20-მა აპრილმა ისე ჩაიარა, რომ არც ხელისუფლებაში, არც მმართველ პარტიაში, არც მმართველი პარტიის განაყოფ „ხალხის ძალასა“ და არც ხელისუფლების მხარდამჭერ მედიაში, არავის გახსენებია „საყვარელი მეფისა და პაპის“, ერეკლე II-ის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამარჯვება, მოპოვებული ასპინძის ბრძოლაში, 1770 წლის 20 აპრილს, როცა რუსეთის ჯარის მიერ მიტოვებულსა და ნაღალატევს მარტოს მოუწია მტრის წინააღმდეგ ბრძოლა.
წელს „ასპინძის ომი“ მხოლოდ ასპინძელებმა, საქართველოს ისტორიის მკვლევრებმა და ქართული საბრძოლო ტრადიციების იშვიათმა თაყვანისმცემლებმა გაიხსენეს, მათ შორის გაიხსენეს ასეც:
ასპინძის ბრძოლის გახსენებისას, ცხადია, ვერავინ აუვლიდა გვერდს რუსულ-ქართული ურთიერთობისთვისაც კი გამორჩეულად უღირს საქციელს - უთუოდ მოუწევდათ იმის აღნიშვნა, რომ „მოკავშირე რუსეთმა“ გაწირა როგორც ქართლ-კახეთი და იმერეთი, ასევე პირადად ერეკლე, რომ ასპინძაში ერეკლეს დამარცხებას აუცილებლად მოჰყვებოდა მძიმე შედეგები როგორც მეფისთვის, ასევე საქართველოსთვის, რაც შედიოდა კიდეც რუსეთის შორსმიმავალ გეგმებში.
20 აპრილს არც თელავსა და არც თბილისში, ასპინძის ომში გამარჯვების საკადრისი არც ღონისძიება გამართულა და არც სიტყვა თქმულა, მათ შორის არ თქმულა მუდამ ერეკლე მეფის ღირსების „სადარაჯოზე“ მყოფ პროპაგანდისტულ მედიასაშუალებებში, არადა, უნდა თქმულიყო სულ ცოტა ის მაინც, რაც რუსული ცენზურის ძალისხმევის მიუხედავად ქართულმა ფოლკლორმა შემოინახა:
რუსის ჯარი შემწედ ჰყავდა,
სალ არ დაუჭირეს მხარი,
ისევ უკან მიდიოდნენ
რაღაცაზედ განაცხარი.
შუამავალთ ვერა ქნეს რა,
სულ ვერ გარდიხადეს ვალი,
ტოტლებენმა უღალატა,
სხვას დაადგა თავის ბრჭყალი.
რა მოხდა 1770 წლის 20 აპრილს?
გენერალი გოტლიბ კურტ ჰაინრიხ ტოტლებენი რუსეთის საექსპედიციო რაზმის მეთაური იყო, ბრძოლა კი, რომელსაც თავი აარიდა რუსულმა რაზმმა - რუსეთ-ოსმალეთის ომის ნაწილი. საქართველოში შემოსულ რუსთა საექსპედიციო რაზმს ამიერკავკასიის ფრონტზე ოსმალთა ძალების ნაწილი უნდა მიეზიდა, რათა ყირიმის მიმართულებით არ მოეხდინა მეტი ძალების კონცენტრირება.
როგორც ისტორიის ძველ სახელმძღვანელოებში წერდნენ, „იმპერატრიცა ეკატერინემ ოსმალეთს ომი აუტეხა სლავიანთ ქრისტიანების გამო. ამიტომ მიმართა ერეკლეს: გთხოვთ, რომ ქრისტიანობის პატივის საცემლათ ოსმალეთს თქვენც აქედან აუტეხოთ ომი, რათა მას საშუალება არ მიეცეს ამ მხარიდან ჯარი წაიყვანოს იქით საომრად“.
რუსეთ-ოსმალეთის ომის დაწყებისას ოსმალეთის ელჩები ცდილობდნენ თბილისი ნეიტრალიტეტის დაცვაზე დაეყოლებინათ, თუმცა ერეკლე II-მ მათი შეთავაზება უარყო და, იმერეთის მეფე სოლომონ I-თან ერთად, ფსონი რუსეთზე დადო. როგორც ისტორიკოსები ამტკიცებენ, ბევრი გარემოება ჯერ კიდევ მაშინ მიუთითებდა, რომ რუსეთი სინამდვილეში არ აპირებდა სამხრეთ კავკასიაში დიდი სამხედრო ძალის გადასროლას და რეგიონიდან ოსმალეთის განდევნას, ერეკლეს მიზანი კი სწორედაც რომ ოსმალების განდევნა და სამცხეს განთავისუფლება იყო. შედეგად რუსეთმა არსებითად არაფერი შეცვალა სამხრეთ კავკასიაში, ერეკლემ კი ირანიც გადაიკიდა და ოსმალეთიც.
რუსების რაზმმა ერეკლეს ლაშქარი გადამწყვეტი ბრძოლის წინ მიატოვა. მეფის მცდელობამ, უკან დაებრუნებინა რუსი გენერალი, შედეგი ვერ გამოიღო. ზაქარია ჭიჭინაძეს ჩაწერილი აქვს ზეპირი ამბავი ასპინძის ომის შესახებ, რომლის ავტორს, 85 წლის იოსებ ნაცვლიშვილს, ამბავი თავისი დიდი პაპისგან მოუსმენია:
„ამ ამბის გაგონებამ მეფეზე მეტად ცუდად იმოქმედა. ამ დროს მეფემ გენერალს დაუჩოქა, დაუწყო მუხლებზე კოცნა და ხვევნა, რომ ახლა ღალატი არ იქნება, რაკი ოსმალნი მზად არიან; ნუ იქმთ ამას, თორემ უთქვენოთ მე ოსმალნი ქართველებს სულ დამიხოცვენო. გენერალმა მაინც უარი უთხრა. მეფე ერეკლე კი მაინც განაგრძობდა თავის თხოვნას და ხვეწნას. მეფე ერეკლეს ხვეწნამ სამ საათს გასტანა, მაგრამ გენერალი მაინც სულ უარზე იდგა და წასასვლელად სამზადისს მიეცა. მეფე ერეკლემ კიდევ მიმართა თხოვნით და ცრემლით ეხვეწა. მაშინ გენერალმა აი რა ჰქნა: უბეში ხელი ჩაიყო, იქიდან ამოიღო ერთი ქაღალდი და მეფეს უთხრა ასე: აი ამ ქაღალდზე დასწერე და ხელი მოაწერე, რომ შენ საქართველოს რუსეთის სახელმწიფოს აძლევ და მე მხოლოდ მაშინ შემეძლება რომ შევისმინო თქვენი თხოვნა და გიშველო, უამისოთ კი მე ნება არა მაქვს თქვენი შველისა”.
ცხადია, ზაქარია ჭიჭინაძის მიერ ჩაწერილი ამბავი უტყუარ ისტორიულ წყაროდ არ გამოდგება, მაგრამ ფაქტია, რომ ტოტლებენის გადაწყვეტილებამ უმძიმეს ვითარებაში ჩააგდო ერეკლე II, რომელმაც, დავით სარდალსა და სხვა მეთაურებთან ერთად, მხედრული ნიჭის, სიმამაცისა და ქართველი მეომრების თავგანწირვის წყალობით შეძლო ბედის ჩარხის შემობრუნება და თავის მდიდარ საბრძოლო ბიოგრაფიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი გამარჯვების ჩაწერა.
ჯერ რუსული, შემდეგ კი საბჭოთა (მათ შორის ქართული საბჭოთა) პროპაგანდა ისე წარმოაჩენდა ამ ამბავს, თითქოს ეს ერთი კონკრეტული პირის გადაწყვეტილება, ერთი ცალკე აღებული გენერლის ღალატი იყო. ამ იდეის კულტივირება მალე, XVIII საუკუნეშივე დაიწყო. ნიმუშად გამოდგება ერეკლესთან მწყრალად მყოფი ბესარიონ გაბაშვილის ლექსი „ასპინძისათვის“, სადაც წერია:
ვაი, მას დღის მომხსენემან ვითარ ვინ რით განვაქიქო?!
ცილი დასდვეს მეფეს რუსთა: ჩვენთვის კეთილს არა იქო!
ისტორიკოს ვახტანგ გურულის თქმით, დღემდე საკამათოა გენერალ ტოტლებენის მოქმედება აწყურის ციხესთან 1770 წლის 18 აპრილს. ტოტლებენის საქციელის ახსნისას ისტორიკოსებმა ოთხი ვერსია წამოაყენეს.
ტოტლებენი მოქმედებდა:
- I - თვითნებურად, პირადი შეხედულებით
- II - უცხო ქვეყნების (ინგლისი, პრუსია, ოსმალეთი) დაზვერვის მიერ შეთავაზებული გეგმით
- III - ქართლის თავადების წაქეზებითა და მათი თანადგომით
- IV - რუსეთის საიმპერატორო კარის გეგმის თანახმად
ვახტანგ გურული მხარს უჭერს IV ვერსიას. მისი თქმით, ტოტლებენს დავალებული ჰქონდა, ერეკლესადმი ოპოზიციურად განწყობილი ქართლის თავადების მხარდაჭერით, ტახტიდან ჩამოეგდო ერეკლე II და მოეხდინა ქვეყნის ოკუპაცია. ამ გეგმის ნაწილი იყო ერეკლესა და ქართველთა ლაშქრის მტკვრის ხეობაში შეტყუება, აწყურის აღებისთვის ბრძოლის დაწყება და შემდგომ ქართველთა ბრძოლის ველზე მიტოვება:
„ტოტლებენს საკმაოდ კარგი საბრძოლო გამოცდილება ჰქონდა, მან შესანიშნავად იცოდა, თუ რა მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდა რუსთაგან მოულოდნელად მიტოვებული ქართველთა ლაშქარი. ტოტლებენის გეგმის მიხედვით, ერეკლე II ბრძოლაში უნდა დაღუპულიყო, უნდა განადგურებულიყო ქართველთა ლაშქრის ძირითადი ნაწილი. ამის შემდეგ რუსის ჯარი ადვილად დაიკავებდა ქართლის სტრატეგიულ პუნქტებს და მოღალატე თავადების დახმარებით მოსახლეობას რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე დააფიცებდა. ჩრდილო კავკასიიდან საქართველოში გადმოსასვლელი გზა ამ დროისათვის უკვე გახსნილი იქნებოდა და საჭიროების შემთხვევაში დამატებითი ჯარის გადმოყვანა არ გაჭირდებოდა“.
ასპინძის ბრძოლა, ერეკლეს გმირობასთან ერთად, რუსეთის ღალატის ამბავიც არის, ხოლო ასპინძის ბრძოლის გახსენება, რუსეთის ვერაგობის გახსენებასაც ნიშნავს.
ალბათ ამიტომაც არ მოიძებნა ერეკლეს დაცვაზე დაგეშილი პროპაგანდის დღის წესრიგში ასპინძის ბრძოლისთვის ადგილი, ისევე როგორც არ მოიძებნა საზოგადოებრივი მაუწყებლის 2.15 სთ-იან ფილმში.
2023 წელს, 24 ივლისს გეორგიევსკის ტრაქტატის გაფორმებიდან 240 წელი სრულდება. გეორგიევსკში მომხდარ ამბავს ასპინძის ომისგან განსხვავებით, დადებითი გმირი საერთოდ არ ჰყავს. სწორედ ტრაქტატის დადებიდან 12 წლის შემდეგ მოხდება „კრწანისის კატასტროფა“ და ქართლ-კახეთის სამეფოს დაემართება ის, რაც, რუსეთის ჩანაფიქრით, უნდა დამართოდა ჯერ კიდევ ასპინძაში.
„ერეკლე II-ის დაცვა ლიბერალებისგან“ სახელისუფლებო პროპაგანდის თემად იქცა 2022 წლის მაის-ივნისიდან, როცა „ქართული ოცნების“ თელაველმა წევრებმა საპროტესტო აქცია გამართეს ლევან ბერძენიშვილის მიერ ერთ-ერთ ინტერვიუში ერეკლე მეორის შესახებ გამოთქმული კრიტიკული მოსაზრებების გამო. 2022 წლის 30 ივნისს თელავში ჩასულ სამოქალაქო აქტივისტებს, რომლებსაც ევროინტეგრაციის შესახებ უნდა ელაპარაკათ, თელავის მუზეუმთან დახვედრილმა ჯგუფმა ლევან ბერძენიშვილის დაგმობა მოსთხოვა.
„არ დავუშვებ, რომ ერეკლე მეფის ქალაქში, მათ, ვისაც ბერძენიშვილი უდგათ გვერდში, ვინმემ რამე აქტივობა ჩაატაროს. ვეწინააღმდეგები ბუკას [პეტრიაშვილის] საქციელს, ხალხს ატყუებს და გვერდში ჰყავს ადამიანები, რომლებიც ჩემს პაპას [ერეკლე II] შეურაცხყოფენ. სიცრუეს პროპაგანდირებენ“, - განაცხადა მაშინ თელავის საკრებულოს წევრმა ლევან კოჭლაშვილმა, რომელიც მოგვიანებით „ხალხის ძალას“ შეუერთდა.
2023 წლის 15 იანვარს ერეკლე მეფის ღირსების დაცვის საბაბით პრორუსულ და ძალადობრივ ჯგუფ „ალტ-ინფოსთან“ დაკავშირებულმა „კონსერვატიულმა მოძრაობამაც“ ასევე ჩაშალა ყვარლის „ევროკლუბში“ დაგეგმილი ღონისძიება, რომელშიც ლევან ბერძენიშვილს უნდა მიეღო მონაწილეობა.
2022 წლის მაისიდან მოყოლებული „ქართული ოცნების“ ლიდერები და პროსახელისუფლებო მედიაორგანიზაციები შემთხვევას არ უშვებენ ხელიდან, რომ ერეკლე მეორე და საქართველო ლიბერალებისგან „დაიცვან”, ხშირ შემთხვევაში ფორმალური საბაბის არქონის პირობებშიც კი.
