საქართველოს ეროვნულ ბანკს სწრაფი გადახდების სისტემის დანერგვა და „ღია ბანკინგის“ განვითარება სურს.
27 მარტს, "ქართული ოცნების" პარლამენტში გამართული საკომიტეტო განხილვისას, ეროვნული ბანკის ვიცე-პრეზიდენტმა ეკატერინე გალდავამ თქვა, რომ ქვეყნის ცენტრალური ბანკი მუშაობს საქართველოში გადახდების ისეთი სისტემის დანერგვაზე, რომელიც მომხმარებლებს საშუალებას მისცემს, ელექტრონული გადახდა ბარათის გარეშე შეძლონ.
ამ კონტექსტში მან ახსენა "ვიზა" და "მასტერკარდი" - ამერიკული კომპანიები, რომლებიც ელექტრონულ გადახდებს ამუშავებენ და ყოველი განხორციელებული გადახდისას ბანკებისგან საკომისიო თანხას იღებენ.
“ვიზას" და "მასტერკარდს" ასობით მილიონი ლარი საკომისიო აქვთ ქვეყნიდან გატანილი. გამოიწვევს თუ არა "ღია ბანკინგის" ჩართვა, რომ ქვეყნიდან ეს თანხა აღარ გავა?" - ჰკითხა იმავე დღეს ეკატერინე გალდავას “ქართული ოცნების” დეპუტატმა ვახტანგ თურნავამ, რომელიც ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის, ნათია თურნავას ნათესავია და დაფუძნებული აქვს ციფრული გადახდების კომპანია.
გალდავას მიერ "ვიზისა" და "მასტერკარდის" ხსენებამ და თურნავას კითხვამ, სადაც ის მათ დიდ მოგებაზე მიანიშნებდა, საზოგადოების ნაწილი ააღელვა - იფიქრეს, რომ “ქართული ოცნება” ემზადება იმ სცენარისთვის, როცა საქართველოს საერთაშორისო სანქციები უწესდება და ქართველები "ვიზისა" და "მასტერკარდის" ბარათებს ვეღარ გამოიყენებენ. რუსეთში კი ახლა სწორედ ასეთი ვითარებაა - 2022 წელს, უკრაინაში სრულმასშტაბიანი სამხედრო აგრესიის წამოწყების შემდეგ, რუსეთი ფაქტობრივად ჩახსნილია დასავლური ფინანსური სისტემიდან.
რა არის მყისიერი გადახდები და "ღია ბანკინგი"?
„ღია ბანკინგი“ და სწრაფი გადახდები "ვიზის" და "მასტერკარდის" სისტემებზე დამოკიდებულებას მართლაც ამცირებს, მაგრამ მათი შემოღება არ ნიშნავს, რომ ტრადიციული საბანკო სისტემები გაქრება - უბრალოდ, მათ ახალი კონკურენტები გაუჩნდებათ და ეს ასეა არაერთ ქვეყანაში.
„ღია ბანკინგის“ მთავარი პრინციპი გულისხმობს, რომ კერძო ბანკი თავისი მომხმარებლების მონაცემებს უზიარებს სხვა ბანკებსა თუ კომპანიებს - რა თქმა უნდა, მხოლოდ ისეთებს, რომლებსაც უკვე ექნებათ მათზე წვდომის უფლება. ამ უფლებას, როგორც წესი, ეროვნული ბანკი გასცემს ამა თუ იმ საფინანსო ინსტიტუტზე.
მსგავსი სისტემა მუშაობს მრავალ სხვა ქვეყანაში. "ღია ბანკინგის" ხელშეწყობას ითვალისწინებს ევროკავშირისა და საქართველოს ასოცირების ხელშეკრულებაც; ევროკავშირმა 2015 წელს შემოიღო "ღია ბანკინგის" პირველი რეგულაციები.
2016 წელს ბრიტანულმა რეგულატორმა ქვეყნის ცხრა უმსხვილეს ბანკს დაავალა, ლიცენზირებული კომპანიებისთვის მათ მონაცემებზე წვდომა მიეცათ;
2021 წელს აშშ-ში "ღია ბანკინგის" წასახალისებლად აღმასრულებელი ბრძანება გამოსცა მაშინდელმა პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა.
საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა „ღია ბანკინგის“ სისტემაზე გადასასვლელად 2019 წლიდან დაიწყო მუშაობა. 2023 წლიდან ამოქმედდა „ღია ბანკინგის რეესტრი“, რომელშიც ცხრამეტი სუბიექტია შეყვანილი - მათ შორისაა ბანკები და სხვა საფინანსო კომპანიები, რომლებიც ერთმანეთს მონაცემებს უზიარებენ.
28 მარტს გავრცელებულ განცხადებაში უწყება აღნიშნავდა, რომ 2026 წლის მეორე ნახევრიდან საქართველოში ხელმისაწვდომი გახდება მყისიერი გადახდების სისტემა, რაც, ეროვნული ბანკის თანახმად, „კიდევ უფრო მეტად განავითარებს ე.წ. "ღია ბანკინგის" მომსახურებებს“.
მყისიერი გადახდების სისტემა მომხმარებელს საშუალებას აძლევს, ერთი ანგარიშიდან მეორეზე ნებისმიერ დროს გადარიცხოს ფული.
აქამდე ამას "ვიზის" და "მასტერკარდის" მსგავსი კომპანიები აკეთებდნენ - საბანკო გადარიცხვებისას ისინი, ფაქტობრივად, ბანკებს შორის შუამავლის როლს ასრულებდნენ. ასეთ შემთხვევაში, ფული შეიძლება იმწამსვე არ გადაირიცხოს. გარდა ამისა, ბანკებს შუამავალი კომპანიისთვის საკომისიო თანხის გადახდა უწევთ.
მყისიერი გადახდების სისტემა ბანკებს საშუალებას აძლევს, ერთმანეთს ფული პირდაპირ გადაურიცხონ, "ვიზის" ან "მასტერკარდის" შუამავლობის გარეშე. ამგვარად, გადახდაც უფრო სწრაფად ხდება და ტრანზაქციაში მონაწილე მხარეები საკომისიო განაკვეთისგანაც თავისუფლდებიან.
ბრიტანეთმა მსგავსი რამ 2008 წლიდან შემოიღო, უკრაინამ 2009-დან, შემდეგი იყვნენ ჩინეთი და ინდოეთი 2010 წელს.
ფორუმი