გთავაზობთ ინტერვიუს კარნეგის ფონდის რუსეთისა და ევრაზიის პროგრამების უფროს სპეციალისტ თომას დე ვაალთან, რომელიც თბილისში საკუთარი ვრცელი ნაშრომის „საქართველოს არჩევანი: ცვალებად პირობებში გამოკვეთილი სამომავლო სურათი“ ქართული თარგმანის წარსადგენად იმყოფება. კვლევის პრეზენტაცია საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდში 1 ივლისს გაიმართება, თომას დე ვაალს რადიო თავისუფლების რუსულენოვანი რედაქციის „ეხო კავკაზას“ თბილისელი კორენსპონდენტი ოლესია ვართანიანი ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: ვიცით, რომ კეთდება სპეკულაციები იმაზე, რომ მიხეილ სააკაშვილი შესაძლოა გახდეს პრემიერ-მინისტრი... მინდა ამ საკითხზე ოდნავ განსხვავებულ რაკურსში ვილაპარაკოთ. სააკაშვილს აქამდე არანაირი განცხადება არ გაუკეთებია საკუთარი მომავლის ხედვასთან დაკავშირებით - ის ხდება პრემიერ-მინისტრი თუ მიდის ქვეყნიდან. საინტერესოა, რატომ გაჰყავს დრო? ხომ არაა ეს დაკავშირებული რუსეთში არჩევნებისწინამდგომარეობაზე, ძალთა განაწილებაზე ევროკავშირსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში, თუ ეს საჭიროა ქვეყნის შიგნით დამატებითი დივიდენდების მისაღებად?
თომას დე ვაალი: მგონია, რომ მისი მხრიდან დროის გაყვანა ლოგიკურია, იმიტომ რომ, როცა გადაწყვეტილებას მიიღებს, ვეღარ იქნება ის მიხეილ სააკაშვილი, რაც ამჟამად არის. ის ან იქნება ადამიანი, რომელიც მიდის პოლიტიკური სცენიდან და სუსტია, ან, პირიქით, ის იქნება ადამიანი, რომელიც უნდა გახდეს პრემიერ-მინისტრი და ამის გამო ბევრ კრიტიკას დაიმსახურებს. ამიტომაა, რომ არ იღებს გადაწყვეტილებას და გაჰყავს დრო.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ეს რამენაირად დამოკიდებულია გარეფაქტორებზე?
თომას დე ვაალი: რა თქმა უნდა, დამოკიდებულია. მე პირადად მიმაჩნია, რომ მიხეილ სააკაშვილის დიდი მიღწევა იქნება, თუკი გადაწყვეტს პოლიტიკური სცენიდან წასვლას, რადგანაც ეს იქნება ჯანსაღი მოვლენა საქართველოსთვის და, რა თქმა უნდა, აქ გავლენას ახდენს დასავლეთის ფაქტორი. თუკი დასავლეთში მეტად მკაფიოდ განაცხადებენ, კონსტიტუცია კი იძლევა პრემიერ-მირისტრის თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობას, მაგრამ ამას ცუდად ვუყურებთო, ეს, რა თქმა უნდა, გავლენას იქონიებს.
რადიო თავისუფლება: ამ დღეებში გამოქვეყნდა თქვენი მოხსენება საქართველოს შესახებ, სადაც ამბობთ, რომ ქვეყანაში ყველაზე გავლენიან სტრუქტურად კვლავ შინაგან საქმეთა სამინისტრო რჩება. ზოგიერთები კი თბილისში ამბობენ, რომ ვანო მერაბიშვილი, შესაძლოა, პრემიერ-მინისტრი გახდეს. როგორ ფიქრობთ, რამდენად მაღალია მოვლენების ამგვარი სცენარით განვითარების ალბათობა და როგორ მიიღებს მას დასავლეთი?
თომას დე ვაალი: მე, როგორც გარედან დამკვირვებელს, მიჭირს ამ საკითხზე მსჯელობა, მაგრამ, მგონია, რომ მერაბიშვილი არ არის საჯარო პოლიტიკოსი, ის უფრო კულისებში მოქმედი ფიგურაა. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ არ იქნება ჯანსაღი მოვლენა, თუკი ის ასეთ ძლიერ ფიგურად დარჩება. ვფიქრობ, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს საშუალებით ხელისუფლებამ გადაჭრა დიდი პრობლემები, დაკავშირებული კრიმინალთან და ყოველდღიურ კორუფციასთან. ერთი მხრივ, ეს დიდი მიღწევაა საქართველოსთვის, მაგრამ, მეორე მხრივ, სამწუხაროდ, მგონია, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტრო აღარ არის ანგარიშვალდებული ხელისუფლების სხვა შტოების მიმართ.
რადიო თავისუფლება: 26 მაისის მოვლენების შემდეგ ქვეყნის შიგნით ცოტა ვინმემ თუ გააპროტესტა ხელისუფლების მოქმედება. ერთი თვე გავიდა და ამ ამბავს თითქმის აღარავინ იხსენებს. მაინტერესებს თქვენი ხედვა, რაში დასჭირდა ხელისუფლებას მიტინგის ასეთი ფორმით დაშლა?
თომას დე ვაალი: რატომ მოიქცნენ ასე სასტიკად? შესაძლოა, უშიშროების ძალები ბოლომდე მართვადი არ იყო. ეს შეიძლება იყო ერთ-ერთი მიზეზი. შესაძლოა, მართლაც უნდოდათ ოპოზიციის დასჯა და დაშინება. თუ ეს ასეა, მაშინ ვიტყვი, რომ საქმე გვაქვს საბჭოთა აზროვნებასთან და არა ახალი, ევროპული მთავრობის აზროვნებასთან.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ამ ამბავში ბევრმა მიაქცია ყურადღება საზღვარგარეთის რეაქციას, რადგანაც მიტინგის დაშლის მომდევნო დღესვე საქართველოში აკრედიტებული ელჩების დიდმა ნაწილმა გაამართლა ხელისუფლების ქცევა, საერთაშორისო მედია პრაქტიკულად არ აშუქებდა ამ მოვლენებს, არც ევროპასა და არც ამერიკის შეერთებულ შტატებში ყოფილა კრიტიკული გამოძახილი...
თომას დე ვაალი: მე ასე ვერ ვიტყოდი. იყო გამოძიების დაწყების მოწოდება. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ინტერნეტით მთელმა მსოფლიომ ნახა კადრები, როგორ სცემდნენ პოლიციელები დემონსტრანტებს. ყველას შეუძლია მოძებნოს ეს კადრები და ნახოს, რაც, რა თქმა უნდა, ცუდად აისახება საქართველოზე.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ამან სულ არ იმოქმედა სააკაშვილზე, ამ მოვლენებით მას არაფერი წაუგია დასავლეთის თვალში.
თომას დე ვაალი: ძნელი სათქმელია, რადგანაც საქართველოს სურათი, მოზაიკა იქმნება მრავალი კენჭისგან. ცხადია, მომხდარი ამ სურათის ერთი კომპონენტია და ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ არც ევროპაში და არც შეერთებულ შტატებში. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ საქართველო არ არის ისეთი სტაბილური, როგორის სურვილიც არსებობს.
რადიო თავისუფლება: თქვენს მოხსენებაში ამბობთ, რომ საქართველოს ინტერესი ევროკავშირისადმი ბოლომდე ერთმნიშვნელოვანი არ არის, რომ საქართველოს ხელმძღვანელობას არა აქვს მყარი პოზიცია ევროკავშირის წევრობასთან დაკავშირებით, თუმცა ამ საკითხთან მიმართებით დეკლარაციები სრულიად განსხვავებულია. მაინც რა ხდება - რუსეთთან ურთიერთობის დათბობის ფონზე ევროპას არ სურს საქართველოსთან საქმის დაჭერა?
თომას დე ვაალი: მოხსენებაში მომავლის განჭვრეტაც ვცადე: როგორი იქნება საქართველოს მოდელი, განვითარების რა გზას აირჩევს ის უახლოესი წლების განმავლობაში. დავხაზე სამკუთხედი. ერთ კუთხეს პირობითად დავარქვი „ძველი საქართველო“, ანუ პატრიოტული, მართლმადიდებელი საქართველო, ბევრი ფასეულობით, რომელიც, როგორც მოდელი, 21-ე საუკუნეში მდგრადი არ არის. მეორე კუთხე „სინგაპური“, ანუ ლიბერტარიანელების იდეაა - საქართველო ღია ეკონომიკით, დაბალი გადასახადებითა და დერეგულაციით. მესამე კუთხე კი ევროკავშირია, სადაც, პირიქით, რეგულაცია, მყარი კანონიერი ინსტიტუტები და დემოკრატიული ანგარიშვალდებულებაა. მიმაჩნია, რომ საქართველო დღემდე ამ სამკუთხედში ბრუნავს და ხელისუფლებას მკაფიო მიმართულება არ გამოუკვეთია. ჯერ ლაპარაკობენ სინგაპურზე, შემდეგ ევროკავშირთან დაახლოებაზე, მაგრამ ევროკავშირთან დაახლოება იოლად არ გამოდის. საჭიროა მდგრადი, სერიოზული პროექტი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ამას ჯერ ვერ ვხედავ.
რადიო თავისუფლება: მოდი, შევეცადოთ საქართველოს მდგომარეობის განსაზღვრას საზღვარგარეთ. ავიღოთ თუნდაც მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციასთან დაკავშირებული ვითარება. მოლაპარაკებები წლებია გრძელდება. უკვე ცნობილია, რომ მინისტრების კონფერენცია მიმდინარე წლის დეკემბერში გაიმართება და მასზე რუსეთის ორგანიზაციაში მიღების საკითხს განიხილავენ. ყველას მოგვისმენია ევროპელი და ამერიკელი პოლიტიკოსების განცხადებები, რომ რუსეთი წლის ბოლომდე ორგანიზაციის წევრი გახდება, მაგრამ არანაირი მინიშნება არ არის იმაზე, რომ რუსეთი თანახმაა დააკმაყოფილოს საქართველოს პრინციპული მოთხოვნა და ამით მოიპოვოს საქართველოს მხარდაჭერა. როგორ ფიქრობთ, ხომ არ აპირებენ ამერიკა და ევროპა რუსეთის ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციაში მიღებას საქართველოს ინტერესების გაუთვალისწინებლად?
თომას დე ვაალი: ვერ ვიტყოდი. რასაკვირველია, საქმე გვაქვს ძალიან რთულ და მგრძნობიარე თამაშთან. ამერიკასა და ევროპას, რა თქმა უნდა, სურთ რუსეთის გაწევრიანება ვმო-ში. მათთვის ამას, რუსეთთან ერთად ორმხივ ბიზნესში, მილიარდობით დოლარის ფასი აქვს, თუმცა, მეორე მხრივ, არ უნდათ, რომ საქართველო გაითელოს. ასეთ მოლაპარაკებებში ყველაფერი ბოლო მომენტში წყდება. ასე რომ, ჯერ ადრეა ამ თამაშში ბანქოს გახსნა.
რადიო თავისუფლება: რა პერსპექტივა აქვს ამ საკითხზე საქართველოსა და რუსეთის შეთანხმებას?
თომას დე ვაალი: მგონია, რომ შეთანხმდებიან, რადგანაც საკითხის ჩავარდნის საფასური ძალიან მაღალია.
რადიო თავისუფლება: შარშან ჩვენთან საუბარში თქვით, რომ საქართველო ჩრდილოეთ კავკასიასთან მიმართებით არასწორ პოლიტიკას აწარმოებს. ახლახან საქართველომ ცნო ჩერქეზთა გენოციდი. საინტერესოა თქვენი აზრი ერთი წლის შემდეგ - რა შეცვალა ამ პოლიტიკამ რუსეთთან მიმართებით?
თომას დე ვაალი: აღარც კი მახსოვს შარშან რა ვილაპარაკე... რა თქმა უნდა, ამ პოლიტიკის ყველა მხარე მცდარი არაა. ის, რომ ჩრდილოკავკასიელ მოქალაქეებს შეუძლიათ თავისუფლად გადაკვეთონ საქართველოს საზღვარი, უდავოდ დადებითი მოვლენაა. რაც შეეხება ჩერქეზების გენოციდს - ამ ნაბიჯს საკმაოდ ცინიკური ელფერი დაჰკრავს, რადგანაც ჩერქეზებთან ერთად სამშობლოდან გაასახლეს აფხაზებიც, რომლებიც ისევე იტანჯებოდნენ, როგორც ჩერქეზები, მაგრამ ამ რეზოლუციაში, თანამედროვე პოლიტიკის გამო, აფხაზები ნახსენები არ არიან. მეტისმეტად აშკარაა ამ რეზოლუციის თანამედროვე პოლიტიკური ქვეტექსტი.
რადიო თავისუფლება: ვიცით, რომ კეთდება სპეკულაციები იმაზე, რომ მიხეილ სააკაშვილი შესაძლოა გახდეს პრემიერ-მინისტრი... მინდა ამ საკითხზე ოდნავ განსხვავებულ რაკურსში ვილაპარაკოთ. სააკაშვილს აქამდე არანაირი განცხადება არ გაუკეთებია საკუთარი მომავლის ხედვასთან დაკავშირებით - ის ხდება პრემიერ-მინისტრი თუ მიდის ქვეყნიდან. საინტერესოა, რატომ გაჰყავს დრო? ხომ არაა ეს დაკავშირებული რუსეთში არჩევნებისწინამდგომარეობაზე, ძალთა განაწილებაზე ევროკავშირსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში, თუ ეს საჭიროა ქვეყნის შიგნით დამატებითი დივიდენდების მისაღებად?
თომას დე ვაალი: მგონია, რომ მისი მხრიდან დროის გაყვანა ლოგიკურია, იმიტომ რომ, როცა გადაწყვეტილებას მიიღებს, ვეღარ იქნება ის მიხეილ სააკაშვილი, რაც ამჟამად არის. ის ან იქნება ადამიანი, რომელიც მიდის პოლიტიკური სცენიდან და სუსტია, ან, პირიქით, ის იქნება ადამიანი, რომელიც უნდა გახდეს პრემიერ-მინისტრი და ამის გამო ბევრ კრიტიკას დაიმსახურებს. ამიტომაა, რომ არ იღებს გადაწყვეტილებას და გაჰყავს დრო.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ეს რამენაირად დამოკიდებულია გარეფაქტორებზე?
თომას დე ვაალი: რა თქმა უნდა, დამოკიდებულია. მე პირადად მიმაჩნია, რომ მიხეილ სააკაშვილის დიდი მიღწევა იქნება, თუკი გადაწყვეტს პოლიტიკური სცენიდან წასვლას, რადგანაც ეს იქნება ჯანსაღი მოვლენა საქართველოსთვის და, რა თქმა უნდა, აქ გავლენას ახდენს დასავლეთის ფაქტორი. თუკი დასავლეთში მეტად მკაფიოდ განაცხადებენ, კონსტიტუცია კი იძლევა პრემიერ-მირისტრის თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობას, მაგრამ ამას ცუდად ვუყურებთო, ეს, რა თქმა უნდა, გავლენას იქონიებს.
რადიო თავისუფლება: ამ დღეებში გამოქვეყნდა თქვენი მოხსენება საქართველოს შესახებ, სადაც ამბობთ, რომ ქვეყანაში ყველაზე გავლენიან სტრუქტურად კვლავ შინაგან საქმეთა სამინისტრო რჩება. ზოგიერთები კი თბილისში ამბობენ, რომ ვანო მერაბიშვილი, შესაძლოა, პრემიერ-მინისტრი გახდეს. როგორ ფიქრობთ, რამდენად მაღალია მოვლენების ამგვარი სცენარით განვითარების ალბათობა და როგორ მიიღებს მას დასავლეთი?
თომას დე ვაალი: მე, როგორც გარედან დამკვირვებელს, მიჭირს ამ საკითხზე მსჯელობა, მაგრამ, მგონია, რომ მერაბიშვილი არ არის საჯარო პოლიტიკოსი, ის უფრო კულისებში მოქმედი ფიგურაა. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ არ იქნება ჯანსაღი მოვლენა, თუკი ის ასეთ ძლიერ ფიგურად დარჩება. ვფიქრობ, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს საშუალებით ხელისუფლებამ გადაჭრა დიდი პრობლემები, დაკავშირებული კრიმინალთან და ყოველდღიურ კორუფციასთან. ერთი მხრივ, ეს დიდი მიღწევაა საქართველოსთვის, მაგრამ, მეორე მხრივ, სამწუხაროდ, მგონია, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტრო აღარ არის ანგარიშვალდებული ხელისუფლების სხვა შტოების მიმართ.
რადიო თავისუფლება: 26 მაისის მოვლენების შემდეგ ქვეყნის შიგნით ცოტა ვინმემ თუ გააპროტესტა ხელისუფლების მოქმედება. ერთი თვე გავიდა და ამ ამბავს თითქმის აღარავინ იხსენებს. მაინტერესებს თქვენი ხედვა, რაში დასჭირდა ხელისუფლებას მიტინგის ასეთი ფორმით დაშლა?
თომას დე ვაალი: რატომ მოიქცნენ ასე სასტიკად? შესაძლოა, უშიშროების ძალები ბოლომდე მართვადი არ იყო. ეს შეიძლება იყო ერთ-ერთი მიზეზი. შესაძლოა, მართლაც უნდოდათ ოპოზიციის დასჯა და დაშინება. თუ ეს ასეა, მაშინ ვიტყვი, რომ საქმე გვაქვს საბჭოთა აზროვნებასთან და არა ახალი, ევროპული მთავრობის აზროვნებასთან.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ამ ამბავში ბევრმა მიაქცია ყურადღება საზღვარგარეთის რეაქციას, რადგანაც მიტინგის დაშლის მომდევნო დღესვე საქართველოში აკრედიტებული ელჩების დიდმა ნაწილმა გაამართლა ხელისუფლების ქცევა, საერთაშორისო მედია პრაქტიკულად არ აშუქებდა ამ მოვლენებს, არც ევროპასა და არც ამერიკის შეერთებულ შტატებში ყოფილა კრიტიკული გამოძახილი...
თომას დე ვაალი: მე ასე ვერ ვიტყოდი. იყო გამოძიების დაწყების მოწოდება. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ინტერნეტით მთელმა მსოფლიომ ნახა კადრები, როგორ სცემდნენ პოლიციელები დემონსტრანტებს. ყველას შეუძლია მოძებნოს ეს კადრები და ნახოს, რაც, რა თქმა უნდა, ცუდად აისახება საქართველოზე.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ ამან სულ არ იმოქმედა სააკაშვილზე, ამ მოვლენებით მას არაფერი წაუგია დასავლეთის თვალში.
თომას დე ვაალი: ძნელი სათქმელია, რადგანაც საქართველოს სურათი, მოზაიკა იქმნება მრავალი კენჭისგან. ცხადია, მომხდარი ამ სურათის ერთი კომპონენტია და ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ არც ევროპაში და არც შეერთებულ შტატებში. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ საქართველო არ არის ისეთი სტაბილური, როგორის სურვილიც არსებობს.
რადიო თავისუფლება: თქვენს მოხსენებაში ამბობთ, რომ საქართველოს ინტერესი ევროკავშირისადმი ბოლომდე ერთმნიშვნელოვანი არ არის, რომ საქართველოს ხელმძღვანელობას არა აქვს მყარი პოზიცია ევროკავშირის წევრობასთან დაკავშირებით, თუმცა ამ საკითხთან მიმართებით დეკლარაციები სრულიად განსხვავებულია. მაინც რა ხდება - რუსეთთან ურთიერთობის დათბობის ფონზე ევროპას არ სურს საქართველოსთან საქმის დაჭერა?
თომას დე ვაალი: მოხსენებაში მომავლის განჭვრეტაც ვცადე: როგორი იქნება საქართველოს მოდელი, განვითარების რა გზას აირჩევს ის უახლოესი წლების განმავლობაში. დავხაზე სამკუთხედი. ერთ კუთხეს პირობითად დავარქვი „ძველი საქართველო“, ანუ პატრიოტული, მართლმადიდებელი საქართველო, ბევრი ფასეულობით, რომელიც, როგორც მოდელი, 21-ე საუკუნეში მდგრადი არ არის. მეორე კუთხე „სინგაპური“, ანუ ლიბერტარიანელების იდეაა - საქართველო ღია ეკონომიკით, დაბალი გადასახადებითა და დერეგულაციით. მესამე კუთხე კი ევროკავშირია, სადაც, პირიქით, რეგულაცია, მყარი კანონიერი ინსტიტუტები და დემოკრატიული ანგარიშვალდებულებაა. მიმაჩნია, რომ საქართველო დღემდე ამ სამკუთხედში ბრუნავს და ხელისუფლებას მკაფიო მიმართულება არ გამოუკვეთია. ჯერ ლაპარაკობენ სინგაპურზე, შემდეგ ევროკავშირთან დაახლოებაზე, მაგრამ ევროკავშირთან დაახლოება იოლად არ გამოდის. საჭიროა მდგრადი, სერიოზული პროექტი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ამას ჯერ ვერ ვხედავ.
რადიო თავისუფლება: მოდი, შევეცადოთ საქართველოს მდგომარეობის განსაზღვრას საზღვარგარეთ. ავიღოთ თუნდაც მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციასთან დაკავშირებული ვითარება. მოლაპარაკებები წლებია გრძელდება. უკვე ცნობილია, რომ მინისტრების კონფერენცია მიმდინარე წლის დეკემბერში გაიმართება და მასზე რუსეთის ორგანიზაციაში მიღების საკითხს განიხილავენ. ყველას მოგვისმენია ევროპელი და ამერიკელი პოლიტიკოსების განცხადებები, რომ რუსეთი წლის ბოლომდე ორგანიზაციის წევრი გახდება, მაგრამ არანაირი მინიშნება არ არის იმაზე, რომ რუსეთი თანახმაა დააკმაყოფილოს საქართველოს პრინციპული მოთხოვნა და ამით მოიპოვოს საქართველოს მხარდაჭერა. როგორ ფიქრობთ, ხომ არ აპირებენ ამერიკა და ევროპა რუსეთის ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციაში მიღებას საქართველოს ინტერესების გაუთვალისწინებლად?
თომას დე ვაალი: ვერ ვიტყოდი. რასაკვირველია, საქმე გვაქვს ძალიან რთულ და მგრძნობიარე თამაშთან. ამერიკასა და ევროპას, რა თქმა უნდა, სურთ რუსეთის გაწევრიანება ვმო-ში. მათთვის ამას, რუსეთთან ერთად ორმხივ ბიზნესში, მილიარდობით დოლარის ფასი აქვს, თუმცა, მეორე მხრივ, არ უნდათ, რომ საქართველო გაითელოს. ასეთ მოლაპარაკებებში ყველაფერი ბოლო მომენტში წყდება. ასე რომ, ჯერ ადრეა ამ თამაშში ბანქოს გახსნა.
რადიო თავისუფლება: რა პერსპექტივა აქვს ამ საკითხზე საქართველოსა და რუსეთის შეთანხმებას?
თომას დე ვაალი: მგონია, რომ შეთანხმდებიან, რადგანაც საკითხის ჩავარდნის საფასური ძალიან მაღალია.
რადიო თავისუფლება: შარშან ჩვენთან საუბარში თქვით, რომ საქართველო ჩრდილოეთ კავკასიასთან მიმართებით არასწორ პოლიტიკას აწარმოებს. ახლახან საქართველომ ცნო ჩერქეზთა გენოციდი. საინტერესოა თქვენი აზრი ერთი წლის შემდეგ - რა შეცვალა ამ პოლიტიკამ რუსეთთან მიმართებით?
თომას დე ვაალი: აღარც კი მახსოვს შარშან რა ვილაპარაკე... რა თქმა უნდა, ამ პოლიტიკის ყველა მხარე მცდარი არაა. ის, რომ ჩრდილოკავკასიელ მოქალაქეებს შეუძლიათ თავისუფლად გადაკვეთონ საქართველოს საზღვარი, უდავოდ დადებითი მოვლენაა. რაც შეეხება ჩერქეზების გენოციდს - ამ ნაბიჯს საკმაოდ ცინიკური ელფერი დაჰკრავს, რადგანაც ჩერქეზებთან ერთად სამშობლოდან გაასახლეს აფხაზებიც, რომლებიც ისევე იტანჯებოდნენ, როგორც ჩერქეზები, მაგრამ ამ რეზოლუციაში, თანამედროვე პოლიტიკის გამო, აფხაზები ნახსენები არ არიან. მეტისმეტად აშკარაა ამ რეზოლუციის თანამედროვე პოლიტიკური ქვეტექსტი.
