ზაზა ფირალიშვილის „მეგზური და მოხეტიალე“

ცოტა ხნის წინ ზაზა ფირალიშვილის ფილოსოფიური ესეების კრებული გამოიცა. „მეგზური და მოხეტიალე – მედიტაციები პროზად“ - ასე ჰქვია წიგნს, სადაც 7 ესეა თავმოყრილი. ამ ესეებიდან ზოგიერთი მოხსენებად იყო წაკითხული, ზოგი პერიოდულ გამოცემებში ან ფეისბუკზე გამოქვეყნდა, ზოგიერთებს კი პირველად გაეცნობიან მკითხველები. 2 ესე მერაბ მამარდაშვილს ეძღვნება – „მეგზური და მოხეტიალე“ და „მერაბ მამარდაშვილი და 80-იანი წლების საქართველო“, ერთი ესე ოთარ ჭილაძეზეა, ერთიც - ნიკო ფიროსმანზე. დანარჩენი ესეები წიგნის კითხვას, მშრალ ხიდსა და ფილოსოფიური ტექსტის თავისებურებებს ეძღვნება.

როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, წიგნს ქვესათაური აქვს – „მედიტაციები პროზად“. ამ ცნებას და მედიტაციური მწერლობის პრაქტიკას ზაზა ფირალიშვილი უკვე დიდი ხანია აგემოვნებს. წლების წინ, ჯერ კიდევ „არილში“ გამოქვეყნდა მისი „ფრაგმენტული მედიტაციები იერონიმუს ბოსხის მხატვრობის შესახებ“, რომელიც 2008 წელს ცალკე, შევსებულ წიგნად გამოვიდა. და, აი, ახლა ჩვენ შეგვიძლია ზაზა ფირალიშვილის კიდევ ერთი მედიტაციური წიგნი წავიკითხოთ.

ეს წიგნი შესანიშნავი მელანქოლიური ესეთი იხსნება, რომელიც მშრალ ხიდსა და, ზოგადად, ფუნქციადაკარგულ ნივთებზეა, იმაზე, რომ ჩვენი ნაშთები სადღაც აუცილებლად აგრძელებენ ცხოვრებას ან სულაც თავს იყრიან. შთაბეჭდილების შესაქმნელად ერთ ციტატას მოვიყვან: „ძველმა ნივთებმა უნდა იმოძრაონ და ერთმანეთის შესახებ უწყება უნდა გადაიტანონ ერთი ადამიანიდან მეორეზე, მკვდრებიდან – ცოცხლებზე. მეძველმანეებმა უნდა აბრუნონ ეს გიგანტური და მოუხელთებელი კალეიდოსკოპი და ამით ჩვენს არსებობაში რაღაც უცნაური ხმიანება უნდა შემოიტანონ ძველი ნივთებისა და მათში ჩაქსოვილი უცხო ადამიანების ბედის სახით“.

ეს პირველი ესე ძალიან პირად ამბებს ეხება და შეიძლება ითქვას, რომ მთელ წიგნსაც სწორედ ეს პრივატულობა გამოარჩევს, რწმენა იმისა, რომ ფილოსოფია იმდენად არის ფილოსოფია, რამდენადაც იგი კონკრეტულ ადამიანს ეხება. ამაზე ზაზა ფირალიშვილმა ჩემთან საუბრისასაც გაამახვილა ყურადღება:

„როგორც ჩანს, დამყვებოდა ეს რწმენა თუ ცოდნა იმის შესახებ, რომ ფილოსოფია იმდენად არის ფილოსოფია, რამდენადაც ეს მეხება მე; იმდენად, რამდენადაც ეს შეიძლება იქცეს ჩემს გამოცდილებად. თუ ის დარჩება ჩემთვის რაღაც ეკვილიბრისტიკად და რთული კროსვორდების ამოხსნის ხელოვნებად, მაშინ გამოდის, რომ ის ჩემს გამოცდილებად არ ქცეულა. რაღაცნაირად ბუნებრივად ხდება დაახლოება იმისა, რაც ჩემი გამოცდილებაა და ძალიან პირადია და, ამავე დროს, იმისი, რა ცოდნაც შევიძინე და მერე უკვე თითქოს მიზანდასახულად ვცდილობდი, რომ ერთ სხეულად მექცია ეს ყველაფერი, ჩემი გამოცდილება განმეფინა იმ გამოცდილებაში, წმინდა თეორიულ გამოცდილებაში, რასაც ვიძენდი ფილოსოფიის სახით. ჯამში, ეს იძლევა იმას, რასაც ესე ჰქვია და ასე ყალიბდებოდა ეს ტექსტები“.

ზაზამ კიდევ ერთ რამეზე გაამახვილა ყურადღება ფილოსოფიურ ესეზე საუბრისას:

„არის მეორე მომენტი კიდევ: როდესაც წმინდა წყლის ფილოსოფიურ ტექსტებს ვწერდი, ძალიან ხშირად ვკარგავდი ხოლმე განსხვავებას მხატვრულ სახესა და ცნებას შორის. ცნება მოითხოვდა ჩემგან, რომ გაცოცხლებულიყო, მეტაფორად ქცეულიყო, სახედ ქცეულიყო და ამოძრავებულიყო როგორც რაღაცა ცოცხალი ელემენტი ჩემი ფიქრისა, ჩემი გამოცდილებისა, განცდისა და ა.შ. და წერის ამ ყაიდამ ამის საშუალება მომცა“.

ასეთი ცნებები და მეტაფორები წიგნში ხშირად მეორდება, არაერთხელაა დაზუსტებული კონკრეტული იდეები, ავტორის მიგნებები. აქ თითქმის არაფერი განქარდება და იფანტება უკვალოდ. პირიქით, ყველაზე საინტერესო აზრები, წესით, კარგად უნდა დაამახსოვრდეს ყურადღებიან მკითხველს.

წიგნი ხშირად გვახსენებს ფილოსოფოსობის მერაბ მამარდაშვილისეულ იმპულსს:

„მამარდაშვილის იმპულსი, რა თქმა უნდა, მაქვს მე, ისევე როგორც მთელ თანამედროვე ქართულ ფილოსოფიას და ქართულ აზროვნებას, ზოგადად. ეს ბუნებრივიც არის. მამარდაშვილმა პირველმა შექმნა ცოცხალი ფილოსოფიის გამოცდილება ჩვენს კულტურულ ველში. მან გვაჩვენა, რომ ეს ყველაფერი თურმე ჩვენ გვეხებოდა, რომ ეს არ იყო რაღაცა ცოდნის სისტემა, რომელიც რაღაცა თაროებზეა შელაგებული და ა.შ…“

ცოცხალი ფილოსოფიის ხსენებაზე არ შეიძლება მამარდაშვილის ერთი ციტატა არ გაგვახსენდეს, რომელზეც ზაზა ფირალიშვილიც არაერთხელ საუბრობს:

„მერაბ მამარდაშვილი ხშირად იმეორებდა, რომ ჩვენი სულიერი ცხოვრება სავსეა მკვდარი ნარჩენებით და მათი გარჩევა ცოცხლისაგან ხშირად შეუძლებელია. ყოველი ჩვენი მდგომარეობისათვის არსებობს მისი მკვდარი დუბლი. ამიტომაც არის, რომ მკვდარი ჩვენს შემდეგ კი არ არსებობს, არამედ როგორღაც მონაწილეობს ჩვენს არსებობაში, მონაწილეობს, როგორც ჩვენი მახინჯი ორეული“.

ზაზა ფირალიშვილი ასევე ბევრს საუბრობს ე.წ. საკომუნიკაციო დემონებზე, გაქვავებულ ფორმულებზე, რომლებიც ისტორიაში განთავსებაზე უარს ამბობენ. ეს არის დემონები, რომლებიც „ადამიანებს „ჭეშმარიტი ცოდნისა“ და „ჭეშმარიტი მიზანდასახულებების“ ბოდვაში ამყოფებს და არყოფნის ბოროტებისთვის წირავს“. ერთ-ერთი ასეთი საკომუნიკაციო დემონია, მაგალითად, ფორმულა „მამული, ენა, სარწმუნოება“, რომელსაც აღარაფერი აქვს საერთო საკუთარ პირველწყაროსთან და მხოლოდ პათეტიკის სამსახურშია დარჩენილი. ზაზა ფირალიშვილის წიგნში ამ ფორმულის თანამედროვე გადააზრებაც შეიძლება ამოიკითხოს მკითხველმა. მაგალითად, ენა – აქ ზაზა მერაბ მამარდაშვილის სიტყვებს იმოწმებს: „უნდა ვიბრძოლოთ არა ენის დასაცავად, არამედ იმის გამო, რაც ამ ენაზე ითქმის“. სარწმუნოება – აქ ზაზა ცნობილ საკომუნიკაციო დემონს იმოწმებს: „საქართველო ოდითგანვე მართლმადიდებელი ქვეყანა იყო“, რითაც ჩვენ ხაზს ვუსვამთ არა იმას, რომ „ჩვენ შევძელით და უდიდესი სულიერი ძალისხმევით მოვიპოვეთ ჭეშმარიტი აღმსარებლობა, არამედ ერთგვარი ქუჩისბიჭური ლოგიკით ვაცხადებთ, რომ „თავიდანვე არაფერი გვეშლებოდა““. ამ ტრიადის მესამე (თუ პირველ) შემადგენელზეც - მამულზე - არაერთხელ საუბრობს ზაზა ფირალიშვილი, რეალურ თუ ფანტომურ სამშობლოზე. სხვათა შორის, რეალობასა და სინამდვილეზე კიდევ ერთხელ ჩამოვარდა სიტყვა, როდესაც ესეს ჟანრის თავისებურებებს შევეხეთ. ზაზამ თავისი ძალზე საინტერესო დაკვირვება გაგვიზიარა:

„ესე არის არაჩვეულებრივი საშუალება იმისთვის, რომ დაბრუნდე, პირველად მოსინჯო ის სინამდვილე, რომელშიც შენ ხარ, გაიაზრო ის როგორც მხატვრის თვალით, ისე ფილოსოფოსის თვალით, როგორც ცნებით, ისე სახით. ახლა უცნაური რაღაც უნდა ვთქვა: თავისთავად სინამდვილე მეტყველებს ესეს ენით და არა ფილოსოფოსის და მწერლის ენით, სინამდვილის ენა ესეს ენაა. ამდენად, ეს ძალზე მნიშვნელოვანი ასპექტია, რა თქმა უნდა, ძალზე მნიშვნელოვანი ჟანრია ჩვენთვის“.

ამ მნიშვნელოვანი ჟანრით ნამდვილად არა ვართ განებივრებულები. ამიტომ ყველა იშვიათ გამონაკლისს ყურადღებით უნდა მოვეკიდოთ და შევეხოთ სინამდვილეს, რომელიც ესეს ენით მეტყველებს.