აფხაზური ენა იმ მცირე ენების რიცხვს მიეკუთვნება, რომელიც გაქრობის საფრთხის წინაშე დგას. აფხაზეთში საქმისწარმოება რუსულად მიმდინარეობს, ახალგაზრდების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა ეს ენა არ იცის. არასამთავრო ორგანიზაცია Logos Caucasicus-ის დამფუძნებელი ლევან მეტონიძე მიიჩნევს, რომ აფხაზური ენის შესასწავლად უკეთესი იქნება, თუ აფხაზური დამწერლობა ქართულ გრაფიკას დაუბრუნდება. ქართული ანბანი აფხაზური ენისთვის მე-20 საუკუნის დასაწყისში შეიქმნა. თუმცა, რუსიფიკაციის შედეგად, დღეს აფხაზები კირილიცაზე აწყობილ ანბანს იყენებენ. რადიო თავისუფლება ლევან მეტონიძეს ესაუბრა.
- თქვენ მუშაობთ ქართულ გრაფიკაზე დაფუძნებული აფხაზური ანბანის აღდგენაზე. მომიყევით ამის შესახებ.
- 2 წლის წინ გაჩნდა იდეა, რომ ქართველებს და აფხაზებს ერთად შეესწავლათ აფხაზური ენა. ეს იყო პროექტი, რომელიც Zoom-ის მეშვეობით მუშაობას ითვალისწინებდა. ახალგაზრდების გარდა, პროექტში ოფიციალური პირებიც უნდა ყოფილიყვნენ, მათაც უჭირთ აფხაზურად საუბარი. კავშირი გვქონდა აფხაზური ენის იქაურ სპეციალისტებთან. აფხაზური მხარე თანახმა იყო.
პროექტის მეორე ნაწილის თანახმად, ქართველები და აფხაზები სადმე ევროპაში მოწყობილ ბანაკში ისწავლიდნენ აფხაზურს. მაგრამ აფხაზეთში ე.წ. საგარეო საქმეთა მინისტრი შეიცვალა და ინალ არძინბამ ეს პროექტი, ასე ვთქვათ, „ჩაკეტა“.
ამის შემდეგ ქართულ ანბანზე გადასვლის იდეა გამიჩნდა. თუკი ჩვენ, ქართველებსა და აფხაზებს, არ გვეძლევა საშუალება, კირილიცაზე შევისწავლოთ აფხაზური, მაშინ აღვადგინოთ ძველი ანბანი, რომელიც 1938 წლიდან 1954 წლამდე მოქმედებდა. დავნერგოთ ის ენგურს გამოღმა საქართველოში.
კონფლიქტოლოგია იცნობს ფაქტებს, როდესაც ეთნოკონფლიქტები სწორედ იმ პრობლემის აღმოფხვრით გადაიჭრა, რა პრობლემის გამოც დაიწყო.
- ქართველებისთვის ეს ინიციატივა შესაძლოა ადვილი მისაღები იყოს, მაგრამ რამდენად მისაღები იქნება აფხაზებისთვის?
- ჩვენ თავს არ ვახვევთ. ჩვენ გვინდა, ეს ენგურს აქეთ ტერიტორიაზე დაინერგოს. გავაკეთოთ ის, რაც გააკეთა რუანდის ხელისუფლებამ. იქ იყო საშინელი ეთნოკონფლიქტი, 800 ათასამდე ადამიანი დაიღუპა. შემდეგ მათ გაატარეს ენობრივი რეფორმა. რეგიონში დაინერგა რამდენიმე ოფიციალური ენა და მოსახლეობას ამ ენების შესწავლისა და ურთიერთობის საშუალება მიეცა.
დღეს აფხაზეთში რუსული ენაა გაბატონებული. აფხაზურ ენაში 64 ასოა, ქართულ გრაფიკაზე დაფუძნებულ ანბანში კი - 33 ასო, პლუს 3 ასო-ნიშანი და 3 დიაკრიტიკული ნიშანი. ქართული ანბანით ამ ენის შესწავლა გაცილებით მარტივი და მოსახერხებელია. ქართველებმა, რომლებიც აპირებენ აფხაზეთში დაბრუნებას და აფხაზებთან თანაცხოვრებას, აფხაზური ენა უნდა იცოდნენ, აფხაზებმა კი - ქართული.
- როგორ ფიქრობთ, რატომ ვერ მოხერხდა აფხაზური ენის სრულფასოვნად დანერგვა 30 წლის განმავლობაში?
- დამწერლობა არის პირველი მიზეზი. რუსულ ანბანშიც 33 ასოა, მაგრამ აქედან მხოლოდ 18 ასოა აფხაზურში გამოყენებული, დანარჩენი ასოები მოგონილი და ხელოვნურად შექმნილია. ეს ასოები მეორდება, მაგალითად, „კ“ მეორდება რვაჯერ. ამის დამახსოვრება და ქაღალდზე გადატანა ძალიან რთულია. რთული ენის ანბანით კიდევ უფრო გართულებას ჩიხურ მდგომარეობამდე მივყავართ. არც ლათინური და არც რუსული ანბანი არ უხდება ისე აფხაზურს, როგორც ქართული ანბანი.
- ამ იდეის განსახორციელებლად რამე კონკრეტული თუ გაგიკეთებიათ?
- პირველი ნაბიჯი იყო ის, რომ ჩემმა ორგანიზაცია Logos Сaucasicus-მა და ორგანიზაცია „ამრამ“ ეს იდეა კონფერენციის საშუალებით საზოგადოებას გავაცანით. ეს ჩვენი ერთობლივი გადაწყვეტილება იყო. შემდეგი ღონისძიებები უკვე საგანმანათლებლო მიმართულებებით იქნება.
