს კოსოვოსა და აფხაზეთის, კოსოვოსა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტებს შორის. საქართველოს მთავრობისთვის ეს პარალელები მიუღებელია. როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგოთ ამ პარალელების გავლებას და რამდენად სახიფათოა კოსოვოს პრეცედენტი, თუ კოსოვო მართლაც დამოუკიდებლად იქცა?
ზურაბ ნოღაიდელი: პირველ რიგში, პრეზიდენტების შეხვედრა იყო ძალიან პოზიტიური. ეს არის არა მარტო ჩვენი შეფასება, არამედ, მე მგონი, რუსების შეფასებაც, რასაც ყველამ ძალიან დიდი მნიშვნელობა უნდა მივანიჭოთ. მაგრამ იმავდროულად უნდა დაველოდოთ, ბუნებრივია, პრაქტიკულ შედეგებს. ამ შეხვედრის შედეგად იქნება კონკრეტული სამუშაო კონტაქტები პრეზიდენტების დავალებების შესაბამისად და როდესაც ეს რაღაც პრაქტიკულ სახეს მიიღებს, ალბათ მაშინ სჯობს გავაკეთოთ უკვე საბოლოო შეფასებები. რაც შეეხება კოსოვოს შესაძლო პრეცედენტის მნიშვნელობას ჩვენთვის და ამ პროცესს, ბუნებრივია, ჩვენ ამ პროცესს ძალიან ინტენსიურად და ძალიან ყურადღებით ვაკვირდებით. ვაკვირდებით იმიტომ, რომ რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა არაერთხელ გაავლეს ეს პარალელი. აქ პარალელი არ არსებობს, მაგრამ გაავლეს რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა პარალელი, თან როდესაც პარალელებზე იყო საუბარი, საუბარი იყო განსაკუთრებით გამორჩეულად აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე და სხვა ტერიტორიები იქ არ დასახელებულა. ამიტომაც ჩვენ, ბუნებრივია, ყურადღებით ვადევნებთ თვალს ამ პროცესებს. თქვენ თქვით, როგორ... ბუნებრივია, ჩვენ ამას შევეწინააღმდეგებით და არ დავუშვებთ ამას, ეს არის აბსოლუტურად გამორიცხული, ეს რომ მოხდეს და ჩვენ რომ ეს დავუშვათ. ჩვენ არ გვაქვს დასაკარგი ტერიტორიები. ჩვენი პრინციპი ძალიან მკაფიოდ არის ჩამოყალიბებული: ეს კონფლიქტები უნდა მოგვარდეს მშვიდობიანად, ეს კონფლიქტები უნდა მოგვარდეს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ფარგლებში, და სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის მომავალზე გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს არა დღეს იქ მცხოვრებმა... ბანდებმა, პირდაპირ უნდა ვთქვათ, რომლებმაც მოახერხეს სხვა დროში - ასე უნდა ვთქვათ - ამ ტერიტორიების ეთნიკური გაწმენდა ქართველებისგან პირველ რიგში, თუმცა არა მარტო; და, შესაბამისად, ახლა მათი კურატორების წაქეზებით თითქოს ცდილობენ დამოუკიდებლობის მოპოვებას. ეს გამორიცხულია! ეს არის ძალიან სახიფათო სიგნალი მსოფლიოსთვის. ამ პრეცედენტის დაშვება იმას ნიშნავს, რომ მსოფლიო სეპარატისტებს პრაქტიკულად ეუბნება: თუ შენ შეძლებ შენი ტერიტორიის ეთნიკურად გაწმენდას სხვა ხალხისგან, სხვა ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლებისგან, ესე იგი, შენ შეგიძლია მოითხოვო დამოუკიდებლობა. ეს, პრაქტიკულად, თავდაყირა დააყენებს დღეს არსებულ ელემენტარულ, საკმაოდ რთულ მსოფლიო წესრიგს და მე დარწმუნებული ვარ, რომ ეს არავითარ შემთხვევაში არ მოხდება. ჩვენ ჩვენი მხრიდან, ბუნებრივია - კიდევ ერთხელ ვიმეორებ - არავითარ შემთხვევაში არ შევეგუებით და ვერ დავუშვებთ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევას.
