„ფარმაცევტული ბაზარი საქართველოში ევროპის ქვეყნებთან შედარებით გამოირჩევა რეგულაციების სიმცირით. ბაზარზე მოთხოვნას, ისევე როგორც მიწოდებას ქმნის ფარმაცევტული/სამედიცინო სექტორი“, - წერია ანგარიშში.
კონკურენციის სააგენტოს დათვლით, შესაბამისი რეგულირების და მხოლოდ პაციენტის საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინების შემთხვევაში, მედიკამენტებზე წლიური დანაზოგი შესაძლოა იყოს 250 მილიონ ლარამდე.
ფასნამატი
კონკურენციის სააგენტოს განცხადებით, საერთო ჯამში, მსხვილი კომპანიების საშუალო ფასნამატი მედიკამენტებზე 18-26%-ის ფარგლებშია. შესაბამისი რეგულირების და მხოლოდ პაციენტის საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინების შემთხვევაში, საერთო საშუალო წლიური დანაზოგი შესაძლოა იყოს 250 მილიონ ლარამდე.
მონიტორინგის ფარგლებში გამოიკვეთა, რომ ფასწარმოქმნა არაერთგვაროვანია. გენერიკულ მედიკამენტებზე, რიგ შემთხვევებში, ფიქსირდება 200%-იანი ფასნამატი. (გენერიკული მედიკამენტები ასლია ორიგინალური წამლების, რომელთაც არ აქვთ საპატენტო დაცვა. ამის გამო, ისინი ხელმისაწვდომია ნებისმიერი მწარმოებლისათვის).
რიგ შემთხვევებში, მცირე კომპანიების მხრიდან ფიქსირდება მაღალი ფასნამატი, რაც შეიძლება აღწევდეს 1000%-ს და მეტს. სააგენტოს პოზიციით, ასეთ მედიკამენტებზე მოთხოვნა განპირობებულია ბაზარზე ინტერესთა კონფლიქტის შემცველი ურთიერთობებით.
კონკურენციის სააგენტო მიიჩნევს, რომ სარეცეპტო პოლიტიკა ვერ უზრუნველყოფს ბაზარზე კონკურენტულ გარემოს და არ შეესაბამება პაციენტის საუკეთესო ინტერესებს.
„რეცეპტში შესაძლებელია მედიკამენტის სავაჭრო დასახელების მითითება, რაც იწვევს ჩამანაცვლებელ მედიკამენტებს შორის კონკურენციის გამორიცხვას და ჩნდება ექიმის მიერ მიკერძოებული გადაწყვეტილებების მიღების მაღალი რისკი“, - წერია ანგარიშში.
რეკომენდაციები:
- რეცეპტისა და დანიშნულების დონეზე უნდა მიეთითოს მხოლოდ მედიკამენტის საერთაშორისო არაპატენტირებული დასახელება (გენერიკი) და შეიზღუდოს სავაჭრო დასახელების მითითება.
- უნდა გაიწეროს ფარმაცევტის ვალდებულებები - გენერიკული რეცეპტის/დანიშნულების პარალელურად, ფარმაცევტმა შესთავაზოს მომხმარებელს სულ მცირე 3 ყველაზე დაბალი ფასის მქონე მედიკამენტი.
- მედიკამენტებზე „ჯიბიდან“ გადახდების შესამცირებლად, სასურველია, მომხმარებელს შეეძლოს საყოველთაო დაზღვევის პროგრამის შემავსებელი კერძო სადაზღვევო პროდუქტის შეძენა - სულ მცირე, მედიკამენტების კომპონენტის ნაწილში.
ექიმებსა და ფარმაცევტულ კომპანიებს შორის ინტერესთა კონფლიქტი
კონკურენციის სააგენტოს ანგარიშის მიხედვით, ბაზარზე არსებული მოთხოვნა-მიწოდება მეტწილად განპირობებულია ექიმებსა და ფარმაცევტულ კომპანიებს შორის ანგარებიანი ურთიერთობებით.
კანონი კრძალავს სამედიცინო საქმიანობის პროცესში პაციენტებთან ურთიერთობისას ანგარებით მოქმედებას, მათ შორის, მესამე პირის სასარგებლოდ. ასევე, აკრძალულია გარიგებაში შესვლა რომელიმე სამედიცინო დაწესებულებასთან ან ფარმაცევტულ კომპანიასთან იმ მიზნით, რომ ექიმები პირადი კომერციული დაინტერესების სანაცვლოდ გამოიყენებენ პაციენტებს და ამით რაიმე მატერიალურ სარგებელს ნახავენ. თუმცა, კონკურენციის სააგენტოს პოზიციით, სანქცირების მექანიზმი არასათანადო და არასაკმარისია.
რეკომენდაციები:
- პოლიპრაგმაზიის (მედიკამენტების ჭარბი მოხმარება) წინააღმდეგ საჭიროა სამკურნალო გაიდლაინების სრულყოფა.
- სამკურნალო გაიდლაინების შემუშავების შემდეგ, სასურველია, დაწესდეს სამკურნალო ბიუჯეტების ზედა ზღვარი, რაც გულისხმობს ექიმის მიერ რეცეპტის/დანიშნულების გამოწერის შედეგად შესაძენი მედიკამენტების ზედა ჭერის დაწესებას, კონკრეტული ავადმყოფობების გათვალისწინებით. ამას დადებითი ეფექტი ექნება, როგორც პოლიპრაგმაზიის შემცირებაზე, ასევე ბიოლოგიურად აქტიური დანამატების კონტროლზე.
ჰოლდინგები და გავლენა
ანგარიშის თანახმად, ბაზარზე ფიქსირდება დომინანტური მდგომარეობის მქონე ეკონომიკური აგენტები და ჯგუფური დომინანტური მდგომარეობა, რასაც ემატება ჰორიზონტალური და ვერტიკალური ინტეგრაციის მაღალი ხარისხი და ბაზრის ჰოლდინგური მოწყობა.
ბაზრის ამგვარი სტრუქტურა ჰოლდინგურ ჯგუფებს ანიჭებს საბაზრო ძალას, იქონიონ მნიშვნელოვანი გავლენა მედიკამენტების გამოწერაზე პასუხისმგებელ პირებზე. საბოლოო ჯამში, ეს შესაძლოა ემსახურებოდეს არა პაციენტის საუკეთესო ინტერესებს, არამედ კონკრეტულ კომერციულ და ბიზნესინტერესებს.
რეკომენდაცია:
- შეიზღუდოს ბაზრის ჰოლდინგური სტრუქტურა. კონკრეტული რეგულირების ქვეშ უნდა მოექცეს მედიკამენტების იმპორტიორი/საბითუმო და საცალო მიმწოდებელი ეკონომიკური აგენტების მიერ არაპროფილური საქმიანობება, რაც გამორიცხავს ბაზრის ამგვარი სტრუქტურის შესაძლო უარყოფით შედეგებს მომხმარებელსა და ბაზრის ზოგად კონკურენტუნარიანობაზე.
მედიკამენტების ხარისხი და კონტროლი
სააგენტოს პოზიციით, GMP (კარგი საწარმოო პრაქტიკის) სტანდარტი აუცილებელია მოქმედებდეს როგორც იმპორტირებულ წამლებზე, ასევე, ადგილობრივად წარმოებულ მედიკამენტებზე.
GMP სტანდარტის ამოქმედება იგეგმება 2022 წლის პირველი იანვრიდან, თუმცა კომპანიებს მიეცათ კონკრეტული საშეღავათო პერიოდი 2022 წლის 30 ივნისის ჩათვლით. ამ სტანდარტის ამოქმედება რამდენჯერმე უკვე გადავადდა.
სააგენტოს პოზიციით, მარეგულირებელმა უნდა უზრუნველყოს გენერიკული მედიკამენტების ბიოეკვივალენტობის შემოწმება და შედეგად უნდა იყოს იმის გარანტი, რომ ბაზარზე დაშვებული ყველა მედიკამენტი აკმაყოფილებს ხარისხის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ნორმებს.
ანგარიშის თანახმად, დღეს, მარეგულირებელი ვერ აკონტროლებს სისტემას ეფექტიანად, რადგან არ არსებობს შესაბამისი მექანიზმები.
„2016-2020 წლებში, დარგის მარეგულირებლის მიერ არ გამოვლენილა სამედიცინო პერსონალსა და ფარმაცევტულ კომპანიებს/დაწესებულებებს შორის ინტერესთა კონფლიქტის არც ერთი შემთხვევა, რაც ბუნებრივია იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ დარგის მარეგულირებელს კანონმდებლობის დონეზე არ გააჩნია სისტემის ეფექტიანი, მათ შორის მსგავსი შემთხვევების გამოვლენის მექანიზმები. ევროპის ყველა ქვეყანაში დანერგილია რეცეპტის/დანიშნულების გამომწერი პირის და ფარმაცევტის საქმიანობის ეფექტიანი კონტროლის მექანიზმები - ელექტრონული რეცეპტის, მკურნალობის გაიდლაინების, მკურნალობის ბიუჯეტის ზედა ზღვრის სახით და შესაბამისად, ხორციელდება დარგის უწყვეტი მონიტორინგი“, - აცხადებს რეგულირების სააგენტო.
