ძვირფასო მეგობრებო, არჩევნებში რომ ნაციონალური მოძრაობა გაიმარჯვებდა და მთელი საქართველოს საკრებულოებს უმრავლესობით დააკომპლექტებდა, ეჭვი არ მეპარებოდა. მაგრამ არჩევნების შემდეგ მაინც საგანგებოდ ცუდ ხასიათზე დავდექი. არა იმის გამო, რაც მოხდა, არამედ, იმის გამო, რაც უსათუოდ მოხდება.
* * *
ვარდების რევოლუციის შემდეგ ექვსი არჩევნები ჩატარდა – ორი საპარლამენტო, ორი საპრეზიდენტო და ორიც – ადგილობრივი თვითმმართველობის. ამ ექვსი არჩევნებიდან, მხოლოდ ერთი – 2006 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები - ჩატარდა კონსტიტუციურ ვადაში. დანარჩენ ხუთ შემთხვევაში დაირღვა არჩევნებისთვის კონსტიტუციით განსაზღვრული თარიღი.
თუ არ გავაანალიზებთ, რატომ ტარდებოდა არჩევნები ვადების დარღვევით და თუ ვერ აღმოვფხვრით უკვე ჩამოყალიბებული ტენდენციის გამომწვევ მიზეზებს, დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ 2012 და 2013 წლებში დაგეგმილი არჩევნებიც სხვა დროს ჩატარდება და არა მაშინ, როდესაც ამას საქართველოს კონსტიტუცია მოითხოვს.
ადვილი მისახვედრია, რომ არჩევნების ვადის შეცვლას ყოველთვის წინ უძღოდა სახალხო პროტესტი, არჩევნები კი ინიშნებოდა, როგორც ამ პროტესტის შედეგი და ვითარების განმუხტვის საშუალება. ასე მოხდა 2004–შიც, ვარდების რევოლუციის შემდეგ; 2008–შიც, შვიდი ნოემბრის დარბევის შემდეგ; 2010–შიც – ომის და ორთვიანი ხალხმრავალი აქციების შემდეგ. ხელისუფლება კრიზისის განმუხტვის საუკეთესო საშუალებად არჩევნებს მიიჩნევდა და ძალიან საფუძვლიანადაც: გადაწყვეტილება ვადამდელი არჩევნების დანიშვნის შესახებ პოლიტიკურ ოპოზიციასაც და ხალხსაც აკმაყოფილებდა, როგორც პროტესტის ადეკვატური შედეგი.
* * *
დღეს დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამჟამინდელი ხელისუფლება არასოდეს არის ისეთი მიზანმიმართული, ორგანიზებული, ძლიერი და უშეცდომო, როგორიც არჩევნებისთვის მზადების პერიოდში და არჩევნების დღეს. მას არაფერი გამოსვლია უკეთ, ვიდრე – არჩევნების მოგება იმ შედეგით, რა შედეგიც წინასწარ ყოფილა დაგეგმილი. ამიტომ, ვადამდელი არჩევნებით პროტესტის განმუხტვა იწვევდა და იწვევს კონსტიტუციის რღვევას ოპოზიციისა და საზოგადოების თანხმობით, მაგრამ არ იწვევს რეალურ ცვლილებებს ქვეყნის ცხოვრებაში.
უფრო მეტიც: იმის გამო, რომ კრიტიკულ მომენტში არჩევნების ჩატარებით, ხელისუფლება მხოლოდ იუმჯობესებს პირობებს ერთპარტიული მართვისთვის, – დროთა განმავლობაში კრიტიკული მუხტი ისევ და ისევ გროვდება და განმუხტვის აუცილებლობა ჩნდება.
ქვეყანა, ფაქტობრივად, ვადამდელი არჩევნებით იმართება.
* * *
მაგრამ 2010 წლის 30 მაისის შემდეგ პოლიტიკური პროცესი ნაწილობრივ ამოვარდნილია ტრადიციული სქემიდან – ორი ფაქტორის გამო.
1. ბოლო არჩევნებმა თვალნათლივ დაადასტურა, რომ ვადამდელი არჩევნები ხელისუფლების ანკესია, რომელსაც პერიოდულად გადაუგდებს ხოლმე მეამბოხე საზოგადოებას: როგორც კი საპროტესტო ტალღა აგორდება, ხელისუფლება ნიშნავს არჩევნებს და დიდი უპირატესობით უგებს ყველა კონკურენტს. ბოლოს და ბოლოს, გაცხადდა მწარე რეალობა: იმის გარდა, რომ ქართულ პოლიტიკურ სპექტრში არც ლიდერი დარჩა და არც პარტია, რომელიც ხალხს კეთილსინდისიერი პროტესტის ორგანიზებაში დაეხმარებოდა, აღმოჩნდა, რომ თავად ორგანიზებული პროტესტიც უაზრობაა. არჩევნების მითი გარდაიცვალა.
2. 30 მაისის შემდეგ მიხეილ სააკაშვილმა გამოაცხადა, რომ არჩევნები უახლოესი ორი წლის მანძილზე აღარ ჩატარდება. მან კარგად იცის, რასაც ამბობს, რადგან ვადამდელი არჩევნების ინიციატორი ყოველთვის თავად პრეზიდენტია. ახლა მან საზოგადოება გააფრთხილა, რომ აღარ აპირებს საარჩევნო ვადების გადახედვას. ეს სრულიად გასაგებია, რადგან მიხეილ სააკაშვილს პრეზიდენტობის მეორე ვადა ეწურება და ვერავითარ სპონტანურ არჩევნებს მისი კარიერა ვეღარ აიტანს. ახალი კონსტიტუცია გაგვიმხელს, რა სურს პრეზიდენტს ვადის ამოწურვის შემდეგ. საკონსტიტუციო ცვლილებებამდე კი გაუთვალისწინებელი სვლები და მოძრაობები მიხეილ სააკაშვილს აღარ სჭირდება.
* * *
მაგრამ როგორ უნდა აიცილოს პრეზიდენტმა თავიდან საპროტესტო მუხტის დაგროვება და ვითარების დაძაბვა მომდევნო ორი წლის განმავლობაში?
ამისთვის, თეორიულად, ორი გზა არსებობს: ან მეტი დემოკრატია და პროცესებში მეტი ადამიანის ჩართულობა, ან მეტი ავტორიტარიზმი და მაქსიმალური კონტროლი.
სხვათა შორის, დაახლოებით ასეთი ფრაზა ადრეც არაერთხელ დამიწერია და სასწორის პინა დემოკრატიისკენ არასოდეს გადახრილა. სულ პირიქით. ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას, უკვე თითქმის შვიდი წელია, ჰყავს ქვეყნის პრეზიდენტი, საკონსტიტუციო უმრავლესობა პარლამენტში და უმრავლესობა ქვეყნის ყველა საკრებულოში; ჰყავს ერთგული ხალხი მთელ აღმასრულებელ ვერტიკალზე; აქვს ნებისმიერი არჩევნების მოგებისთვის საჭირო ფული, ცოდნა და უნარ–ჩვევები; აქვს გამოცდილება, როგორ ჩამოიშოროს გუნდის ყველა მეამბოხე წევრი უმტკივნეულოდ და აქვს სურვილი, რაც შეიძლება დიდხნას შეინარჩუნოს ქვეყნის მართვის სადავეები.
ყველა ეს ფაქტორი ერთდროულად აძლიერებს და ასუსტებს მმართველ პარტიას. სწორედ იმით ასუსტებს, რომ მეტისმეტად აძლიერებს. ყოველი მოგებული არჩევნების შემდეგ, გულმოცემული პრეზიდენტი, როგორც წესი, შეცდომების დაშვებას იწყებს. არასოდეს მიხეილ სააკაშვილი და მისი გუნდი ისე საშიში არ არის ქვეყნისთვის, როგორც – არჩევნებს შორის პერიოდში. ახლა კი ეს პერიოდი ორ წელიწადს უნდა გაგრძელდეს.
მართვის სისტემა, რომელიც ორიენტირებულია მცირერიცხოვან ჯგუფში მიღებულ გადაწყვეტილებებზე და მათი შესრულების ძალისმიერ მეთოდებზე, ჰუმანური ვერ გახდება იმის გამო, რომ პირველ პირს ასე სჭირდება. გაჰუმანურების მცდელობა მთელ სისტემას დაანგრევს და ეს მიხეილ სააკაშვილს არც არასოდეს უცდია, თუმცა, არაერთხელ გამოუცხადებია დემოკრატიის ახალი ტალღა.
ასე რომ, სიმშვიდის შესანარჩულებლად, პრაქტიკულად, ერთადერთი გზა რჩება: მაქსიმალური კონტროლი და ყველა სფეროს ცენტრალიზაცია, ძალაუფლების მზარდი თავმოყრა პრეზიდენტის უახლოესი გარემოცვის ხელში და საჯარო დაწესებულებების პოლიტიზაცია. ყველა სიახლე, რომელსაც ხელისუფლება 2012 წლამდე შემოგვთავაზებს, ამ სტრატეგიას დაექვემდებარება.
ახალი სტრატეგიის ნაწილი იქნება ფავორიტების კეთილდღეობის ზრდა, პრივილეგირებული ფენის კიდევ მეტად დაწინაურება, ინტელიგენტების დაჯილდოება პრეზიდენტის მიერ, ინტელექტუალების თავდადება პრეზიდენტისთვის და, საბოლოოდ, ღრმა ნაპრალის გაჩენა „ჩემიანებსა“ და „უცხოებს“, „ღვთის შვილებსა“ და „დევის შვილებს“ შორის.
* * *
მიხეილ სააკაშვილი აუცილებლად ისე მოიქცევა, როგორც ზემოთ აღვწერე: ძალაუფლების შესანარჩუნებლად, სულ უფრო მეტად დამუხტავს ვითარებას, მაგრამ ვეღარ განმუხტავს ჩვეული მეთოდით – ვადამდელი არჩევნებით. როგორ მოიქცევა საქართველოს მოსახლეობა? შეეგუება მძიმე წნეხს, თუ დაუპირისპირდება მას? სწორედ შეგუება–წინააღმდეგობის ბალანსი გასცემს პასუხს სათაურში გატანილ კითხვას – როდის ჩატარდება შემდეგი არჩევნები?
* * *
ვარდების რევოლუციის შემდეგ ექვსი არჩევნები ჩატარდა – ორი საპარლამენტო, ორი საპრეზიდენტო და ორიც – ადგილობრივი თვითმმართველობის. ამ ექვსი არჩევნებიდან, მხოლოდ ერთი – 2006 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები - ჩატარდა კონსტიტუციურ ვადაში. დანარჩენ ხუთ შემთხვევაში დაირღვა არჩევნებისთვის კონსტიტუციით განსაზღვრული თარიღი.
თუ არ გავაანალიზებთ, რატომ ტარდებოდა არჩევნები ვადების დარღვევით და თუ ვერ აღმოვფხვრით უკვე ჩამოყალიბებული ტენდენციის გამომწვევ მიზეზებს, დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ 2012 და 2013 წლებში დაგეგმილი არჩევნებიც სხვა დროს ჩატარდება და არა მაშინ, როდესაც ამას საქართველოს კონსტიტუცია მოითხოვს.
ადვილი მისახვედრია, რომ არჩევნების ვადის შეცვლას ყოველთვის წინ უძღოდა სახალხო პროტესტი, არჩევნები კი ინიშნებოდა, როგორც ამ პროტესტის შედეგი და ვითარების განმუხტვის საშუალება. ასე მოხდა 2004–შიც, ვარდების რევოლუციის შემდეგ; 2008–შიც, შვიდი ნოემბრის დარბევის შემდეგ; 2010–შიც – ომის და ორთვიანი ხალხმრავალი აქციების შემდეგ. ხელისუფლება კრიზისის განმუხტვის საუკეთესო საშუალებად არჩევნებს მიიჩნევდა და ძალიან საფუძვლიანადაც: გადაწყვეტილება ვადამდელი არჩევნების დანიშვნის შესახებ პოლიტიკურ ოპოზიციასაც და ხალხსაც აკმაყოფილებდა, როგორც პროტესტის ადეკვატური შედეგი.
* * *
დღეს დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამჟამინდელი ხელისუფლება არასოდეს არის ისეთი მიზანმიმართული, ორგანიზებული, ძლიერი და უშეცდომო, როგორიც არჩევნებისთვის მზადების პერიოდში და არჩევნების დღეს. მას არაფერი გამოსვლია უკეთ, ვიდრე – არჩევნების მოგება იმ შედეგით, რა შედეგიც წინასწარ ყოფილა დაგეგმილი. ამიტომ, ვადამდელი არჩევნებით პროტესტის განმუხტვა იწვევდა და იწვევს კონსტიტუციის რღვევას ოპოზიციისა და საზოგადოების თანხმობით, მაგრამ არ იწვევს რეალურ ცვლილებებს ქვეყნის ცხოვრებაში.
უფრო მეტიც: იმის გამო, რომ კრიტიკულ მომენტში არჩევნების ჩატარებით, ხელისუფლება მხოლოდ იუმჯობესებს პირობებს ერთპარტიული მართვისთვის, – დროთა განმავლობაში კრიტიკული მუხტი ისევ და ისევ გროვდება და განმუხტვის აუცილებლობა ჩნდება.
ქვეყანა, ფაქტობრივად, ვადამდელი არჩევნებით იმართება.
* * *
მაგრამ 2010 წლის 30 მაისის შემდეგ პოლიტიკური პროცესი ნაწილობრივ ამოვარდნილია ტრადიციული სქემიდან – ორი ფაქტორის გამო.
1. ბოლო არჩევნებმა თვალნათლივ დაადასტურა, რომ ვადამდელი არჩევნები ხელისუფლების ანკესია, რომელსაც პერიოდულად გადაუგდებს ხოლმე მეამბოხე საზოგადოებას: როგორც კი საპროტესტო ტალღა აგორდება, ხელისუფლება ნიშნავს არჩევნებს და დიდი უპირატესობით უგებს ყველა კონკურენტს. ბოლოს და ბოლოს, გაცხადდა მწარე რეალობა: იმის გარდა, რომ ქართულ პოლიტიკურ სპექტრში არც ლიდერი დარჩა და არც პარტია, რომელიც ხალხს კეთილსინდისიერი პროტესტის ორგანიზებაში დაეხმარებოდა, აღმოჩნდა, რომ თავად ორგანიზებული პროტესტიც უაზრობაა. არჩევნების მითი გარდაიცვალა.
2. 30 მაისის შემდეგ მიხეილ სააკაშვილმა გამოაცხადა, რომ არჩევნები უახლოესი ორი წლის მანძილზე აღარ ჩატარდება. მან კარგად იცის, რასაც ამბობს, რადგან ვადამდელი არჩევნების ინიციატორი ყოველთვის თავად პრეზიდენტია. ახლა მან საზოგადოება გააფრთხილა, რომ აღარ აპირებს საარჩევნო ვადების გადახედვას. ეს სრულიად გასაგებია, რადგან მიხეილ სააკაშვილს პრეზიდენტობის მეორე ვადა ეწურება და ვერავითარ სპონტანურ არჩევნებს მისი კარიერა ვეღარ აიტანს. ახალი კონსტიტუცია გაგვიმხელს, რა სურს პრეზიდენტს ვადის ამოწურვის შემდეგ. საკონსტიტუციო ცვლილებებამდე კი გაუთვალისწინებელი სვლები და მოძრაობები მიხეილ სააკაშვილს აღარ სჭირდება.
* * *
მაგრამ როგორ უნდა აიცილოს პრეზიდენტმა თავიდან საპროტესტო მუხტის დაგროვება და ვითარების დაძაბვა მომდევნო ორი წლის განმავლობაში?
ამისთვის, თეორიულად, ორი გზა არსებობს: ან მეტი დემოკრატია და პროცესებში მეტი ადამიანის ჩართულობა, ან მეტი ავტორიტარიზმი და მაქსიმალური კონტროლი.
სხვათა შორის, დაახლოებით ასეთი ფრაზა ადრეც არაერთხელ დამიწერია და სასწორის პინა დემოკრატიისკენ არასოდეს გადახრილა. სულ პირიქით. ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას, უკვე თითქმის შვიდი წელია, ჰყავს ქვეყნის პრეზიდენტი, საკონსტიტუციო უმრავლესობა პარლამენტში და უმრავლესობა ქვეყნის ყველა საკრებულოში; ჰყავს ერთგული ხალხი მთელ აღმასრულებელ ვერტიკალზე; აქვს ნებისმიერი არჩევნების მოგებისთვის საჭირო ფული, ცოდნა და უნარ–ჩვევები; აქვს გამოცდილება, როგორ ჩამოიშოროს გუნდის ყველა მეამბოხე წევრი უმტკივნეულოდ და აქვს სურვილი, რაც შეიძლება დიდხნას შეინარჩუნოს ქვეყნის მართვის სადავეები.
ყველა ეს ფაქტორი ერთდროულად აძლიერებს და ასუსტებს მმართველ პარტიას. სწორედ იმით ასუსტებს, რომ მეტისმეტად აძლიერებს. ყოველი მოგებული არჩევნების შემდეგ, გულმოცემული პრეზიდენტი, როგორც წესი, შეცდომების დაშვებას იწყებს. არასოდეს მიხეილ სააკაშვილი და მისი გუნდი ისე საშიში არ არის ქვეყნისთვის, როგორც – არჩევნებს შორის პერიოდში. ახლა კი ეს პერიოდი ორ წელიწადს უნდა გაგრძელდეს.
მართვის სისტემა, რომელიც ორიენტირებულია მცირერიცხოვან ჯგუფში მიღებულ გადაწყვეტილებებზე და მათი შესრულების ძალისმიერ მეთოდებზე, ჰუმანური ვერ გახდება იმის გამო, რომ პირველ პირს ასე სჭირდება. გაჰუმანურების მცდელობა მთელ სისტემას დაანგრევს და ეს მიხეილ სააკაშვილს არც არასოდეს უცდია, თუმცა, არაერთხელ გამოუცხადებია დემოკრატიის ახალი ტალღა.
ასე რომ, სიმშვიდის შესანარჩულებლად, პრაქტიკულად, ერთადერთი გზა რჩება: მაქსიმალური კონტროლი და ყველა სფეროს ცენტრალიზაცია, ძალაუფლების მზარდი თავმოყრა პრეზიდენტის უახლოესი გარემოცვის ხელში და საჯარო დაწესებულებების პოლიტიზაცია. ყველა სიახლე, რომელსაც ხელისუფლება 2012 წლამდე შემოგვთავაზებს, ამ სტრატეგიას დაექვემდებარება.
ახალი სტრატეგიის ნაწილი იქნება ფავორიტების კეთილდღეობის ზრდა, პრივილეგირებული ფენის კიდევ მეტად დაწინაურება, ინტელიგენტების დაჯილდოება პრეზიდენტის მიერ, ინტელექტუალების თავდადება პრეზიდენტისთვის და, საბოლოოდ, ღრმა ნაპრალის გაჩენა „ჩემიანებსა“ და „უცხოებს“, „ღვთის შვილებსა“ და „დევის შვილებს“ შორის.
* * *
მიხეილ სააკაშვილი აუცილებლად ისე მოიქცევა, როგორც ზემოთ აღვწერე: ძალაუფლების შესანარჩუნებლად, სულ უფრო მეტად დამუხტავს ვითარებას, მაგრამ ვეღარ განმუხტავს ჩვეული მეთოდით – ვადამდელი არჩევნებით. როგორ მოიქცევა საქართველოს მოსახლეობა? შეეგუება მძიმე წნეხს, თუ დაუპირისპირდება მას? სწორედ შეგუება–წინააღმდეგობის ბალანსი გასცემს პასუხს სათაურში გატანილ კითხვას – როდის ჩატარდება შემდეგი არჩევნები?
