დემოკრატია ”სიჩქარის” პირობებში

ლინკოლნ მიჩელი: არსებობს მოსაზრება, რომ დემოკრატია ხშირად ცვლილებების სწრაფად განხორციელებას ხელს უშლის, რადგან განსხვავებულ აზრთა მოსმენას და კონსენსუსამდე მისვლას დრო მიაქვს. ამიტომ გარდამავალი ქვეყნების პოლიტიკაში ხშირად მიიჩნევა, რომ ცვლილება გაცილებით სწრაფია, თუ მას ერთპიროვნულად ნერგავენ. საქართველოს შემთხვევაში ეს საკითხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან დასავლეთი ამ თემის უკან უკვე დემოკრატიის სერიოზულ შესუსტებას ხედავს. საქართველოს მთავრობა და განსაკუთრებით პრეზიდენტი ხშირად აღნიშნავს, რომ ქვეყანას ეჩქარება. რა მოსდის დემოკრატიას სიჩქარის პირობებში და რა გავლენას ახდენს ასეთი მიდგომა მთლიანად ქვეყნის მდგომარეობაზე საერთაშორისო თუ შიდა პოლიტიკურ სივრცეში? - ამ შეკითხვით ჩვენ კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორს ლინკოლნ მიტჩელს მივმართეთ. მიტჩელი, ძირითადად, საქართველოში დემოკრატიული ტრანსფორმაციის საკითხებზე მუშაობს. ლინკოლნ მიტჩელს დავით ჩაგანავა ესაუბრა.

უნდა გაითვალისწინოთ მთლიანი პოსტრევოლუციური პერიოდის კონტექსტი. ვარდების რევოლუციის შემდგომ წლებში, როცა სააკაშვილის მთავრობა მოვიდა, ქვეყანა იყო ძალიან ღარიბი, ინსტიტუტები არ მუშაობდნენ, იყო კორუფცია, გადასახადები არ იკრიბებოდა, ხალხი მთავრობაში ფულს იპარავდა. ბუნებრივია, სააკაშვილის მთავრობას ყველაფერი ამის შეცვლა თავისი მისიის ნაწილად მიაჩნდა. და გულწრფელად გეტყვით, ეს დიდი წარმატება მათი დამსახურებაა. მაგრამ, მე ვიტყოდი, იმ პერიოდში ყალბი დაყოფა მოხდა საქმის კეთებასა და დემოკრატიის მშენებლობას შორის. მთავრობა ჩქარობდა, სურდა სწრაფი ცვლილებები, ეს კი ხშირად ნიშნავდა პარლამენტის პროცედურათა გვერდის ავლით, საზოგადოების ჩართულობის გარეშე მოქმედებას, რადგან ეს ყველაფერი დროის კარგვასთან ასოცირდებოდა. საერთაშორისო საზოგადოებაც, ამერიკის შეერთებული შტატებიც და ევროპაც მხარს უჭერდა მთავრობას ამაში. ანუ მათ თქვეს, ნორმალურია გვერდის ავლა თუნდაც ლეგალური პროცესისთვის, მთავარია იმოძრაო სწრაფადო. სინამდვილეში კი, ამგვარი დაყოფისთვის არანაირი საფუძველი არ არსებობდა. 2004-ში, როცა პრეზიდენტი სააკაშვილი აირჩიეს, ის უზარმაზარი პოპულარობით სარგებლობდა, მის გეგმებს, მის მთავრობას ენდობოდნენ, რაც მას საშუალებას აძლევდა საქმეები სწრაფად და ხარისხიანად ეკეთებინა, მაგრამ, ამის ნაცვლად, მთავრობამ საზოგადოება ნელ-ნელა ჩამოიცილა.

ამან გამოიწვია დემოკრატიული პროცესების შეჩერება. დემოკრატია უბრალოდ აჩემება კი არა, უკეთეს გადაწყვეტილებათა მიღების გზაა. სწორედ ამიტომ გვჯერა ჩვენ დემოკრატიისა, სწორედ ამიტომ არიან დემოკრატიული ქვეყნები უფრო წარმატებულნი, ვიდრე არადემოკრატიული ქვეყნები. და როცა შენ არ გაქვს დემოკრატია, კარგავ უკეთეს გადაწყვეტილებათა მიღების შანსს. ასე რომ, შენი რეფორმები მიდის ძალიან სწრაფად, მაგრამ მიდის შეცდომებით, იმიტომ რომ მათი განხილვა არ ხდება, შეთანხმებები არ მიიღწევა, საზოგადოება არ გრძნობს შედეგში თანაზიარობას. და აი, ამ ფონზე ღებულობ ომში წასვლის გადაწყვეტილებას, - არა, ასე პირდაპირ ნუ ვიტყვით: რუსეთი ახდენს აქართველოს პროვოცირებას, პროვოცირებას და პროვოცირებას და ის, საქართველო, ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია, რადგან საფრთხე, რომელიც რუსეთიდან მოდის, მას შეცდომის დაშვების შანსს არ უტოვებს. მაგრამ,საბოლოოდ, მთავრობა მაინც უშვებს შეცდომას, და მე ვიტყოდი, ერთ-ერთი მიზეზი ამ შეცდომისა იყო ის, რომ გადაწყვეტილების მიმღებთა წრე სულ უფრო და უფრო ვიწროვდებოდა, რადგან არ იყო დემოკრატიული პროცესები და მათი ხმები, ვინც არ ეთანხმებოდა პრეზიდენტს, უბრალოდ, არ ისმოდა. არ ყოფილა დებატები, რომელიც საჭირო იყო... არა ის, რომ სააკაშვილი გიჟია... უბრალოდ, უნდა ყოფილიყო კრიტიკული საუბრები, უნდა თქმულიყო: იცი რა, პრეზიდენტო, მე ვფიქრობ, შენ ცდები... - ასეთი საუბრები პარლამენტში და სხვა ადგილებში უკეთეს შედეგს გამოიღებდა. მაგრამ ამის ნაცვლად ყველაფერი დასრულდა უარესი გადაწყვეტილებით. ყველაზე სევდის მომგვრელი კი არის ის, რომ ეს სრულებითაც არ იყო საჭირო. მიდგომა, რომ ჩვენ ავაშენებთ ჯერ სახელმწიფოს და შემდეგ დემოკრატიას, არ არის სერიოზული მიდგომა. ის, რომ ქართული დემოკრატია ვერ განვითარდა, არის ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ ქართული სახელმწიფო უფრო სუსტია დღეს, ვიდრე იყო ორი წლის წინ. კი, საქართველოს მთავრობა ჯერ კიდევ არსებობს, ქართული სახელმწიფო ჯერ კიდევ არსებობს, მაგრამ ის დღეს უფრო დამოკიდებულია საგარეო დახმარებაზე, ვიდრე ოდესმე. აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი გაცილებით შორს არიან საქართველოს სუვერენიტეტის ქვეშ ყოფნისგან, ვიდრე იყვნენ სამი წლის წინ.

რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, რომ ეს, შესაძლებელია, შეიცვალოს? ან როგორ ხედავთ გამოსავალს ამ სიტუაციიდან?

ლინკოლნ მიჩელი: მე ვფიქრობ, გამოსავალი არსებობს. ის მოითხოვს თავდადებას საქართველოსგან - არა მარტო პრეზიდენტისგან, არამედ მთავრობისგან, პოლიტიკური ოპოზიციისგან, ხალხისგან და, ასევე, თანაბრად მოითხოვს ჩართულობას დასავლეთისგან, ამერიკის შეერთებული შტატებისა და ევროპისგან. ჩვენ ყველამ უნდა ვაღიაროთ, რომ საქართველოს არ ვეხმარებით, როცა ვაძლევთ საშუალებას არადემოკრატიული მეთოდებით იმოქმედოს. ამ მიდგომამ დააზიანა ეს ქვეყანა და ხალხი, რომელიც იქ ცხოვრობს. ჩვენ უნდა ჩავერთოთ საქმეში ძალიან სერიოზულად მომდევნო წლების განმავლობაში, რადგან საქართველოსთვის ეს კრიტიკული ჟამია. არჩევნები გვაქვს წინ და თუ ის სუსტად ჩატარდა, ხალხი ჩართულობას ვერ იგრძნობს და დაასკვნის, რომ მმართველობა არალეგიტიმურია.ეს კი შეასუსტებს საქართველოს შესაძლებლობას დაიცვას საკუთარი თავი და, საბოლოოდ, შეამცირებს საქართველოს მხარდაჭერას დასავლეთში, რადგან საქართველოს მხარდაჭერა დასავლეთში შინაარსობრივად, პირველ რიგში, ნიშნავს იმ ქვეყნის მხარდაჭერას, რომელიც ჩვენს ღირებულებებს იზიარებს. და თუ ამერიკა და დასავლეთი შემოტრიალდნენ და დაინახეს ქვეყანა, რომელშიც ყოველი შემდგომი არჩევნები უარესდება, სადაც არავის სჯერა, რომ არჩევნები სამართლიანად ჩატარდა, სადაც მთავრობა აგრძელებს მედიის დასუსტებას, ბოლოს და ბოლოს, ვიტყვით: რატომ ვაკეთებთ ამას? რატომ ვეხმარებით? რა ღირებულებებისთვის?
როგორც ვხვდები, დემოკრატიის შესუსტების მიზეზი არ არის დრო, ანუ ის, რომ გვეჩქარება, რადგან ვერ მიაღწევ ჩართულობას საზოგადოების მოსმენის გარეშე. ისევე, როგორც ვხვდები, რომ დემოკრატიის შესუსტება არაეფექტურია, თუ საკითხს გრძელვადიან პერსპექტივაში განვიხილავთ.

დიახ, არაეფექტურია, რადგან გრძელვადიან პერსპექტივაში პრობლემა ისაა, რომ თვითონ მთავრობა წყვეტს ეფექტურობას. მაგალითად, თუ შენ ზიხარ 2007-ის შუა პერიოდში, შეგიძლია თქვა, შეხედე, რამდენი კარგი რამ გავაკეთეთო! მაგრამ თუ ხარ 2010-ის დასაწყისში, ეს არგუმენტი გაცილებით სუსტი აღმოჩნდება. საგარეო დახმარების გარეშე, ეს მთავრობა, - არ მინდა ვთქვა, უბრალოდ, მთავრობა, - ეს სახელმწიფო აღარ იფუნქციონირებდა. ბუნებრივია, არსებობს რუსეთის ფაქტორი, - ჩვენ ეს ვიცით. ამიტომ არ ვამბობ, რომ დასავლეთი არ უნდა დახმარებოდა საქართველოს, - მე ამას მხარს ვუჭერ და მიხარია, რომ ეს გავაკეთეთ. უბრალოდ, უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს დახმარება არაა ინდიკატორი სახელმწიფოსი, რომელმაც შეძლო საკუთარი თავი აღედგინა. და მე ვფიქრობ, რომ ამ წარუმატებლობის მარცვალი დემოკრატიის არარსებობაა.
ანუ არ არსებობს გზა დემოკრატიის შესუსტებისა, მისი ეფექტურობის ან ნებისმიერი სხვა მიზეზით.

რადიო თავისუფლება: ეს ყალბი ვაჭრობაა. და თან ეს არის საშიში გზაა, ძალიან საშიში... გზა იზოლაციისკენ? იზოლაციისა და სახელმწიფოს ჩამოშლისკენ... რას იტყოდით სხვა მაგალითებზე, ცოტა ფართოდ რომ შევხედოთ. არსებობს გზა დემოკრატიის მშენებლობისა არადემოკრატიული მეთოდების გამოყენებით? როგორც თქვენ თქვით, დასავლეთიც ხელს უწყობდა ამას.

ლინკოლნ მიჩელი: დემოკრატიის არადემოკრატიული მეთოდებით მშენებლობა ძალიან სარისკოა. შენ ხელში გრჩება ძალიან არასრულყოფილი დემოკრატია. მეორე მხრივ, სააკაშვილის მხარეს არის არგუმენტი, რომ არ არის მოთხოვნა, -მოთხოვნაც უნდა იყოს ძლიერი. სამხრეთაფრიკული დემოკრატია იზრდება, რადგან მილიონობით სამხრეთაფრიკელი ამას ითხოვდა, ითხოვდნენ თანაბარუფლებიანობას, ითხოვდნენ თავისუფლებას. თუ არ არის მოთხოვნა, ძალიან ძნელია ამის თავს მოხვევა. თქვენ არ ხართ ტაივანი ან მსგავსი ქვეყანა, იმ ქვეყნების მსგავსი, სადაც ლიდერებს უნდათ ცოტაოდენი დემოკრატია, საკმარისი იმისთვის, რომ საქმეები გაუმჯობესდეს, მაგრამ არც იმდენი, რომ ძალაუფლება დაკარგონ.

რადიო თავისუფლება: ანუ არ არსებობს გზა დემოკრატიის ვერტიკალურად დანერგვისა, სასამართლოს, მედიის ან ძალის გამოყენებით.

ლინკოლნ მიჩელი: მეტი წილი აკადემიური ლიტერატურის მიხედვით, დემოკრატიის მთავარი ინდიკატორი არის მმართველი ძალა, რეფორმატორი, რომელიც აგებს არჩევნებს და ხდება ძალის გადანაწილება. მაგალითად მე, სულ არაფერი რომ არ ვიცოდე საქართველოზე, უკვე ის ფაქტი, რომ წამყვანი პარტია არასდროს აგებს არჩევნებს, მაფიქრებინებდა, რომ დემოკრატიას სერიოზული პრობლემები აქვს საქართველოში.

გუშინ ვაშინგტონში ვიყავი. სახელმწიფო დეპარტამენტში, არასამთავრობო სექტორში, კონგრესში, როცა საქართველოში ადგილობრივი თვითმართველობის არჩევნებზე ვსაუბრობდით, ბევრი ამბობდა, რომ ეს არჩევნები უკვე მოპარულია. არ ვარ დარწმუნებული, რომ ნამდვილად ასეა, თუმცა ამას მეუბნებიან გამუდმებით. ეს შემაშფოთებელია. ნებისმიერი გარე დამკვირვებლისთვის იმის დანახვა, რომ მთავრობა მარცხს განიცდის, მაგრამ არჩევნებს არასდროს აგებს, თან იმ კონტექტსში, როცა ამბობს, ვიგებთ იმიტომ, რომ შესანიშნავად ვმუშაობთო... ეს შემაშფოთებელია.

რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლება მოხდეს, ამ მხრივ, საქართველოს მთავრობასა და დასავლეთს შორის ურთიერთობაში?

ლინკოლნ მიჩელი: ორი რამ შეიძლება მოხდეს. ერთი, საქართველო, შესაძლოა, ჩამოვარდეს ევროპული რადარიდან. არის ძალიან დიდი სურვილი ევროპაში, - რა თქმა უნდა, არა მთელ ევროპაში, ზოგიერთ ძლიერ სახელმწიფოში, - რომ არ განიხილონ რუსეთი, როგორც უბედურების წყარო, მაგალითად, ისე, როგორც ამას ამერიკის შეერთებული შტატები აკეთებს, - რაც ნიშნავს, რომ საქართველო, შესაძლოა, ჩამოვარდეს ევროპული რადარიდან. ამერიკის შეერთებული შტატების შემთხვევაში საქმე სხვაგვარად იქნება. ახლოურთიერთობაა და, სავარაუდოდ, ასევე გაგრძელდება. ახლოურთიერთობა იქნება პრეზიდენტ ობამას პირობებშიც, რომელიც თავისი წინამორბედი ბუშისგან ბევრი რამით განსხვავებულია. ერთი, რაც შეიძლება მოხდეს, ისაა, რომ, თუ საქმე ისევ ისე გაგრძელდა, ამერიკა საქართველოს დაუწყებს ყურებას არა როგორც მეგობარს და თანამოაზრეს, არამედ როგორც კლიენტს. ეს არ იქნება კარგი საქართველოსთვის და ეს არ არის ის, რაც ამერიკას უნდა. ჩვენ გვინდა მეგობარი და თანამოაზრე, მაგრამ საქართველო, შესაძლოა, გახდეს კლიენტი. კლიენტს კი, როცა ის აღარ არის სასარგებლო, როცა მისი მხარდაჭერის მიზეზი აღარ არსებობს, ჩამოიშორებენ ხოლმე. ეს საფრთხე ექმნება საქართველოს. მეორე მხრივ, საქართველოს პოზიციაა: ჩვენ ვართ დასაყრდენი ამერიკის სიძლიერისა რეგიონში, ევრაზიულ მიჯნაზე. ამიტომ, რაც არ უნდა იყოს, ამერიკის შეერთებული შტატები მაინც დაგვიცავს. მე ვფიქრობ, საქართველო, მართლაც, უნდა დავიცვათ. თუმცა იმის მიხედვით, რაც მესმის, აქ, შიგნით, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ეს არგუმენტი სულ უფრო ნაკლებად მნიშნველოვანი ხდება.